Kształtowanie obszarów przemysłowych na potrzeby turystyki
- WYKŁAD II - 08.05.2011
Zabytkowe kopalnie i sztolnie w Europie Środkowej:
Kopalnie wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa kulturowego i naturalnego UNESCO
- Kopalnia soli „Wieliczka” 1978
- Kopalnia metali w Rammeslbergu (1992)
- kopalnia metali w Bańskiej Stiawnicy (1993)
-Kopalnia srebra „Kutna Hora” (1995)
- Kopalnia soli w Hallstatt (1997)
Kilkanaście zabytkowych kopalń oczekuje w kolejce.
Podziemne trasy turystyczne (PTT), muzea górnicze (MG) w:
Niemczech 68, Austria 13, Szwajcaria 4, Czechy 17, Słowacja 4, Polska (17)
„Atrakcyjność turystyczna obiektów pogórniczych” (za T. Mikoś 2005)
Kopalnia „Krzemionki” Istnieje 2 tys. lat. W 1926 roku utworzono tu rezerwat archeologiczny. Turystom udostępniono w 1985roku. Długość 5 km, szerokość od 20 do 220 m. Pow. 0,785 km2. Pięć tys. szybików. Gł. Występowania krzemienia 2-8 m. Charakterystyczne warpie obok szybików. Zakończono eksploatację w połowie II tysiąclecia pne. W epoce brązu. Wysokość wyrobisk 55-120cm. Długość od kilku do kilkunastu metrów. Nas wyrobiskami budowano szopy chroniące przed opadami. Wyrobiska łączono kanałami co umożliwiało używanie lampek olejowych i pochodni. Pozostawiano filary z litej skały. Roczne wydobycie zapewniało produkcję 40 tys. siekier. Ogółem wydobyto surowiec na 10 - 25 mln siekier. (niektóre znajdowano ok. 600 km od Krzemionek).
Kopalnia złota w Złotym Stoku
Początek robót datuje się na X w. w 1273r. Henryk Probus nadał przywilej eksploatacji złota klasztorowi Cystersów w Kamieńcu Ząbkowickim.
W 1483roku Złoty Stok uzyskane prawa miasta górniczego. W XVII wieku było bito tu w mennicy złote dukaty. W 1796 w Złotym Stoku istniał Wyższy Urząd Górniczy dla Śląska. Najwcześniej eksploatowano złoża na górze Haniak, Krzyżowej i Sołtysiej.
W XVI w roczna produkcja osiągała 140 kg (8%produkcji w europie)
Od 1701 r produkcja arszeniku powodowała ponowny wzrost wydobycia. (największy producent w świecie) Kopalnie zamknięto w 1961 roku. Cała produkcja złota wyniosła 10-15 ton a arszeniku 126 000 ton.
Dostępne do zwiedzania Sztolnia Książęca Czarna Górna , Czarna Dolina, Emmanuel, Gertruda, Barbara….. Jeżeli zrealizowane zostaną plany połączenia sztolni to łączna długość udostępnionych korytarzy wyniesie 3.5 km.
Kopalnia „Złota Aurelia” w Złotoryi (sztolnia w diabazach)
Piaski złotonośne z trzeciorzędu wypełniające pradolinę Kaczawy. Pogórze Kaczawskie należy do najstarszych regionów górniczych w Polsce. Na bazie złota powstaje miasto Złotoryja (prawa miejskie uzyskują w 1211 roku). Podkłady złotonośne eksploatowano od XI wieku. Pod koniec XII wieku w okolicy Złotoryi panowała prawdziwa „gorączka złota”. Udostępniona sztolnia 100m.
Uran!
Nieczynna Kopalnia Uranu w Kletnie
W Masywie Śnieżnika koło jaskini w Kletnie w 2002 roku jedna ze sztolni została udostępniona do zwiedzania przez Stowarzyszenie Tras Turystycznych Polski. Początki górnictwa sięgają w Masywie Śnieżnika II połowy XIV wieku (rudy żelaza). Dane o kopalniach w Kletnie pochodzą dopiero z XVI wieku. Ostatnia z uruchomionych w XVI wieku sztolni przyniosła górnikom „wiele nieszczęść”.
W XVIII wieku eksploatowano tu rudy żelaza, miedzi, fluorytu i srebra. W XIX wieku zaczęto wydobywać słynny marmur Biała Marianna. W 1947 roku rozpoczęto eksploatację rud uranu. Przyczyną była silna promieniotwórczość hałd przy XVI wiecznych sztolniach. Uruchomiono stare nieczynne wyrobiska. Całkowite wydobycie uranu w okresie 5 lat wyniosło 20 ton , wydrążono 37 km chodników. W Kowarach wydobyto w latach 1948-1962 ok. 600 ton uranu. Pozostało 24 sztolnie z czego udostępniono z 1200 m. Udostępniono dla turystyki 200 m, fragment sztolni nr 18. Tras podziemna ma stanowić część geologiczną górniczej ścieżki powierzchniowej.
Srebro!
Kopalnia rud srebronośnych w Tarnowskich Górach
W triasowych wapieniach muszlowych i dolomitach występuje srebrnonośny ceruzyt i galena. W XII wieku wybierano w Reptach Ślaskich. Koło Bytomia na polach Starych Tarnowic rozwinęło się od 1490 roku górnictwa ołowiu i srebra. W 1526 roku tarnowskie Góry uzyskują prawa miejskie i są znaczącym rejonem wydobycia w Europie Środkowej. W SVI wieku wybierano złoża o zawartości srebra 0,1% do 0,3 %. Podobno natrafiano na srebro rodzime. W latach 1528- 1627 w okolicach tarnowskich Gór istniało ponad 7500 szybów. W połowie XVII w odkryto na południu miasta nowe złoża.
Górnictwo Tarnogórskie pozostawiło po sobie 20 tys szybików, ok. 400 km chodników, 70 km chodników wodnych, oraz sztolni odwadniających.
Zabytkowa kopalnia jest położona w południowej części miasta. Do zwiedzania udostępnione jest rejon dawnej kopalni „ Fryderyk”. Obejmuje leżące na głębokości wyrowiska głównie okresu XVII wieku do początku XX wieku. Łączna długość trasy turystycznej wynosi ok. 1700m.
Osobną atrakcją jest: Sztolnia Czarnego Pstrąga w Tarnowskich Górach
Jest to fragment wielkiej Sztolni Fryderyka wydrążonego w latach 1821- 1835 systemu odwadniania o długości 9 km, głębokości do 70 mppt. I wysokości 6m. Sztolnia została przekazana do zwiedzania w 1957roku. (600 metrów na gł. 20-30 m. pod ziemia) Wysokość sztolni waha się od 3 -6 metrów.
Kopalnia soli w Wieliczce i Bochni
Złoża wielickie pochodzą z rozległej solonej formacji mioceńskiej. Od wód gruntowych izolują je utwory ilaste. Zajmują obszar 7 km długości i 1 km szerokości.
Historia kopalni sięga średniowiecza, W dokumentach pisanych określano ją jako Magnum Sal. Pokłady zostały odkryte w latach 80-tych XII wieku. Na bazie kopalni w 1290 r powstało miasto na prawie frankońskim. Wspólnie z kopalniami bocheńskimi tworzyło przedsiębiorstwo salinarne zwane Żupami Krakowskimi. Było to do XIX wieku największe na ziemiach polskich przedsiębiorstwo górnicze.
Kopalnia powstała w miejscu starych słonych źródeł eksploatowanych od neolitu (3.5 tys lat pne.) . od XIII w eksploatowano górne łoża bryłowe. Czas wybierania poszczególnych brył mógł obejmować 100 lat. Wybrane komory solne zabezpieczano kasztami. Na granicy warstwy płonnej wstawiano też ochronną warstwę soli. Pod koniec średniowiecza w żupie wielickiej pracowało 300-350 ludzi.
Pierwsze kieraty konne zastosowano w 1442roku.
W XVII wieku eksploatowano już 3 poziomy do głębokości max. 226m. do I połowy XVII wieku roboty górnicze wykonywano ręcznie. W 1743roku po raz pierwszy zastosowano proch strzelniczy. Od czasu zaboru austriackiego był to największy zakład produkcyjny w Galicji. Sól eksploatowano już na 7 poziomach. Ostatecznie eksploatacja obejmowała 9 poziomów do głębokości 327m.
Przed rozpoczęciem II wojny Światowej wprowadzono system produkcji solanki w komorach ługowniczych. Powstały w efekcie komory 100 m dług, 25m szer, i 8m wys. W 1966roku zaniechano wydobycie soli kamiennej , a w 1996 zakończono całkowicie wydobycie.
Tradycja wydobycia w Wieliczce obejmuje okres 700 letni. Inwentaryzacja wykazała istnienie 194km chodników i 2040 komór.
1976 - wpis kopalni do rejestru zabytków Krajowych
1978r - umieszczono na Pierwszej Miedzynarodowej Liscie UNESCO
1994 - uznano ją za pomnik istorii Narodu polskiego (przez prezydenta RP)
Uzdrowisko - Kopalnia Soli „Bochnia”
Kopalnia w Bochni jest najstarszym podziemnym ośrodkiem wydobycia soli w Polsce. (o 50 lat starsza od Wieliczki). Pierwsza wzmianka o osadzie górniczej Bochnia (Salzberg) pochodzi z 1198r. Akt darowizny klasztorowi bożogrobców w Miechowie. Ślady warzenia soli pochodzą z neolitu.
Prawa miejskie uzyskuje Bochnia w 1253 roku cztery lata wcześniej niż Kraków i 37 lata przed Wieliczką. Likwidacja kopalni nastąpiła w 1990 roku. Nieprzerwana produkcja trwała tu 750 lat.
Po likwidacji kopalni czynne są:
- trzy szyby
- trzy tzw. Stare poziomy
- trzynaście tzw. Nowych poziomów
Dla celów rekreacyjno- imprezowych wydzielono powierzchnię 2 tys m2. W 1995 roku rozpoczęła działalność Spółka Uzdrowisko Kopalnia Soli „ Bochnia”. Od 1981 roku kopalnia jest w rejestrze Zabytków Krajowych.
W 2000 roku została uznana za pomnik Historii narodu Polskiego. Po I rozbiorze w 1772 Stanisław August Poniatowski nakazał poszukiwania nowych złóż soli. W 1788 roku potwierdzono doniesienia o słonych źródłach we wsi Ciechocinek. W 1793 roku Ciechocinek znajduje się w granicach Prus.
1827- ukończenie budowy tężni nr 1 i 2
1898 - otwarcie pierwszego luksusowego sanatorium
Chełmskie podziemia Kredowe w Chełmie Lubelskim
Drążenie rozpoczęło się pod miastem już za czasów Bolesława Chrobrego. (tunele komunikacyjne).
Niekontrolowana eksploatacja kredy spowodowała powstanie pod XVII wiecznymi budynkami Starego Miasta istniały podziemne zejścia do nielegalnych kopalni. Kres eksploatacji pod miastem nastąpiło w XIX wieku. Oficjalnie górnictwo Chełmskie w ogóle nie stawiano w rejestrach górniczych. Obecnie długość udostępnionej trasy zmienia się od 1470…
Obiekty związane z rewolucją przemysłową - pomysły na adaptacje dla celów turystyki.
Rewolucja przemysłowa - przewrot przemysłowy na przelowmie XVIII i XIX w obejmujący gwałtowne zmiany techniczne ekonomiczne i społeczne związane z przejsciem od manufaktur do zmechanizowanej produkcji fabrycznej.
Rewolucję przemysłową charakteryzowała duża koncentracja fabryk. Objęa ona w pierwszej kolejności górnictwo, hutnictwo, przemysł maszynowy i włókienniczy. W Polsce symbolem rewolucji rzemyslowej jest gwałtowny rozwoj przememysłu włókienniczego.
Klasyczny przemysl włókienniczy związany jest z rewolucją przemysłowa w Anglii w XVII i XIX wieku poilegającą na zastąpieniu ręcznych wrzecion i krosien maszynami.
Symbolem rozwoju przemyslu włókienniczego w Łodzi i pozniejszej adaptacji obiektow poprzemysłowych jest fabryczny kompleks I. Poznańskiego.
Historia kompleksu fabrycznego I . Poznanskiego w Łodzi. Na początku lat 70-tych XIX wieku zakupiono tereny nad rzeką Łódką. Do konca tego stulecia powstaje kompleks fabryczny obejmujący nastepujące obiekty:
-oczyszczlania bawełny (w Azji Środkowej)
-przedzalnia
-tkalnia-
Bielnik
- farbiarnia
-drukarnia i wykańczalnia tkanin
-odlewnia żelaza
-oddział budowy maszyn
- warsztaty mechaniczne i stolarskie
-własna gazownia i elektrownia
- laboratorium chemiczne
- warsztat rytowniczy
- wewnętrzna linia kolejowa
Cegielnia w Karolewie
Budowa kompleksu wielkoprzemysłowego kierował architekt Hilary Majewski Osią kompleksu była ulica ogrodowa. Wzdłuż jej południowej pierzei powstało osiedle czterokondygnacyjnych domów robotniczych (famułów) wzdłuż północnej monumentalna fasada głównego budynku fabrycznego wzniesionego z czerwonej cegły na kształt zamczyska z potężną bramą wjazdową.
W tym swoistym mieście były sklepy, szkoła, teatr, a nawet przeniesiony XVII wieczny drewniany kościół. U wylotu wzniesiono prepreznetacyjny pałac. Mieścił on pomieszczenia mieszkalne, składy, kantory, giełdy.
W 1889 roku powstało Towarzystwo Akcyjne Wyrobów Bawełnianych I.K. Poznanskiego.
Na przełomie XIX/ XX wieku w kompleksie fabrycznym pracowało około 8 000 robotników, kilkuset urzędników i personel techniczny. Przędzalnia posiadała ok. 180 tys wrzecion, a tkalnia 5 tys mechanicznych krosien. W famułach mieszkało 4 tys. robotników.
Upadek rynku rosyjskiego przyczynił się do upadku imperium które zostało przejęte przez Banca Comerciale Italiano.
Do Towarzystwa Akcyjnego należał jeszcze pałac, mieściła się w nim Izba Skarbowa a od 1927 Urząd Wojewódzki.
Po II wojnie światowej w pałacu nadal mieścił się Urząd Wojewódzki a potem Wojewódzka Rada Narodowa. W 1975 roku cześć budynku przejęło Muzeum Historii Miasta Łodzi. Pozostała część nadal zajmuje Urząd Miasta.
Dawne imperium Poznańskiego przejęła francuska firma Apsys z zamiarem przekształcenia w kompleks kulturalno - handlowo - rozrywkowy. Termin projektu przekształcił się w „ Manufakturę”.
Projekt manufaktura: zakłada rewitalizacje 13 zabytkowych obiektów kompleksu fabrycznego (12 hal i bramy wjazdowej). Na terenie przewidziano: obiekty handlowe (dwupoziomowa galeria handlowa), obiekty rozrywkowe - m.in. Multikino (15 sal), centrum rekreacji, basen, fitness klub, dyskoteka, kręgielnia. Placówki kulturalne - Muzeum Historii Miasta Łodzi, nowy odział Muzeum sztuki, Muzeum nauki i Techniki Dla Dzieci Muzeum Miejsca. Centrum biznesowo - kongresowe obejmujące trzygwiazdkowy hotel, międzynarodowe Centrum Mody, bank. W obrębie kompleksu powstał tez nowy rynek o pow. 3 ha. Inwestycje pochłoną 200 mln EURO .
Projekt Manufaktura jest częścią projektu „Przemysłowe Twierdze XIX wieku” obejmuje:
Księży Młyn - podobny do imperium Poznańskiego, ale jeszcze większy kompleks przemysłowo - mieszkalny Karola Schreiblera ( część kompleksu zajęła specjalna strefa ekonomiczna, odnowiony został pałac Hernsta (Muzeum Wnętrz Fabrycznych) w pałacu Schreiblera mieści się jedyne e Poslce Muzeum Kinematografii, zrewitalizowana remiza zajęta została przez biurowiec.
Inne fabryki, np. Biała Fabryka, centralne Muzeum Włókiennictwa.