WOJENKA ćwiczenia średniowiecze cz I


mgr Wojenka

ARCHEOLOGIA ŚREDNIOWIECZA - ĆWICZENIA

6 III 2007

Periodyzacja

  1. Okres wczesnosłowiański

  2. Okres plemienny

  3. Okres wczesnopaństwowy

Skandynawia

  1. OWL (400-530/550) - w Danii nazywany „Starszym okresem germańskiej epoki żelaza”

  2. Okres Vendel (530/550 - 780/800) - wyróżniany w Szwecji. Inaczej „okres przedwikiński”. Poza Szwecją nazywany „okresem merowińskim”, w Danii „młodsza germańska epoka żelaza”

  3. Okres wikiński do 1050

  4. Średniowiecze do pocz. XVI

Periodyzacja dla Litwy, Łotwy, Niemiec itd z wykładów Parczewskiego

Kultura wczesnosłowiańska

Etnogeneza Słowian - źródła pisane:

- wędrówka Herulów na N w 512 (Prokopiusz z Cezarei)

- wyprawy Awarów na Państwo Franków w 562 i 566/567. Istotna druga wyprawa i pojmanie króla Austrazji - Sigiberta

- Jordanes: Antowie i Sklawenowie

W I poł V wieku w Polsce rozrzedzenie osadnictwa, w II poł V w na S ginie osadnictwo, a skarby przede wszystkim na Pomorzu, trochę w Wielkopolsce

Różnice między osadnictwem słowiańskim a późnorzymskim

Zamieszkiwano najczęściej terasy nadzalewowe.

Budownictwo mieszkalne wczesnosłowiańskie:

- wydłużone, prostokątne, słupy pośrodku

- półziemianki

- palenisko w narożniku

- końcowy etap rozwoju i faza przejścia w k.kołoczyńską - typ naczynia Ul'janowka: ręcznie lepione, garnkowate, lekko załamane brzuśce, proste brzegi lekko wychylone. Stanowisko Chłopkow - pewne cechy naczyń czerniachowskich

- brak zdobień

- ujednolicony inwentarz

- importowane fibule późnorzymskie

- grzebienie dzwonowate

Wielka migracja Słowian VI-VIII w

- hipoteza wpływu k. strpowej

- srebrne figurki antropomorficzne, płaskie, z otworami na nity

- płaskie figurki zoomorficzne z otworami na nity (lew, hipopotam)

- srebrne okucia pasów

Kultura pieńkowska na terenie dawnej Czerniachowskiej (na S od kołoczyńskiej), z importowanymi fibulami późnorzymskimi i grzebieniami dzwonowatymi

- podobnie prymitywna ceramika z grubą domieszką, załom w 2/3 wysokości brzuśca, proste wylewy

- naczynia ręcznie lepione, nieornamentowane, garnkowate, grubościenne. Typologia Parczewskiego (1998) /por. później/

- Typ Korczak - wysmukły garnek

- starsza grupa: domieszka gruboziarnista, często angoba, używany wtórnie szamot

- młodsza grupa: mniejsze ziarna domieszki, brak angoby

Fibule - niewiele zabytków metalowych (raczej brązowe)

- przeżywanie się późnorzymskich fibul.

- fibule palczaste - oddziaływania germańskie (np. z Nowej Huty)

- fibula zoomorficzna (ptak) z Biskupina - wpływ ze śr.podnieprza (typ naddnieprzański)

- z prostokątną główką (Radziejów Kujawski)

- tzw. „chlebki” - bułki z gliny, słabo wypalone, nie wiadomo czemu służyły (być może z nich budowano piece kopułkowe)

- okucie końca pasa ze Stefankowic

- kwestia ziemianek:

-Kobyliński: ziemianki a etnos; Chudziak: adaptacja do warunków środowiskowych

- półziemianka z piecem kamiennych w Roztokach pod Pragą

- półkorytarzyki prowadzące do niektórych ziemianek (w Polsce na S od Kielc; Bułgaria, Słowacja i in.)

- Skupiska w Polsce (na terasach nadzalewowych do 350 m h npm)

- Krk - NH - Wyciąże st. 5b - datowane dendro na 625 r (możliwe, że I poł VII [w.bielasta]), półziemianka z zachowanymi resztkami spalonego drewna, w narożniku palenisko, konstrukcja sochowo-ślemieniowa, osełki, przęśliki, skręciki, ceramika.

- NH-Mogiła st.62A - VI/VII, ew. I poł.VII. Obecność ornamentowanego naczynia ( pierwsze w Polsce - proste linie ryte), brązowe zabytki (zawieszki trapezowate)

- największe stanowiska w Polsce:

- Żukowice pod Głogowem - na skraju wysoczyzny

- Bachórz na Podkarpaciu - fragment ceramiki importowanej z terenów bizantyjskich, toczonej na kole szybkoobrotowym

- Grodzisko Dolne k.Leżajska

- Świerszczów-Kolonia

- na S:

- Wołowszczyzna: piece gliniane, brak słupów

- Mołdawia: piece kamienne, słupy

- obecność rzymskich cegieł. Niektóre budynki większe, z „bogatszym” wyposażeniem: st.Soldat Glivan k. Bukaresztu; Botosann (półziemianka wykładana płytami kamiennymi); Dulcennica I

- Węgry: st. Lebeny-Kaszasolomb (półziemianki)

- Kotlina Czeska - ogromne znaczenie półziemianek na st. (ponad 100 na jednym st!). St. Roztoky k. Pragi nad Wełtawą - układy liniowe półziemianek, ale też wyjątek: na około pustego placu

Najwcześniejsze grody wczesnosłowiańskie VI-VII

- w miejscach exponowanych, dobrze widocznych. Słabe walory obronne. Zabudowa na obrzeżach cypli - wolny plac centralny

- zabytki obcego pochodzenia: fibule palczaste, brązowe bransolety o pogrubionych końcach, zawieszki trapezowate środkowo fińskie

- spalone kości ludzkie (rytuał? Pogrzeb? Kult? - paleniska)

- Stanowiska:

- Polska: Kački (Podlasie), Szeligi (Mazowsze)

- Białoruś: Nikodymjowo, Słoboda-Łuszica

- Tuszemla (nie wiem, gdzie)

- Ukraina: Zimno

Słowiańszczyzna N-W - dopiero VIII, IX większość pewnych dat

- grupa Sukow (Sukow-Dziedzice) - Połabie, N-E Niemcy, Polska W do linii Wisły. Garnki krępe i przysadziste, ornamentyka - odciski pustej rurki w górnej części naczyń, w początkowej fazie ręcznie lepiona. Losiński - wczesne datowanie (kontrowersyjne), Bather - przewartościowanie datowania ceramiki

20 III 2007 (przepisane od Asi)

Okres plemienny na ziemiach polskich

Poł VII w:

- początek państwowości polskiej

- kwestia ceramiki obtaczanej

- pojawienie się nowych elementów w kulturze materialnej

- obiekty „wannowate”

- grody ufortyfikowane

Geograf Bawarski - źródło pisane, wymieniające ziemie słowiańskie. Najlepiej poznane jest Połabie.

- Wolinianie i Pyrzyczanie, Goplanie, Dziadoszanie, Ślężanie, Opolanie, Golęszyce (Golędnia, Gowęszyce), Wiślanie, Lędzianie

- Chanat Chazarski (na stepach), Pieczyngowie (nad Dniestrem), Słowianie, Awarzy, Państwo Franków, Ludy skandynawskie, Cesarstwo Bizantyjskie, Państwa arabskie (Abbasydzi i Omajadzi)

- st. Bachórz - półziemianki zastępowane przez obiekty wannowate

- występują również w W Europie, np. na Wyspach Brytyjskich

- Grodzisko - pozostałość po grodzie

- VIII w - Trzcinica, pocz. Wawelu, Naszacowice, Stradów. „miejsca sztucznie w celach obronnych zagrodzone”

- nierównomierna przebudowa =>rola dendrochronologii

=> zróżnicowanie regionalne:

- zachodnie - niewielkie, jednoczłonowe

- wschodnie - skomplikowany system wałów i fos, bardzo skomplikowane

- strefa pomorska: ok 200 obiektów, od VII w (być może młodsze). Oś Parsęty - duże skupienie (Ziemia Pyrzycka, Słupia, Radunia)

=> zróżnicowanie wielkości grodzisk

- SE - duże, Polska śr i Mazowsze - bardzo mało grodów

- powyżej 5 ha: ...... ...... małopolski: Naszacowice (15 ha), Stradów (największe polskie grodzisko: 25 ha), Demblin (28-30 ha, bardzo źle wy.....), Wawel + Okół (9 ha), Chodlik (Opole Lubelskie), Chodakówka. Lokowane przede wszystkim na krawędziach i wzgórzach

- 3-5 ha - obficie w Małopolsce (np. Trepcza), Górny Śląsk (Lubomia), Dolny Śląsk (Gilów - ponad poł. Na wzgórzach, 20% - krawędzie wysoczyzny, w miarę możliwości wykorzystywano wyżynne szczyty terenowe)

- 1-3 ha - w strefie Podkarpackiej, Lubelszczyzna, Dolny Śląsk, Strefa Sudecka (oblicówki kamienne). Brak na ziemi lubuskiej i w Pl środkowej. Preferowane wyniesienia, większy odsetek grodzisk równinnych

- 0,5-1 ha - Pomorze (głównie środkowe), Wielkopolska, Dolny Śląsk, Małopolska, Podkarpacie, Mazowsze - pojawiają się

- 0,1 - 0,5 ha - zachodnia część kraju (Pomorze Gdańskie), N Wlkp

- poniżej 0,1 ha - Pomorze Gdańskie i środkowe, Wlkp, punktowo na N kraju

=> rozplanowanie umocnień: grodziska jedno, dwu i wieloczłonowe. Kształt zależny od formy terenowej: koliste, nieregularne, czworoboczne, trójkątne, owalne.

JEDNOCZŁONOWE

- pierścieniowate - najczęściej w polsce. - jednoczłonowe koliste - przede wszystkim nizinne: Wlkp, sporadycznie Pl środkowa, N Mazowsze, Podlasie. Ibrahim ibn Jakub

- o kształcie zbliżonym do koła: Daleszyn. Wał poprzeczny - źle zachowane grodziska kolisye: Podebłocie, Milin

- czworokątne - Pomorze: Dorgościce, Proboszczewice, Luzino, Wielka Wieś

- podkowiaste - Pomorze, W część kraju

- cyplowe z wałem poprzecznym - E kraju

DWUCZŁONOWE

- Będorgów, Wawel (drewniano ziemny), Okół (palisada), Gilów na Dolnym Śląsku (oblicówka kamienna, ceramika, żelazo - kontakty z Czechami, Morawami), Pławęcino (Pomorze Środkowe), Zawada Lanckorońska

WIELOCZŁONOWE

- Małopolska, Wlkp (Boników), Luboń

- z wyodrębnionym gródkiem: Dolny Śląsk, Pomorze Środkowe, Bobięcino, Połczyn Zdrój, Kraśnik Koszaliński

- gród centralny: Stradów, Naszacowice

O KONCENTRYCZNYCH LINIACH (typ chodlikowski)

- Lubelszczyzna i Podlasie prawie wyłącznie, najczęściej nizinne

- Chodlik, Pawołów? Leszczyna, Krzesk-Królowa Niwa?

- na terenie lubelszczyzny ten typ grodów przechodzi w fazę państwową. Niejednolita technika obwarowań, różna szerokość międzywali

=> Zagadnienia grodów typu Wietrzno - kształt lekko wrzecionowaty, podgrodzia zataczane przez łagodne łukowate obwarowania. Obiekty wyżynne.

- Trzcinica, Przeczywa, Wietrzno - strefa karpacka

- analogie min.na Słowacji (Svaty Jur k.Bratysławy). Brak analogii na innych ziemiach polskich, wyjątek to Bonikowo pow. Kościan w Wlkp (obiekt nizinny)

=> Bastiony na grodziskach plemiennych - kopułki ziemne po zewnętrznej stronie wału (punkt obserwacyjny, funkcja flankująca łuku). Głównie Pomorze

- Szwobnica, Obrowo, Gołczewo

=> grodziska zachodnich Słowian IX-X w wg Poleskiego: nasycenie w W Pl, w Małopolsce nawiązania do wielkich grodzisk z Czech i Moraw

=> grodziska typu Tornow - wały większe od majdanków. Dwustożkowata ceramika na kole typu Tornow z obecnością złobków na wylewie.

- st. Tornow VI-VII w, ciągłość z OWR?, dat dendro: I poł X w.

- Łużyce, Wlkp, Dolny Śląsk

- Palisada (częstokół, ostrokół) - uzupełnienie bardzo skomplikowanych konstrukcji

- konstrukcja przekładkowa (odmiany: podkładkowa - nachylenie konstrukcji wałowej; rusztowa - poprzeczne legary co pewne odległości)

- konstrukcje skrzyniowe

- grody z oblicówką kamienną - większość z fazy plemiennej, głównie grodziska sudeckie

- Gilów, Graniczna? Strachów, Niemcza, Dobromierz (oblicówka na zewn i wewn stronie).

wg prof.Heleny Zoll-Adamikowej

- S Pl - Strefa C: pochówki kurhanowe. Ciałopalne: Krzemionki (okres plemienny), Kleczanów, Kornatka

- N - strefa A - bezpochówkowe

- S Pl - strefa B - wczesnosłowiański - wielkie pochówki. Obecnie pochówki typu Alt-Käbelich (np. Krk-Bieżanów) - kwadratowe lub prostokątne, przepalone kości + ceramika. Od II poł VIII w na W Pl

Alt Käbelich i Neurenkirchen - płaskie cmentarzyska z grobami warstwowymi, rozległe jamy prostokątne podobne do półziemianek (coś tam jeszcze jest napisane, ale za cholerę się nie doczytam)

3 IV 2007

- noże wolutowe - najczęściej mają 2 ozdobne elementy na rękojeści (woluty), zdarzają się też z 2x wolutami. Najczęściej żelazne, czasem brązowe. VIII-X w (okres plemienny) na osadach. Europa Środkowa, Kotlina Karpacka, Podniestrze, dorzecze Prutu i Seretu, Podnieprze

- skarby żelazne - złożone z grzywien nieckowatych. Od IX w (wpływ państwa wielkomorawskiego). Morawy, Czechy, Słowacja, Polska S (Krk-Okół - Kanonicza 13 => 4200 grzywien powiązanych w wiązki; Zawada Lanckorońska, Kostkowice k.Zawiercia, N przedpole Sudetów). Grzywny w Polsce mają inną wagę niż Wielkomorawskie. Słowacja - Nove Zamky

- Miski Śląskie (misy typu śląskiego) - żelazne, VII-XII. Funkcja płacideł (wg Hensela, Hermana, Rzeźnika), kuchenna (wg Łukasiewicza, Kostrzewskiego) lub możliwość łączenia obu funkcji - odciski ziaren na egzemplarzu z Bruszczewa, przekaz żydowski (wg Piekalskiego i Poleskiego)

- ostrogi haczykowate z zaczepami zagiętymi do wewnątrz: wg Jana Żaka (1959) były one niezwykle czułe chronologicznie, VI-X w, a poszczególne typy miały się ze sobą nie zazębiać, jednak hipoteza ta została w latach '60 skrytykowana. Obecnie datuje się je na poł. VII-k.IX ewentualnie I poł X w, nie są czułe chronologicznie (Mikulčice - horyzont przedwielkomorawski - w jednej warstwie ponad 50 tego typu ostróg różnych odmian - kres koncepcji Żaka)

Ośrodek krakowski we wczesnym średniowieczu

Badania:

1931 G. Leńczyk na Rynku Głównym przy Sukiennicach

1934 R. Jamka - cmentarz przy kościele św. Wojciecha

1934-37 - kopiec Krakusa (Żurowski, Jakimowicz)

Po zakończeniu WW II - Wawel, Tyniec (Leńczyk) i Skałka

Stare Miasto (Radwański)

Ok.1000 roku szereg osad. X/XI większość po lewej stronie Wisły (w tym Wawel): Kazimierz, Dębniki, Ludwinów. Budynki naziemne, zrębowe, półziemianki.

Na prawym brzegu tylko jedna osada - hipotetycznie Krzemoinki. Niewielkie ślady osady w trakcie nadzorów.

Zagadkowa kwestia klasztoru benedyktyńskiego (misja św. Wojciecha? Mnisi z Brenova k. Pragi)

Zwierzyniec, góra św. Bronisławy - kościół św. Salwatora

Kazimierz - na wyspie utworzonej przez 2 ramiona Wisły: okol. Kość. Św Wawrzyńca, Skałka, rejon św, Jakuba, Wieś Bawół

Osada na Zakrzówku u podnóża Skałki Twardowskiego (VIII-X w) , około 1000 r na miejscu osady zaczyna funkcjonować niewielki cmentarz szkieletowy (do pocz. XII w pochowano tam 120 osób, istniał XI-XIII). Został on przebadane niemal w całości, możliwe, że wykorzystywali go mieszkańcy osady w Dębnilkach. Grób w centrum, otoczony rower, efektowne wyposażenie (wiadro, ozdoby, długi nóż na wysokości pasa).

Kwestia innych cmentarzy krakowskich - min. przy kościele św. Andrzeja, Rynek

Wawel VIII w, przebudowa X/XI w

Okół II poł IX. Zausznice wielkomorawskie (II poł IX) oraz staroromańskie okucie pasa (I poł X), zdaniem Radwańskiego przebudowa w I ćw XI. W miejsce palisady wał drewniano-ziemmny (szer.11m).

wg.Zakiego pod koniec władztwa czeskiego i w początkach piastowskiego na Wawelu pojawia się 8-10 udowli z białego kamienia kościołów romańskich:

- budowla czworokątna (1949-52 Leńczyk, Żaki) - plan kwadratu z wąskim korytarzem od strony SE, murowana z płytkowego wapienia z domieszką piaskowca. Datowanie podobnie jak w rotundzie śwśw Felixa i Adaukta, być może jeszcze X w, użytkowana jeszcze w XIII.

- kościół B - przedromański. Centralna dwuabsydowa rotunda, z łupanego w płytki kamienia. Technika opus emplectum (świetne lica, we wnętrzu gruz). Odryty dopiero w 1966 (Żaki), Naziemne partie zachowane fragmentarycznie. X/XI. Ew k.X, funkcjonował jeszcze w XIII (tak datowane są najmłodsze pochówki w jego zapleczu)

- przedromańska rotunda i romańska budowla - budowla centralna z płytkiego wapienia, tech. Opus emplectum, z podkowiastą absydą od str E. Zastąpiona przez jednonawoą budowlę orientowaną z prezbiterium zamkniętym prostą ścianą. 1 ćw XI - przedromańska, XII - kaplica romańska

- romańska rotunda k.baszty sandomierskiej - technika budowy wskazuje na k.XI, pocz. XII w

- rotunda pod wezwaniem św św Felixa i Adaukta - budowla centralna murowana z płasko łupanego piaskowca, 4absydowa z aneksami (tetrakonchos). Położona w środkowej części wzgórza. Najlepiej zachowana budowla przedromańska w Polsce poza palatium na Ostrowie Lednickim. Hipotetyczne wezwanie NMP (Długosz). X w

- katedra pod wezwaniem św. Wacława, od 1253 św św Wacława i Stanisława - 1000 bp krakowski Poppo (wcześniej Prochor i Prokulfl). Faza przedromańska rozpoznana jedynie w strefie fundamentowej, katedra romańska tzw.hermanowska, z kostki wapiennej i ciosów piaskowcowych, trójnanowa, 2chórowa. Oba chóry zamknięte absydami. Pod chórami krypty. Relikty zachowane min.w krypcie św. Leonarda (ościeża okienne, gurty, kolumny). 1090-1142

- kościół św. Gerona - położony na E od katedry, 3nawowy, transept z 2 absydami od str E, 2wieżowy masyw zachodni. Opus emplectum. Czasy Kazimierza Odnowiciela 1038-1058

- krypta św.Leonarda - pochówek bp Maurusa z 1118: ołowiana tabliczka (inskrypcja z datami), kielich, pierścień

- Palatium (Sala o 24 słupach) - plan prostokąta, oś EW, najprawdopodobniej 2kondygnacyjna. Długość 43 m. Z fazy romańskiej zachowane jedynie partie fundamentów i niewielkie relikty murów nadziemnych. Sala o przekryciu wspartym na 24 słupach..........

- kościół św. Wojciecha - najstarszy kościół w strefie osadniczej (k.X lub pocz. XI), po kanonizacji Wojciecha w 999. Zachowane resztki drewnianej podłogi. Max długość 9 m, prezbiterium prosto zamknięte, nawa kwadratowa, wąski przedsionek. 2 lub 3 przebudowy, pierwsza w XI w, w końcu XI-pocz XII przebudowa z wykorzystaniem kamienia. Brak krypty (dobudowa później). Cmentarz wykorzystywany do XV w.

=> 2 poł XII w -wisiorek złoto& kryształ górski, w technice filigranu i granulacji. Motyw esownic i kółek, szlifowanie. Nie wcześniej niż w XV w, w obrębie budowli nr 5 na Wawelu

- kościół św. Benedykta II poł X lub pocz. XI w. Analogie na Wawelu. Położony na górze św Benedykta (w posiadaniu Norbertanek od 1254), teren na obrzeżach aglomeracji krakowskiej, skaliste wzniesienie w paśmie Krzemionek. Badania Zina i Grabskiego: obecna św na bazie 2 wcześniejszych budowli sakralnych. Mury 1 budowli - kolista nawa i podkowiasta absyda na skalistym podłożu, z piaskowca (zaprawa wapienna). 2 faza - budowla jednonawowa z kwadratowym prezbiterium (kostka wapienna), XII w. Obecny kościółek z 1598 r.

- kościół św Jana I poł XII. Pierwsza wzmianka w 1308. Położony ukośnie do siatki ulic, mur wzniesiony z ciosów wapiennych (datuje). Badania Grabskiego, Zina i Radwańskiego - natrafiono min. na absydę

- kościół św. Salwatora - na Zwierzyńcu, poświęcony w 1148 r, technika opus emplectum. 3 fazy budowli: 1 - I poł XI, prezbiterium zamknięte absydą, 2 - 2 poł XII, 3 - k.XII-pocz.XIII. Obecnie jednonawowy z prostokątnym prezbiterium i wieżą od strony W (lata 1620-22). Badania Grabskiego, Zina i Radwańskiego

- kościół św. Andrzeja - teren Okołu, z ciosów piaskowcowych i wapiennych. W pocz. XIV dobudowa prezbiterium dla klarysek, hełmy wież z XVII i XVIII w. Wg obecnych historyków budowla związana z Palatynem Sieciechem i pierwotnie posiadająca wezwanie św. Idziego. Za czasów bp Krk Lamberta (1082-1101) patronem św. Andrzej. Na terenie Okołu zapewne istniała wcześniej jakaś świątynia drewniana.

- tzw Oratorium dominikańskie 2 ćw. XIII w - 1222 osadzenie pierwszych Dominikanów przy kościele św. Trójcy, rok później konsekracja kościoła jako dominikańskiego.

- Inne: św Mikołaja. Niezlokalizowane: św. Floriana na Kleparzu, św. Marcina na Okole, św Wawrzyńca na Kazimierzu, św Jakuba na Kazimierzu

- opactwo Benedyktynów św św Piotra i Pawła - 1044 fundacja opactwa wg Długosza. Skaliste podłoże. Kościół (2 poł XI) pierwotnie murowany z kostki wapiennej i ciosów piaskowca, bazylika 3nawowa. Nawy od E zamknięte absydami. Klasztor (poł.XII) założony na planie czworoboku, przylega do kościoła od S. Faza romańska: od E i W całość ograniczona dwoma murami kurtynowymi, osłaniały one drewnianą, uchwyconą w trakcie badań zabudowę. Czworobok zamykał refektarz.....

- opactwo cystersów NMP i św Wacława - pocz. 1222 rok bp Krk Iwo Odrowąż przekazuje cystersom z Kacic dobra w Mogile

17 IV 2007

Garncarstwo wczesnośredniwoieczne

- surowiec (rodzaj gliny, domieszka, wielkość i ilość ziaren)

- technika wykonania (lepienie, obtaczanie =>słaboformujące na kole wolnoobrotowym)

- wypał (sposób utleniający)

- kwestia obecności szkliwa (bardzo rzadkiego we wczesnym średniowieczu)

- zróżnicowanie formalne naczyń (bardzo niewielkie)

- zdobnictwo (wątki zdobnicze i technika wykonania ornamentu)

- studia M. Parczewskiego oraz Iriny Rusanowej. Wcześniej nietrafne, bezkrytyczne opracowanie Jivo Hasegawy

- w trakcie analizy zwrócenie uwagi na surowiec, sposób obróbki, wielkość, wystrój zewnętrzny, .... 2 pierwsze cechy wiążą się z dokumentacją opisową, kolejne - rysunkową

- naczynia ręcznie lepione, masa garncarska dość prymitywna, zewnątrz słabo wypalona, głównie niezdobiona

=> W. Holubowicz „Garncarstwo wiejskie zachodnich terenów Białorusi” Toruń 1950

- Zasoby gliny najczęściej w sąsiedztwie miejsca zamieszkania

- glina tłusta, bardzo mała naturalna domieszka piasku lub mułku

- przechowywanie odczyszczonej, zalanej wodą gliny w jamach przez 2-3 mce - przegnicie substancji organicznych

- stosowanie domieszki i zasadność jej użycia

- I grupa surowcowa: najwcześniejsza faza ceramiki wczesnośredn. - duża domieszka w postaci tłucznia skalnego, żużlu, piasku. Średnia wielkość ziarenek 1-5 mm, często jednak większe. Najstarsza ceramika nowohucka - obecność szamotu, potłuczonej ceramiki (podobnie jak w kijowskiej). Obmazywanie - angobowanie

- 2 faza późniejsza: domieszka mineralna o mniejszych wymiarach (poniżej 2 mm), równomiernie rozmieszczona, często łączy się już z obtaczaniem, brak angoby