Organizacje międzynarodowe

Wykład 4

15.03.2010

Unia Europejska cz.1

Pomysł integracji politycznej w Europie jako instrumentu radzenia sobie z konfliktami wewnątrzeropejskimi, popularny zwłaszcza po II wojnie światowej istniał już wcześniej:

• Ruch paneuropejski

• Dwudziestolecie międzywojenne

• Wg niektórych już greckie polis były pierwowzorem integracji europejskiej

Na przełomie lat 40. i 50. integracja ze sfery idei przerodziła się w rzeczywistość polityczną.

Autorami integracji europejskiej rozumianej jak proces, który doprowadził do powstania późniejszych Wspólnot Europejskich byli politycy chrześcijańscy związani z partiami chadeckimi lub centrowymi Niemiec, Francji, Włoch i krajów Beneluksu. Cała historia rozpoczęła się już w 1915r. od księdza prałata Sturzo.

• Prałat Don Luigi Sturzo. Założył Partito Popolare Italiano (PRI) - Partię Ludową, w której od 1922 sprawował funkcję sekretarza generalnego. W programie partii znalazła się koncepcja Wspólnego Rynku (Marcato Commune). Po dojściu Mussoliniego do władzy partia represjonowana. Sturzo musiał zbiec do Paryża a jego rolę w kraju przejął de Gasperi.

Ojcowie założyciele (cecha wspólna - pochodzili z pogranicza etnicznego):

• Alcide de Gasperi. Urodzony jako poddany habsburski w austriackim niegdyś Tyrolu, potem poddany Królestwa Włoch. Działacz chadecki. W czasie członkostwa w delegacji PRI spotkał m.in. Adenauera.

• Robert Schuman. Urodził się w Alzacji jako części Rzeszy. Rozpoczynał karierę jako oficer armii pruskiej, ale czuł się Francuzem. Polityk i ekonomista. Opowiadał się za europejską integracją. Swe pomysły, wraz z J. Monnetem, przedstawił w 1950 w tzw. planie Schumana, którego ukoronowaniem było utworzenie rok później Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali.

• Konrad Adenauer. Pochodził z pogranicza Nadrenii, był działaczem chadeckim.

• Jean Monnet. Po wojnie na czele francuskiego komitetu ds. modernizacji kraju. Opracował plan restrukturyzacji gospodarki, tzw. plan Monneta. Jego realizacja przyczyniła się do szybkiego wzrostu gospodarczego Francji). Pomysłodawca idei ogłoszonej jako plan Schumana - unii gospodarczej dwóch gałęzi przemysłu, węgla i stali, korzystnego dla procesu współpracy w Europie.

Czynniki integracji

Czynniki wewnętrzne

II wojna światowa była dla narodów Europy Zachodniej mniej jednoznacznym konfliktem niż dla Polaków (w Polsce kategoria „swój-obcy”).

Francja. Kompromitacja prawicy francuskiej w związku z masową kolaboracją Francuzów prowadzoną pod hasłami interesu narodowego. Komuniści odegrali znaczną rolę we francuskim ruchu oporu (po 1941), który walczył z okupantem niemieckim, a także z legalnym Państwem Francuskim Vichy (utworzonym zgodnie z prawem przez elity III Republiki). Tym samym zapomniano komunistom fakt sabotowania wysiłków wojennych Francji w 1940r. Ponadto doświadczenie z II wojny światowej - narodowe państwo francuskie jest organizmem zbyt słabym, by zapewnić bezpieczeństwo i ochronę podst. interesów swoich obywateli w swobodnej grze sił europejskich.

Włochy. Po 1943r. elementy wojny domowej faszystów i antyfaszystów. Do dziś na pomnikach upamiętniających ofiary tego czasu występuje rozróżnienie na tych, co „Polegli za ojczyznę” (Morte per la patria) - walczący w armii Mussoliniego na frontach II wojny światowej - oraz na tych, co „Polegli za wolność” (Morte per la liberta) - walcząc w partyzantce antyfaszystowskiej po 1943r. Rezultat: poważny uszczerbek idei państwa narodowego głoszonego przez reżim duce, czyli rząd marszałka Petaina.

III Rzesza. Przegrana w wojnie zarówno materialna jak i moralna. Ogrom zbrodni nazistowskich popełnionych w imieniu narodu niemieckiego przytłaczał niemieckie życie polityczne i aż do dziś kategoria niemieckiego interesu narodowego jest sformułowaniem niezręcznym i źle kojarzonym. III Rzesza wykazała, że narodowe państwo niemieckie jest zbyt silne, by mogło pokojowo współistnieć z sąsiadami, ale zbyt słabe, by ich pokonać. Potęga była pokusą, która dwukrotnie doprowadziła do katastrofy. Rezultat: potrzeba inna niż narodowa idei.

II wojna światowa przyniosła więc kompromitację idei państwa narodowego. Wniosek z doświadczeń poszczególnych krajów: swobodna gra interesów narodowych prowadzi do nieszczęść.

Do Francji, Włoch i Niemiec dołączyły państwa Beneluksu, gdy okazało się, że utrzymanie neutralności jest niemożliwe w sąsiedztwie skłóconych Francji i Niemiec.

Tak powstały blok 6 państw dążył do tego, by porządek nie był oparty na swobodnej grze interesów narodowych.

Wewnętrznym czynnikiem integrującym były więc: wola wielkich narodów i złe doświadczenia wojenne.

Czynniki zewnętrzne

1. zagrożenie zewnętrzne - sowieckie po 1945r.

2. prointegracyjny czynnik amerykański - plan Marshalla, który wymusił europejską integrację jako warunek ofiarowania wsparcia finansowego

Czynnik mieszany

Do tej pory problemem była integracja całych imperiów kolonialnych, a nie tylko metropolii. Postępująca w tym czasie dekolonizacja wsparła więc procesy integracyjne.

Proces integracji

1. Na początku procesu Wielka Brytania była nieobecna, mimo że to od niej wyszła inicjatywa integracji. Stało się to z 2 powodów:

• Churchill w swoich przemówieniach (Bruksela XI 1945r., Zurich 19 IX 1946r.) nawoływał do utworzenia Stanów Zjednoczonych Europy. Jednakże ekipa rządząca z Atlee na czele (Partia Pracy) odrzuciła jego propozycje.

• UK była jedynym zaatakowanym państwem narodowym, które nie wpuściło Rzeszy na swoje terytorium. W mentalności Brytyjczyków był to dowód na skuteczność państwa narodowego, więc integracja nie jest potrzebna.

• Warto przy tym zauważyć, że tandem francusko-niemiecki jako lokomotywa integracji europejskiej marginalizującej znaczenie Londynu wydawał się Anglikom pod koniec lat 40. nieprawdopodobny.

2. 7-10 V 1948r. - kongres haski

• 5 V 1949r. - powołana została Rada Europy

• W tym czasie forsowane formy integracji miały naturę międzyrządową i opierały się na koncepcjach federalistycznych.

3. 1950r. - koncepcja funkcjonalistyczna

• Przyjęto założenie, że cel integracji jest polityczny (zapobieżenie wybuchowi kolejnej wojny), ale instrumenty powinny być tak dobrane, aby nie drażnić kwestii narodowościowych. Nie należy się więc stawiać w pierwszym rzędzie symboliki narodowej.

• W takim wypadku polem do integracji miał się stać przemysł ciężki.

18 IV 1951r. - układ paryski (w oparciu o plan Schumana z 8 V 1950r.)

• Powołanie do życia Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali (EWWiS)

• Układ zakładał utworzenie wspólnego rynku w dziedzinie węgla i stali w drodze zniesienia ceł oraz zakazu stosowania kontyngentów ilościowych czy jakichkolwiek innych środków dyskryminujących

• Główne zadanie: rozwiązanie problemów wynikających z nadprodukcji w obu objętych integracją dziedzinach

• Traktat podpisany został na 50 lat i wygasł w 2001r.

• O potędze decydował wówczas rozwój przemysłu ciężkiego

5. Rozszerzenie o kolejne etapy merytoryczne

• 1956r. - konferencja w Messynie (w jej wyniku powołano komitet ekspertów ze Spaakiem na czele)

• 25 III 1957r. - podpisanie traktatów rzymskich powołujących do życia Europejską Wspólnotę Gospodarczą (EWG) oraz Europejską Wspólnotę Energii Atomowej (Euratom)

• Od tej pory można mówić o Wspólnotach Europejskich

6. 8 IV 1965r. - traktat fuzyjny (wszedł w życie w 1957r.) - jednoczono władze wykonawcze wszystkich 3 Wspólnot Europejskich

7. Wielka Brytania rozpoczęła starania o wejście do Wspólnot

• Prezydent Francji Charles de Gaulle dwukrotnie wetował taką możliwość (za pierwszym razem po negocjacjach, za drugim w 1964r. - od razu)

• Kolejny proces negocjacyjny w latach 1968-1973 (kiedy de Gaulle już nie panował), tym razem zakończony sukcesem

• Od 1973r. we Wspólnotach było już 9 państw po I rozszerzeniu północnym

8. 1986r. - Jednolity Akt Europejski - JAE (Single European Act - SEA)

• Podpisany 17 i 28 II 1986r. w Luksemburgu i Hadze; wszedł w życie 1 VII 1987r.

• Ostateczny termin wprowadzenia jednolitego rynku wewnętrznego opartego na 4 swobodach europejskich: 1993r.

Etapy ekonomicznej integracji:

1. Umowa międzypaństwowa (gospodarcza lub handlowa)

2. Stworzenie strefy wolnego handlu

• Charakteryzuje się tym, że strony znoszą wszelkie bariery celne oraz kontyngenty

• Strony nie umawiają się w kwestii wspólnej polityki wobec państw trzecich

Unia celna

• Ustalane są wspólne taryfy wobec państw trzecich

4. Jednolity rynek

• Obowiązują na nim swobody wprowadzone na mocy Single Act i będące fundamentem rynku

4 swobody europejskie:

1. Swobody przepływu ludzi

2. kapitału

3. dóbr (nie towarów!)

4. usług

9. 9 XII 1991r. - traktat z Maastricht

• Formalnie podpisany 7 II 1992r., w życie wszedł w 1993r.

• Warto zauważyć , że Związek Radziecki rozpadł się 8 XII 1991r.

• Ustanawiał Unię Europejską składającej się z trzech tzw. „filarów” + decyzja o utworzeniu unii walutowej

• Ujednolicono przepisy socjalne, wprowadzono europejski kodeks pracy; zniesiono ograniczenia w podejmowaniu pracy i osiedlaniu się na obszarze Wspólnoty

10. 1997r. - traktat amsterdamski

• Wszedł w życie w 1999r.

• Poszerzał zakres spraw objętych zasadą większości głosów; wzmocnił współdziałanie w dziedzinie polityki imigracyjnej, azylowej i kontroli granic

11. 2000r. - traktat nicejski

• Ostatecznie podpisany w 2001r.

• Dostosowanie kształtu centralnych organów Wspólnot do wymogów stawianych przez perspektywę rozszerzenia do 27 państw

• Rozszerza zakres spraw objętych procedurą głosowania większościowego, modyfikuje system ważenia głosów w Radzie UE, określa przyszły skład Komisji i liczbę miejsc w Parlamencie

• Wprowadza zasadę wzmocnionej współpracy

12. 2007r. - traktat lizboński

• Wszedł w życie w 2010r.

Naczelne instytucje unijne

(do traktatu z Maastricht - „wspólnotowe”)

Rada Europejska

• Szefowie rządów i/lub głowy państw (w zależności od struktury egzekutywy w danym państwie członkowskim)

• Zbiera się 4 razy w roku (oprócz posiedzeń zwykłych może również spotykać się w trybie nadzwyczajnym, jak np. po 11 IX 2001r.)

• Obraduje pod przewodnictwem przedstawiciela państwa, które akurat sprawuje prezydencję

• Kompetencje: podejmowanie strategicznych decyzji rozstrzygających oraz tworzenie impulsów politycznych (decyduje więc o rozszerzeniu UE)

3

Richard Coudenhove-Kalergi - jeden z najaktywniejszych działaczy dwudziestolecia międzywojennego, propagujący ideę integracji. Stworzył koncepcję ruchu paneuropejskiego (dzieło „Paneuropa”). Dojście Adolfa Hitlera do władzy w 1933r. zakończyło żywotność idei.

Dlaczego właśnie przemysł ciężki?

• Potencjał wojenny państwa jest zależny od potęgi przemysłu ciężkiego (stal = uzbrojenie, węgiel = energia).

• Na pograniczu francusko-niemieckim była koncentracja przemysłu ciężkiego

• Ponadnarodowa integracja odbierała poszczególnym rządom pełną kontrolę nad wykorzystaniem zasobów węgla i stali.

• Wniosek: integracja odebrała zaplecze wojskowe, z którego mogłyby powstać 2 zwalczające się armie, tak więc zapobiegała wojnie (osiągnięcie celu politycznego)

Rada Europy

(nie mylić z Radą Europejską!!!)

Sygnatariusze: Belgia, Dania, Francja, Holandia, Irlandia, Luksemburg, Norwegia, Szwecja, Wielka Brytania i Włochy.

Miała być pierwszym krokiem w kierunku stworzenia ponadnarodowego rządu Europy. Sprzeciw brytyjski i skandynawski zredukował znaczenie instytucji, nadając jej charakter konsultatywny i międzypaństwowy - klęska koncepcji federalistycznej.

Obecnie zrzesza wszystkie państwa europejskie oprócz Białorusi. Jej głównym przeznaczeniem jest dbanie o ochronę praw człowieka. Jej powaga znacznie spadła po II wojnie czeczeńskiej

Z UE łączy ją tylko flaga i hymn.

Francja i Wielka Brytania

• Francja dostała możliwość odbudowania swojej pozycji międzynarodowej

• Stawała się naturalnym liderem szóstki krajów, ponieważ państwa Beneluksu były zbyt słabe, a sama wchodząc do Wspólnoty przyciągała potencjał ludnościowy i ilościowy szczególnie Niemiec Zach. i Włoch Płn.

• Odpychało to UK

• Elita brytyjska założyła, że konflikt francusko-niemiecki uniemożliwi integrację - wszelkie dążenia integracyjne to mrzonki i nie ma potrzeby wchodzić w konstrukcję, która i tak się rozpadnie

• Gdy UK zdała sobie sprawę ze swojego błędu, rozpoczęła starania o przyjęcie od połowy lat 50.

Usiłowania brytyjskie

• W 1956r. rząd brytyjski podjął decyzję o wszczęciu operacji na rzecz włączenia się w proces integracji poprzez promowanie projektu utworzenia Obszaru Wolnego Handlu (Free Trade Area - FTA)

• Funkcjonowanie Wspólnot Europejskich wewnątrz FTA -> zjawisko tzw. odchylenia handlu (trade deflaction), czyli możliwość przenikania towarów z państw trzecich na objęty wspólną taryfa celną obszar europejskiej Szóstki z ominięciem tej taryfy (bo inni planowani członkowie FTA utrzymywałyby narodowe taryfy celne w stosunkach z krajami trzecimi, ale korzystałyby z przywileju wolnego dostępu do rynku Szóstki)

• Zjawisko zgodne z interesami UK, która powiązana była rozległą siecią stosunków handlowych z Commonwealthem -> odrzucenie projektu przez państwa Szóstki

• Konwencja sztokholmska 1960r. - powołanie konkurencyjnego ugrupowania EFTA (European Free Trade Association) - Austria, Dania, Norwegia, Portugalia, Szwajcaria, Szwecja, UK

• Rozpad Imperium Brytyjskiego + sukces integracji europejskiej + fiasko EFTA = Anglia, Dania, Irlandia i Norwegia zdecydowały się na wszczęcie wysiłków zmierzających do wejścia do Wspólnot Europejskich

Wspólnoty Europejskie: Wspólnota Europejska (dawna EWG), EWWiS oraz Euratom

Wspólna Polityka Bezpieczeństwa Wewnętrznego i Wymiaru Sprawiedliwości

Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa (WPZiB)

(symbol świątyni europejskiej)

---