Polacy na obczyźnie po powstaniu listopadowym

1. Emigracja popowstaniowa

• klęska powstania listopadowego + obawa przed represjami => masowa emigracja (Królestwo Polskie opuszcza ok. 50 tys. osób)

• cele emigracji: Prusy, Austria (zniechęceni postawą władz i zachęceni carską obietnicą amnestii - wracają), Francja (najwięcej emigrantów), Wielka Brytania, Belgia, Szwajcaria, USA

• dzięki naciskowi lokalnych społeczeństw, władze zgadzały się na osiedlanie się polskich uchodźców; we Francji, Belgii i Wielkiej Brytanii wypłacano Polakom nieduże zasiłki

• emigracja polistopadowa nazywana jest Wielką Emigracją - zadecydował o tym fakt, że wśród emigrantów znalazły się wybitne indywidualności ze świata polityki, kultury, nauki oraz wojskowi (większość inteligencji Królestwa Polskiego)

• miała wpływ na rozwój kultury polskiej - osłabiona w kraju, swobodnie rozwijała się na obczyźnie

• uchodźcy wierzyli, że Polskę ogarnie powstanie, które umożliwi im powrót; liczyli na ogólnopolskie ruchy rewolucyjne i niepodległościowe, chcieli walczyć o suwerenność innych krajów zgodnie z hasłem „Za waszą i naszą wolność”

• większość emigrantów nie asymilowała się z miejscową ludnością, licząc na szybki powrót do kraju

2. Główne ugrupowania polityczne Wielkiej Emigracji

• emigranci chcieli rozliczyć winnych klęskach powstania i zorganizować kolejny zryw niepodległościowy

• Komitet Narodowy Polski (KNP) - grudzień 1831r. w Paryżu; przywódca: Joachim Lelewel;
  program:
  - hasła wyrażające wiarę w odzyskanie niepodległości i odwołujące się do narodowego solidaryzmu
  - program bardzo ogólnikowy
  - przewidywał odbudowę Polski jako republiki
  - wywołanie powstań we wszystkich zaborach
  - udział w powstaniach szlachty i inteligencji (bez chłopów)

• część działaczy KNP uznaje poglądy Lelewela za zbyt umiarkowane i zakładają Towarzystwo Demokratyczne Polskie

• Towarzystwo Demokratyczne Polskie (TDP) - marzec 1832r. w Paryżu; przywódcy: Tadeusz Krępowiecki, Wiktor Heltman;
  program wg Małego Manifestu (1832r.):
  - hasła lewicowe i antyszlacheckie
  - obwiniano szlachtę o upadek I Rzeczypospolitej
  - zapowiadano reformy społeczne, korzystne dla niższych warstw społecznych, zwanych przez Towarzystwo ludem
  - udział ludu w powstaniu miał przynieść Polsce niepodległość
  *większość działaczy prezentowała jednak inne poglądy -> rozłam w TDP (Krępowiecki opuszcza organizację, na jego miejsce - Heltman)
  program wg Wielkiego Manifestu (1836r., Poitiers):
  - idea jedności i solidaryzmu wszystkich stanów
  - powstanie ponadzaborowe z udziałem całego społeczeństwa
  - pomoc rewolucjonistów europejskich, także rosyjskich
  - utworzenie z przyszłej Polski republiki demokratycznej
  - równe prawa dla wszystkich w przyszłej Polsce
  - zniesienie przywilejów stanowych
  - uwłaszczenie chłopów bez odszkodowania dla szlachty;
  TDP posiadało swoją strukturą organizacyjną (Centralizacja i organ prasowy), członkowie płacili składki; należeli do niego przedstawiciele zamożnej szlachty i mieszczaństwa

• Hotel Lambert - 1831r. w Paryżu, przywódcy: książę Adam Jerzy Czartoryski, Władysław Zamoyski; brak jednoznacznego programu i wyraźnych ram organizacyjnych; nazywany Hotelem Lambert od 1843r. (wcześniej - Obóz Czartoryskiego);
  program:
  - działalność dyplomatyczna zmierzająca do uzyskania pomocy mocarstw zachodnich (Francja, Wielka Brytania)
  - unikanie przedwczesnej walki w kraju
  - poprawa sytuacji ekonomicznej i oświatowej na ziemiach polskich
  - przyszły ustrój: monarchia konstytucyjna (wzorowana na Konstytucji 3 maja 1791)
  - brak propozycji reform społecznych (szlachta warstwą dominującą, po 1846r. - likwidacja pańszczyzny i uwłaszczenie przy pełnej odpłatności za ziemię)

• Gromady Ludu Polskiego - 1835r. w Wielkiej Brytanii; przywódcy: Stanisław Worcell, Tadeusz Krępowiecki; skupiły niewielu emigrantów;
  program:
  - antyszlacheckie hasła, ideologia socjalizmu utopijnego
  - wiara w misję narodu polskiego, którego język po zwycięstwie rewolucji ogólnoeuropejskiej stanie się językiem międzynarodowym
  - powstanie narodowowyzwoleńcze ludu połączone z rewolucją społeczną
  - likwidacja warstw zamożnych (głównie szlachty)
  - przyszły ustrój Polski: demokratyczna „republika ludowa”
  - likwidacja własności prywatnej

• nie udało się stworzyć jednej władzy dla całej emigracji

3. Wielka Emigracja na arenie międzynarodowej

• emigranci związani z Lelewelem zaangażowani byli w ruchy rewolucyjne karbonariuszy, a później Młodej Polski (powołana przez G.Mazziniego Młodej Europy)

• akcje z udziałem Polaków kończyły się niepowodzeniem

• Czartoryski prowadził liczne rozmowy z politykami brytyjskimi i francuskim (zabiegał o poparcie dla sprawy narodowej), przeznaczył swoje pieniądze na mobilizowanie zachodniej opinii publicznej, prasy do działań na rzecz Polski

• Czartoryski chciał, by zachodnie mocarstwa wystąpiły przeciwko Rosji, sądził, że zostanie to zapoczątkowane przez konflikt Rosji z Turcją; W Turcji z ramienia Hotelu Lambert działał Wojciech Chrzanowski (sztabowiec z czasów powstania listopadowego), podjął się reformy armii tureckiej

• kolejnym emisariuszem Czartoryskiego był Michał Czajkowski (zorganizował w Stambule polskie przedstawicielstwo dyplomatyczne, założył polską osadę w Turcji zwaną Adampolem, na cześć księcia)

• wysłannicy Hotelu Lambert docierali także do muzułmanów w Persji, Afganistanie i na Kaukazie

• Czartoryski popierał ruchy niepodległościowe na Bałkanach

4. Kultura polska na emigracji

• centrum polskiej emigracji - Paryż; powołano tam różne instytucje: m.in. Księgarnia Polska (1833)

• na obczyźnie ukazuje się wiele czasopism, broszur, książek (Dziady cz. III, Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego -> Mickiewicz; Kordian, Beniowski -> Słowacki; Nie-Boska komedia -> Krasiński)

• wybitne dzieła historyczne (Lelewel)

• prace o tematyce polityczno-wojskowej (Maurycy Mochnacki i Ludwik Mierosławski); analizowały przyczyny klęski powstania listopadowego

• pozostali twórcy: Fryderyk Chopin, Cyprian Kamil Norwid

• Towarzystwo Literackie Polskie - założone w 1832 w Paryżu (inicjatywa Czartoryskiego); odegrało ważną rolę w rozwoju kultury polskiej; w 1854 przekształcone w Towarzystwo Historyczno-Literackie - miejsce spotkań ludzi kultury i sztuki; istnieje do dziś

• Biblioteka Polska - założona w 1839 w Paryżu (istnieje do dziś)

• Towarzystwo Naukowej Pomocy - ufundowane w 1832r., gromadziło fundusze na pomoc stypendialną dla młodzieży emigracyjnej

• Szkoła Polska - działała w Paryżu, naukę pobierali Polacy, ale także Francuzi (miała wysoki poziom nauczania)

• pojawia się idea zwana mesjanizmem

• mesjanizm polski - wyznaczył narodowi polskiemu misję zbawienia ludzkości i funkcję duchowego przywódcy (Mesjasza innych narodów); polski mesjanizm spotęgowała działalność Andrzeja Towiańskiego; założył Koło Sprawy Bożej, głosił hasła odrodzenia moralnego narodu
  

3

---