62. Wiersz wolny składniowy syntagmatyczny - definicja (delimitacja, segmentacja, prozodia, struktura rematyczno-tematyczna, izomorfizm; odmiany, przykłady).

Ogólnie wg pani Urbańskiej:

Wiersz wolny składniowy cechuje się: - delimitacją wierszową tekstu współbieżną; - pauzą wersyfikacyjną przypadającą w miejscu działu składniowego (tzn. pokrywa się z granicą składniową mocną lub słabą).

Dla kontrastu – wiersz antyskładniowy cechuje się: - rozbieżną z jego członowaniem logiczno-składniowym; - granicami wersów występującymi w takich miejscach ciągu wypowiedzeniowego, gdzie granicy składniowej nie ma.

Wiersz składniowy dzieli się na:

1) wiersz nienumeryczny zdaniowy, gdzie podział wierszowy nakłada się na granice składniowe mocne,

2) wiersz skupieniowy (inaczej różewiczowski, SYNTAGMATYCZNY), gdzie owe granice są słabe.

Wiersz wolny składniowy syntagmatyczny

* współbieżność obydwu porządków delimitacji – syntaktycznego i wersyfikacyjnego;

* klauzule wersów przypadają w miejscach działów logiczno-składniowych.

definicja

Wiersz wolny syntagmatyczny to taki wiersz, który nie przestrzega żadnego z systemów numerycznych, a delimitacja wersowa następuje w granicach słabych ciągu wypowiedzeniowego.

pojęcie syntagmy i wierszowy „proces syntagmizacji”

Syntagma - odcinek wypowiedzi integralny pod względem składniowym, intonacyjnym i znaczeniowym. Biorąc zdanie, możemy podzielić je na mniejsze części tworzące właśnie takie odcinki (ważne jest, że słowa należące do jednej syntagmy muszą stać w zdaniu obok siebie), np. zdanie "kupiłem dzisiaj piękny zielony samochód" moglibyśmy podzielić na syntagmy w ten sposób: ["kupiłem", "dzisiaj", "piękny zielony samochód"] ale też: ["kupiłem dzisiaj", "piękny", "zielony", "samochód"], raczej jednak nie ["kupiłem", "dzisiaj piękny", "zielony samochód"], bo "dzisiaj piękny" nie tworzy zespołu integralnego pod względem logiczno-składniowym. Z tego przykładu wynika ważny wniosek: podział na syntagmy nie jest czynnością jedynie mechaniczną i dla jednego wypowiedzenia można go dokonać na wiele sposobów.

Procen syntagmatyzacji - zdarza się tak, że ciąg słów tworzący wers nie byłby syntagmą gdybyśmy tekst wiersza potraktowali jako zapisany w sposób ciągły, natomiast wskutek tworzenia odrębnego wersu taką syntagmą się staje. Tworząc takie wersy (np. złożone z jednego słowa), bardzo mocno obciążamy je semantycznie (rzadziej - ekspresywnie), gdyż zwracają one uwagę czytelnika, który doszukuje się w nich głębszych sensów. W tym kontekście można też mówić o tzw. syntagmach doraźnych, czyli grupach słów, które w normalnych okolicznościach nie tworzyłyby żadnej całości składniowej, natomiast na potrzeby wiersza, w którym występują w jednym wersie - takiej całości można się doszukiwać.

Zauważmy, że wiersz, w którym występowałyby same syntagmy doraźne, w istocie byłby wierszem antyskładniowym.

kontur intonacyjny

Intonacja wiersza syntagmatycznego wiąże się ściśle z pojęciem tematu i rematu zdania. Temat jest tym, o czym zdanie będzie mówić, czymś nie wnoszącym istotnej informacji (czyli po prostu - tematem zdania), natomiast remat - częścią istotną, określającą temat i wzbogacającą naszą wiedzę o nim. Wersy tematyczne są więc zakończone antykadencją (bo oczekujemy po nich jeszcze rematu), natomiast rematyczne - kadencją.

Wyróżnić można trzy często występujące typy konturów intonacyjnych (oczywiście oprócz nich, może w wierszu syntagmatycznych może wystąpić nieskończenie wiele innych):

Pierwszy Drugi Trzeci

/ - temat / - temat, cz.1 / - temat 1

\ - remat, cz.1 ... \ - remat 1

... / - temat, cz. n / - temat 2

\ - remat, cz. n \ - remat \ - remat 2

niejednoznaczność członowania: „syntagmy ruchome”, migotliwość znaczeniowa

Syntagma ruchoma - może łączyć się zarówno z wersami poprzednimi jak i wcześniejszymi. Co więcej, obie te możliwości współistnieją w tekście na równych prawach, tworząc zamierzoną niejednoznaczność.

Migotliwość znaczeniowa - wynikające z występowania wielu syntagm ruchomych na jednym obszarze, nakładanie się sensu wielu odcinków i powstawanie możliwości wielorakich połączeń znaczeniowo-składniowych. A zatem wiersz zyskuje wiele sensów, które wszystkie współistnieją.

tendencje izomorfizacyjne (= rytmizacyjne)

Rytm w wierszu syntagmatycznym osiąga się poprzez podobieństwo (składniowe, ale też znaczeniowe) - izomorfizm. Mogą to być na przykład ciągi wyliczeniowe (często zaczynane od anafory będącej spójnikiem). Może to być dość skomplikowane: Urbańska opisuje budowę teleskopową, czyli ciągi wyliczeniowe w ciągach wyliczeniowych. Ale ogólnie to za wiele o tym się nie da powiedzieć.

Odmiany: Wiersze syntagmatyczne mogą być stychiczne lub segmentowane regularnie i nieregularnie. W wierszu segmentowanym nieregularnie rola całości ponadwersowych bliższa jest akapitowi w tekście pisanym prozą niż strofie w wierszu numerycznym regularnym. Brak tu analogii do strofy, ponieważ układ wersów w obrębie nierównych segmentów nie stanowi struktury wewnętrznie uporządkowanej, powtarzanej na przestrzeni całego utworu. Wyodrębniony graficznie szereg wersów jest najczęściej zamkniętą całością znaczeniową i składniową.

Jednostka ponadwersowa w wierszu syntagmatycznym segmentowanym jest rodzajem „archisyntagmy”, złożonej z mniejszych syntagm–wersów. Struktura ciągu wypowiedzeniowego jest taka, że zachodzi w nim zjawisko „teleskopowego” wchodzenia jednych syntagm w drugie. Właśnie ta cecha decyduje o całej strukturze wiersza syntagmatycznego.

Przykłady: Różewicz – „Kolebka”, „Kamieniołom”, „Przenikanie”; Herbert „Jedwab duszy”.