Diabeł

Diabeł - Zły duch, którego zadaniem jest skłonienie człowieka do grzechu. Przedstawiany najczęściej na wzór grec­kiego Pana jako kozłonogi i kozłorogi stwór z długim ogonem, dzierżący w rę­ku widły. W kulturze polskiej bardzo często istny Niemczyk - we fraku i cylin­drze. W przeciwieństwie do kulturo­wego ujęcia Szatana diabeł nie ma w so­bie nic z majestatu zła. Jest stworem bardzo swojskim, ponieważ towarzyszy człowiekowi nieustannie. Daje się łatwo wyprowadzić w pole, bowiem nie grze­szy inteligencją. Polskie diabły są nieje­dnokrotnie bardzo sympatyczne i raczej pomagają ludziom, niż im szkodzą. W wielu opowieściach pojawiają się jako strażnicy skarbów.

Średniowieczne moralitety i interme­dia - Diabeł pojawia się jako upo­staciowione zło walczące z dobrem o du­szę człowieka. Przedstawia się go naj­częściej jako czarnego stwora z rogami i kopytami, długim ogonem i widłami w łapach. Jego sromotna klęska w walce ma ukazywać triumf dobra w człowieku i świecie.

A. Mickiewicz „Pani Twardowska" -Mistrz Twardowski diabłu, który przy­szedł zgodnie z umową po jego duszę, wyznacza różne zadania do wykonania. Każde polecenie diabeł wykonuje dos­konale i szybko. W końcu Twardowski wymyślił, by Mefistofeles zajął jego miejsce u boku jejmość Twardowskiej. To zadanie okazało się przekraczać dia­belskie możliwości. Przerażony charak­terem białogłowy, uciekł od niej dziurką od klucza.

A. Mickiewicz „Dziady" cz. III - 1) Żegota opowiada bajkę o tym, jak Bóg rozsypał na drodze ziarna zboża. Diabeł, widząc to, postanowił udaremnić boże plany. Zakopał ziarna, przydeptał i na­pluł na to miejsce. Jakież było jego zdziwienie, kiedy okazało się, że z zia­ren wyrosły dorodne rośliny. Bajka ta ma wyrażać przekonanie o ostatecznym triumfie dobra, któremu zło, nieświado­me tego, służy. 2) Diabeł dopowiada za Konrada ostateczne bluźnierstwo prze­ciw Bogu. Później dochodzi do kłótni między złymi duchami. Choć Mickie­wicz używa określenia „diabeł",jego złe duchy są Szatanami, uosabiają Zło i py­chę. Patrz: Szatan. 3) Jarmarczne diabły nękają we śnie Senatora, podsuwając mu wizję triumfu na dworze w Peters­burgu, a potem całkowitej utraty cars­kiej łaski.

J. Słowacki „Kordian"-Diabły poma­gają Szatanowi tworzyć w noc 31 grud­nia 1799 roku przyszłych przywódców powstania listopadowego. Patrz: wina i odpowiedzialność.

A.J. Gliński „O diable i babie" - Dia­beł używał najróżniejszych sposobów, by poróżnić pewne żyjące w idealnej zgodzie małżeństwo. Bezskutecznie. W końcu, bliski skoczenia z rozpaczy do święconej wody, spotkał starą czarow­nicę, której opowiedział o swoim kłopo­cie. Kobieta obiecała, że zajmie się tym. Jakoż jeszcze tego samego dnia udało jej się doprowadzić do kłótni małżonków. Stąd przysłowie: „Gdzie diabeł nie mo­że, tam babę pośle".

J.I. Kraszewski „Pan Twardowski" - 1) Patrz: powrót. 2) Mistrz Twardo­wski, złakniony wiedzy, podpisuje z dia­błem cyrograf, na mocy którego piekło będzie mogło porwać jego duszę w Rzy­mie. Przez lata korzysta z diabelskiej pomocy, stając się sławnym medykiem i czarnoksiężnikiem - leczy ludzkie ciała i dusze. Nie ma jednak najmniej­szego zamiaru jechać do Rzymu. W końcu, zirytowany czekaniem, diabeł sprowadza go podstępnie do karczmy, która Rzym się nazywa i stąd go porywa. Niesiony przez diabły, Twardowski za­czyna śpiewać kantyczki, których nau­czyła go w dzieciństwie matka. Przera­żone modlitwą do Matki Boskiej, złe duchy porzucają Twardowskiego na księżycu, gdzie pozostaje po dzień dzi­siejszy.

M.A. Bułhakow „Mistrz i Małgorza­ta" - Świtę Wolanda tworzą Asasello, Korowiow i Behemot. Choć żaden z nich nie jest kozłonogim i kozłorogim stworem z widłami, wyposażył ich autor w wiele diabelskich cech. Szczególnie Korowiow i Behemot zachowują się jak psotne diabliki - ich spacer po Moskwie w zakończeniu powieści przekształca się w ciąg diabelskich psot: robią strasz­liwe zamieszanie w sklepie, w Griboje­dowie prowokują strzelaninę i doprowa­dzają do pożaru szacownego budynku.

J. Drda „Igraszki z diabłem" - 1) Młody absolwent szkoły piekielnej Luc­jusz stosuje w pracy nowoczesne meto­dy. Niestety, nie przynosi to zbyt dob­rych rezultatów. Nie udaje mu się zdo­być dla piekła wielu dusz. 2) Doktor Solfernus, wierny starym, wypróbowa­nym metodom kuszenia, pozyskuje dla piekła dusze królewny i jej służącej. Niestety, dzielny żołnierz wydrze z pie­kielnego archiwum oba cyrografy i ura­tuje dziewczęta od zguby. 3) W starym młynie od setek lat rezydują dwa niezbyt inteligentne diabły, które straszą ludzi, robiąc piekielny hałas. Ich pasją jest gra w mariasza. Zdobywając dusze, łączą przyjemne z pożytecznym, bo stawką w grze jest dusza przypadkowego gościa w młynie. Diabły nie są dobrymi gracza­mi, ale mają znaczone karty i zawsze wygrywają. 4) Belzebub, książę piekiel­ny, jest starym, sklerotycznym diabłem, który całe dnie spędza w swojej kom­nacie, śpiąc. Martwi się jedynie tym, by muchy nie pscyły mu na nos.

L. Kołakowski „Rozmowy z diabłem" - Diabeł jest współautorem wszystkich ludzkich dzieł i uczynków, zarówno złych, jak i dobrych. On był przy Heloi­zie i Abelardzie, on wspierał Lutra, on rozmawiał z Schopenhauerem o metafi­zycznych problemach człowieka.

* Nie taki diabeł czarny, jak go malują. (przysłowie ludowe)

* Gdzie diabeł nie może, tam babę pośle. (przysłowie ludowe)

* „Nie należy sądzić, że diabeł kusi jedy­nie ludzi genialnych. Gardzi zapewne głupcami, ale nie lekceważy ich pomo­cy. Przeciwnie, pokłada w nich wielkie nadzieje". (Ch. Baudelaire)

* „Oszukać diabła nie grzech". (D. Defoe)

* „Wielu ludzi nie wierzy w Boga, ale w diabła wierzy". (F.M. Dostojewski)

* „Nie zakładaj się nigdy z diabłem o swą głowę". (E. A. Poe)

* „Nie taki diabeł straszny jak ci, co go malują".

(U. Zybura)

* „Czasem i diabeł się rozanieli".

(W. Grzeszczyk)

* „Najwybitniejsi diabli powstają z upadłych aniołów". (M. Kaczmarczyk)

* „W piekle diabeł jest postacią pozytywną".

(S. J. Lec)

* „Diabeł też potrafi wołać o pomstę do nieba".

(J. Leszczyński)

---