WYCHOWANIE PRZEZ SZTUKĘ |
OPRACOWANIE |
EWA FILIPIAK I MIROSŁAWA KOWALCZYK |
Wychowanie estetyczne jest w naszej epoce przedmiotem żywego zainteresowania, zarówno w ujęciu teoretycznym, jak i w zakresie nowych propozycji i doświadczeń praktycznych. O wychowaniu estetycznym dyskutują dziś estetycy i socjologowie, a więc badacze zainteresowani przemianami zachodzącymi w sztuce i w jej sytuacji społecznej. Wychowanie estetyczne realizują placówki kulturalne różnego typu, co znacznie wykracza poza treści
i metody objęte programem nauczania. Jest oczywiści faktem, iż sztuka, jedna
z podstawowych dziedzin ludzkiej działalności, zawsze towarzyszyła człowiekowi, będąc potwierdzeniem jego możliwości twórczych i swoistym „światem” zobiektywizowanych wartości.
Świat sztuki, w którym żyjemy ulega nieustannemu rozszerzaniu
i wzbogacaniu. Do zakresu sztuki zaliczamy nie tylko dzieła sztuk pięknych, muzyki - głównie klasycznej i romantycznej, literatury i teatru. Sztuką jest dla nas także sztuka ludowa i prymitywna, sztuka użytkowa czy przemysłowa, muzyką - muzyka dawna, muzyka ludowa i egzotyczna. Wielowarstwowa obecność sztuki i sztuk w naszym życiu ma decydujące znaczenie dla ich społecznego oddziaływania. Kryteria doboru i oceny uznanych treści ulegają nieustannym przemianom i rozszerzeniu, zmieniają się także kryteria piękna, które staje się kategorią bardzo szeroką, jako określenie wartości estetycznie akceptowanych.
Oddziaływanie sztuki na dziecko, człowieka uwarunkowane jest jego osobistym przeżyciem, osobistym doświadczeniem, które wyraża się w zaangażowaniu różnych dyspozycji psychicznych. Ważna rola w zakresie rozpowszechniania sztuki przypada systemowi oświaty - przedszkole, szkoła bowiem decydują ostatecznie o tym, iż pewne treści kultury stają się „wspólnym językiem pokolenia”.
W procesie edukacyjnym podstawowym założeniem jest połączenie właściwego aspektu intelektualnego z aspektem emocjonalnym, czyli taki sposób organizowania procesów wychowawczych, który stanie się podstawą syntezy między wiedzą o sztuce, a uformowaną osobistą wrażliwością.
Faktem jest, iż nauczanie rysunków czy śpiewu może być realizowane niemal
w każdych warunkach społecznych, przy zapewnieniu właściwej atmosfery
i swobody twórczej. Natomiast budzenie zainteresowania dorobkiem kulturalnym własnego narodu i ludzkości daje się urzeczywistnić wyłącznie tam, gdzie dzieła sztuki są bez trudu dostępne szerokim kręgom publiczności,
a odpowiednie środki i instytucje służą uprawianiu i pogłębianiu tego kontaktu. Nowe treści programowe przedmiotów artystycznych mocno uwydatniły potrzebę równoczesnego uprawiania sztuki i jej odbioru, łączenia artystycznej aktywności z estetycznym przeżyciem, co może zapewnić integralność oddziaływania wychowawczego.
Przedszkolne zajęcia integracyjne plastyczno - muzyczne mogą mieć różnorodny charakter. Będzie to na przykład wyrażanie za pomocą środków plastycznych wrażeń wywołanych percepcją utworów muzycznych (tzw. malowanie muzyki) lub malarska interpretacja nastrojów słuchanej muzyki, czy plastyczna interpretacja muzycznych struktur, może to być również interpretacja dźwiękowa struktur lub dzieł plastycznych.
Rodzaje i tematy takich zajęć są niezwykle bogate i zależą od inwencji osób prowadzących. Ekspresja muzyczna i plastyczna może być inspirowana analogicznym przeżyciem, wydarzeniami czy spektaklami. Działalność plastyczna, muzyczna, podobnie jak zabawa stanowi w wieku przedszkolnym potrzebę rozwojową i jest jedną z form aktywności dziecka. Jej szczególne znaczenie polega na tym, że zespala ona ze sobą procesy motoryczne, poznawcze i emocjonalne, przyczyniając się do harmonijnego rozwoju osobowości dziecka.
Natomiast działalność plastyczna stwarza także dziecku szerokie pole do realizacji jego możliwości i pobudza do słownego wyrażania swoich odczuć. Daje mu przy tym radość i zadowolenie, wzmacnia poczucie własnej wartości. Jest wyrazem jego wewnętrznej energii, uspokaja je, daje uczucie odprężenia oraz zaspokaja typową dla tego wieku potrzebę działania. Techniki plastyczne czyli całokształt środków i czynności związanych z twórczością plastyczną oraz wiedza o nich, decydują o prawidłowym przebiegu zajęć z dziećmi i ich dobrych rezultatach.
W naszym Przedszkolu od kilku lat pracujemy nad zbliżeniem dzieci do sztuki. Sprzyjają temu spotkania z plastykami, organizowane na terenie Przedszkola, zabawy plastyczno - konstrukcyjne prowadzone w plenerze oraz częste kontakty z muzeami. Zajęcia muzealne zapewniają dzieciom bezpośredni kontakt z dziełami sztuki, wywołują wiele przeżyć, które bardzo chętnie wyrażają we własnych pracach. Przedstawiamy je na wystawach organizowanych w Przedszkolu oraz Domu Kultury w Pile. Dzieci chętnie biorą udział w tworzeniu „dzieł” abstrakcyjnych. Twórczość abstrakcyjna jest okazją do wyrażenia siebie, tego co dziecko czuje, to świat jego wyobraźni. „Dzieła” abstrakcyjne kończą się zawsze wspaniałym efektem. Zarówno dziecko, jak
i jego najbliżsi są szczęśliwi, jeżeli praca znajdzie swoje miejsce jako „obraz” dekorujący wnętrze przedszkola.
W naszej placówce staramy się także gromadzić reprodukcje, których wyeksponowanie umożliwia dzieciom codzienny kontakt ze sztuką. Tematy naszych zajęć związane są z porami roku albo ze zbliżającymi się świętami. Inspiruje je obserwacja zjawisk przyrodniczych, muzyka, literatura dziecięca
i spotkania w muzeach. Ostatnio przy omawianiu tematu „Jak możemy malować zimę” przygotowaliśmy w sali galerię reprodukcji obrazów. Wzbudziła ona duże zainteresowanie wśród dzieci, które chętnie je oglądały, rozmawiały, bawiły się w przewodników po wystawie. Zajęcia rozpoczęto od wyszukania reprodukcji
z aktualna porą roku. Towarzyszyła nam muzyka, której ton informował nas
o momencie zakończenia zwiedzania wystawy. Podczas rozmowy dzieci chętnie wyrażały swoje odczucia i spostrzeżenia. Potem dzieci przystąpiły do tworzenia własnych obrazów o zimowej tematyce. Mogły wybrać różnorodne techniki plastyczne, np. malowanie na szarym płótnie, na szkle, na styropianie, na zagruntowanych płytach pilśniowych. Z każdą z technik dzieci zostały zapoznane wcześniej. Pracowały indywidualnie lub zespołowo. Powstały piękne obrazy odzwierciedlające przeżycia wynikające ze spotkania z dziełem sztuki oraz będące efektem obserwacji. Podsumowaniem zajęć było zorganizowanie wspólnej wystawy - utworzenie własnej galerii dziecięcej, do której zwiedzania zaprosiliśmy dzieci z innych grup.
Wcześniej także organizowaliśmy ciekawe zajęcia np. „Dywan Pani Jesieni” - wykonany przez stemplowanie liśćmi, „Plama Czarodziejka” - rozdmuchiwanie kleksów, „Jesienny wiatr” - kalkografia. Były także organizowane konkursy na wielkanocną pisankę, na stroik Bożonarodzeniowy dla dzieci i rodziców.
Są to nieliczne przykłady zajęć, które pomagają nam w rozbudzaniu zainteresowań dzieci sztuką, inspirują je do własnej twórczości. Włączenie sztuki do procesów wychowania otwiera liczne, nowe i ciekawe możliwości, dzięki którym obrazy artystyczne, dzieła muzyczne mogą stać się treścią pasjonujących przeżyć estetycznych, a równocześnie inspirują do wzniosłych uczuć.
L I T E R A T U R A
1. Pilch T. , Lepczyk I : „Pedagogika społeczna” , ŻAK, Warszawa 1995
2. Suchodolski B: „Pedagogika” cz. II, PWN, Warszawa 1985
3. Trojanowska - Kaczmarska A.: „Dziecko i twórczość”, Ossolineum, Wrocław 1970
4. Wojnar J.: „Estetyka i wychowanie”, PWN, Warszawa 1976
5. Wojnar J.: „Twórcza aktywność dziecka”, WSiP, Warszawa 1985
6. Wychowanie w przedszkolu, nr 2 / 2000 i nr 4 / 2000