CZĘŚĆ I.         WPROWADZENIE

A.      Kontekst

Powszechnie wiadomo, że praca w gospodarstwie rolnym jest  niebezpieczna. Rolnicy są zagrożeni chorobami zawodowymi takimi jak pylica płuc, artretyzm, utrata słuchu i nowotwór skóry. Są również narażeni na wypadki związane  z niewłaściwym użyciem substancji chemicznych i niewłaściwą obsługą maszyn. Ryzyko to przypisane jest również do rodziny rolnika, jego sąsiadów a w niektórych przypadkach, do innych ludzi przebywających w okolicy w celach rekreacyjnych.

Na przykład, w Wielkiej Brytanii i Irlandii rolnictwo jest traktowane jako rodzaj zajęcia które ma jedną z najgorszych reputacji odnośnie relatywnej ilości wypadków i zgonów. Według statystyk za rok 2001/2002 w Wielkiej Brytanii liczba wypadków śmiertelnych wynosiła  9 na 100 tys. ludzi zatrudnionych w rolnictwie, a w dziesięcioleciu 1992-2002 zarejestrowano 497 wypadków śmiertelnych. Inaczej ujmując, 50 ludzi w roku, albo jedna osoba na tydzień traci życie w wypadkach związanych z pracą  lub pobytem na terenie  gospodarstwa rolnego. Przy czym zgony spowodowane wypadkami związanymi z obsługą maszyn stanowią prawie połowę z tej liczby.

Rolnicy ciągle podejmują  ryzykowne działania. I tak np. 11 czerwca 2001 roku farmer w hrabstwie Clare w Irlandii, został oskarżony o niewłaściwe zabezpieczenie wałka odbioru mocy (WOM) w swoim ciągniku. W poprzednim roku w Irlandii, w wyniku urazów z nieosłoniętym wałkiem odbioru mocy, zginęło 16 ludzi.

Rolnikowi jest trudno wyobrazić sobie, że wieś stała się atrakcyjna dla ludzi z miasta, którzy nie znają  zagrożeń występujące na fermie. Przybysze ci są często  nieświadomi faktu, że uprawy są opryskane, a zachowania zwierząt gospodarskich mogą być dla nich niebezpieczne. Turyści rozbijający namioty albo nocujący w przyczepach campingowych na terenach wiejskich mogą być narażeni na kontakt z bakteriami E-coli 0157:H7, które występują na powierzchni ziemi zabrudzonej ochodami zwierząt.

Teren gospodarstwa rolnego jest zawsze atrakcyjny dla dzieci, które podczas przebywania na jego obszarze nie zawsze zdają sobie sprawę z niebezpieczeństwa

Trzeba sobie powiedzieć, że nie jesteśmy w stanie przewidzieć zachowań głupców, ale możemy dużo zrobić, aby ochronić siebie od wypadków mogących występować w naszym gospodarstwie oraz uprzedzić osoby przebywające na naszym terenie o istniejących zagrożeniach.

W następnych rozdziałach naszego poradnika adresowanego przede wszystkim do młodych rolników przedstawimy praktyczne wskazówki i porady oraz niezbędne informacje techniczne konieczne dla uczynienia naszego gospodarstwa bezpiecznym.

B.       Wypadki w gospodarstwach

Wcześniej wspomnieliśmy o statystyce wypadków śmiertelnych w gospodarstwach rolnych w Wielkiej Brytanii. Z pośród  497 śmiertelnych wypadków w ciągu 10 lat, ich ofiarami padło:

• 173 robotników rolnych,

• 253 rolników pracujących we własnych gospodarstwach,

• 71 osób nie związanych z pracą w gospodarstwie.

Przerażającym jest, że 49 śmiertelnych wypadków dotyczyło dzieci w wieku poniżej 16 lat. Zgony występowały w następstwie wypadków związanych z :

• środkami transportu (wywrócenie pojazdu, wypadniecie ludzi z pojazdu) - 33%

• upadkiem z wysokości (praca na dachu itp.) - 18%

• uderzeniem przez spadający obiekt (belka, drzewo, gałąź itp.) - 14%

• kontaktem z poruszającą się maszyną lub niezabezpieczoną częścią maszyny - 10%

• kontaktem ze zwierzętami - 8%

• porażeniem prądem elektrycznym - 7%.

C.       Zagrożenie zdrowia

Jednym z najpoważniejszych zagrożeń dla zdrowia rolnika w długim okresie czasu stanowi kontakt z pestycydami i aerozolami powstającymi podczas oprysków. Ryzyko utraty zdrowia w dłuższym okresie czasu występuję również na skutek:

• wdychania pyłu pochodzenia roślinnego i mineralnego (pylica płuc)

• wdychania toksycznych gazów, które mogą być przyczyną stałych problemów ze zdrowiem lub nagłej śmierci. Toksyczne gazy w gospodarstwie wytwarzane są podczas fermentacji odchodów i przechowywania plonów. Wdychanie tych gazów może skutkować nieodwracalnym uszkodzeniem płuc i przewlekłymi problemami z oddychaniem.

• Badania naukowe wykazały zwiększoną zapadalność na raka skóry tych rolników, którzy pracują podczas słonecznej pogody bez odzieży ochronnej lub nie używają, tam gdzie to możliwe, daszków przeciwsłonecznych.

• 
  Badania naukowe wykazały, że praca w gospodarstwie pociąga za sobą kontuzje stawów i wiązadeł. Te uszkodzenia wytwarzają u rolnika skłonność do zapalenia stawów (artretyzm), co może prowadzić do zmniejszenia ich ruchliwość podczas wykonywania prac.

• Grupa zawodowa rolników, w miarę upływu lat,  charakteryzują się większą utratą słuchu niż przedstawiciele innych zawodów. Utrata słuchu jest powszechna u tych rolników, którzy narażeni są na głośny i ciągły hałas pochodzący od niewłaściwie utrzymanych maszyn i sprzętu oraz u tych, którzy nie stosują  odpowiednich ochronników słuchu.

• Rolnicy prowadzący chów zwierząt w budynkach inwentarskich często cierpią na chorobę nazwaną „Syndromem Toksycznego Organicznego Kurzu. Te dolegliwości są wywołane przez toksyny i kurz występujący w budynkach inwentarskich.

• Pestycydy stosowane w rolnictwie i bezwodny amoniak należą do substancji chemicznych, które mogą powodować ostre lub chroniczne problemy zdrowotne. Wielu rolników zaniedbuje stosowania osobistego wyposażenia ochronnego podczas manipulowania chemikaliami.

• E coli 0157 jest szczególną bakterią, która występuje w  jelitach takich zwierząt jak bydło, owce, jelenie, kozły i dzikie ptaki.  Toksyny, które ona wytwarza powodują u ludzi poważne skutki zdrowotne nie tylko w postaci biegunki, ale również uszkodzenie nerek, a nawet zgon.

D.      Nie potrafisz zachować nadmiernej ostrożności

Wyobrażenie „miastowych” o pracy rolnika jest takie, że jest to zdrowe zajęcie, wykonywane na świeżym powietrzu daleko od zaludnionych i zanieczyszczonych miast i zapewniające zdrową dawkę ruchu. W jakimś sensie jest to prawda. Na przykład statystyki umieralności w Stanach Zjednoczonych wskazują, że dla farmerów wskaźnik umieralności na zawał serca i raka jest niższy w porównaniu z innymi grupami zawodowymi.

Jednakże, praca w gospodarstwie rolnym jest połączona z innymi problemami zdrowotnymi. Przegląd różnych zagrożeń zdrowotnych jest przedstawiony dalszych częściach niniejszego opracowania.

Przy okazji zasygnalizujmy, jak ważnym jest zachowanie ostrożności podczas wykonywania rutynowych czynności  w gospodarstwie i myślenie o następstwach wykonywanej czynności. Przykładowo, gdy przeprowadzasz opryski pestycydami musisz pamiętać,  że jest wysoce prawdopodobne pozostanie resztek pestycydów w opryskiwaczu.  Bez solidnego oczyszczenia opryskiwacza po pracy, ten kto później będzie go używał, będzie nieświadomie narażony na skutki oddziaływania resztek pestycydów. Tak więc najbardziej narażony będzie późniejszy użytkownik opryskiwacza, możesz Ty nim być lub Twoja rodzina, lub pracownik dokonujący jego przeglądu lub naprawy.

Ostatnio w Wielkiej Brytanii rządowy Komitet Wykonawczy d/s Zdrowia i Bezpieczeństwa  zdecydował się na określenie rzeczywistego zagrożenia dla pracowników poprzez ocenienie ilości pozostałości pestycydów w typowych urządzeniach będących na wyposażeniu farm.  Współpracujące laboratoria badawcze wykonały odpowiednie badania dla zwykle stosowanych pestycydów i różnych rodzajów opryskiwaczy. Określenie ilości pozostałości powiązano ze sposobem opryskiwania oraz ze stosowanym sposobem czyszczenia opryskiwacza. 

Początkowe badania przeprowadzone w 250 fermach pozwoliły na określenie typów stosowanych opryskiwaczy oraz rodzajów stosowanych pestycydów. W następnym etapie badań czternastu właścicieli ferm wyraziło zgodę na przeprowadzenie badań polowych, po dwa na każdą fermę. Badania te przeprowadzono w głównych okresach oprysku w roku, tzn. późną wiosną i  jesienią/zimą. Pobierano próbki rozpylonej cieczy z takich miejsc jak dysze i belka opryskiwacza, zbiornik pestycydów oraz z innych miejsc na ciągniku, w tym z przedniej szyby i drzwi. Łącznie z 7 miejsc podczas każdych badań.  Dodatkowo - z bawełnianych rękawiczek noszonych przez rolnika. Podczas wykonywania typowych czynności takich jak wchodzenie/wychodzenie z kabiny ciągnika, jazda , montowanie wyposażenia, wymiana filtra oleju - na rękawiczkach tych gromadziły się zanieczyszczenia, co pozwoliło określić narażenie rolnika na pestycydy. Każdą zebraną próbkę badano na obecność 13 najbardziej popularnych pestycydów.

Wyniki przeprowadzonych badań wykazały, że resztki pestycydów na wyposażeniu wykorzystywanym do oprysków mają znaczenie dla zdrowia. Stwierdzono przy tym, że gospodarstwa na terenie których wykonywano badania nie były prowadzone przez złych rolników. Wszyscy oni czyścili wyposażenie używane do oprysków. Nie mniej jednak, każdy pracownik który obsługiwał podczas badań urządzenia do oprysków, jeżeli posiałby w tym czasie otwartą ranę lub skaleczenie, mógł wchłonąć niebezpieczną dawkę chemikaliów, nie zdając sobie z tego sprawy. 

Zawodowe narażenie na niebezpieczną substancję przenoszoną drogą powietrzną jest zwykle rozpatrywane w kategoriach wdychania. Generalnie, dopuszczalna dawka takiej substancji chemicznej odnosi się do ilości danego związku, który może człowiek wdychać bez szkodliwych następstw. Nie mniej jednak, obecnie powszechnie przyjmuje się, że niektóre toksyczne substancje mogą przedostawać się do ciała człowieka również przez skórę, zwiększając szkodliwy efekt oddziaływania danego związku na człowieka (chociaż właściwość przenikania przez skórę jest bardzo różna dla różnych substancji chemicznych ). W Wielkiej Brytanii, Komitet Wykonawczy d/s Zdrowia i Bezpieczeństwa przeprowadził badania mające na celu określenie stopnia pochłaniania przez skórę oparów wielu substancji różniących się parametrami fizyczno-chemicznymi. Badania były przeprowadzone na małej grupie ochotników w pomieszczeniu o kontrolowanym składzie powietrza zawierającym 4 związki chemiczne o których wiadomo, że przenikają przez skórę człowieka (toluen, ksylen, 1 - metoksy-2 - propanol i 2 - butanon). Są to „składniki aktywne” zawarte w szerokiej gamie produktów używanych w rolnictwie, gospodarstwie rolnym i przy konserwacji/remontach maszyn.

Pochłanianie par tych substancji chemicznych przez ciało człowieka było oceniane poprzez kontrolowanie poziomu związków chemicznych wydalanych przez człowieka w procesie usuwania toksyn. Ochotnicy byli ubrani w koszulki z krótkim rękawem i dżinsy a oddychali czystym powietrzem poprzez maski. Przebywali w pomieszczeniu skażonym parami związków chemicznych przez 4 godziny, w ciągu których ich ciało wchłonęło przypuszczalną dopuszczalną dawkę tych związków.

Przeprowadzone badania wykazały, że dla niektórych związków chemicznych ich pary pochłaniane przez skórę mogą znacząco podnieść stężenie substancji toksycznych w ciele człowieka. Dalsze badania przeprowadzone przy wykorzystaniu rozpuszczalnika - 2-butoxyethanolu wykazały, że jeżeli temperatura i wilgotność powietrza zwiększa się,  przenikanie jego  przez skórę jest znacząco silniejsze (a więc, jeżeli pracujesz ciężko w upale to zwiększasz swoje zagrożenie!). Jest ważne również uświadomienie sobie, że  noszenie kombinezonu powoduje tylko małą różnicę w pochłanianiu  par tego rozpuszczalnika.

Nie znaczy to jednak, że używanie produktów zawierających wymienione wyżej związki chemiczne nie jest bezpieczne. Tylko twoje ciało potrzebuje czasu do „wyzdrowienia” i wypłukania wszystkich wchłoniętych substancji toksycznych. Jest bardzo ważne, aby pracować w wentylowanym pomieszczeniu i stosować wyposażenie zabezpieczające oraz stosować się do zaleceń zawartych w ulotkach informacyjnych i instrukcjach dostarczanych przez sprzedawcę

Najwięcej wypadków w gospodarstwie rolnym i związanych z nimi kontuzji i zranień powstaje wówczas, gdy ludzie nie postępują z właściwą ostrożnością.  Spieszą się, nie sięgają po właściwe narzędzia i wyposażenie lub  zbyt ufają sobie i myślą, że nie muszą nosić właściwej odzieży ochronnej. W poniższej tabeli przedstawiono przykłady typowych wypadków na fermach na Cyprze - kraju nowo przyjętym wraz z Polską do Unii Europejskiej. Wszystkich tych wypadków można było uniknąć!
 

	Wydarzenie / Wypadek opis	Przyczyna	Prawdopodobne skutki	Co należy robić	Czego nie wolno robić
1	Wywrotka ciągnika podczas zjazdu ze stoku	Awaria hamulców lub hamulce użyte w niewłaściwy sposób	Farmer może ulec kontuzji lub zabić cię podczas wywrotki ciągnika.	- Prowadź ciągnik uważnie - Sprawdź stan techniczny ciągnika przed jazdą (w tym np. poziom płynu hamulcowego	Nie kieruj ciągnikiem z dodatkowym, niepotrzebnym ładunkiem na niebezpiecznym podłożu
2	Upadek pracownika z poruszającej się maszyny	Niewłaściwa pozycja na maszynie Niewłaściwe wykorzystanie maszyny	Zranienie	Przewóz osoby zgodnie z zaleceniami producenta.	przewóz pasażera bez odpowiedniego siedziska i zapewnienia bezpieczeństwa jest zabroniony
3	Upadek z wysokości	Niewystarczają ce zabezpieczenie przewidziane przez przepisy, gdy praca odbywa się na wysokości ponad 2 m	Kontuzja , zranienie ciała.	Zapewnij wszelkie środki ostrożności będące w dyspozycji	Praca na wysokości bez środków zabezpieczających jest zabroniona.
4	Upadek z drabiny.	- Niewłaściwe zabezpieczenie drabiny. - Uszkodzona drabina w użytkowaniu.	Kontuzja , zranienie ciała	Zapewnij właściwe posadowienie i umocowanie drabiny	Nie używaj drabiny źle posadowionej i umocowanej.
5	Uszkodzenie ręki przez pas napędowy w ruchu	Nieodpowiednia osłona przekładni napędowej	Kontuzja , zranienie ciała	Zapewnij dobre zabezpieczenie części maszyn w ruchu i odpowiednią odzież	Praca z urządzeniami w ruchu  nie posiadającymi odpowiednich zabezpieczeń jest niedopuszczalna
6	Eksplozja akumulatora.	Wadliwa instalacja elektryczna.	Uszkodzenie oczu.	Obchodź się z akumulatorem ostrożnie
7	Ukąszenie przez węża	Niewłaściwe obuwie ochronne	Uszkodzenie ciała
8	Ogień	wypalanie traw, ścierniska	Niekontrolowa ny ogień.	Nie wypalaj pól

E.       Zapewnij na fermie bezpieczeństwo dzieciom

W Europie obserwuje się wzrost troski o zapewnienie bezpieczeństwa dzieciom i młodym ludziom na fermie. Gospodarstwo rolne jest obszarem, dla którego zagrożenia muszą być rozpatrywane osobno, ponieważ wiele wypadków dotyczy osób spoza gospodarstwa, w tym osób przyjezdnych. I tak na przykład w  Wielkiej Brytanii podejmuje się od wielu lat działania adresowane do dzieci poprzez zapoznawanie ich z zagrożeniami występującymi na wsi. Dostępne są książki i kasety wideo, które można zamawiać przez internet. Organizowane są również specjalne szkolenia dla dzieci. Więcej o problemie  zapewnienia bezpieczeństwa dzieciom znajdziesz w internecie na stronie^*:

 http://www.northernrural.co.uk/farmesefety.htm

F.       Bezpieczne prowadzenie gospodarstwa

Bezpieczeństwo na fermie można najlepiej zapewnić poprzez przyjęcie przez pracowników roli  zarządzających bezpieczeństwem i zdrowiem. Długoletnie doświadczenia wskazują, że dobre zarządzanie bezpieczeństwem prowadzi do wzrostu produktywności gospodarstwa rolnego. Przez realizację dobrego programu zarządzania bezpieczeństwem możesz uniknąć nie tylko kontuzji i zranień, ale niezaplanowanych zdarzeń, które są kosztowne, zabierają mnóstwo czasu i powodują stres. Takie podejście do zagadnienia bezpieczeństwa ma duże znaczenie ekonomiczne.

Jak zacząć ?

W celu oceny zarządzania bezpieczeństwem w twoim gospodarstwie rolnym, sprawdź czy dysponujesz:

•  spisem typowych zagrożeń związanych z: uprawami, obsługą maszyn i urządzeń,  stosowaniem nawozów i chemikaliów oraz wykonywaną na fermie pracą,

•  systemem rejestracji wypadków(kontuzji, zranień), systemem rejestracji wypadków, których konsekwencji  uniknąłeś o „mały włos” oraz systemem identyfikacji zagrożeń, z którymi się spotkałeś, w związku z wykonywana pracą,

•  instrukcjami bezpieczeństwa prac w gospodarstwie rolnym,

•  systemem szkolenia i nadzoru dla nowych i młodych pracowników,

•  odzieżą i wyposażeniem ochronnym,

•  systemem szkoleń praktycznych przy wprowadzeniu do gospodarstwa nowego wyposażenia lub nowej produkcji,

•  systemem wymiany doświadczeń na temat bezpieczeństwa pracy pomiędzy pracodawcą, dostawcami sprzętu i pracownikami

•  łatwo dostępnymi informacjami na temat bezpieczeństwa związanego z  urządzeniami mechanicznymi, innego wyposażenia fermy oraz substancjami niebezpiecznymi,

•  przepisami prawnymi dotyczącymi bezpieczeństwa pracy i zdrowia.

Jak kontynuować ?

Nakreśl plan zarządzania bezpieczeństwem pracy na fermie obejmujący punkty wymienione wyżej. Sporządź ten plan w formie pisemnej i umieść go w teczce lub segregatorze, w którym przechowujesz inne dokumenty związane z bezpieczeństwem urządzeń mechanicznych, wyposażenia i chemikaliów.

Dyskutuj o nim z innymi podczas wykonywania różnych czynności w gospodarstwie i spróbuj zaszczepić innym zainteresowanie ich bezpieczeństwem.  Bądź pewien, że twój plan poprzez ciągłą dyskusję z innymi spowoduje powstanie systemu  identyfikacji ryzyka, oszacowania i kontroli niebezpieczeństwa 

Bądź pewien, że po tych dyskusjach pracownicy i inne osoby w gospodarstwie będą przyjaźnie ustosunkowani do twojego planu i będą wykonywać swoją pracę bezpieczniej, zgodnie z prawnymi wymogami dotyczącymi zachowania bezpieczeństwa i zdrowia.

Twój plan powinien dostarczyć pracownikom fermy informacji na temat bezpieczeństwa pracy, wprowadzić w zagadnienia bhp nowo zatrudnionych pracowników i przewidywać  prowadzenie szkoleń przy wprowadzaniu nowej produkcji, powinien szczególnie zabezpieczać młodych pracowników oraz wprowadzić rejestrację wypadków skutkujących uszkodzeniami ciała oraz wypadków, które przez szczęśliwy zbieg okoliczności nie skończyły się zranieniami . A także rejestrację prawdopodobnych zagrożeń.

Konsultacje

Konsultacje, inaczej dyskusja - są to rozmowy prowadzone z osobami pracującymi na fermie, które mają na celu osiągniecie porozumienia w temacie bezpieczeństwa i ochrony zdrowia. Mogą tutaj mieć zastosowanie następujące wskazówki:

•  Pozwól innym dyskutować i przyczyniać się w ten sposób do powstania ostatecznej wersji twojego planu zarządzania bezpieczeństwem na fermie

•  Staraj się zrobić tak, aby każdy na fermie znał i rozumiał zasady bhp, które wspólnie ustaliliście i był świadomy zasad prawnych dotyczących bezpieczeństwa, obowiązujących na stanowiskach pracy,

•  Włącz innych w proces planowania bezpieczeństwa użytkowania nowego wyposażenia technicznego, przed jego nabyciem,

•  Przedyskutuj zawczasu nieznane lub potencjale zagrożenia bhp związane z nową produkcją i sporządź uzgodnioną procedurę bezpiecznego postępowania,

•  Podczas wykonywania wspólnych przedsięwzięć, wymieniajcie nieustannie informacje w celu uniknięcia ryzykownych sytuacji,

•  O ile to możliwe, trzymaj się ustalonych uzgodnień dotyczących bhp dla każdego zadania,

•  Jeżeli wystąpi wypadek przy pracy, nawet najmniejsze skaleczenie, przedyskutuj i uzgodnij sposób postępowania, aby zapewnić bezpieczne kontynuowanie pracy,

•  Bądź gotowy zatrzymać wykonywanie pracy aż do odpowiedniego polepszenia warunków bezpieczeństwa jej wykonywania.

Rozeznaj zagrożenia

Najlepszy rezultat zapobiegnięcia nieszczęśliwemu wypadkowi na fermie jest osiągalny w ciągu 24 godzin od zauważenia i rozprawienia się z zagrożeniem. Zagrożeniem jest jakaś praca, działalność, procedura postępowania, maszyna, wyposażenie lub zwierzęta, które mogą spowodować uszkodzenie ciała człowieka. Zagrożenie może być rozpoznane w:

•  środowisku (światło, hałas, opady, upał, słońce),

•  substancjach (pestycydy, paliwo, pył),

•  układzie miejsca pracy (przestrzeni pracy, wysokości miejsca pracy, wysokość składowania),

•  organizacji pracy (zbędna praca fizyczna),

•  wyposażeniu (drabiny, silosy, piły łańcuchowe, szlifierki kątowe),

•  zwierzętach gospodarskich (ugryzienia, kopnięcia, uderzenia, przygniecenia, infekcje),

•  pracy na wysokości (dachy, silosy),

•  elektryczności (przełączniki, kable, maszyny elektryczne, połączenia).

Jak zauważyć zagrożenie

•  Obserwując - patrz, słuchaj, wąchaj, dotykaj - kieruj się zdrowym rozsądkiem, wiedzą i doświadczeniem.

•  Karty katalogowe wyrobu - otrzymane od producenta lub sprzedawcy. Czytaj je uważnie, aby określić możliwe zagrożenie pochodzące od niebezpiecznej substancji i podjąć konieczne środki ostrożności.

•  Przeglądy zagrożeń - przeprowadź przegląd zagrożeń w głównych obszarach pracy na fermie. Rozmawiaj z innymi o swoich obawach dotyczących bezpieczeństwa, sprawdź zapisy dotyczące wypadków i zranień.

•  Dzieci i osoby obce - włącz do przeglądu obszary i rodzaje aktywności na fermie, w których dzieci i osoby obce mogą być narażone na ryzyko wypadku.

•  Grupy dyskusyjne - są bardzo pożyteczne przy identyfikacji zagrożeń i zalecaniu rozwiązań.

•  Audit bezpieczeństwa - rozważ wynajęcie doradcy do zbadania bezpieczeństwa na fermie i pomocy w sporządzeniu planu zarządzania bezpieczeństwem.

•  Informacje - zapewnij sobie bieżący dostęp do informacji na temat zagrożeń występujących w rolnictwie.

•  Analiza zapisów - przechowuj zapisy zidentyfikowanych zagrożeń, wypadków, zranień, żądań pracowników o odszkodowanie, które pomogą  w określeniu trendu dotyczącego bhp w twoim gospodarstwie

•  Instrukcje obsługi - uważnie czytaj i stosuj się do informacji dotyczących wyposażenia i materiałów.

•  Regulacje prawne - zapoznaj się z nimi.

Oszacuj ryzyko

Jeżeli jakieś zagrożenie zostanie zidentyfikowane, prawdopodobieństwo i możliwość wystąpienia dotkliwej szkody może być ocenione przed określeniem metody najskuteczniejszego zmniejszenia ryzyka. W poważniejsze przypadkach zagrożenia - działania zapobiegawcze będą musiały być podjęte w pierwszej kolejności.

Może zdarzyć się, że określony przypadek zagrożenia może powodować kilka różniących się skutków. Dla każdego zagrożenia przeanalizuj każdy możliwy skutek wypadku i zanotuj najgorszy. Lista zamieszczona poniżej będzie pomocna w podjęciu decyzji.

Wprowadź zmiany

Wykorzystaj poniższy spis, uszeregowany według ważności podejmowanych kroków:

a) Usuń zagrożenie u źródła - np. pozbądź się danego urządzenia lub materiału (substancji).

b) Zastąp je mniej niebezpiecznym (urządzeniem lub materiałem).

c) Odizoluj niebezpieczny proces, urządzenie lub materiał od ludzi.

d) Wprowadź zabezpieczenia mechaniczne takie jak np. osłony.

e) Zastosuj procedury bezpiecznej pracy, szkolenie i dozór w celu ograniczenia ryzyka.

f) Jeżeli powyższe działania nie są wystarczające lub wykonalne - zapewnij indywidualne środki ochronne.

g) Wprowadź w życie kontrole w ustalonym przez ciebie zakresie.

Zalecane jest przeprowadzenie jednej lub więcej czynności oszacowania ryzyka i wprowadzenie zmian, tak szybko jak to jest możliwe, aby zagrożenie nie spowodowało wystąpienia wypadku.

Kontrola zmian

Aby być pewnym, że niebezpieczeństwo zostało zminimalizowane i w przyszłości nie pojawi się zagrożenie, należy ponownie przeprowadzić ocenę ryzyka przed powrotem ludzi na stanowisko pracy lub ponownym rozpoczęciem pracy. Rozmowa pomiędzy pracodawcą i innymi pracownikami w miejscu pracy pomoże osiągnąć trafną decyzję dotyczącą warunków bezpieczeństwa.

W niektórych przypadkach, będzie potrzebne ustanowienie nowej procedury bezpiecznej pracy. Być może również przeprowadzenie dodatkowego szkolenia i kontroli aż do uzyskania zadawalających rezultatów.

Postępy w zakresie poprawy bezpieczeństwa powinny być okresowo kontrolowane. Wtedy tylko można mieć pewność, że będą one efektywne.

G.      Twój prawny obowiązek

 

Właściciele  pracujący na zasadzie samo zatrudnienia,  pracodawcy i pracownicy maja ustawową odpowiedzialność za zachowanie bezpieczeństwa w gospodarstwie rolnym.

 

Producenci, importerzy i sprzedawcy materiałów, wyposażenia technicznego oraz  inne osoby przeprowadzające kontrolę różnych aspektów działalności gospodarstwa mogą ponosić również odpowiedzialność prawną odnośnie bezpieczeństwa pracy na farmie.

Akty prawne i zarządzenia

Każdy pracodawca powinien dysponować odpowiednimi w twoim kraju zbiorem przepisów prawnych.*  Ludzie zamieszkali w gospodarstwie rolnym lub je odwiedzający, niezależnie czy w nim pracują czy też nie, są objęci uregulowaniami prawnymi zawartymi w obowiązujących aktach prawnych.

Pracodawcy

Pracodawcy są zobowiązani podjąć wszelkie środki zaradcze, aby zatrudnieni w ich gospodarstwach nie byli narażeni na niebezpieczeństwo. Zakres ich odpowiedzialności obejmuje:

•  Takie utrzymanie obejścia, maszyn i wyposażenia, aby nie stanowiły one zagrożenia bezpieczeństwa

•  Organizację systemu bezpiecznej pracy.

•  Dostarczenie pracownikom informacji, instrukcji, przeprowadzenie szkoleń i kontroli mających na celu zapewnienie bezpieczeństwa pracy.

•  Zapoznanie pracowników z potencjalnymi zagrożeniami.

•  Dostarczenie odpowiedniej odzieży i wyposażenia ochronnego (np. ochronniki słuchu, okulary ochronne, maski przeciw-pyłowe) w tych przypadkach, w których wyeliminowanie zagrożenia nie jest możliwe.

•  Prowadzenie rozmów z pracownikami w zakresie zabezpieczenia przed nieszczęśliwymi wypadkami i utratą zdrowia.

•  Zapewnienie, że wyposażenie i materiały które są stosowane, przechowywane i transportowane są bezpieczne.

•  Określenie zagrożeń, oszacowanie ryzyka oraz kontrole bezpieczeństwa na fermie.

Pracownicy

Pracownicy powinni troszczyć się o własne bezpieczeństwo i zdrowie, a także o bezpieczeństwo innych.  Są oni odpowiedzialni za:

•  Stosowanie się do instrukcji bezpieczeństwa.

•  Używanie, zgodnie z instrukcjami, wyposażenia ochronnego.

•  Informowanie pracodawcę o zagrożeniach.

•  Współpracę z pracodawcą w sprawach bezpieczeństwa i ochrony zdrowia.

Pracodawcy i pracujący we własnej firmie

Pracodawcy i osoby samozatrudniajace się są zobowiązane do troszczenia się o własne bezpieczeństwo i zdrowie. Osoby te muszą także zapewnić w praktyce, że przez ich działalność nie będzie narażone  bezpieczeństwo i zdrowie innych osób

Kontrahenci (wykonawcy)

Gdy najmujesz wykonawców lub podwykonawców, np. do strzyżenia owiec, ponosisz za nich taką samą odpowiedzialność, jak gdybyś sam był ich  pracodawcą. Odpowiedzialność ta dotyczy tych spraw, które są lub powinny być pod twoją kontrolą. Niezależnie od tego, wykonawcy (kontrahenci) ponoszą odpowiedzialność jako pracodawcy w odniesieniu do swoich pracowników.

Producenci

Jeżeli maszyna jest użytkowana zgodnie z przeznaczenie, ci którzy ją zaprojektowali, wytworzyli, zaimportowali, dostarczyli, zainstalowali u użytkownika muszą być pewni, że operator maszyny nie będzie narażony na niebezpieczeństwo, gdy będzie użytkował maszynę we właściwy sposób.

Razem z maszyną musi być dostarczona instrukcja obsługi zawierająca informację dotyczące bezpiecznego użytkowania maszyny i jej utrzymania, a także informacje o potencjalnych zagrożeniach. Również w terminie późniejszym użytkownik ma prawo żądać od dostawcy dodatkowych informacji na temat bezpieczeństwa.

Substancje niebezpieczne

Osoby wytwarzające, importujące lub dostarczające wszelkiego rodzaju materiały do stosowania na stanowisku pracy muszą zapewnić dostarczenie odpowiednich informacji na temat toksyczności tych materiałów, zasad bezpiecznego stosowania, magazynowania transportu i usuwania:

a) w momencie dostawy tych materiałów,

b) później, kiedykolwiek pojawi się takie żądanie.

Te informacje muszą być dostępne w formie napisów (etykiet), spisu substancji niebezpiecznych, oceny bezpieczeństwa, świadectw kontroli lub „Kart Charakterystyk Substancji Niebezpiecznych”.

Zakłady pracy

Wszystkie osoby które zarządzają miejscami pracy są zobowiązane do zapewnienia bezpieczeństwa. Ludzie muszą być w stanie dojść, pracować i opuścić stanowisko pracy w sposób bezpieczny. Projektanci budynków i miejsc pracy w budynkach  są odpowiedzialni za takie rozwiązania, które zapewnią, że osoby które w nich będą pracować nie będą narażone na zagrożenia.

Konsultacja i współpraca

Współpraca i dyskusje są podstawowymi kluczami do zapewnienia bezpieczeństwa i zdrowia w pracy. Zatrudniający i zatrudnieni powinni wzajemnie rozwiązywać problemy związane z bezpieczeństwem i higieną pracy. Tam gdzie jest zatrudniona duża liczba osób, pracownicy powinni wybrać swoich przedstawicieli, którzy utworzą zespół d/s bhp.

Rola przedstawicieli i  zespołu d/s bhp

Praca zespołu ds. bhp polega na:

a) inspekcji miejsc pracy, w porozumieniu z zatrudniającym. (Jeżeli kontrola miejsc pracy nie była prowadzona w ciągu ostatnich 30 dni, może być ona wykonana w każdym czasie, po uprzednim zawiadomieniu pracodawcy.),

b) bezzwłocznym badaniu wypadków, niebezpiecznych zdarzeń lub poważnych zagrożeń,

c) zapoznawaniu się z bieżącymi informacjami na temat bhp,

d) zgłaszaniu zagrożeń pracodawcy,

e) omawianiu spraw w ramach zespołu,

f) konsultacjach i współpracy z pracodawcą w zakresie zapewnienia bhp,

g) utrzymywaniu kontaktu z pracownikami w zakresie bhp.

Praca zespołu ds. bhp polega również na:

a) szkoleniu członków zespołu w zakresie zagadnień bhp,

b) konsultacjach dotyczących zmian wprowadzanych na stanowiskach pracy,

c) zapewnieniu członkom zespołu możliwości wykonywania swoich zadań.

Zagadnienia  sporne

Uregulowania dotyczące bezpieczeństwa pracy postanawiają, że zagadnienia  bhp powinny być ustanowione na drodze konsultacji pomiędzy pracodawcami i zatrudnionymi, lub wybranymi przez nich przedstawicielami. Obie strony powinny uzgodnić sposób rozwiązywania kwestii spornych.

Jeżeli próby rozwiązania kwestii spornych nie powiodą się, należy zawiadomić Państwową Inspekcją Pracy.

Odmowa pracy w niebezpiecznej sytuacji

Zatrudnieni  maja prawo odmówić świadczenia pracy, jeżeli sądzą, że są narażeni lub narażają innych na poważne niebezpieczeństwo, bezpośrednie zranienie lub chorobę.

Pracownik odmawiający pracy musi zawiadomić o tym pracodawcę i członka zespołu ds. bhp, o ile taki jest powołany. Pracownik musi pozostawać w dyspozycji pracodawcy aby móc podjąć inne obowiązki. Powinna mieć miejsce dyskusja nad rozwiązaniem problemu. Kiedy problem zostanie przez pracownika zgłoszony, pracownik powinien otrzymać możliwą do akceptacji pracę zastępczą, za którą powinien otrzymywać taką samą płacę i inne dodatki.

Wypadki

Wypadki przy pracy powodujące uszkodzenie ciała i niezdolność do pracy muszą być zgłaszane. Zaniedbanie zgłoszenia wypadku przy pracy jest wykroczeniem. Także niektóre choroby związane z wykonywaną pracą podlegają obowiązkowemu zgłoszeniu.

H.Codzienne zagrożenia w gospodarstwie i ich długoterminowe skutki dla zdrowia

Pracujący w rolnictwie podlegają wysokiemu zagrożeniu chorobami nowotworowym, chorobami płuc i  wszelkiego rodzaju uszkodzeniami ciała.  Ze względu na odlegle położenie ich miejsc pracy, możliwość zapewnienia natychmiastowej opieki lekarskiej jest niedostateczna. Środowisko pracy na fermie sprzyja zagrożeniom związanym z warunkami pogodowymi i pracą terenową oraz użytkowaniem maszyn. Występują zagrożenia toksykologiczne związane ze stosowaniem pestycydów, nawozów i paliw a także wynikające ze wdychania pyłów.

Zagrożenia układu oddechowego. Pracujący w rolnictwie są zagrożeni różnymi chorobami układu oddechowego, w zależności od rodzaju wdychanych substancji, co przedstawiono poniżej w tabeli 1.

Tabela 1. Zagrożenia układu oddechowego

Ekspozycja	Skutki zdrowotne
Pyłki zbóż, antygeny grzybów w kurzu pochodzącym ze zbiorów, roztocza, organiczny fosfor w środkach owadobójczych	Astma i nieżyt nosa pochodzenia alergicznego
Pył organiczny	Astma
Niektóre rozsady roślin, endotoksyny bakteryjne , mitotoksyny	Zapalenie błony śluzowej
Środki owadobójcze, arsen, gryzący kurz i dym, amoniak,  pyłki ziaren  (pszenica, jęczmień)	Skurcz oskrzeli, ostre chroniczne zapalenie oskrzeli
Zarodniki grzybów lub ciepłolubne grzyby (actinomycetes) ze spleśniałego ziarna lub siana, antygeny o średnicy poniżej 5 mm	Zapalenie płuc
Ciepłolubne grzyby (actinomycetes): spleśniała trzcina cukrowa	Pylica płuc związana z pracą przy trzcinie cukrowej
Zarodniki grzybów (podczas opróżniania podłoża)	Grzybica płuc
Spleśniałe siano, kompost	„Płuco rolnika”
Grzyby: spleśniała kora klonu	Choroba pracowników „odkorujących” drzewa (klony)
Małpy człekokształtne: buszujące w  pszenicy	„Choroba ryjkowca pszenicy”
Pozostałości roślin, ziarnka skrobi, pleśń, endotoksyny, mikotoksyny, zarodniki, grzyby, gram- bakterie, enzymy, alergeny, części owadów, zabrudzenia glebą, osady substancji chemicznych	„Zespół organicznego, toksycznego kurzu”
Kurz od magazynowanego ziarna	Podwyższona temperatura  („gorączka zbożowa”)
Spleśniała kiszonka (w górnej warstwie w silosie)	„Zespół wyładowywacza silosu”
Gazy: amoniak, siarkowodór, tlenek węgla, metan, fosgen, chlor, dwutlenek siarki, ozon, parakwat (środek chwastobójczy), bezwodny amoniak (nawóz), tlenki azotu	Ostre choroby płuc
Dwutlenek azotu pochodzący z fermentującej kiszonki	„Choroba pracujących przy obsłudze silosu”
Gazy wydzielające się przy pracach spawalniczych	„Gorączka spawacza”
Deficyt tlenu w przestrzeni zamkniętej	Duszenie się, zaduszenie
Kurz z ziemi w regionach suchych	„Gorączka dolinna” (coccidiomycosis).  Występuje endemicznie w USA i Ameryce Południowej.
Prątki gruźlicy	Gruźlica (większe natężenie - pracownicy imigranci)

Rozwój astmy spowodowany jest poprzez określone alergeny i niespecyficzne czynniki zawarte w zakurzonym powietrzu. Poszczególne alergeny występujące w gospodarstwie takie jak pyłki, roztocza i kurz pochodzenia roślinnego mogą wywoływać astmę. Zapalenie błony śluzowej jest normalną reakcja na kurz zawarty w powietrzu. U niektórych osób może mu towarzyszyć nadwrażliwość i alergiczny nieżyt nosa.  Kurz pochodzenia roślinnego może powodować mechaniczne podrażnienie oczu, ale endotoksyny i mykotoksyny mogą powodować zapalenie oczu i problemy z gardłem i nosem.

Chroniczne zapalenie gardła (bronchit) występuje częściej u rolników niż u innych grup pracowniczych. Większość rolników chorujących na tę chorobę było w przeszłości narażonych na kontakt z kurzem pochodzenia roślinnego lub pracowało w zamkniętych pomieszczeniach chlewni. Zostało naukowo udowodnione, że dodatkowym czynnikiem sprzyjającym rozwojowi tej choroby jest dym papierosowy.

Nadwrażliwość na zapalenie płuc  jest spowodowana przez wielokrotną ekspozycję organizmu na szereg substancji. Antygeny (substancje wywołująca odpowiedź układu odpornościowego) zawierające mikroorganizmy można znaleźć w zepsutym sianie, ziarnach i kiszonce Ten problem dotyczy również pracowników usuwających zużyte podłoże w pieczarkarniach.

Choroba nazywana „zespołem toksycznego kurzu organicznego” pierwotnie była wiązana ze skutkami przebywania w pobliżu spleśniałej kiszonki i dlatego była też nazywano ją „zespołem wyładowywacza silosu”. Podobna choroba, nazywana „gorączką zbożową” jest związana z ekspozycja człowieka na kurz występujący przy magazynowaniu ziarna. Ta jednostka chorobowa nie jest poprzedzona wcześniejszymi reakcjami uczuleniowymi organizmu, jak to ma miejsce w przypadku nadwrażliwości na zapalenie płuc.

Rolnicy mogą być narażeni na kontakt z różnymi substancjami, które mogą  powodować ostre reakcje w postaci chorób płuc. Dwutlenek azotu wytwarzany w silosach może być przyczyną zgonów pracowników pracujących przy silosach. Tlenek węgla wytwarzany podczas spalania paliwa , np. w ogrzewaczach gazowych lub olejowych czy w silnikach, może być przyczyną śmierci, w przypadku jego dużej koncentracji w pomieszczeniach zamkniętych. Dodatkowo, poza toksycznym oddziaływanie wymienionych gazów, dużym problemem w przestrzeniach zamkniętych może być niedobór tlenu.

Czynniki towarzyszące zbiorom, magazynowaniu i przetwarzaniu plonów mogą przyczyniać się do powstawania chorób płuc.  Należą do nich np. spleśniały słód (od jęczmienia), pył powstający przy operacjach związanych ze zbiorem papryki, czy pył związany z przetwarzaniem ziaren kawy, powodujące nadwrażliwość na zapalenia płuc. Choroba nazywana „pylicą bawełnianą” spowodowana jest nie tylko przez pył towarzyszący zbiorom i przetwarzaniu bawełny, ale również lnu i konopi. Zbiór i przetwarzanie szeregu innych produktów przyczynia się do powstawania i rozwoju astmy.  Należą do nich siemie lniane, ziarna fasoli, ziarna soi, ziarna zbóż, mąka i pył tytoniowy (Merchant i inni, 1986; Meridian Research, Inc. 1994; Sullivan i inni, 1992).

Zagrożenia dermatologiczne. Rolnicy są narażeni na powstawanie schorzeń skóry, co przedstawiono w tabeli 2. Najbardziej powszechnym w rolnictwie schorzeniem skóry są jej stany zapalne. Alergiczna choroba skóry jest reakcją na narażenie jej czynniki uczulające zawarte w pewnych roślinach i pestycydach. Inne choroby skóry są wywołane przez nasłonecznienie,  kontakt z wysoką temperaturą  lub z owadami.

Oparzenia mogą występować na skutek oddziaływania wielu czynników, nie tylko ognia czy wysokiej temperatury. Oparzenie może być skutkiem kontaktu z suchym nawozem, który jest higroskopijny i silnie pochłania wilgoć z powietrza. Kiedy nawóz ten znajdzie się na skórze i pochłonie wilgoć, to wystąpi efekt poparzenia (Deere & Co. 1994). Płynny bezwodny amoniak może być stosowany do nawożenia. Gdy przekształca się w amoniak gazowy to z łatwością łączy się z wodą. Jeżeli w formie płynnej lub gazowej wejdzie w kontakt z ciałem, a szczególnie z oczami, powoduje on niszczenie komórek i efekt poparzenia. Jeżeli nie podejmie się natychmiastowego przeciwdziałania skutkom tego kontaktu, to wystąpi trwałe uszkodzenie skóry lub oczu.

Rolnicy uprawiający tytoń mogą podczas zbiorów zachorować na „chorobę zielonego tytoniu”,  gdy tytoń jest wilgotny. Deszcz lub rosa prawdopodobnie powoduje uwalnianie nikotyny i ułatwia jej pochłanianie przez skórę. Choroba zielonego tytoniu objawia się bólami głowy, bladością, nudnościami, wymiotami i skrajnym wyczerpaniem. Innego rodzaju urazy skóry powodują owady, które poprzez użądlenie lub ugryzienie mogą przenosić choroby.

Tabela 2. Zagrożenia dermatologiczne

Ekspozycja	Skutki zdrowotne
Amoniak i sztuczne nawozy, pył ze słomy owca i jęczmienia, pasza dla zwierząt, plony, fumiganty, pestycydy, produkty petrochemiczne, rozpuszczalniki, mydła, podchloryny, fenole, , furazolidyna, hydrochinon	Podrażnienia skóry
Roztocza, saprofity	Świerzb, swędzenie skóry
Rośliny powodujące uczulenia (np. trujący bluszcz, dąb), niektóre pestycydy (dithiocarbamates, pyrethrins, thioates, thiurams, paration i malathion)	Alergiczne zapalenie skóry
Manipulowanie tulipanami i cebulkami tulipanów	Choroba „palec tulipanowy”
Kreozot, rośliny zawierające furocoumarins	Zapalenie skóry pod wpływem ekspozycji na światło
Światło słoneczne, promieniowanie ultrafioletowe	Poparzenia słoneczne, czerniak, rak wargi
Wilgotne i gorące środowisko	Zapalenie skóry wywołane wysoką temperaturą

 

Kontakt z wilgotnymi liśćmi tytoniu	Zatrucie nikotyną (choroba zielonego tytoniu)
Ogień, elektryczność, kwasy lub inne substancje żrące, suchy (higroskopijny) nawóz, tarcie, płynny amoniak	Poparzenia
Ukąszenia  i użądlenia (osy, pchły, pszczoły, roztocza ziarna, szerszenie, ogniste mrówki, pająki, raki, stonogi, inne stawonogi, węże)	Zapalenia skóry, zatrucie, Borelioza - choroba z Lyme (krętkowica kleszczowa) malaria
Uszkodzenia skóry przez ciernie	Tężec

Zagrożenia substancjami toksycznymi i  wywołującymi zmiany nowotworowe: Możliwości narażenia człowieka pracującego w rolnictwie na oddziaływanie substancji toksycznych i stwarzających zagrożenia nowotworowe są ogromne, co przedstawiono poniżej w tabeli 3. Do substancji chemicznych stosowanych  w rolnictwie należą nawozy, pestycydy (środki owadobójcze i chwastobójcze) oraz paliwa. Narażenie na oddziaływanie pestycydów jest powszechne zarówno w krajach rozwijających się jak i w krajach rozwiniętych.

Tabela 3. Zagrożenia substancjami toksycznymi i  wywołującymi zmiany nowotworowe

Ekspozycja	Skutki zdrowotne
Rozpuszczalniki, benzen, spaliny, fumiganty, środki owadobójcze, środki chwastobójcze (herbicydy), środki grzybobójcze	Chroniczne zatrucie, choroba Parkinsona, zapalenie nerwów obwodowych, choroba Alzheimera, ostra i przewlekła encefalopatia (uszkodzenie mózgu) ,  chłoniaki,  różnorakie  szpiczaki , mięsaki tkanek miękkich, białaczki, raki mózgu, prostaty, żołądka, trzustki i jąder, glejaki
Promieniowanie słoneczne	Rak skóry
Dwubromochloropropan (DBCP), dwubromek etylenu	Sterylizacja (mężczyźni)

W Stanach Zjednoczonych wpisano do rejestru ponad 900 różnych pestycydów występujących pod ponad 25 000 nazwami handlowymi. Około 65 % z nich ma zastosowanie w rolnictwie. Są one używane przede wszystkim do zwalczania insektów i zmniejszania strat w plonach. Dwie trzecie masy pestycydów stanowią herbicydy. Pestycydy mogą być stosowane do zaprawiania nasion, ziemi, plonów, w magazynowaniu. Po rozpyleniu, pewna ilość pestycydów może przeniknąć do powietrza, zostać rozproszona przez wiatr lub dotrzeć  do człowieka przez kontakt roślin z skórą lub ubraniem. Najczęściej narażenie zawodowe występuje poprzez kontakt ze skórą. Niekorzystne skutki zdrowotne kontaktu z pestycydami zależą od wielkości dawki pochłoniętej przez człowieka. Przejawiają się one stanami ciężkimi lub chronicznymi, skutkują rakiem, brakiem odporności i utratą zdolności posiadania własnych dzieci.

Rolnicy są szczególnie narażeni na ryzyko chorób nowotworowych mózgu, żołądka, układu limfatycznego i krwiotwórczego, wargi, prostaty i skóry. Wystawienie na  słońce i pestycydy (a szczególnie herbicydy) jest przyczyną wyższego zagrożenia rolników chorobami nowotworowymi, niż innych ludzi (Meridian Research, Inc. 1994; Popendorf and Donham 1991; Sullivan et al. 1992).

Zagrożenia wypadkami. Badania naukowe wskazują, że zatrudnieni w rolnictwie są narażeni na większe ryzyko śmierci w wyniku wypadku. I tak np. w Stanach Zjednoczonych , w latach 1980-1989  występowało 22,9 śmiertelnych wypadków osób pracujących w rolnictwie na 100 tys. pracowników, w porównaniu  z 7,0 śmiertelnymi wypadkami robotników na 100 tys. pracowników ogółem. Główną przyczyną śmierci w sektorze produkcji rolnej był kontakt z maszynami i pojazdami. Wiele przykładów wskazuje, że największa liczba śmiertelnych wypadków zachodzi przez kontakt z ciągnikiem. Inne przyczyny to porażenie prądem elektrycznym, wciągnięcie przez maszynę, uderzenie oderwanym elementem maszyny, uwarunkowania środowiskowe oraz utonięcia. Innym czynnikiem ryzyka śmiertelnego wypadku jest wiek mężczyzn. Przykładowo, w USA wskaźnik śmiertelnych wypadków wśród pracowników rolnych powyżej 65 roku życia wynosi ponad 50 na 100 tys. i jest dwukrotnie większy w porównaniu ze średnią ogólną (zob. rys.1.).

Z badań przeprowadzonych w USA w roku 1993 wynika, że głównymi przyczynami wypadków nie zakończonych zgonem były: inwentarz (18%), maszyny (17%), narzędzia ręczne (11%). Najczęstszymi skutkami wypadków były zwichnięcia (26%), skaleczenia (18%) i złamania (15%). Wypadki dotyczyły w 95 % mężczyzn, przy czym największe ich nasilenie zaobserwowano w grupie wiekowej 30-39 lat. Rys.1. Liczba śmiertelnych wypadków w rolnictwie USA, w zależności od wieku pracowników, średnia z lat 1980-89 W tabeli 4 przedstawiono przyczyny i rodzaje wypadków oraz rodzaj aktywności poprzedzającej wypadek dla czterech głównych działów produkcji. W Stanach Zjednoczonych, w rolnictwie, wskaźnik wypadków i chorób zawodowych w roku

1992 wynosił 13,2 na 100 tysięcy pracujących.

Ponad połowa wypadków skutkowała niezdolnością do pracy przez średnio 39 dni. Dla porównania, w sektorach przemysłowym i budowlanym podobny wskaźnik wypadków i chorób zawodowych wynosił odpowiednio 10,8 i 5,4 na 100 tys. pracujących.

W tabeli 4 przedstawiono przyczyny i rodzaje wypadków oraz rodzaj aktywności poprzedzającej wypadek, dla czterech głównych działów produkcji.
W Stanach Zjednoczonych  w rolnictwie wskaźnik wypadków i chorób. zawodowych w roku 1992 wynosił 13,2 na 100 pracujących. Ponad połowa wypadków skutkowała niezdolnością do pracy przez średnio 39 dni. Dla porównania, w sektorach przemysłowym i budowlanym podobny wskaźnik wypadków i chorób zawodowych wynosił odpowiednio 10,8 i 5,4 na 100 pracujących.

W Stanach Zjednoczonych 65 % wypadków w rolnictwie powodowało konieczność udzielenia pomocy medycznej poszkodowanym, a skutki wypadków z różnego rodzaju maszynami powodowały trwałą niezdolność do pracy u blisko 50 % pracowników im ulegających. (Meridian Research, Inc. 1994; Boxer, Burnett and Swanson 1995).

Tabela 4. Zagrożenia wypadkami
 

Ekspozycja	Skutki zdrowotne
Wypadki drogowe, maszyny i pojazdy, uderzenia przez przedmioty, upadki, niedostateczna ilość tlenu w powietrzu, ogień	Gwałtowna śmierć
Ciągniki	Zgniecenie klatki piersiowej, wylew (utrata płynów - np. krwi i okolicznych tkanek), uduszenie/zamartwica, utonięcie
Przenośniki ślimakowe	Utrata krwi, zakażenie i zamartwica
Prąd elektryczny	Porażenie prądem elektrycznym
Maszyny i pojazdy, kopnięcia i pokąsania przez zwierzęta, upadki	Uszkodzenia ciała: infekcje (np. tężec)
Prasy do siana	Przytarcia, zmiażdżenia, uszkodzenia naczyń i nerwów, oderwania, złamania, obcięcie (amputacja)
Niespodziewane, samoczynne uruchomienie się maszyny	Zerwanie skóry, skalpu, amputacja, mnogie otwarte zranienia
Młockarnie	Kontuzje ręki (przytarcia, zmiażdżenia, wyrwania, amputacja palców)
Ogień i eksplozje	Znaczne lub śmiertelne oparzenia, zaczadzenia

 

Zagrożenia mechaniczne i termiczne: Zwichnięcia i naciągnięcia są znaczącym problemem dla osób pracujących w rolnictwie, i jak to przedstawiono w tabeli 5, są one narażone na zagrożenia mechaniczne i termiczne, które mogą być przyczyną kontuzji. Wiele tych zagrożeń powstaje przy manipulowaniu ciężkimi ładunkami, przy powtarzających się ruchach, przy przyjmowaniu niewłaściwej pozycji ciała przy pracy i gwałtownych ruchach. Dodatkowo, obsługujący środki transportowe narażeni są na wibracje całego ciała. Problemem jest też ból pleców na który skarży się ponad 10 % osób pracujących na ciągniku.

Utrata słuchu spowodowana hałasem występuje powszechnie u osób pracujących w rolnictwie. Jedno z przeprowadzonych badań wskazuje, że farmerzy po 50-tce mają średnio 55% ubytki słuchu. W badaniach tych także stwierdzono, że studenci pochodzący z obszarów wiejskich mają ponad dwukrotnie większy ubytek słuchu, niż studenci mieszkający od urodzenia w miastach.

Osoby pracujące w rolnictwie narażone są na skrajne temperatury powietrza. Mogą one pracować w gorącym i wilgotnym środowisku w pracy nie tylko w strefie tropikalnej i podzwrotnikowej ale również latem w strefie umiarkowanej. Z tymi warunkami pracy związane jest zagrożenie stresem cieplnym i porażeniem słonecznym. W strefie umiarkowanej podczas zimy narażone są one na bardzo niskie temperatury i możliwość odmrożenia lub śmierci z wyziębienia organizmu (Meridian Research, Inc. 1994).

Tabela 5.  Zagrożenia mechaniczne i termiczne

Ekspozycja	Skutki zdrowotne	Zapobieganie
Nadwerężenia ścięgien, przeciążenia	Zapalenie ścięgna, zapalenie pochewki ścięgna	Projektować rozwiązania zgodne z zasadami ergonomii, wytłumić drgania, stosować ciepłą odzież, wypoczywać odpowiednio długo
Powtarzające się ruchy, niedogodny kierunek ruchu (przeguby)
Wibracje rąk	Syndrom Raynaud'sa (słabo ukrwione białe palce)
Powtarzająca się, wysilona praca w niedogodnej pozycji ciała, wibracje całego ciała	Zmiany zwyrodnieniowe, ból pleców, wypadnięcie dysku, uszkodzenia układu trawiennego i nerwowego
Hałas pochodzący od silników i maszyn	Utrata słuchu	Kontrolować poziom hałasu, stosować ochronniki słuchu
Zwiększony metabolizm, wysoka temperatura i wilgotność, ograniczona ilość wody i soli	Skurcze, przemęczenie, udar cieplny	Pić wodę, odpoczywać, chronić się od światła słonecznego
Niska temperatura, brak suchej odzieży	Odmrożenia, spadek temperatury ciała (hipotermia)	Używać suchej, ciepłej odzieży, wytwarzać własne ciepło przez aktywność fizyczną

 

I.        W jaki sposób spełnić te wszystkie wymagania?

W kraju są dostępne broszurki, ulotki i podręczniki wydane przez organizacje zainteresowane  bezpieczeństwem i higieną pracy w rolnictwie.  Materiały te często są dostępne na stronach internetowych. Przykłady takich materiałów zamieszczone są w bibliografii

Poszczególne rozdziały niniejszego opracowana zawierają również przydatne wskazówki zebrane z materiałów opracowanych dla rolników w różnych krajach świata. Co prawda przedstawione dalej informacje są całkowicie zgodne z „najlepszą praktyką”, nie mniej jednak nie można zagwarantować, że przedstawione wskazówki są zgodne z wymogami krajowego prawa. Niektóre z przedstawionych mogą być niewłaściwe w Polsce. .

Możesz wykorzystać dostarczone informacje do stawiania właściwych pytań i otrzymywania sensownych odpowiedzi od miejscowych ekspertów i tych organów władzy w twoim kraju, które zajmują się zagadnieniami bezpieczeństwa i higieny pracy w gospodarstwach rolnych.

Na koniec, my nie powiemy Tobie jak prowadzić gospodarstwo rolne. To jest to, co Ty musisz zrobić. Ale możemy Tobie pomóc w zauważeniu i zapobiegnięciu możliwym wypadkom i zagrożeniu pogorszenia zdrowia i pomóc Tobie ich uniknąć.

---