Kształtowanie obszarów przemysłowych dla potrzeb turystyki
13.03.11
Dr hab. Prof. Nadzw. GWSH Z. Śnieszko
Test
Podstawowe pojęcia i postulaty.
Przemysł i skutki jego oddziaływania - przemysł to dział gospodarki, którego wielkoskalowa działalność polega na wydobyciu lub pozyskaniu surowców mineralnych, roślinnych lub zwierzęcych oraz przetwarzaniu ich za pomocą obróbki fizycznej Lub chemicznej na wyroby gotowe służące zaspokojeniu potrzeb człowieka.
Wszelka działalność przemysłowa daje w efekcie krajobraz industrialny ze wszystkimi jego konsekwencjami środowiskowo-społecznymi.
Tradycyjne gałęzie przemysłu: spożywczy, ceramiczny, chemiczny, wydobywczy, chemiczny, drewniany, szklarski, materiałów budowlanych, lekki, metalowy, maszynowy, paliwowo-energetyczny.
Industrializacja - ogół zjawisk i procesów związanych z rozwojem gospodarczym dokonujących się poprzez rozbudowę przemysłu zapoczątkowany w Anglii w 2 poł. XVII w. i trwający do chwili obecnej
Powszechna industrializacja rozpoczęła się w XIX w wraz z rozwojem przemysłu włókienniczego i ciężkiego.
Istotną cechą industrializacji w warunkach gospodarki rynkowej jest zdolność do samopodtrzymującego się wzrostu.
„Przemysł turystyczny” (sektor turystyczny) - część gospodarki turystycznej obejmująca podmioty gospodarcze różnych branż, których działalność jest nakierowana na zaspokajanie popytu turystycznego.
Podstawą przemysłu sensu stricte jest maszyna - urządzenie techniczne zawierające mechanizm lub zespół mechanizmów we wspólnym kadłubie, służąca do przetwarzania energii lub wytwarzania określonej pracy mechanicznej.
Maszyny:
- III w p.n.e. w Grecji - wielokrążek, przenośnik ślimakowy, pompka.
- XII w. - wiatraki
- XII w. maszyny papiernicze (Hiszpania)
- XIII w. maszyny do rozwijania jedwabiu (Włochy)
- XVIII w. Parowy silnik tłokowy
- XIX w. silnik elektryczny, silnik spalinowy, turbiny wodne i parowe
- XX w. Maszyny samosterowne i samo naprawcze
Ochrona dziedzictwa przemysłowego
Postindustrialna faza rozwoju stała się motorem dla ochrony zabytków przemysłowych.
Według UNSECO za dziedzictwo kultury uważa się:
-zabytki (poj. Obiekty)
- grupy budynków
- miejsca
Dziedzictwo przemysłowe obejmuje zabytki budownictwa przemysłowego i techniki, główne obiekty związane z byłą działalnością produkcyjną i usługową.
Do dziedzictwa kultury należą zespoły postindustrialne:
- postindustrialny krajobraz
- postindustrialny przestrzenny układ jednostkowy
- obiekt poprzemysłowy
- elementy wyposażenia technicznego i technologicznego stałe i ruchome (np. lokomotywy)
Nieruchome dobra kultury:
- obiekty przemysłu wydobywczego (kopalnie)
- obiekty przemysłu ciężkiego (huty, fabryki przemysłu maszynowego)
- obiekty przemysłu energetycznego (elektrownie)
- obiekty związane z przemysłem przetwórczym (wiatraki, młyny, gorzelnie, browary, kuźnie)
- obiekty przemysłu papierniczego (papiernie, drukarnie)
- obiekty przemysłu włókienniczego
- obiekty przemysłu ceramicznego (fabryki ceramiki, ceglanie)
- obiekty związane z transportem kolejowym (linie kolejowe wraz z zespołami dworcowymi i infrastruktura kolejowa)
- obiekty transportu rzecznego (kanały wodne śluzy, zapory)
- obiekty związane z transportem morskim (stocznie, urządzenia portowe) i lądowym
- inne
Ruchome dobra kultury:
- maszyny i urządzenia stanowiące wyposażenia stanowiące wyposażenie fabryk, kopalń, hut itp.
- zbiory placówek muzealnych
- pojazdy silnikowe
- urządzenia kolejowe (zwrotnice, nastawnice)
- środki transportu publicznego
- sprzęt i urządzenia wojskowe
- inne
Obiekt pilotażowy - teren poprzemysłowy, bądź jego część wyznaczony w celu przeprowadzenia na nim prac rewitalizacyjny, objętych zakresem programu
Turystyka przemysłowa - w europie zachodniej rozpoczęła się w latach 60tych XX w. (protest przeciwko zburzeniu dworca kolejowego w Londynie) Rozwija się na terenach, w których trwa produkcja jak i na terenach, w których ją zaniechano.
Przyczynia się do:
- lokalnego i krajowego rozwoju gospodarczego
- złagodzenia skutków restrukturyzacji przemysłu
- zagospodarowania terenów poprzemysłowych
- podniesienia atrakcji turystycznej regionu
- zachowania zabytków dziedzictwa kulturowego
- popularyzację turystyki wśród społeczeństw
- podtrzymanie regionalnej kultury
„turystyka przemysłowa, jako produkt markowy”
Produktem jest każdy materialny i niematerialny efekt procesu produkcyjnego, zaspakajający określone potrzeby i dostarczające określone korzyści. Marka powstaje natomiast z chwilą pojawienia się produktu na rynku, a następnie kojarzenia go z określonymi cechami i wartościami.
Obiekty dziedzictwa przemysłowego w Polsce razem - 16 216 w rejestrze zabytków 1863
Dolnośląskie 3800 - 250
Kujawsko- Pomorskie 1914 - 75
Warmińsko-Mazurskie 1757 - 181
Śląskie 1621 - 149
Lubuskie 1236 - 70
„
Postuluje się stworzyć listę światowego dziedzictwa przemysłowego dla turystyki. Wystąpić w tym celu do WTO, aby podjęła się patronatu nad tym przedsięwzięciem… Wzmóc działania w kierunku tworzenia i konsolidacji europejskiej oferty turystycznej szlaków dziedzictwa przemysłowego… rozważyć możliwości wykorzystania w tym celu odpowiednich funduszy europejskich np. INTERREG III, EUREKA.
Bezpośredni organizatorzy Konferencji:
Urząd Miejski w Zabrzu, GWSH
Instytucje patronujące:
Ministerstwo Gospodarki i Pracy RP
Światowa Organizacja Turystyki
„
Gospodarka jest integralną częścią ludzkiej kultury materialnej.
Główne etapy jej rozwoju
- etap zbieracko-łowiecki
- rewolucja rolnicza
- urbanizacja
- industrializacja
- rewolucje przemysłowe
Górnictwo - Najstarsze górnictwo datuje się na 5 tyś. Lat p.n.e. w Egipcie. Wydobywano miedź, złoto, srebro a także kamienie szlachetne. Istniały kamieniołomy surowców budowlanych (dziś około 70% produkcji pochodzi z kopalni odkrywkowych). W Polsce w Krzemionkach Opatowskich znane są kopalnie krzemienia funkcjonujące już w neolicie. Krokiem milowym w górnictwie było wprowadzenie w XVIII wieku maszyny parowej (wentylacja szybów, odwadnianie, pozyskiwanie urobku). Jeszcze na początku XXw w kopalniach ginęło 50 tyś. Górników.
Przemysł należy do drugiego sektora obok górnictwa i energetyki.
Masowe wytwarzanie dóbr za pomocą maszyn wprowadzonych w ruch inaczej niż siłą ludzką rozpoczęło się w XVIII w.
Rok 1796 rozpoczyna erę maszyny parowej
Ten etap określa się mianem rewolucji przemysłowej.
Przyczyny
- wzrost demograficzny
- rozwój rolnictwa
- rozwój handlu zagranicznego i związana z tym akumulacja kapitału
Początek przemysłu wiązał się z początkiem produkcji bawełny (w latach 1785-1850 zanotowano 50-cio krotny wzrost produkcji tkanin)
Związane było to z gwałtownym wzrostem wynalazków (zgrzeblarki, przędzarki, hydraulicznego warsztatu tkackiego, krosna). W 1813 r było w Anglii 2400 krosien mechanicznych, pod koniec wieku już 250 tyś.
Z pewnym opóźnieniem rozwijał sie przemysł metalurgiczny (koksownie, oczyszczanie surówki z węgla, odlewnie). W 1790r. produkcja żelaza wynosiła 70tyś. A w 1952 r. było to już 2,7 mln ton.
W europie pierwsza rewolucja przemysłowa objęła obok Anglii Francję, Belgię i Niemcy.
Druga rewolucja przemysłowa.
Od lat 70-tych XIX wieku
- wprowadzenie żelaza przez stal
- rozwój przemysłu chemicznego (przemysłowa metoda otrzymywania sody)
- rozwój silników elektrycznych i umiejętności przesyłania energii elektrycznej.
W latach 20-tych XX wieku w USA rozwinęła się produkcja urządzeń gospodarstwa domowego(roczna produkcja wzrasta 10-cio krotonie) oraz samochodów (w latach 1922-1929 o 300%)
Wprowadzenie produkcji seryjnej.
Tradycyjne działy jak przemysł włókienniczy, górnictwo węgla, kolejnictwo odnotowały spadek produkcji. W 1932 roku produkcja stanowiła 60% tej z przed trzech lat.
Zagospodarowanie turystyczne terenów poprzemysłowych to zaplanowanie dynamiczne kształtowanie lub dostosowanie układów przestrzennych, poprzez uzasadnione ekologicznie, społecznie i ekonomicznie (zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju) działania inwestycyjne w celu rewitalizacji tych terenów dla zapewnienia tym określonym segmentom ruchu turystycznego interesujących produktów.
Obejmuje
- Audyt turystyczny (ocena terenów poprzemysłowych)
- określenie funkcji
- określenie chłonności
- określenie sposobu zagospodarowania turystycznego
Program Rządowy dla terenów poprzemysłowych przyjęty przez radę Ministrów RP 27 kwietnia 2004r. stanowi jeden z elementów Polityki Ekologicznej Państwa
Atrakcyjność turystyczna obiektów pogórniczych (za T. Mikoś 2005)
„metodyka kompleksowej rewitalizacji, adaptacji i rewaloryzacji zabytkowych obiektów podziemnych z wykorzystaniem technik górniczych”
Kopalnia - zakład górniczy zajmujący się wydobywaniem z ziemi kopalin użytecznych. O istnieniu kopalni w przeszłości uzyskujemy informację w trakcie badań terenowych (prakopalnie) i kwerendy (kopalnie historyczne).
Kwerenda - ogół poszukiwań, zwłaszcza informacji historycznych, gospodarczych i topograficznych dotyczących literatury w aktach, archiwach, bibliotekach, muzeach.
Prakopalnia - zakład wydobywczy związany z pradziejami, okresem, w którym nie znano pisma.
Najstarszymi surowcami wydobywanymi przez człowieka w prakopalniach były krzemień i sól kamienna.
Epoka metali rozpoczęła erę górnictwa kruszcowego.
Kruszec - określenie w polskiej technologii górniczej od XVw. Oznacza kopaliny użyteczne kruszone podczas urabiania.
Urobek ręczny. Najstarsza forma pozyskiwania kopalin (wąskie, kręte i niskie wyrobiska)
Najstarsze zastosowanie prachu strzelniczego w górnictwie w Europie znane jest z Sycylii (XVIw.). W XVII wieku powszechnie wykorzystano proch strzelniczy w kopalniach na obszarze dzisiejszych Czech Niemiec i Austrii (wyrobiska szerokie, wysokie i prostolinijne)
Wynalezienie dynamitu przez A.Nobla (1856) zwiększyło radykalnie wydajność w górnictwie.
Najstarsze zabytki górnictwa kruszcowego znane są z Egiptu, Hiszpanii, Azji Mniejszej.
Celtowie - lud indoeuropejski, pierwotnie zamieszkiwali w dorzeczu górnego Renu, Dunaju i Menu. W pierwszym tysiącleciu pne. Rozprzestrzenili się po całej europie. Dotarli do Wysp Brytyjskich, opanowali Galię (znani, jako Galowie). Następnie dotarli do Italii. Odrzuceni na północ dotarli do Karpat a nawet na Śląsk i do Małopolski. Część dotarła na Bałkany i Azji Mniejszej (Galacja). Inny odłam przekroczył Pireneje (Celtyberowia).
W I w Pne tereny zamieszkałe przez Celtów w większości zostały zromanizowane
Zachowanie języki celtyckie: Irlandzki, szkocki, walijski, kornwalijski, bretoński.
Etapy rozkwitu górnictwa kruszcowego w Europie środkowej:
-etap górnictwa celtyckiego - pisane przekazy o celtach pochodzą od Herodota
-etap górnictwa rzymskiego
Import metali do cesarstwa rzymskiego z Europy środkowej związany był z zakazem produkcji w samej Italii w związku z wycięciem lasów przez węglarzy
- od VIII wieku wzrost wydobycia kruszców związany był z górnikami frankońskimi, goślarskimi i działalnością Zachodnich Słowian.
W XII w. na obszarach położonych nad Mozą i w Walonii Powstał największy w Europie okręg metalowego rzemiosła (mozańsko - leodyński
- Wiek XIII przejście od eksploatacji odkrywkowej do podziemnej określa przełom w górnictwie europejskim (eksploatacja odkrywkowa - transport ręczny, eksploatacja podziemna transport żurawiami i kołowrotami
- od drugiej połowy XVI w do XVII w upadek wydobycia w Europie środkowej (upadek gwarectwa i import z obu ameryk, Afryki i Azji)
Gwarectwa - odpowiedniki cechów przekształcały się w spółki udziałowców (kupcy, szlachta, król)
Wydobycie kruszców w Europie Środkowej.
Złoto - pierwotna eksploatacja związana ze złożami rozsypiskowymi. Ok. 2000 lat pne pierwsi poszukiwacze przybyli w rejon Siedmiogrodu (w okresie rzymskim prowincja Dacja - złotonośne złoża eksploatacyjne w czasach rzymskich). Również w Wysokich Taurach eksploatowano złoto od 2000r pne Złotonośny obszar w dolinie Renu eksploatowany przez Celtów (Helwetów). Na wielką skalę Celtowie wydobywali złoto w Czechach, Morawach i częściowo na Śląsku.
W południowych Czechach k. Modlesovic eksploatowali obszar 75km2. Wydobyto prawdopodobnie 1000 ton złota (samorodki do 1kg znajdowano tam jeszcze w średniowieczu)
Musiało tam pracować około 1000 osób przez 300 lat.
Prawie całe złoto Europy zostało wyeksploatowane w pradziejach. Po Celtach w Europie środkowej złoto wydobywali Słowianie w Czechach, północnych Morawach i Dolnym Śląsku (rejon Głucołazów) W VI wne duże ożywienie przeżywało kopalnictwo złota w dolinie Kaczawy (na mapce występowania złota na Dolnym Śląsku naniesiono 72 miejsca)
Miedź rodzima - obszar Banatu i Siedmiogrodu w Rumunii (2700-2600 pne) W neolicie eksploatowano miedź na obszarze dzisiejszej Austrii i Szwajcarii (różne okolice Alp)
Cyna - na niektórych obszarach Niemiec i Czech występowały rudy miedzi z rudami cyny (Vogtland, Saksonia, Góry Kruszcowe). Wspólne wytapianie mogło przyczynić się do poznania zalet brązu.
Ołów i srebro - najstarsze w Europie pochodzą z epoki brązu a nawet neolitu. Nieznane są z tego okresu kopalnie. Rozkwit górnictwa srebra nastąpił w VIIIw po wprowadzeniu przez Karola Wielkiego srebra, jako surowca monetarnego. W X-XI wieku w Czechach istniało rozwinięte górnictwo srebra. W XIII i XIV wieku roczna produkcja samego srebra w Kutnej Horze wynosiła 20 ton.
„
Ważniejsze ośrodki górnictwa kruszcowego w Europie Środkowej:
- Dolny Harz, Górny Harz, Mansfeld, Turyngia, Górna Saksonia, Vogtland”
Zabytkowe Kopalnie i sztolnie w Europie środkowej