Początek formularza

Rozdział 2

 

SYTUACJA SPOŁECZNA KOBIETY

 W PRZEDISLAMSKIEJ ARABII 

Dół formularza

2.1.      WPROWADZENIE

 

            Status kobiety w Arabii przed Islamem - w kontekście jej dyskryminacji - w zasadzie niewiele różnił się od pozycji kobiet w innych społeczeństwach.

Stanowiła ona część majątku ojca, męża, brata lub innego opiekuna i była uzależniona od ich decyzji, nawet jeśliby powodowało to jej śmierć. Nie posiadała prawa do dziedziczenia, które zagwarantowano mężczyznom zdolnym do walki. Także w sprawie zawierania małżeństwa, kobieta nie mogła wyrazić swego zdania - męża wybierał dla niej ojciec lub opiekun, niejednokrotnie wbrew jej woli. Mąż natomiast dysponował nieograniczonym prawem w przeprowadzeniu rozwodu i mógł to czynić wiele razy. On także decydował, czy była żona ma do niego powrócić.

            Kiedy mąż umierał, a posiadał synów z inną żoną, to starszy z nich miał pierwszeństwo do małżeństwa z wdową po ojcu. Wystarczyło, by zarzucił na nią szatę ze swego ubrania. Jeśli nie miał zamiaru pojąć jej za żonę pozwalał, aby wyszła za mąż za kogo zechce[1].

            Podczas zawierania małżeństwa kobieta nie dostawała daru przedmałżeńskiego, ponieważ zabierał go ojciec lub inny opiekun[2]. W domu stanowiła w zasadzie narzędzie do wykonywania wszelkich prac i zaspokajania przyjemności mężczyzny, który miał nad nią szeroką władzę, a jej pozostało jedynie słuchanie go zarówno w dobrym jak i złym. Omar Ibn al-Chattab powiedział: „Mężczyzna w Mekce przed Islamem nie dyskutował ze swoją żoną. Była służącą w domu.  A jeśli on miał potrzebę seksualną to ją zaspokajał „[3].

             Jeżeli zdarzało się, że kobietę pytano o zgodę na małżeństwo, to tylko dlatego, że była córką władcy plemienia lub któregoś z notabli[4]. Można więc powiedzieć o jej całkowicie przedmiotowym traktowaniu.

            Lepsze postępowanie z Arabką, relatywnie do sytuacji kobiet pochodzących z innych społeczności, polegało na obronie jej honoru przez krewnych nawet do ostatniej kropli krwi oraz na bezkompromisowej zemście w przypadku urażenia godności[5]. Tak wielkie poczucie honoru u Arabów powodowało, że podczas walk plemiennych w celu poniżenia przeciwnika brano jego kobiety jako niewolnice. Dlatego stawały się one ciężarem dla mężczyzny, a urodzenie dziewczynki zawsze oznaczało smutek, nieszczęście oraz wstyd przed ludźmi. Ten stan doskonale ilustruje Qur'an w następnych słowach:

„A kiedy zwiastują któremuś z nich córkę,

 to jego oblicze się zasępia i jest udręczony.

On ukrywa się przed ludźmi z powodu tego nieszczęścia,

które mu obwieszczono:

czy on ma je zachować, mimo poniżenia,

czy też pogrzebać w prochu.

Jakże źle oni rozumują !”

                                                           (Qur'an 16/58-59)

            Kobieta, jako część dobytku razem z gospodarstwem czy bydłem, przynosiła mężczyźnie wstyd. Mąż nie wykazywał chęci utrzymywania żony, wolał już utrzymywać bydło lub niewolnice. Kobietę sprzedawano wydając ją za mąż, wynajmowano ją dla korzyści materialnych, także w celu oddania długu[6].

            Ze względu na okrucieństwo tego zachowania nieco szerzej przedstawimy przypadki grzebania dziewczynek żywcem, o których jest mowa w Qur'anie i w tradycji Proroka. Wyglądało to następująco: w czasie porodu kopano głęboką dziurę obok rodzącej matki i jeśli urodzone dziecko okazało się dziewczynką, wówczas wrzucano je do dziury i zakopywano. Zdarzało się, że dokonywano tego nawet dopiero po kilku latach, np. w sytuacji, gdy ojciec był w dalekiej podróży i nie mógł wcześniej podjąć decyzji. Źródłem tak drastycznie nieludzkiego zachowania były wierzenia niektórych plemion, jak np. Tamim, gdzie dokonywano podziału na to co pochodzi z ziemi i od bydła. Jedna część należała do bożków (takich jak np. al-lat, al-uzza i manat). Uważano ją za czystą i pożądaną. Natomiast druga część, uznawana za stworzoną przez Boga, była brudną i dlatego nie dotykano jej. Do religijnego obowiązku należało albo odrzucenie tego, albo poświęcenie bożkom. Zgodnie z tym wierzeniem nastąpił podział  ludzi na dwie części: czystą byli mężczyźni, a brudną -  kobiety. Dlatego społeczeństwa te uważały za swój religijny obowiązek odbieranie życia nowonarodzonym dziewczynkom[7].

            W przedislamskiej Arabii zdarzało się, że gdy kobieta miała menstruację to mężczyzna oddalał się od niej, nie spożywał z nią posiłków, a nawet nie mieszkał z nią w jednym domu[8].

           

 

 

 

 

 

2.2.            RODZAJE ROZPOWSZECHNIONYCH  KONTAKTÓW  SEKSUALNYCH

 

Przykład złego traktowania kobiet stanowi wykorzystywanie ich do  różnego rodzaju kontaktów seksualnych:

1. Małżeństwo al-Istibda'e (od słowa arabskiego mubada'a czyli kontakt seksualny). Aisza, żona Proroka, w podanym przez siebie hadisie przestawia jeden z zakazanych przez Islam kontaktów seksualnych z czasów przedislamskich: „Zdarzyło się, że po zakończeniu menstruacji mąż pewnej kobiety powiedział jej: „Idź do pewnego mężczyzny i współżyj  z nim”. Potem jej mąż nie zbliżał się do niej, aż upewnił się, że zaszła w ciążę z tym drugim mężczyzną. Wtedy dopiero mąż mógł z nią nadal współżyć. Powodem tego zachowania była chęć posiadania męskiego potomka o wybitnym charakterze[9].

            Należy zaznaczyć, że mężczyzna, z którym żona miała kontakt, musiał być znany jako człowiek hojny, odważny, mądry lub musiał posiadać te szlachetne cechy charakteru, których był pozbawiony mąż. I dlatego właśnie mąż pragnący wspaniałego syna korzystał z takich praktyk[10].

2. Małżeństwo al-Raht (kilka osób - od trzech do dziesięciu). Ten rodzaj małżeństwa, znany wśród niektórych plemion arabskich[11], polegał na tym, że zbierało się kilku mężczyzn, współżyjących z jedną kobietą. W czasie porodu posyłała po nich i przypomniała im o zaistniałym wydarzeniu. Następnie wybierała jednego spośród nich na ojca dla swego syna. Wybrany mężczyzna nie mógł jej odmówić, dziecko należało do niego[12].

3. Małżeństwo al-Makt (nienawiści). To związek syna z żoną swego zmarłego ojca. Małżeństwo takie mogło dojść do skutku, nawet po kilku latach w przypadku, gdy syn był w chwili śmierci ojca niepełnoletni i nie mógł zawrzeć małżeństwa. Wdowę po ojcu (nie matkę) zmuszano, by czekała, aż syn jej męża uzyska pełnoletność i wtedy zadecyduje czy chce ją za żonę, czy też nie[13].

4. Małżeństwo al-Badal (wymiany). Polegało na wymianie się swoimi żonami przez dwóch mężczyzn. Odbywało się to bez rozwodów i każdy mężczyzna współżył z żoną drugiego. Powodem takich związków było zaspokojenie ich pragnień seksualnych[14].

5. Małżeństwo asz-Szyghar (próżne małżeństwo). Oznaczało zawarcie związku bez wręczenia daru przedmałżeńskiego. Dwaj mężczyźni umawiali się między sobą, że jeśli jeden zgodzi się na ślub z jego córką lub siostrą, to drugi pozwoli mu na małżeństwo z własną córką lub siostrą[15] (chodzi o wymianę).

6. Małżeństwo al-Chadan (przyjaźni). Stanowiło trwały cielesny kontakt dwojga ludzi (kobiety i mężczyzny) w tajemnicy przed innymi, bez aktu ślubnego[16].

7. Małżeństwo al-Baghaja (prostytutek). Małżeństwo takie polegało na współżyciu kilku mężczyzn jednocześnie z jedną prostytutką. Kiedy rodziła dziecko, to zbierali się wszyscy i dziecko należało do tego, do którego było najbardziej podobne[17].

8. Małżeństwo al-Irth (dziedzictwa). Ten rodzaj małżeństwa dotyczył przypadku, gdy zmarły mężczyzna nie miał syna. Krewni uważali, że mają pierwszeństwo do małżeństwa z jego żoną. Jeśli któryś z nich chciał się z nią ożenić, to ani ona, ani jej rodzina nie mogli się temu sprzeciwić. Jeśli krewni zmarłego nie chcieli się z nią żenić, wówczas wybierali dla niej męża i zatrzymywali jej mahr (dar przedmałżeński)[18].

            Ten rodzaj małżeństwa nazywany był małżeństwem przeszkody (arab. al-addl) dlatego, że mężczyzna dziedzicząc żonę krewnego, sam się z nią nie żenił i nie pozwalał, by wyszła za kogoś innego, dopóki nie odda mahr (daru przedmałżeńskiego), który dostała od zmarłego męża[19].

Qur'an zwrócił uwagę na ten czyn mówiąc:

„O wy, którzy wierzycie! Nie jest wam dozwolone,

abyście dziedziczyli kobiety wbrew ich woli.

I nie przeszkadzajcie im zabrać części tego, co im daliście”

                                                                       (Qur'an 4/19)

            Zdarzało się także, że mąż nie żywiąc uczuć do  żony bardzo źle ją traktował. Stawała się ni to żoną, ni to rozwódką. Taka sytuacja trwała do chwili, kiedy zwróciła mu dar przedmałżeński. Taka sytuacja stała się powszechnym prawem (obyczajem)[20].

            Należy zwrócić uwagę, że pierwszy, szósty i siódmy rodzaj małżeństwa uważane były za nielegalne przez ówczesne społeczeństwo i traktowane jako przejaw złych obyczajów, dlatego więc utrzymywano je w tajemnicy, twierdząc: „To, co jest w tajemnicy może być, a to, co jest widoczne dla ludzi jest złośliwością”[21].

            Innym przykładem krzywdzącego traktowania kobiety może być zachowanie męża, który wypowiada słowa „jesteś jak plecy mojej matki”. Po takim stwierdzeniu kobieta formalnie pozostawała jeszcze żoną, lecz on nie współżył z nią. Powyższe postępowanie stanowiło dla niej pewien rodzaj tortury. Ten czyn został w Qur'anie mocno skrytykowany i Allah wymierzył za niego surową karę:

„Ci spośród was,którzy się rozwodzą ze swoimi żonami, mówiąc:

jesteś dla mnie jak plecy mojej matki

 - one przecież nie są ich matkami,

matki to te, które ich urodziły-

oni z pewnością mówią słowa godne nagany i pełne fałszu”

                                                           (Qur'an 58/2)

9. Małżeństwo muta (rozkoszy). Związek taki polegał na tym, że oboje: mężczyzna i niezamężna kobieta, wyrażali zgodę na to, by spędzić wspólnie pewien, z góry ustalony, okres oddając się rozkoszy. Celem związku było jedynie zaspokojenie przyjemności seksualnych[22] i kończył się z upływem czasu określonego w akcie. Jeśli któryś z współmałżonków zmarł podczas tego okresu, to druga osoba nie miała prawa do dziedziczenia.[23]

            Islam zabraniał tego rodzaju małżeństw[24]. I chociaż Prorok na początku misji pozwalał niektórym bojownikom na zawierania związku „muta”, to później zabronił ich całkowicie. Powiedział Ali, kuzyn Proroka: „Prorok zabronił muta w dniu bitwy Chajbar”[25]. Prorok powiedział: „O, ludzie! Pozwoliłem wam na muta, lecz informuję was, że Allah zabrania tego, aż do dnia Sądu Ostatecznego, a jeśli któryś z was ma którąś z kobiet (z tego małżeństwa), to niech ją zostawi i nie odbiera od niej niczego, co jej podarował”[26].

            Chcę podkreślić, że uczeni muzułmańscy są zgodni co do zakazu takiego małżeństwa, a jedyną grupą islamską, która zezwala na tego rodzaju związki są szyici imamici. Inna natomiast grupa szyicka - zaidyci, aprobuje opinię sunnitów.

            Kuzyn Proroka Ibn Abbas powiedział, że zakaz ten w prawie Islamu podobny jest do zakazu spożywania martwych zwierząt oraz krwi, który oznacza, że jeśli człowiek boi się śmierci głodowej, to może go złamać. Według niego, gdy człowiek obawia się, że popełni cudzołóstwo może ominąć zakaz. Lecz kiedy ludzie licznie i często stosowali tę zasadę, Ibn Abbas unieważnił swą opinię[27]. Także drugi kalif i przyjaciel Proroka Omar zabronił komukolwiek tego typu praktyk.

            Powodem, dla którego Prorok nie zabronił ich od razu było znaczne rozpowszechnienie takich małżeństw w ówczesnym społeczeństwie.  Prorok zaczekał, aż Islam mocno się zakorzeni w sercach ludzkich i dopiero wtedy wydał taki zakaz[28].

10. Ostatnim rodzajem poniżających kobietę niewłaściwych zachowań seksualnych była szeroko praktykowana prostytucja. W tym celu wykorzystano młode niewolnice zmuszane przez właścicieli do dostarcznia im dużych sum pieniędzy. Kwoty były tak wysokie, że jedynym sposobem ich pozyskania było uprawnienie nierządu. Powstawały w tym celu specjalne siedziby oznaczone chorągwiami. Były one własnością plemiennych notabli, pragnących finansowych korzyści oraz zwiększenia liczby niewolników. Oprócz zysków materialnych niewolnice służyły do dostarczania przyjemności gościom, zaskarbiając tym ich wdzięczność i szacunek dla swych właścicieli[29]. Qur'an zabronił takich zwyczajów mówiąc:

 

„I nie przymuszajcie waszych niewolnic  do prostytucji”

                                                                       (Qur'an 24/33)

            Kobiety zmuszano też do niehumanitarnego zachowania po śmierci męża (w okresie żałoby). Wdowa musiała przebywać w małym namiocie ubrana w najgorsze stroje, nie używała perfum, aż minął rok. Wtedy brała jakieś zwierzę (np. osła, owcę lub ptaka) i wycierała swoją skórę. Zwierzę najczęściej zdychało podczas tego nieludzkiego zabiegu. Później wcierała w ciało wielbłądzie odchody i dopiero po tym rytuale mogła powrócić do normalnego życia, używać perfum i przyozdabiać się[30].

            Kobiety żyjące przed Islamem, niesłusznie poniżane, w rzeczywistości były pełne zalet[31]. Prorok określił kobiety plemienia Kurajszytów jako „litościwe dla dziecka, opiekuńcze dla męża, dbające o jego majątek”[32].

 

[1] Ibn Kasir, „Tafsir al-Kur'an al-Azim”

[2] al-Bahij al-Chuli, „al-Islam łal-mar'a al-muasyra” str. 13

[3]Tamże

[4] Abbas Mahmud al-Akkad, „al-Mar'a fil-Kur'an”, str. 52

[5] takie zachowanie obserwujemy do dzisiaj w kulturze muzułmanów

[6]Tamże, str. 53

[7]Abd al-Łahyd Łafi, „al-Usra łal-mudżtama'a”, str. 120-123

[8]Jusuf al-Karadałi, „al-Halal łal-haram fil-islam”, str. 185

[9]Relacjonował al-Buchari

[10]Muhammad Musfir Husajn az-Zahrani, „Nazarat fi ta'adud az-załdżat”,

 str. 12

[11]Tamże

[12]Relacjonował al-Buchari

[13]Muhammad Musfir Husajn az-Zahrani, „Nazarat fi ta'adud az-załdżat”, str. 12

[14]Sajjid Sabik, „Fikh as-sunna”, tom. II, str. 8

[15]Relacjonował Muslim

[16]Muhammad Ahmad al-Mukaddam, „Ałdat al-hidżab”

[17]Relacjonował al-Buchari

[18]Relacjonował Abu Dałud

[19]Muhammad Musfir Husajn az-Zahrani, „Nazarat fi ta'adud az-załdżat”, str. 14

[20]Omar Fruch, „al-Arab fi hadaratihim ła sakafatihim”

[21]Tamże

[22]Kałsar Kamil Ali, „Szurut akd az-załadż fisz-szari'a”, str. 81

[23]Mahmud Szaltut, „al-Fatałi”, str. 26

[24]Kałsar Kamil Ali, „Szurut akd az-załadż fi asz-szari'a al-islamija”, str.81

[25]Sa'ad Sadik Muhammad, „al-Mar'a bajna al-dżahilija łal-islam”, str. 48

[26]Tamże

[27]Ibn al-Kajjim al-Dżałzi, „Zad al ma'ad fi hadj chajr al-ibad”, str. 6

[28]Mahmud Szaltut, „al-Fatałi”, str. 26

[29]Abu al-A'ala al-Maududi, „Tafsir surat an-nur”, str. 192

[30]Relacjonowali al-Buchari i Muslim

[31]Abd al-Hamid Ibn Badis, „Madżalis at-tazkir min hadis al-baszir an-nazyr”, str. 162

[32] Relacjonował Muslim

---