PERIODYZACJA LITERATURY POLSKIEJ PO 1939 ROKU
*nie ma zgody co do daty początkowej epoki: 1939, 1944, 1945, 1948;
-dwa typy periodyzacyjne: zwenątrzliteracki i wewnątrzliteracki;
-niekwestionowaną datą jest 1949 (moment przyjęcia na Zjeździe Literatów Polskich „metody twórczej realizmu socjalistycznego”, jako obowiązującej odtąd doktryny literackiej i artystycznej). Twórca winien świadomie i stanowczo uzewnętrzniać partyjną postawę, popierać ideologię socjalizmu, walczyć z przejawami myślenia burżuazyjnego, ukazywać pozytywnego bohatera „nowych czasów”;
-utwory schematyczne i nieoryginalne;
*przełom 1955/1956 - młodzi poeci:
-poezja zaprzecza ideom socrealizmu;
-nawiązuje do tradycji basenu morza śródziemnego Z. Herbert; baroku S. Grochowiak; tradycji ludowej J. Harasymowicz; inspiracja językiem M. Białoszewski;
-proza „mit odrębności; młodzi prozaicy M. Hłasko; za wszelka cenę będą starali się odróżnić od autorów socrealistycznych; stawiają na indywidualność wystąpień; bohater - nie potrafi odnaleźć się w nowej rzeczywistości, nie potrafi kochać, jest nieszczęśliwy;
*1960 - „mały realizm”; proza małych ambicji i uzależnień politycznych, pisarza interesowały małe społeczności, ich życie, drobne sprawy tego świata; problem pracy, awansu społecznego, środowiska robotniczego; „proza chłopska” - T. Nowak, W. Myśliwski, J. Kawalec.
*1968 Nowa Fala; poezja i krytyka; występowali przeciw zafałszowaniom współczesnego życia społecznego i politycznego, konformizmowi; mówić wprost i demaskować rzeczywistość - będą wiarygodni. Poezja lingwistyczna oraz problematyka etyczna. Twórcy - S. Barańczak, A. Zagajewski, E. Lipska.
*1976 Nowe Roczniki - występują przeciw poetyce NF, zwracają się przede wszystkim ku prywatności, próbują odnaleźć kluczowe problemy człowieka. Z. Joachimek;
*1981 - cenzura, literatura tzw. drugiego obiegu - nielegalne wydawnictwa.
PERIODYZACJA LITERATURY POLSKIEJ NA OBCZYŹNIE
-teksty napisane w języku polskim przez twórców z wyboru bądź konieczności pozostających poza granicami kraju;
-pierwsza fala emigracji 1939 - 1945; „literatura emigracji walczącej” A. Słonimski, K. Wierzyński, M. Pawlikowska - Jasnorzewska;
-do 1951 okres formowania się literatury na obczyxnie; dominują formy wspomnieniowe, pamiętnikarskie, tzw. Ksiązki - świadectwa; zapisy przeżyć obozowych niemieckich „Z otchłani” Z. Kossak, wspomnienia z łagrów”W domu niewoli” M. Rudzkiej; reportaże frontowe „Bitwa o Monte Casino” M. Wańkowicz;
-lata 50te okres rozkwitu i stabilności piśmiennictwa poza krajem;
-trzy generacje twórców urodzeni XIX/XX - S. Vincenz; 1905 - 1919 - G. Herling - Grudziński; debiutujący w latach 50tych.
GRUPA LITERACKA KONTYNENTY
Miesięcznik kulturalno - literacki; wydawany w Londynie 1959 - 1966.
W skład zespołu wchodzili: A. Busza, J.S.Sito.
Pismo poświęcało wiele miejsca poezji polskiej i anglosaskiej, zajmowało się sytuacją młodych pisarzy na obczyźnie, prowadziło dyskusje nad stosunkiem do tradycji literackiej, utrzymywało kontakty z poetami - rówieśnikami w kraju. Przyczyniło się do rozwoju szeregu indywidualności poetyckich, określanych jako grupa Kontynenty - A. Czerniawski, A. Lam.
Po usamodzielnieniu się poetów tej grupy; pismo redagowane od 1964 przez Z. Grabowskiego przestało być jej organem.
FORMULIZM JAKO TENDENCJA W POEZJI WSPÓŁCZESNEJ
Poezja pokolenia 1960 - generacja zgody i estetyki. Twórcy urodzeni przed wojną lub w jej trakcie. Konflikty polityczne i zwroty w polskim życiu kulturalnym przypadły na lata ich bardzo wczesnej młodości.
Następstwo po pokoleniu „Współczesności” odbyło się na drodze ewolucji, a nie konfliktu. Pokolenie to jest pokoleniem stabilizacji.
Warszawska Orientacja Poetycka Hybrydy (OPH).
Przedstawiciele: Gąsiorowski, Z. Borgowicz czy Jerzyna.
Pokolenie to nazywane też pokoleniem „Hybryd”. Koncepcja poezji OPH wynikała ze świadomości, ze pokolenie to, jako pierwsze po wojnie, wolne jest w swych doświadczeniach od bezpośredniego ciśnienia wydarzeń historycznych, od martyrologii. Stąd zrodziła się wizja poezji estetyzującej, w której sposób wypowiedzenia tego, co ogólnoludzkie, ponadnarodowe - formuła - staje się ważniejszy od samego przedmiotu opisu.
Korzenie tej poezji tkwiły w myśli Peipera (intelektualizm).
Formami docierania do publiczności były jednoaktówki, almanachy, poetyckie konkursy.
Grupy:
-Próby - R .Krynicki, S. Barańczak (Poznań);
-Teraz - A. Zagajewski (Kraków);
-Wymiary - E. Kruk (Toruń).
Opiekunami tych grup były uniwersytety, organizacje studenckie.
.KRĄG ORIENTACJI
Poezja pokolenia 1960 - generacja zgody i estetyki. Twórcy urodzeni przed wojną lub w jej trakcie. Konflikty polityczne i zwroty w polskim życiu kulturalnym przypadły na lata ich bardzo wczesnej młodości.
Warszawska Orientacja Poetycka Hybrydy (OPH).
Przedstawiciele: Gąsiorowski, Z. Borgowicz czy Jerzyna.
Pokolenie to nazywane też pokoleniem „Hybryd”. Koncepcja poezji to wizja poezji estetyzującej, w której sposób wypowiedzenia tego, co ogólnoludzkie, ponadnarodowe - formuła - staje się ważniejszy od samego przedmiotu opisu.
Korzenie tej poezji tkwiły w myśli Peipera (intelektualizm).
Formami docierania do publiczności były jednoaktówki, almanachy, poetyckie konkursy.
Grupy:
-Próby - R .Krynicki, S. Barańczak (Poznań);
-Teraz - A. Zagajewski (Kraków);
-Wymiary - E. Kruk (Toruń).
Opiekunami tych grup były uniwersytety, organizacje studenckie.
*Orientacja ujmuje wizje zaangażowania jako model pokonania barier wewnątrz istoty ludzkiej;
*Podporządkowała literaturę - życiu literackiemu;
*Ujmuje świat według wyobrażeń, wzoru, formuły;
*Odpowiedzialność za świat to odpowiedzialność za jego przebudowę;
*Optowali za tradycją, taka jaka jest;
REALIZM SOCJALISTYCZNY JAKO METODA TWÓRCZA
Zrodzony w ZR i proklamowany na Zjeździe Pisarzy Radzieckich w 1934 roku kierunek w sztuce, którego podstawowe założenia sformułował teoretyk literatury A. Żdanow oraz pisarz M. Gorki. Naczelną zasadą socrealizmu był ścisły związek dzieła z rzeczywistością, która jednak miała odbijać się w literaturze z uwzględnieniem:
-partyjności (zgodności wyrażonego w dziele światopoglądu z linią partii);
-ideowości (wierności zasadom marksizmu-leninizmu);
ludowości (kreowania świata z perspektywy ludu pracującego miast i wsi).
Literatura socjalizmu miała ponadto odznaczać się:
-optymizmem;
-dydaktyzmem
-typowością (przedstawieniem typowego bohatera w typowych sytuacjach).
Typowość pojmowano szerzej, jako uogólnienie obiektywnych praw rządzących rozwojem historycznym i społecznym, co w efekcie zamiast wiernego odbicia rzeczywistości w literaturze przynosiło literacką wizję świata takiego, jakim powinien być zgodnie z założeniami i celami ustroju, wizerunek rzeczywistości utopijnej.
Respektowanie w praktyce literackiej reguł rs prowadziło do schematyzmu, tzn. do zgodności utrzymanych w tej poetyce dzieł z odgórnie narzuconym, precyzyjnie określonym wzorcem. Ów schematyzm, determinujący temat, kompozycję, konstrukcję postaci i język socrealistycznych utworów, zadecydował o słabości artystycznej tych dzieł.
Rozwój socrealistycznej literatury przypadał w Polsce na l 1949-1955. W styczniu 1949 roku na IV Walnym Zjeździe ZZLP w Szczecinie rs uznano za obowiązującą metodę twórczą. Powstałe w tym okresie utwory prozatorskie i poetyckie świadczą o katastrofalnych skutkach odgórnego sterowania literaturą i oceniania twórczości artystycznej wedłukryteriów wyłącznie ideologicznych.
1