03.03.12r. Kształtowanie obszarów przemysłowych dla potrzeb turystyki
Prof. Zbigniew Śnieszko
EGZ: test

Przemysł i skutki jego oddziaływania

- przemysł to dział gospodarki którego wielkoskalowa działalność polega na wydobyciu lub pozyskaniu surowców mineralnych, roślinnych lub zwierzęcych oraz przetwarzaniu ich za pomocą obróbki fiz. lub chem. na wyroby gotowe służące zaspokajaniu potrzeb człowieka.

Wszelka działalność przemysłowa daje w efekcie krajobraz industrialny ze wszystkimi jego konsekwencjami środowiskowo-społecznymi.

Tradycyjne gałęzie przemysłu: spożywczy, ceramiczny, chemiczny, drzewny, szklarski, materiałów budowlanych, lekki, metalowy, maszynowy, paliwowo-energetyczny.

Industrializacja – ogół zjawisk i procesów związanych z rozwojem gosp. dokonujących się poprzez rozbudowę przemysłu zapoczątkowanym w Anglii w 2 poł. XVII w. i trwającym do chwili obecnej.

Powszechna indu. rozp. się w XIX w. Wraz z rozwojem przemysłu włókienniczego i ciężkiego. Istotną cechę indust. W warunkach gospodarki rynkowej jest zdolność do samopodtrzymującego się wzrostu.

Podstawą przemysłu jest maszyna sensu strico jest maszyna – urządzenie techniczne zawierające mechanizm lub zespół mechanizmów we wspólnym kadłubie służąca do przetwarzania energii lub wytwarzania określonej pracy mechanicznej.
„przemysł turystyczny” (sektor turystyczny) – część gospodarki turystycznej obejmująca podmioty gospodarcze różnych branż, których działalność jest nakierowana na zaspokajanie popytu turystycznego.

Maszyny:
- III w p.n.e. w Grecji- wielokrążek, przenośnik ślimakowy, pompka
- XII w. wiatraki
- XII w. Maszyny papiernicze Hiszpania
- XIII w. maszyny do rozwijania jedwabiu wlocie
- XIX w. silnik elektryczny, silnik spalinowy, turbiny wodne i parowe
- XX w. maszyny samosterowne i samo naprawcze

Ochrona dziedzictwa przemysłowego:
poindustrialna faza rozwoju stała się motorem dla ochrony zabytków przemysłowych.

Wg UNESCO za dziedzictwo kultury uważa się:
- zabytki (poj. obiekty)
- grupy budynków
- miejsca

Dziedzictwo przemysłowe obejmuje zabytki budownictwa przemysłowego i techniki, głównie obiekty związane z byłą działalnością produkcyjną i usługową.

Do dziedzictwa kultury należą zespoły poindustrialne:
- postindustrialny krajobraz
- postindustrialny przestrzenny układ jednostkowy
- obiekt poprzemysłowy
- elementy wyposażenia technicznego i technologicznego stałe i ruchome.

Nieruchome dobra kultury:
- obiekty przemysłu wydobywczego (kopalnie)
- obiekty przemysłu ciężkiego (huty, fabryki przemysłu maszynowego)
- obiekty przemysłu energetycznego (elektrownie)
- obiekty związane z przemysłem przetwórczym (wiatraki, młyny, gorzelnie, browary, kuźnie)
- obiekty przemysł papierniczego (papiernie, drukarnie)
- obiekty przemysłu włókienniczego
- obiekty przemysłu ceramicznego (fabryki ceramiki, cegielnie)
- obiekty związane z transportem kolejowym (linie kolejowe wraz z zespołami dworcowymi i infrastrukturą kolejową)
- obiekty transportu rzecznego (kanały wodne, śluzy, zapory)
- obiekty związane z transportem morskim (stocznie, urządzenia portowe) i lądowym
- inne

Ruchome dobra kultury:
- dzieła sztuki inżynierskiej (mosty, tamy, urządzenia hedrotechniczne)
- maszyny i urządzenia stanowiące wyposażenie fabryk, kopalń, hut itp.
- zbiory placówek muzealnych
- pojazdy silnikowe (samochody osobowe, ciężarowe, motocykle)
- urządzenia kolejowe (zwrotnice, semafory, nastawnice, pompy)
- środki transportu publicznego (autobusy, tramwaje, pojazdy konne)
- sprzęt i urządzenia wojskowe
- inne

Obiekt pilotażowy
Teren poprzemysłowy, bądź jego część wyznaczony w celu przeprowadzenia na nim prac rewitalizacyjnych, objętych zakresem programu.

Zagospodarowanie turystyczne terenów poprzemysłowych to zaplanowane, dynamiczne kształtowanie lub dostosowanie układów przestrzennych, poprzez uzasadnione ekologiczne, społeczne i ekonomicznie (zgodnie z zasadami zrównoważonego rozwoju) działania inwestycyjne w celu rewitalizacji tych terenów dla zapewnienia tym określonym segmentom ruchu turystycznego interesujących produktów.
Obejmuje:
- audyt turystyczny (ocena terenów poprzemysłowych)
- określenie funkcji
- określenie chłonności
- określenie sposobu zagospodarowania turystycznego

Program Rządowy dla terenów poprzemysłowych przyjęty przez Rade Ministrów RP 27kwietnia 2004r. stanowi jeden z elementów Polityki Ekologicznej Państwa.

Turystyka przemysłowa
W Europie Zachodniej Roz. Si w latach 60-tych XX w. (Protest przeciwko zburzeniu dworca kolejowego w Londynie).
Rozwija się na terenach w których trwa produkcja jak i na terenach w których ją zaniechano.
Przyczynia się do:
- lokalnego i krajowego rozwoju gospodarczego
- złagodzenia skutków restrukturyzacji przemysłu
- zagospodarowania terenów poprzemysłowych
- podniesienia atrakcji turystycznej regionu
- zachowania zabytków dziedzictwa kulturowego
- popularyzację turystyki wśród społeczeństwa
- podtrzymanie regionalnej kultury

„Turystyka przemysłowa” jako produkt markowy.

Produktem jest każdy materialny i niematerialny efekt procesu produkcyjnego, zaspokajający określone potrzeby i dostarczający określonych korzyści. Marka powstaje natomiast z chwila pojawienia się produktu na rynku, a następnie kojarzenia go z określonymi cechami wartościami.

Obiekty dziedzictwa przemysłowego w Polsce:
Razem – 16 216 w rejestrze zabytków 1863
Dolnośląskie 3 800………………………..…….250
Kujawsko-Pomorskie 1914…………….……..75
Warmińsko-Mazurskie 1757………..……….181
Śląskie 1621…………………………………..……..149
Lubuskie 1236……………………………….………70

X tez rozwoju dziedzictwa przemysłowego dla turystyki. T. Burzyński 2007
1. Turystyka dziedzictwa przemysłowego budowana jest jako produkt turystyczny od wielu lat.
2. Posiadamy liczne i różnorodne zasoby, natomiast nie posiadamy atrakcyjnych i konkurencyjnych produktów.
3. Rozwojowi ruchu turystycznego towarzyszy zbyt powolne udostępnianie zasobów kultury przemysłowej w sakli kraju, regionów i miejscowości.
4. Zasoby dziedzictwa przemysłowego znajdują się w kompetencjach różnych resortów rządowych, samorządu terytorialnego oraz podmiotów gospodarczych.
5. Występuje duża różnica miedzy wysoka atrakcyjnością dóbr kultury przemysłowej, znacznie niższa ich atrakcyjnością turystyczną a zdecydowanie niska atrakcyjnością inwestycyjną na tych obszarach.
6. Słaba współpraca sektora turystycznego z istniejącymi i potencjalnymi zasobami dziedzictwa przemysłowego.
7. Niewykorzystywana siec i organizacja gmin, na Terenie których znajdują się zasoby dziedzictwa przemysłowego.
8. Brak wyraźnych rezultatów z proturystycznej i prokulturowej postawy władz.
9. Programowanie wykorzystania dziedzictwa przemysłowego musi odbywać się w skali kraju, regionów i subregionów.

10. Usługi turystyczne są kołem zamachowym dla 19 dziedzin gospodarki lokalnej i regionalnej.

Gospodarka jest integralną częścią ludzkiej kultury materialnej.

Główne etapy jej rozwoju:
- etap zbieracko-łowiecki
- rewolucja rolnicza
- urbanizacja
- industrializacja
- rewolucje przemysłowe

Górnictwo
Najstarsze górnictwo datuje się na 5 tys. lat p.n.e. w Egipcie. Wydobywano miedź, złoto, srebro a także kamienie szlachetne. Istniały kamieniołomy surowców budowlanych (dziś ok. 70% produkcji pochodzi z kopalni odkrywkowych). W Polsce w Krzemionkach Opatowskich znane są kopalnie przemienia funkcjonujące już w neolicie. Krokiem milowym w górnictwie było prowadzenie w XVIII w. maszyny parowej (wentylacja szybów, odwadnianie, pozyskiwanie urobku). Jeszcze na pocz. XX w. w kopalniach ginęło 50 tys. górników.

Przemysł należy do drugiego sektora obok górnictwa i energetyki. Masowe wytwarzanie dóbr za pomocą maszyn wprowadzonych w ruch inaczej niż siła ludzką rozpoczęto w XVIII w. Rok 1796 rozpoczyna erę maszyny parowej.
Ten etap określa się mianem rewolucji przemysłowej.
Przyczyny:

- wzrost demograficzny
- rozwój rolnictwa
-rozwój handlu zagranicznego i związane z tym akumulacja kapitału

Początek przemysłu wiązał się z początkiem produkcji bawełny (w latach 1785-1850 zanotowano 50-cio krotny wzrost produkcji tkanin).
związane było to z gwałtownym wzrostem wynalazków (zgrzeblarki, przędzarki, hydraulicznego warsztatu tkackiego, krosna).
W 1838 r. było w Anglii 2400 krosien mechanicznych, pod koniec wieku było już 250tys.

Z pewnym opóźnieniem rozwijał się przemysł metalurgiczny (koksowanie, oczyszczanie surówki z węgla , odlewnie). W 1790 r produkcja żelaza wynosiła 70tys a w 1952r było to już 2,7mln ton.
W Europie pierwsza rewolucja przemysłowa objęła obok Anglii, Francje, Belgie i Niemcy.

___________________________________________________________________________

28.04.12r. Kształtowanie obszarów przemysłowych na potrzeby turystyki
Zabytkowe kopalnie i sztolnie w Europie Środkowej:

Pierwsze kopalnie wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa kulturowego i naturalnego UNESCO

- Kopalnia soli „Wieliczka” 1978
- Kopalnia metali w Rammeslbergu (1992)
- kopalnia metali w Bańskiej Stiawnicy (1993)
-Kopalnia srebra „Kutna Hora” (1995)
- Kopalnia soli w Hallstatt (1997)
W Europie na 387 obiektów na liście znajduje się jeszcze 7 związanych z górnictwem.
Kilkanaście zabytkowych kopalń oczekuje w kolejce.

Podziemne trasy turystyczne (PTT), muzea górnicze (MG) w:
Niemczech 68, Austria 13, Szwajcaria 4, Czechy 17, Słowacja 4, Polska (17)

Arc- et – Senans – 2009
Spiennes (Mons) – 2000
Zollverein – 2001
Strefa górnicza Wielkiej Góry Rudy Miedzianej Falun w Szwecji

Procedury wpisania na listę UNESCO (możliwe że na EGZ będzie)

Ok. 3900 pne. krzemień pasiasty
Neolityczna kopalnia krzemienia w Krzemionkach (1955 PTT, MG)
Ok. XII w.złoto, arsen
kopalnia Złota w Złotym Stoku (podziemne muzeum górnictwa i hutnictwa złota 1997 PTT,MG)
XVII w. srebro, ołów
Kopalnia rud srebronośnych, Muzeum w Tarnowskich Górach (1976 PTT, MG)
XIII w. sól kamienna
Kopalnia soli w Wieliczka (XVII w PTT, MG, skansen górniczy)
XIII w. sól kamienna
Uzdrowisko - kopalnia soli w Bochni (XVII w PTT, S)
XVI w. kreda
Chełmskie podziemia kredowe w Chełmie(1972 PTT)
XVI w. żelazo, uran
Nieczynna kopalnia uranu w Kletnie (2002 PTT)
PTT- podziemna trasa turystyczna
MG- Muzeum Górnictwa
1434, węgiel
Podziemia Turystyczna Kopalnia Węgla – Muzeum Górnictwa w Nowej Rudzie (1996 PTT, MG)
1791, węgiel
Skansen Górniczy, „Królowa Luiza” w Zabrza (1985, PTT, skansen górniczy)
XIV w. żelazo, uran
Sztolnie Kowary – Centrum Jelenia Struga 2000 – PTT, S
1855 węgiel
Skansen podziemny „Giudo” w Zabrzu (1982 PTT)
1536 węgiel
Muzeum przemysłu i techniki w Wałbrzychu (1995 PTT)
1821 srebrno, ołów
Sztolnia Czarnego Pstrąga (1957 PTT, MG)
1660 złoto Złotoryja
Kopalnia „Złota Aurelia” (1973 PTT)
1927 węgiel
Muzeum „Sztygarka” w Dąbrowie Górniczej (MG, PTT)
1792 węgiel
Zabytkowa Kopalnia Ignacy – Hoym (PTT, MG)
1791 węgiel
Sztolnia w Wałbrzychu (PTT)

Kopalnia „Krzemionki” Istnieje 2 tys. lat. W 1926 roku utworzono tu rezerwat archeologiczny. Turystom udostępniono w 1985roku. Długość 5 km, szerokość od 20 do 220 m. Pow. 0,785 km2. Pięć tys. szybików. Gł. Występowania krzemienia 2-8 m. Charakterystyczne warpie obok szybików. Zakończono eksploatację w połowie II tysiąclecia pne. W epoce brązu. Wysokość wyrobisk 55-120cm. Długość od kilku do kilkunastu metrów. Nas wyrobiskami budowano szopy chroniące przed opadami. Wyrobiska łączono kanałami co umożliwiało używanie lampek olejowych i pochodni. Pozostawiano filary z litej skały. Roczne wydobycie zapewniało produkcję 40 tys. siekier. Ogółem wydobyto surowiec na 10 – 25 mln siekier. (niektóre znajdowano ok. 600 km od Krzemionek).
Warpie- stare doły z obwałowaniami wokół.

Kopalnia złota w Złotym Stoku

Początek robót datuje się na X w. w 1273r. Henryk Probus nadał przywilej eksploatacji złota klasztorowi Cystersów w Kamieńcu Ząbkowickim.

W 1483roku Złoty Stok uzyskane prawa miasta górniczego. W XVII wieku było bito tu w mennicy złote dukaty. W 1796 w Złotym Stoku istniał Wyższy Urząd Górniczy dla Śląska. Najwcześniej eksploatowano złoża na górze Haniak, Krzyżowej i Sołtysiej.

W XVI w roczna produkcja osiągała 140 kg (8%produkcji w Europie)

Od 1701 r. produkcja arszeniku powodowała ponowny wzrost wydobycia. (największy producent w świecie) Kopalnie zamknięto w 1961 roku. Cała produkcja złota wyniosła 10-15 ton a arszeniku 126 000 ton.

Dostępne do zwiedzania Sztolnia Książęca Czarna Górna , Czarna Dolina, Emmanuel, Gertruda, Barbara. Jeżeli zrealizowane zostaną plany połączenia sztolni to łączna długość udostępnionych korytarzy wyniesie 3,5 km.

Kopalnia „Złota Aurelia” w Złotoryi (sztolnia w diabazach)

Piaski złotonośne z trzeciorzędu wypełniające pradolinę Kaczawy. Pogórze Kaczawskie należy do najstarszych regionów górniczych w Polsce. Na bazie złota powstaje miasto Złotoryja (prawa miejskie uzyskują w 1211 roku). Podkłady złotonośne eksploatowano od XI wieku. Pod koniec XII wieku w okolicy Złotoryi panowała prawdziwa „gorączka złota”. Udostępniona sztolnia 100m.

Nieczynna Kopalnia Uranu w Kletnie

W Masywie Śnieżnika koło jaskini w Kletnie w 2002 roku jedna ze sztolni została udostępniona do zwiedzania przez Stowarzyszenie Tras Turystycznych Polski. Początki górnictwa sięgają w Masywie Śnieżnika II połowy XIV wieku (rudy żelaza). Dane o kopalniach w Kletnie pochodzą dopiero z XVI wieku. Ostatnia z uruchomionych w XVI wieku sztolni przyniosła górnikom „wiele nieszczęść”.

W XVIII wieku eksploatowano tu rudy żelaza, miedzi, fluorytu i srebra. W XIX wieku zaczęto wydobywać słynny marmur Biała Marianna. W 1947 roku rozpoczęto eksploatację rud uranu. Przyczyną była silna promieniotwórczość hałd przy XVI wiecznych sztolniach. Uruchomiono stare nieczynne wyrobiska. Całkowite wydobycie uranu w okresie 5 lat wyniosło 20 ton , wydrążono 37 km chodników. W Kowarach wydobyto w latach 1948-1962 ok. 600 ton uranu. Pozostało 24 sztolnie z czego udostępniono z 1200 m. Udostępniono dla turystyki 200 m, fragment sztolni nr 18. Tras podziemna ma stanowić część geologiczną górniczej ścieżki powierzchniowej.

Biała Fabryka

Branża piwowarska – najwcześniej zaczęto produkować piwo wśród Sumerów 4 tys. P.n.e.

Kolejne wzmianki w Eposie o Gilgameszu – Kodeks Hammurabiego.

W starożytnym Egipcie znajduje się najstarsze centrum browarnicze na świecie.

W 1000 roku na terenie dzisiejszej Belgii, Niemiec i Francji działało 500 browarów.

Pierwsza gildia (organizacja cechowa) powstała w Londynie za panowania Ryszarda Lwie Serce.

W XII wieku powstały edykty strzegące czystości procesu ważenia.

Grupy browarów: Żywiec, Kompania Piwowarska, Brau – Union Polska, Carlsberg – Okocim.

Pascal w 2002 r. wydał Przewodnik Piwosza a w 2004 r. Piwny Szlak po Europie.

Browar Książęcy w Tychach 1629 r.

Kompleksowe inwestycje w rewitalizację obiektów poprzemysłowych GOP dla celów rekreacji i turystyki.

Kopalnia Gottwald

WPKiW im. gen. Jerzego Ziętka

Huta Kościuszko

Huta Baildon

Kopalnia Katowice