Arkadia/Raj

Arkadia/Raj - W starożytnej Grecji lesista kraina w środkowej części Pelo­ponezu. Otoczona górami, o łagodnym, przyjaznym klimacie, zamieszkała przez lud trudniący się pasterstwem i uprawą żyznej, wydającej bogate plony ziemi. Taki wizerunek Arkadii przed­stawił Wergiliusz w „Bukolikach" - ja­ko krainy prostoty, szczęśliwości, spo­koju, ładu i harmonii. Stała się ona symbolem idealnego świata. Mit Ar­kadii był wyrazem tęsknoty za rzeczy­wistością szczęśliwą, wolną od konflik­tów, zagrożeń, za światem opartym na porządku naturalnym. Por. Arkadia - park romantyczno-sentymentalny za­łożony przez ks. Helenę Radziwiłłową niedaleko Nieborowa.

Biblia - Odpowiednikiem Arkadii jest Ogród Eden (Raj - Ks. Rodzaju 2,8-14). Jest to miejsce pobytu pierwszych ludzi. Kraina żyzna, otoczona czterema rzeka­mi, identyfikowana później z Mezopota­mią. W Raju rosły piękne drzewa o do­rodnych jadalnych owocach, człowiek nie musiał więc uprawiać ziemi, aby dostatnio żyć. W centralnym miejscu Edenu rosło drzewo życia i drzewo wiadomości dobrego i złego. Panowała tam harmonia między człowiekiem a na­turą, Bóg przechadzał się między drze­wami ogrodu, toteż ludzie mogli z nim obcować na co dzień i czuli się szczęś­liwi.

W Nowym Testamencie -Apokali­psa 21,2 - nowe Jeruzalem, miasto święte, niebiańskie, symbol triumfu Do­bra i Piękna.

W późniejszym rozumieniu: 1) sy­nonim nieba, gdzie aniołowie i ludzie zbawieni mieli zażywać wiecznej szczę­śliwości; 2) miejsce piękne, wymarzone, rozkoszne, szczęśliwe, bez śmierci i chorób. Wielu podróżników umiesz­czało raj ziemski na wyspach Pacyfiku lub Oceanu Indyjskiego.

Horacy „Beatus ille qui procul nego­tiis" (epoda II) - Pokazane jest tu życie z dala od miast, w zgodzie z naturą; człowiek, zarówno rytmem pracy, jak i sposobem korzystania z uciech życia, dopasowuje się do rytmu przyrody, np. wiosną pędy bujnej winorośli żeni z pniem topoli, latem odpoczywa wśród bujnych traw, strzyże wełniste owce, jesienią rwie purpurowe i wonne kiście winogron i słucha śpiewu ptaków, zaś zimą z rozkoszą oddaje się polowaniu. W jego pracach wspiera go żona, która służy mu radą i pomocą. Dba też o to, aby bez zbytku stół był pełny i gotowy, a wszystkie na nim produkty: soczyste, świeże, zdrowe, wonne.

Dante Alighieri „Boska Komedia" ­Trzecim królestwem, przez które węd­ruje Dante w towarzystwie Beatrycze, a potem Bernarda z Clairvaux, jest Raj. Tu został on umieszczony na poszcze­gólnych planetach (np. Jowisz, Mars), 9) a cała rzeczywistość została zdemateria­lizowana. Piękno Raju polega na grze dźwięków i barw. W przeciwieństwie do Piekła w obrazie Raju przeważają kolo­ry jasne, świetliste. Dante rozmawia ze spotkanymi postaciami, które zapewnia­ją go, że czują się szczęśliwe. I tak np. na Słońcu przebywają mędrcy - św. To­masz z Akwinu, król Salomon, zaś w dziewiątym niebie wędrowiec spoty­ka aniołów. Celem jego wędrówki jest spojrzenie na boskie oblicze, co osiąga. Istotą Raju jest połączenie: światłości, radości, miłości i dobra.

M. Rej „Żywot człowieka poczciwe­go" - Życie ziemianina pokazane jest arkadyjsko: zgodnie z rytmem natury,

harmonijnie, bezpiecznie. Praca nie jest wysiłkiem, lecz przyjemnością (grządki pokopać (...), z rozkoszą nasiać ziółek). Wielką radość sprawia też samo ob­cowanie z przyrodą, a także korzystanie z jej darów (ogóreczki, rzodkiewki, sa­łatki). Panuje tu w rodzinie zgoda i har­monia - gospodarz przechadza się po sadzie z żoną i czeladką.

J. Kochanowski „Na dom w Czarno lesie" - Przyjemnością jest poprzestanie na małym (inszy niechaj pałace mar­morowe mają). Podmiot liryczny wier­sza zwraca się z prośbą do Boga o opie­kę, błogosławieństwo, zdrowie, możli­wość zachowania czystego sumienia, ludzką życzliwość i pogodną starość. Na harmonii tych elementów polega arka­dyjska wizja życia.

J. Kochanowski „Pieśń świętojańska o Sobótce" (pieśń Panny XII) - W ogro­mnym stopniu inspirowana II epodą Horacego. Życie na wsi spokojnej, wsi wesołej przeciwstawione zostało życiu dworzanina i żeglarza. Podstawą szczęś­cia jest świadomość posiadania włas­nego miejsca na ziemi, jedność z naturą, która jest człowiekowi życzliwa i przy­chylna. Tu praca nie męczy, a plony z niej są obfite (jemu sady obradzają, jemu pszczoły miód dawaj). Na ar­kadyjskość życia na wsi składają się również obrazy grających na fujarkach pasterzy i tańczących faunów.

F. Karpiński „Laura i Filon" - Miejs­cem spotkania bohaterów jest zagajnik za wsią. Natura sprzyja tu ludziom: psy się uśpiły, malinowy chrośniak ma być miejscem czułego spotkania, skryje ko­chanków, którzy jedząc zebrane przez Laurę pachnące maliny, będą wyznawa­li sobie miłość. Nawet chwilowa kłótnia zakochanych nie jest tu groźna - wzma­ga jedynie ich uczucia.

A. Mickiewicz „Pan Tadeusz" - Ar­kadyjsko został tu przedstawiony kraj lat dziecinnych, opuszczona ojczyzna jest idealizowana z powodu niemoż­liwości powrotu: on zawsze zostanie święty i czysty jak pierwsze kochanie. W Soplicowie każdy czuje się bezpiecz­nie, zna swoje miejsce zarówno w czasie posiłków, jak też w grupie powracają­cych ze spaceru. Tu strzeże się tradycji, która daje poczucie bezpieczeństwa, przynależności, trwania i ciągłości. W Soplicowie ludzie żyją zgodnie z pra­wami natury: gdy Bóg jako główny gospodarz każe słońcu zachodzić, scho­dzą także z pola robotnicy, by nie sprzeciwiać się prawom boskim. W spo­sobie opisu przyrody przeważają barwy (np. Inwokacja, matecznik, ogródek Zo­si), występuje mnóstwo metafor,. per­sonifikacji i wyrazów dźwiękonaślado­wczych. Stwarza to wrażenie baśniowo­ści tego świata.

E. Orzeszkowa „Nad Niemnem" ­1) Na Soplicowie wzorowany jest dwo­rek w Korczynie. Tu, co prawda, nie jest już tak radośnie, ale mieszkańcy czują się bezpieczni i pewni, bo na straży tej oazy spokoju stoi Benedykt - dobry gospodarz, człowiek niezwykle praco­wity, uczciwy, szlachetny, który łata wszystkie dziury w płocie i dba o to, aby wszyscy wszystko mieli. On sam przez bliski związek z naturą pokazany jest jako człowiek silny, odporny, zdrowy. Szczęście zapewnia mu praca na roli, z której korzystają wszyscy domownicy i goście Korczyna. 2) Arkadyjsko (cza­sem baśniowo) pokazany został zaścia­nek bohatyrowicki. Panuje tu ład i po­rządek, zwraca uwagę harmonia ele­mentów tego świata: mężczyźni orzą ziemię, kobiety pracują w polu lub przydomowym ogródku warzywnym, dziewczęta zrywają owoce (wiśnie) w sadach, starzy siedzą na ławeczkach i gwarzą. Choć powieść miała być apo­teozą pracy, tu jednak nie jest ona dla człowieka uciążliwością. Janek mówi: dla mnie mórg zaorać, to jak dla pa­nienki na spacer pójść. Anzelm pokazu­je Justynie swój prawie rajski ogród, gdzie jest obfitość wszelkich drzew, własnoręcznie zasadzonych i pieczoło­wicie pielęgnowanych.

B. Prus „Lalka" - Posiadłość prezeso­wej Zasławskiej (Zasławek) jest oazą swojskości, piękna, spokoju i szczęścia. Jest to miejsce oddalone od wszelkiej cywilizacji, więc nie skażone jej skut­kami. Tu jakby zatrzymał się czas. Budowa cukrowni wydaje się groźna dla tego raju na ziemi. Zasławek otoczony jest bujnymi lasami, obfitującymi w grzyby i jagody, zachęcającymi do przejażdżek, spacerów i rozmów na łonie natury. Nie bez powodu Wokulski tu będzie się czuł naprawdę szczęśliwy. W okresie modernizmu powstała moda na tzw. „sztuczne raje" (nazwa pochodzi od tytułu zbioru esejów Ch. Baudelai­re'a z 1860 r. pt. „Sztuczne raje"). Były one ucieczką od okrutnej rzeczywistości i bólu istnienia, np. w: Nirwanę, śmierć, erotyzm, upojenie narkotyczne i alkoho­lowe. Por. np. A. Rimbaud „Statek pijany" - pełne morze symbolizuje tu marzenie o absolutnej wolności, niczym nie skrępowaną twórczość, całkowite zerwanie z rzeczywistością; podobnie S. Mallarme „Wiatr morski"; K.

Przerwa­-Tetmajer „Hymn do Nirwany", gdzie Nirwana jest bóstwem, mogącym zape­wnić szczęście w postaci niebytu; S. Korab-Brzozowski „O, przyjdź" ­utwór - modlitwa o śmierć, która tu została przedstawiona jako piękna i dłu­go oczekiwana kobieta. Por.: ucieczka. Dla Skamandrytów w pierwszych la­tach po odzyskaniu niepodległości ra­jem było po prostu życie, fakt istnienia, proste codzienne zdarzenia (np. spacer ulicą, widok pięknych kobiet, przejaż­dżka tramwajem, smak winogron, za­pach rwanego bzu). Por. np. Wierzyński „Filozofia" - utwór rozpoczyna się od słów: dziś drugi raz się urodziłem, syla­bizuję a, be, ce. Życie jest barwne, piękne i pociągające; „Manifest szalo­ny", gdzie świat się zamienił w kolosal­ną szopę i wszystko chodzi do góry nogami, „I znów jest tak ni w pięć ni w dziewięć" - najlepsze i najszczęśliw­sze życie wiedzie się bez problematów i żadnego ale. Należy cieszyć się dniem, śmiać się i młodnieć z każdą chwilą; Tuwim „Wiosna" - gdzie z powodu połączenia młodości, radości, śmiechu i miłości oraz wina można oszaleć z ra­dości, „Do krytyków" - zachwyt nad codziennością, w której największą ra­dość sprawia jazda tramwajem (zagar­niam zachwytem ramienia, a drzewa w porywie natchnienia szaleją wiosenną wonią); „Rzuciłbym to wszystko" - Ku­tno, Sieradz lub Rawa jest tu synonimem miejsca arkadyjskiego, gdzie panuje wieczna szczęśliwość, gdzie jest ciepło, ciasno, ale milo, dużo by się spało, często by się piło. Jest to miejsce swojs­kie, gdzie koguty rano pieją w opłot­kach, sąsiedzi są życzliwi, a u boku - ukochana kobieta (nic byś nie odrzekła moja kochana, słuchałabyś wichru w kominie do rana).

S. Żeromski „Przedwiośnie" - Podob­nie jak Soplicowo i Korczyn w pełni arkadyjsko pokazana została Nawłoć. Mieszkańcy żyją z daleka od zgiełku miast i wielkiej historii. Nie są zbyt bogaci, ale za to szczęśliwi. Wystarczy przyjrzeć się posiłkom: potrawy nie są specjalnie wyszukane, ale jest ich ob­fitość i są niezwykle smakowite (zdrob­nienia!). Na stole znajdują się zawsze różne gatunki serów, bułki, miód, kon­fitury, kawa ze śmietanką. Rytm życia jest leniwy: czas upływa od posiłku do spaceru i od rozmowy do następnego posiłku. W Nawłoci panuje atmosfera serdeczności, życzliwości i pogody. Na­wet służbę traktuje się jak rodzinę (Ma­ciejunio, Wojciunio). Taki jest obraz życia ziemiaństwa.

M. Ondaatje „Angielski pacjent" ­Wśród ogromu zniszczeń wojennych Villa San Girolamo stanowi oazę spoko­ju i bezpieczeństwa. Tu Hana uprawia kilka grządek, z których warzywa wy­starczą dla niej i rannego Anglika, w po­bliżu rosną także drzewa owocowe (śli­wy). Wiele przyjemności sprawia jej praca w ogródku, która ją uspokaja i daje zapomnienie: Hanie zdziczałe ogrody wydawały się przedłużeniem pałaco­wych komnat (...) Z pasją, uprawiała żyzną ziemię, przekształcając ją w wa­rzywniak (...). Uprawiała swój ogród na przekór spalonej ziemi i wojnie, mimo braku wody.

* „Chciałbym iść do raju ze względu na klimat, ale piekło musi być o wiele przyjemniejsze ze względu na towarzystwo".

(T. Bernard)

*Jedz mniej! Bramy raju są wąskie"

(A.J. Cronin)

* „Siła jest takich ludzi, co to nie szczę­dząc wysiłków, aby się do raju dostać, nie spostrzegają, że wprowadzają tam zamiast siebie innego".

(G. Boccaccio)

* „Kobieta stanowi niebezpieczeństwo dla każdego raju".

(P. Claudel)

* Lepsza władza w piekle niż służba, w raju.

(przysłowie angielskie)

* Raj przeznaczony jest zarówno dla tego, który dobrze używał pióra, jak i dla tego, który poległ na polu bitwy, a atrament uczonego ma tę samą wartość, co krew męczennika.

(przysłowie arabskie)

* Raj na ziemi jest w księgach mądrości, dziełach sztuki i w sercu kobiety. (przysłowie hinduskie)

* Jednemu samotnemu nawet w raju nie jest dobrze.

(przysłowie włoskie)

* „Ach, tam, o moja miła! Tam był mi raj,

Pókiś ty ze mną była!”

(A. Mickiewicz)

* „Ty dla mnie ziemię piekłem zrobiłeś i rajem. A to jest tylko ziemia".

(A. Mickiewicz)

---