Charakterystyka instytucji prawa osobowego i rodzinnego w czasach pooświeceniowych

Dwa okresy w rozwoju prawa:

• okres kapitalizmu wolnorynkowego (zwycięstwo rewolucji francuskiej nad ustrojem feudalnym, prawa cywilnego nad średniowiecznymi przywilejami, kodeksy powstałe w początkach XIX wieku oparte na wspólnych założeniach prawnonaturalnych: wolność, własność, umowy. Prawo oparte na formalnych założeniach równości i powszechności, lecz z akcentami patriarchalnymi. Przepisy prawa majątkowego oparte całkowicie na zasadach indywidualizmu i liberalizmu, idea autonomii woli jednostki w sferze prywatnoprawnej, swoboda umów)

• okres wkraczania kapitalizmu w stadium monopolistyczne (przewartościowanie burżuazyjnych ideałów, konflikty społeczne, rewizja poglądu na temat praw jednostki i jej udziału w społeczeństwie. Widmo możliwości obalenia ustroju kapitalistycznego spowodowało przeprowadzenie reform łagodzących konflikty społeczne. Program w duchu społecznym, ochrona słabszych przed egoizmem ekonomicznie silniejszych, wprowadzenie prymatu interesu społecznego, odwrót od liberalizmu. Interwencjonizm państwowy. Antyindywidualizm i antyliberalizm. Prąd socjalny, nowe gałęzie prawa: prawo pracy, agrarne, gospodarcze. Publicyzacja prawa prywatnego.)

Prawo osobowe i rodzinne.

Osoby fizyczne:

• prawo szczególnie normuje sytuację prawną osób fizycznych

• prawa jednostki w społeczeństwie

• konstrukcja praw podmiotowych - wywodzące się ze sfery naturalnej wolności jednostki

• rola Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela

• z biegiem czasu poddawana krytyce koncepcja praw podmiotowych (negowanie, lub teoria wtórności praw podmiotowych)

• prawo osobowe w kodyfikacjach społeczeństwa obywatelskiego oparte na zasadach powszechności praw cywilnych i równości podmiotów

• wprowadzano jednak rozwiązania szczegółowe odmienne i tak: odstępstwa wobec kobiet (“wieczyście małoletnia” emancypacja w latach 20 XIX wieku - Polska - 1921), dzieci nieślubnych, z przyczyn wyznaniowych i czynników moralnych, w III Rzeszy z powodów rasowych

• zdolność prawną nabywało się z chwilą urodzenia, jednak ochrona nasciturusa, koniec wraz ze śmiercią lub śmiercią cywilną (KN)

• zdolność do czynności prawnych nabywało się wraz z osiągnięciem pełnoletniości, ograniczenia ze względu na stan psychiczny (niedorozwoje, choroby umysłowe), ograniczenia ze względu na płeć, czy tryb życia (marnotrawstwo, pijaństwo)

Osoby prawne:

• indywidualizm przeciwstawiał się wszelkim zorganizowanym formom zbiorowości

• niektóre kodyfikacje nie posiadały przepisów dot osób prawnych (AGBG, KN)

• negatywny stosunek uzasadniony teorią fikcji Savigny'ego - wszelkie zbiorowości to twory sztuczne, nie posiadające realnego bytu, istniejące na mocy fikcji prawnej

• teoria interesu Iheringa - prawo podmiotowe związane tylko z osobami fizycznymi, osoby prawne to wytwór techniki prawniczej

• spory w doktrynie niemieckiej, pandektyści (teoria fikcji), germaniści (realny byt osób prawnych)

• teoria organiczna Gierke'go - przyrównanie osoby prawnej do organizmu ludzkiego, z wolą, rozumem, organami i prawami podmiotowymi

• rozmaite klasyfikacje osób prawnych

• klasyfikacja wg charakteru prawnego: osoby prawa prywatnego i publicznego

• klasyfikacja wg konstrukcji: korporacje (stowarzyszenia) i fundacje (zakłady)

• klasyfikacja wg celu: majątkowy i altruistyczny

• powstawanie (nabywanie zdolności prawnej przez osoby fizyczne) w trybie koncesyjnym lub normatywnym

Małżeństwo

• dążenie do świeckiego charakteru małżeństwa

• Grocjusz hołdował koncepcji małżeństwa jako umowy cywilnej

• patent Józefa II z 1783 roku wprowadzający małżeństwa cywilne z jurysdykcją sądownictwa państwowego

• trzy systemy regulacji instytucji małżeństwa: świecki, wyznaniowy, mieszany

• świecki, laicki: KN, BGB

• wyznaniowe: Zwód Praw, KCKP, Rosja

• mieszany, świecko-wyznaniowy: ABGB, zależnie od wyznania

• polski projekt Lutostańskiego

• w XIX w stosunki patriarchalne

• w XX starano się dążyć do równouprawnienia

• stosunki majątkowe, ustroje umowne i ustawowe

• dwa skrajne systemy: system ogólnej wspólności (KN) i całkowitej rozdzielności (ABGB)

• przyjmowano rozwiązania pośrednie

• system rozdzielności sankcjonował jednak przewagę męża

Rodzina:

• cechy patriarchalne

• spoistość rodziny legalnej

• przepisy o zakazie poszukiwania ojcostwa

• dzieci naturalne, nieślubne mogły dokonywać tzw. Poszukiwania stanu, ciężka droga, po odszukaniu stanu lub ojcostwa dzieci te (lub uznane) nie wchodziły do rodziny, dostawały tylko ograniczone uprawnienia spadkowe

• dzieci ze związków “występnych” były prawie całkowicie upośledzone, bez prawa dochodzenia stanu, posiadały tylko ograniczone uprawnienia alimentacyjne

• władza ojcowska podstawą ustroju

• zmiany w końcu XIX wieku - odindywidualizowanie i liberalizacja przepisów

• wkraczanie państwa w sferę stosunków rodzinnych, polityka społeczna

• wzrastała rola kobiet w stosunkach rodzinnych (we Francji formalnie w 1970)

• polepszenie sytuacji prawnej dzieci nieślubnych

• ochrona dzieci dręczonych, możliwości ingerencji sądu w obawie o zdrowie, moralność i edukację dzieci, możliwość pozbawienia władzy ojcowskiej

• instytucja opieki (wcześniej przez krewnych) teraz przez organy publiczne

by Justin Credible - 2003

---