23b. Prozodia wiersza (zestrój akcentowy, intonem, antykadencja, kadencja, stopa, transakcentacja).
Parodia a satyra.
Mateusz Rozmus
Prozodia wiersza
Intonem - wchodzący w opozycje znaczeniowe intonacyjny (melodyczny) przebieg samogłoski. Intonemy rozróżnia się zwykle w tych językach, w których dwa wyrazy skądinąd jednakowe różnią się znaczeniem, jeżeli ich samogłoska różni się intonemem. Tu ta różnica dotyczy zakończeń członów frazy, które przeciwstawiają się sobie przebiegiem intonacyjnym (melodycznym) rosnącym albo opadającym, tworząc dominanty lub kody.
Antykadencja (dominanta) - intonem otwierający. Krótko mówiąc: gdy głos „idzie do góry”.
Kadencja (koda) - intonem zamykający. Gdy głos „wraca do dołu”.
Zestrój akcentowy - grupa sylab podporządkowana prozodyjnie wspólnemu akcentowi. Zestrój to nie tylko pojedyncze słowo, lecz także zespół wyrazów samodzielnych z niesamodzielnymi. Zdarza się, że posiada też akcent poboczny, ale nie jest on ważny. Zestroje mają niebagatelny wpływ na tok naszych wypowiedzi. Wg Marii Dłuskiej wpływają one na rozczłonkowanie mówionego tekstu - między zestrojami występują pauzy, zestrój z pauzą w środku to nie zestrój. Natomiast rozczłonkowywanie tekstu na zestroje jest zawsze związane z zawartym w nim sensem.
Stopa akcentowa - powtarzający się układ sylab akcentowanych i nieakcentowanych, lub to samo inaczej, ale słowo w słowo z Dłuską: „układ sylaby akcentowanej i nieakcentowanych, powtarzające się z zupełną lub przybliżoną regularnością”. Stopa jest charakterystyczna dla sylabotonizmu.
Najczęstsze stopy w poezji polskiej to: trochej (Aa), jamb (aA), daktyl (Aaa), amfibrach (aAa), anapest (aaA) i peon trzeci (aaAa).
Transakcentacja - przeniesienie akcentu z sylaby prawidłowo akcentowanej na inną. Na celu ma zwrócenie uwagi czytelnika.
Parodia a satyra
Parodia - odmiana parafrazy, która spełnia funkcję humorystyczną (rodzaj zabawy literackiej), bądź satyryczną (używana jako element polemiki).
Parodia jest szczególnie wyrazistą formą stylizacji, która może łączyć się z różnymi gatunkami literackimi, w szczególny sposób z epigramatem, posługując się często jego językiem, zwłaszcza w finalnych puentach. Istotą parodii jest obraz dzieła, stylu itp. o charakterze komicznym. Jednak niekoniecznie jest to typowy komizm wyrażany głośnym śmiechem; istniejące w parodii różne rodzaje humoru, ironii, wywoływać mogą śmiech bardziej subtelny. Parodię stosuje też wiele kabaretów.
Parodia często skierowana jest przeciwko czemuś lub komuś. Nosi takie znamiona zwłaszcza w swej odmianie politycznej, będąc środkiem krytyki, sposobem walki. Jej rozkwit jako gatunku ma miejsce przede wszystkim w systemach politycznych uniemożliwiających swobodny przepływ myśli, nasilając się w okresach niepokojów politycznych i społecznych. Jest to nowsza odmiana parodii. Znana była już w starożytności i średniowieczu, kiedy w przeważającej większości miała pozytywny charakter, a u jej podstaw leżał zachwyt nad parodiowanym obiektem.
Satyra - gatunek literacki lub publicystyczny łączący w sobie epikę i lirykę (także inne formy wypowiedzi) wywodzący się ze starożytności (pisał je m.in. Horacy), ośmiesza i piętnuje ukazywane w niej zjawiska, obyczaje, politykę, stosunki społeczne. Prezentuje świat poprzez komiczne wyolbrzymienie, ale nie proponuje żadnych rozwiązań pozytywnych. Cechą charakterystyczną satyry jest karykaturalne ukazanie postaci. Istotą satyry jest krytyczna postawa autora wobec rzeczywistości, ukazywanie jej w krzywym zwierciadle.
Poza parodią i satyrą (wikipedia.org.pl)
Wszystko wg tekstów Marii Dłuskiej: Wiersz, Klauzula i Systemy wersyfikacyjne (z I tomu Poetyki), oraz Prozodia języka polskiego.