Polska/Polacy

Polska/Polacy - Cała literatura polska w pewien sposób traktuje o Polsce i Po­lakach. Szczególne jednak znaczenie mają te utwory, które ukazują Polskę w momentach dla niej przełomowych bądź też zawierają jakieś rozważania uogólniające o naturze Polaków lub losie kraju.

„Legenda o Lechu, Czechu i Rusie" - Wywodząc naród polski od Lecha, jednego z trzech braci, legenda ta włą­cza Polaków do rodziny ludów słowiań­skich. Tłumaczy też pojawiającą się dość często nazwę Lechici. Wyjaśnia również pochodzenie godła (biały orzeł) i nazwy stolicy (Gniezno).

Anonim zw. Gallem „Kronika pol­ska" - 1) Anonim opowiada historię okrutnego księcia Popiela, który został pożarty przez myszy. 2) Początki pias­towskiej dynastii ujmuje Gall w formę legendy o odwiedzinach w chacie ubo­giego kmiecia Piasta i jego żony Rzepki dwóch tajemniczych gości, którzy cudo­wnie rozmnażają przygotowane na po­strzyżyny skromne jadło. 3) Autor poda­je imiona pierwszych legendarnych wła­dców polskich - Siemowita, Lestka i Siemomysła, który był ojcem Mieszka. 4) Historia ślepoty i cudownego odzys­kania wzroku przez Mieszka ma sym­bolizować losy Polski, która przedtem była tak jakby ślepa, lecz odtąd (...) ma być przez Mieszka oświeconą i wywyż­szoną ponad sąsiednie narody. 5) Treść kroniki Anonima to przede wszystkim dzieje dynastii Piastów, jej wspaniałości za czasów Chrobrego, upadku po opusz­czeniu kraju przez Bolesława Śmiałego i odrodzenia za panowania Bolesława Krzywoustego.

Wincenty Kadłubek „Kronika pols­ka" - 1) Kadłubek dorabia Polakom antyczny rodowód, nazywając Popiela Pompiliuszem, a Kraka obdarzając imieniem Grakcha. 2) Mimo rozbicia dzielnicowego, Kadłubek traktuje Pol­skę jako jedność duchową i moralną, co szczególnie uwidocznia się w chwilach zagrożenia. Mężni Polacy pod znakiem białego orła dzielnie odpierają napaści wrogów. Autor często przemilcza klęski polskiego oręża, eksponując zwycięst­wa.

J. Kochanowski „Pieśń o spustoszeniu Podola przez Tatarów" (Pieśń V, Ks. II) - 1) Polska jest odbieżalem stadem, które drapają rozbójce wilcy, ponieważ ani pasterz nad owcami chodzi, ani ostrożnych psów za sobą wodzi. Jest to wyraźna aluzja do sytuacji, jaka wy­tworzyła się po ucieczce Henryka Wale­zego. 2) Jeśli najazd Tatarów na Podole nie będzie żadną nauką i nie doprowadzi do opodatkowania się na rzecz regular­nej armii, nową przypowieść Polak so­bie kupi, że i przed szkodą, i po szkodzie glupi.

J. Kochanowski „Odprawa posłów greckich" - Troja jest dla Kochanows­kiego obrazem Polski, nierządnego kró­lestwa i zginienia bliskiego, gdzie ani prawa ważą, ani sprawiedliwość ma miejsce, a wszytko zlotem kupić trzeba. Mlódź wszeteczna zaś, która zniewieś­ciała w wygodnym życiu, nie będzie w stanie bronić kraju w potrzebie, jest obrazem polskiej młodzieży.

A. Frycz Modrzewski „Commenta­riorum de Republice emendanda..:” („O poprawie Rzeczypospolitej...") ­Polska wymaga wielu reform, przede wszystkim zaś zrównania obywateli wo­bec prawa. Modrzewski mówi o dwóch ojczyznach - szlacheckiej i plebejskiej, w których prawo różnie traktuje obywa­teli zależnie od stanu, do jakiego należą. Jednocześnie domaga się reformy pol­skiego szkolnictwa, jak i oddzielenia Kościoła od państwa.

P. Skarga „Kazania sejmowe" - 1) Polskę nękają choroby, które zagrażają jej istnieniu. Wśród nich Skarga wymie­nia między innymi osłabienie władzy królewskiej, skłócenie stanu szlachec­kiego i innowierców. Jeśli Polacy nie podejmą prób leczenia tych chorób, Polsce grozi zagłada, którą autor ukazu­je w obrazach stylizowanych na biblijne proroctwa. 2) Polska jest tonącym okrę­tem, który należy ratować. Ci, którzy chronią tylko swój dobytek, pójdą na dno razem ze statkiem. Ci, którzy podej­mują próby ratowania go, ochronią i sta­tek, i swoje dobra.

J.Ch. Pasek „Pamiętniki" - W wojnie ze Szwedami, którzy są heretykami, Polaków wspiera Bóg. A kiedy Szwedzi, uniesieni siłą eksplozji do nieba, za­stukali do niebiańskiej furty, św. Piotr odpędził ich od niej i strącił na ziemię, mówiąc, że nie ma dla nich miejsca w raju, bo nie dość, że innowiercy, to jeszcze prześladują Polaków, wiernych Bogu i wyznających jedyną prawdziwą religię katolicką.

I. Krasicki „Do króla" - Sarmacka szlachta, której zarzuty pod adresem Stanisława Augusta Poniatowskiego Krasicki przytacza, jest przywiązana do źle pojmowanych tradycji narodowych, niechętna wszelkiej wiedzy i nauce, zacofana.

I. Krasicki „Pijaństwo" - Polacy hoł­dują źle pojmowanej sarmackiej gościn­ności, która objawia się przede wszyst­kim nadmiernym piciem alkoholu. Pro­wadzi to do kłótni i bójek przy stole. Polacy po alkoholu stają się niezwykle waleczni i snują wielkie polityczne pla­ny.

I. Krasicki „Monachomachia" - W Polsce panoszy się wielebne głupstwo, a w miastach są trzy karczmy, bram cztery ulomki, klasztorów dziewięć i gdzieniegdzie domki.

A. Mickiewicz „Dziady" cz. III - 1) Naród polski jest jak lawa, która pod twardą i zimną skorupą kryje wiecznie płonący ogień. Ci, co stoją na narodu czele, arystokracja, odznaczają się ser­wilizmem wobec cara i Rosji. Ale mło­dzież jest pełna zapału do walki. Nie pogodziła się z utratą wolności i nigdy się nie pogodzi. 2) Polska z widzenia księdza Piotra jest cierpiącym Chrys­tusem. Rozpięta jest na krcyżu, który ma z trzech wyschłych ludów ramiona, znosi upokorzenia, ale nadejdzie dzień zmart­wychwstania, kiedy ukaże się światu w pełni swojej chwały i wskaże innym drogę do wolności.

J. Słowacki „Kordian" - Polacy pogo­dzili się z niewolą, brak im woli walki. Kordian sam próbuje dokonać zamachu na cara, bo nie ma nikogo, kto byłby mu pomocą. Tak samo było z powstaniem listopadowym - garstka powstańców, którzy nie dojrzeli do roli, jaką sobie wyznaczyli, walczyła samotnie, bo na­ród nie poszedł za nią. Źli dowódcy, bez wiary w zwycięstwo, rozgadani posło­wie, korpus oficerski rycerzy ospalców także przyczynili się do klęski.

J. Słowacki „Grób Agamemnona"-1) Polacy są narodem smutnych ilotów, niewolnikami, którzy pogodzili się z nie­wolą i nie robią nic, by zrzucić jarzmo. W czasie powstania nie wierzyli w zwy­cięstwo i nic dla jego osiągnięcia nie czynili. 2) Polska pawiem narodów była i papugą. Pyszna i dumna bez powodu, naśladowała jednocześnie bezmyślnie obce wzorce. Jest więc teraz niewolnica cudzą. 3) By odzyskać wolność, Polska musi uwolnić wpierw duszę anielską z czerepu rubasznego, odrzucić całą złą tradycję, a powrócić do tego, co było w niej dobre - waleczności, poczucia odpowiedzianości za losy narodu. Mu­szą też Polacy zjednoczyć się, stać się narodem z jednej bryły.

B. Prus „Lalka" - Społeczeństwo pol­skie zajęte zdobywaniem majątków i gromadzeniem pieniędzy nie ma czasu na służbę jakimś wyższym ideałom. Niechętne wszystkiemu, co łączy się z jakimkolwiek ryzykiem, podejrzliwie patrzy na wszystkich, którzy się tego ryzy-ka nie boją. Narastają nastroje anty­semickie, ale Polacy sami niejako powo­dują to, że w handlu zaczynają domino­wać Żydzi, ponieważ nie podejmują ryzyka, pozostając przy pewnych, choć przynoszących niewielkie zyski intere­sach. Nie ma w tym społeczeństwie miejsca na jakikolwiek idealizm, a idea­liści czują się wyobcowani i często stają się obiektem kpin.

H. Sienkiewicz „Trylogia" („Ogniem i mieczem", „Potop"„,Pan Wołodyjo­wski") - Polacy są walecznym naro­dem, który choć ma wiele wad, w chwi­lach zagrożenia potrafi się zdobyć na niezwykłą odwagę i bohaterstwo. Pol­ska to kraj, który nękają liczne nie­szczęścia, ale z każdego upadku potrafi się podnieść dzięki swoim obywatelom. Sienkiewicz podtrzymuje stereotyp Po­laka-katolika. Na przykład w „Potopie" zdrajcy to w przeważającej części inno­wiercy.

S. Żeromski „Rozdziobią nas kruki, wrony..." - Po upadku powstania stycz­niowego w narodzie polskim zatrium­fuje to, co najgorsze, zwyciężą łajdacy i kanalie. Ci, którzy byli naprawdę wartościowi, albo zginęli w walce, albo przepadną w czasie popowstaniowych represji.

S. Żeromski „Priedwiośnie" - Polska znalazła się na rozdrożu. Nie wiadomo, jaką drogą pójdzie, ale stoi przed nią wiele niebezpieczeństw, jeśli nie zo­staną jak najszybciej rozwiązane prob­lemy społeczne. Najpoważniejszym za­grożeniem jest bolszewizm, który mło­demu pokoleniu może wydać się szcze­gólnie atrakcyjny, bo stwarza miraż szybkich i radykalnych zmian.

* „Jestem z narodu, w którym od blisko stu lat każda książka wychodzi za późno, a każdy czyn za wcześnie".

(C. K. Norwid)

* „Gdy tylko Polak uwierzy, że ma prawo wybierać, wybiera bohaterstwo".

(S. Brzozowski)

* „Urodzić się garbatym Polakiem - to wielki pech, ale urodzić się do tego jeszcze artystą w Polsce, to już pech największy".

(S. I. Witkiewicz)

* „W Polsce najgwałtowniej i najbezwzględniej potępia się ludzi nie za to, że źle czynią, lecz za to, że inaczej myślą".

(J. Andracjcwski)

* „Polakom zagraża nie tyle wódka, ile woda sodowa".

(P. Jasienica)

* „Większość Polaków po maturze spędza resztę życia na mijaniu się z powołaniem". (A. Ziemny)

* „Nie dopracujemy się nigdy ani urody, ani cnoty polskiej, póki nie ośmielimy się oduczyć polskich grzechów".

(W. Gombrowicz)

* „Jesteśmy żadnym społeczeństwem, jesteśmy jednym wielkim sztandarem narodowym".

(C.K. Norwid)

* „Twarz polska nie ma obłudnej skorupy" (J. Słowacki)

* „Ani tu Zachód, ani Wschód ­

Coś tak, jakbyś stanął w drzwiach". (J. Liebert)

* „Dla moich Polaków nie ma rzeczy niemożliwych".

(Napoleon I)

* „Zachłystywanie się Polską może być niebezpieczne".

(W. Wirpsza)

* „Kiedy mówią «ojczyzna»,

to pan Tyrolski idzie do domu". (R. Bramy)

---