MŁODOPOLSKA LITERATURA FANTASTYCZNO - NAUKOWA
* w utworze fantastyczno-naukowym występuje fantastyczny środek techniczny (eliksir lub maszyna)
* autor tworzy iluzję naukowości
Literatura fantastyczno - naukowa czerpie z:
BAŚNI - takie elementy jak: cudowny napój, motyw sobowtóra, baśniowe postaci, wydarzenia
POWIEŚCI AWANTURNICZO-PRZYGODOWEJ - wydarzenia, perypetie, przeszkody
UTOPII, ANTYUTOPII - kreowanie idealnych światów, wytykanie negatywnych stron utopii, zwrócenie uwagi na jednostkę
POWIASTKI FILOZOFICZNEJ - rozważania, refleksje, obraz psychologiczny bohatera
Do rozwoju literatury fantastyczno-naukowej przyczynił się kryzys pozytywistyczny.
Ten rodzaj literatury rozwijał się lepiej w społeczeństwach przesyconych nauką. Pozytywizm przygotował grunt dla rozwoju tego rodzaju literatury.
Konstrukcja powieści fantastyczno - naukowej:
narracja auktoralna przechodzi w personalną = oddanie głosu bohaterom, brak ocen i sądów narratora
Literatura fantastyczno - naukowa była zainteresowana takimi tematami jak: psychologizm, psychiatria, psychoanaliza, obłęd, rozdwojenie jaźni, hipnoza, spirytualizm, telepatia, kultura wschodu, buddyzm, zagadnienie czasu (jak upływa czas, podróże w czasie, lęk przed śmiercią, ingerencja w czas)
Literatura fantastyczno-naukowa często opisuje kraje utopijne i antyutopijne. Utopia kreuje świat ujednolicony, w którym brak miejsca na indywidualizm, jednostkowość. Antyutopia odpowiada na utopię, widzi w niej zagrożenie. Bohater w tego rodzaju utworach może być zewnętrzny (przybywa do obcego sobie społeczeństwa) lub wewnętrzny (żyje w nim, ale się z nim nie zgadza).
Przykłady utworów:
OPOWIADANIA ANTONIEGO LANGEGO:
„Babunia”
Utwór ten dotyczy zainteresowania czasem, traktowanie starości jak chorobę, z której można się wyleczyć.
Bohaterka, 91-letnia Klementyna, zaczyna chorować, a następnie ulega odmłodzeniu. Odmłodzenie początkowo przypomina rozkład: staruszka łysieje, ma gorączkę, białe plamy na ciele, przyspieszeniu ulega proces starzenia się, po czym następuje odmłodzenie - wygląda jak 19-letnia dziewczyna.
Zajmuje się nią Michaś, który fascynuje się śmiercią i odmłodzeniem organizmu. Obserwuje dziwne zachowanie Klementyny - raz zachowuje się ona jak młoda dziewczyna, zaraz potem jak staruszka. Mieszają się jej rzeczywistości, nakładają się na siebie. Z nadmiaru emocji - umiera.
Klementyna nie zapomniała jak to jest być babcią, nie potrafiła poradzić sobie z życiem w dwóch rzeczywistościach.
”Kometa”
W 1910 roku kometa uderza w Ziemię, co powoduje cofnięcie się czasu. Tylko główny bohater ma świadomość tego co się stało. Traktuje cofnięcie w czasie jako szansę poprawienia swojego życia. Opowiadanie to ukazuje, że nie można zmienić swojego życia, bo nad naszym życiem ciąży fatum. Schemat naszego życia został z góry zapisany.
„Eksperyment”
Dotyka zagadnień związanych z hipnozą, a także z życiem przed i po śmierci.
Ojciec wprowadza swoje dziecko (noworodka) w stan hipnozy. Podczas tego stanu dziecko odpowiada na jego pytania, dotyczące ludzkiej duszy. Ojciec dowiaduje się, że dusza ludzka została strącona na Ziemię za karę, za grzech buntu.
Hipnotyzer mógł się zasugerować książką, którą wcześniej przeczytał. Mógł więc się nie dowiedzieć niczego od dziecka, ale właśnie z tej książki. Mógł sam sobie odpowiadać na pytania.
„Almanzor”
Władca o imieniu Almanzor próbuje innym narzucić los. Robi to przy pomocy kaligrafa - Hannibala. Wybierając dla innych koleje życia, sam przyjmuje swój los - śmierć.
Opowiadanie to opisuje kondycję człowieka - człowiek może przyjąć los lub go odrzucić. Istnieją determinanty losu ludzkiego.
„MIRANDA” ANTONI LANGE
Miranda to antyutopijna powieść Antoniego Langego, wydana w 1924 w Warszawie. Określana mianem "romansu naukowego rozszerzonego do wymiarów filozoficznych" oraz fantazji okultystycznej, w której autor starał się "zjawiska spirytystyczne wytłumaczyć sposobem racjonalnym". Nietypową cechą Mirandy jest również współistnienie w utworze zarówno elementów klasycznej utopii jak i dystopii (satyryznego obrazu utopii). Jest to ostatnie ważne dzieło Langego, a jednocześnie najbardziej znany współcześnie utwór tego pisarza.
Bohaterem powieści jest Jan Podobłoczny, entuzjasta nauk ezoterycznych. Zmuszony uciekać z Polski, rozbija się na nieznanej wyspie na Oceanie Indyjskim. Wyspę zamieszkuje społeczeństwo, które za nadrzędny cel postawiło sobie samodoskonalenie duchowe w myśl braminizmu. W efekcie lud ten do perfekcji opanował obce Europejczykowi zdolności ludzkiego mózgu: lewitację, mediumizm czy telepatię.
Wyspa podzielona jest na ministerstwa: Miłości, Mądrości i Potęgi, które ustalają duchowy porządek społeczności. Polityka wyspy opiera się na kwestiach metafizycznych, a życie toczy się zgodnie z zasadami wolnej miłości, pokoju, medytacji i anarchii.
Jan Podobłoczny, podczas pobytu na wyspie, zakochuje się w tajemniczej Damajanti, która do złudzenia przypomina mu zjawę wywoływaną przez znane warszawskie medium - Mirandę. Romans ma tragiczny finał, którego podłożem jest rozdźwięk między cielesnością a światem duchowym człowieka. Czytelnicy Juliusza Słowackiego mogą odnaleźć w tym wątku ukrytą aluzję odnośnie tworzonej przez polskiego romantyka filozofii genezyjskiej. Szczególną rolę odgrywa w powieści tajemnicza substancja o nazwie Nirwidium (anagram nazwiska Cypriana Kamila Norwida); kontakt z Nirwidium staje się na wyspie rytuałem mającym na celu dążenie do doskonałości. Substancja zdaje się być Janowi Podobłocznemu cudownym środkiem mogącym przywrócić Polsce niepodległość. Wykorzystywany przez mieszkańców wyspy odpowiednik Nirwidium staje się przyczyną wielu tyle tragicznych, co niezrozumiałych dla bohatera powieści zdarzeń. W Polsce natomiast Nirwidium spotyka się z powszechnym odrzuceniem.
„Na srebrnym globie” , „Rękopis z księżyca” JAN ŻUŁAWSKI