22.Mechanizmy oddechowe kręgowców. Skład,elementy morfotyczne i podstawowe czynności krwi.
Oddychaniem nazywamy proces wymiany gazów pomiedzy żywym organizmem a otaczającym środowiskiem. Do procesów życiowych organizmu potrzebny jest tlen, pobierany z zewnątrz,a dwutlenek węgla powstający jako końcowy produkt utleniania, usuwany jest na zewnatrz.
a)oddychanie przez powłoki ciała-zależy nie tylko od wielkości organizmu,ale od wielu innych czynników np. kształtu ciała(jeżeli kształt organizmu odbiega od kulistego ,to wówczas wzrasta stosunek powierzchni do masy ciała),ten typ oddychania występuje u larw ryb w pierwszych dniach życia. Przy deficycie tlenowym wody nabiera znaczenie oddychanie skórne, które stanowi około 20% oddychania ogólnego, u węgorza około 60% całkowitej ilości tlenu dochodzi do organizmu przez powłoki ciała. U plazów płuca są stosunkowo słabo rozwinięte i i skóra stanowi dodatkowy narząd oddechowy, jest ona przepuszczalna dla wody i gazów. U wielu gatunków żółwi wodnych występują parzyste pęcherze odbytowe, które otwieraja się do jelita z obydwu stron. Pęcherze te są cienkościenne i mogą napełniac się świeżą wodą stanowiąc dodatkowe narządy oddechowe.
U ptaków i ssaków udział skóry w wymianie gazowej jest stosunkowo mały a u gadów zrogowacenie naskórka oraz występowanie na skórze łusek i tarczek uniemożliwia oddychanie skórne.
b)oddychanie skrzelowe (skrzela)-sa wyspecjalizowanymi narządami oddechowymi u zwierząt wodnych. Wykazują one różną budowę i pochodzenie. Wyróżnia się skrzela zewnętrzne (umieszczone na zewnątrz ciała, np. u larw ryb wielopłetwych,u płazów w stadium larwalnym) i wewnętrzne (położone w specjalnych jamach). Aparat skrzelowy osiąga najwyższy stopień specjalizacji u kręgowców wodnych. Skrzela ryb zbudowane są z blaszek skrzelowych utworzonych z cienkich i długich fałd błony śluzowej. Unoszące się w prądzie wody blaszki skrzelowe tworzą dużą powierzchnię oddechową. Przepływ wody przez skrzela odbywa się głównie dzięki sile tłoczącej jamy gębowo-skrzelowej. Wymiana tlenu i dwutlenku węgla zachodzi wewnątrz blaszek skrzelowych.
Dodatkowymi narządami oddechowymi u ryb są pęcherz pławny i skóra oraz jelito końcowe. Pęcherz pławny ryb pozwala im lepiej znosić niską zawartość tlenu w wodzie. W przypadku niedoboru tlenu w wodzie ryby mogą oddychać na powierzchni wody, korzystając z pęcherza pławnego jako płuca.
c) oddychanie przy pomocy tchawek- tchawki są narządami oddechowymi zwierząt tchawkodysznych,np.: wije, owady, niektóre pajęczaki i skorupiaki lądowe. Zbudowane z rozgałęzionych rurek, które rozpoczynają się napowierzchni ciała przetchlinkami a wewnątrz ciała tchawki kończą się tracheolami. Regulacja oddychania odbywa się poprzez ich zamykanie i otwieranie. Formami przejściowymi tchawek mogą być skrzelotchawki- np. u owadów prowadzących wodny tryb życia, u pajęczaków występują różne kombinacje worków płucnych i tchawek- tzw. Płucotchawki.
d) oddychanie płucne (płuca)- płuca są unaczynionymi workowatymi narządami oddechowymi,w których odbywa się wymiana gazowa. Najwyższy stopień rozwoju osiągają płuca u ptaków (występują worki powietrzne) i ssaków. Proste płuca typu dyfuzyjnego występują u lądowych bezkręgowców, np. płucodysznych, ślimaków, niektórych pająków.
. Skład,elementy morfotyczne i podstawowe czynności krwi
Krew składa się z:
a)elementów morfotycznych: krwinki czerwone (erytrocyty i retikulocyty), krwinki białe (leukocyty), i krwinki płytkowe(trombocyty)
b)osocza:jest płynną częścią krwi,zawiera wiele substancji chemicznych, które są w nim rozpuszczone lub zawieszone. W skład osocza wchodzi woda (ok. 92%), białko, cukry, tłuszcze, sole mineralne(sód, potas, wapń, żelazo, magnez, miedź, chlorki, węglany, fosforany), aminokwasy,hormony, kreatynina, kreatyna, witaminy, mocznik, amoniak, kwas moczowy, barwniki, kwas mlekowy,enzymy i inne produkty przemiany materii.
1)krwinki czerwone:kręgowce,z wyjątkiem ssaków, mają erytrocyty jądrzaste (ryby,płazy,gady,ptaki), uczestniczą w trzech ważnych czynnościach,tj. transporcie tlenu z naczyń włosowatych pęcherzyków płucnych do tkanek, przenoszeniu dwutlenku węgla z tkanek do płuc, oraz utrzymaniu stałego ph krwi. Powstaja w czerwonym szpiku kostnym,a w życiu płodowym wytwarzane są w wątrobie, śledzionie i grasicy.
2)krwinki białe- są przeważnie komórkami większymi od krwinek czerwonych i zawsze posiadają jądro,liczba ich jest przeciętnie tysiąc razy mniejsza od liczby krwinek czerwonych i zależy od gatunku zwierzecia,podział leukocytów:
a)agranulocyty-niemające wyraźnych ziarnistości),do których zaliczamy limfocyty i monocyty,
b)granulocyty(zawierające w swej cytoplazmie ziarnistości,wytwarzane w szpiku kostnym),dzielimy je na:obojętnochłonne (neutrofile), kwasochłonne (eozynofile), zasadochłonne (bazofile).
Główną funkcją krwinek białych jest rozpoznawanie i unieczynnianie szkodliwych i obcych dla organizmu czynników,które wtargną do niego lub na skutek nieprawidłowych przemian biochemicznych zostaną w nim wytworzone.
3) trombocyty,zwane płytkami krwi, są najmniejszymi elementami morfotycznymi krwi. U ryb, płazów, gadów i ptaków są komórkami jądrzastymi i pochodzą z tromboblastów a u ssaków są komórkami bezjądrzastymi i powstają z megakarioblastów. Zasadniczą funkcją płytek krwi jest synteza wielu związków,a nastepnie wydzielanie ich do osocza w procesie adhezji agregacji
PODSTAWOWE CZYNNOŚCI KRWI
za pośrednictwem krwi odbywa się dostarczanie do wszystkich komórek i tkanek organizmu substancji odżywczych,pobranych z przewodu pokarmowego. Składniki budulcowe, energetyczne, sole mineralne i witaminy,wchłonięte do naczyń krwionośnych przewodu pokarmowego,przekazane są przez krew i płyn międzykomórkowy do poszczególnych komórek,
krew przepływająca przez naczynia włosowate pęcherzyków płucnych pobiera tlen i przenosi go do wszystkich komórek organizmu. W odwrotnym kierunku krew wyprowadza z tkanek CO2,
zbędne produkty przemiany materii za pośrednictwem krwi odprowadzane są z tkanek do narządów wydalniczych,
przenosi w organizmie substancje o charakterze biokatalizatorów,jak hormony,witaminy i enzymy,
bierze udział w reakcjach obronnych organizmu,dzieki obecności w niej białych ciałek krwi i ciał odpornościowych,
wyrównuje temperaturę różnych okolic ciała. Przepływająca krew, mając znaczną pojemnośc cieplną,pobiera ciepło z narządów, w których wytwarza się ono w nadmiarze, np. wątrobie, mięśniach, i przenosi je do narządów gdzie straty ciepła są większe niż produkcja (np. skóra, płuca, małżowiny uszne),
krew utrzymuje w organizmie stałe stężenie jonów wodorowych,w którego regulacji biorą udział związki buforowe.