Definicja i składniki kultury.
Termin „kultura” etymologicznie oznacza uprawę ziemi (łacińskie cultura od czasownika colere – uprawiać rolę), współczesny jednak sens tego pojęcia uległ istotnemu poszerzeniu. Kultura jest istotnym atrybutem ludzkiej osoby. Wielowymiarowość bytu ludzkiego powoduje różnorodność form kultury. Człowiek potrzebuje wielu wartości: materialno – ekonomicznych,
biologiczno – witalnych oraz umysłowo – duchowych. Te ostatnie to prawda, dobro, piękno, świętość oraz pochodne względem nich. Poszczególne wartości odpowiadają określonym formom kultury ludzkiej. Określenie kultury wskazuje, że można ją ujmować od strony podmiotowej i przedmiotowej.
Wśród definicji kultury wyliczyć można następującą typologię:
Opisowo – wyliczające – klasyczna postać definicji antropologicznej. Edward Tylor napisał: „Kultura jest to złożona całość, która obejmuje wiedzę, wierzenia, sztukę, moralność, prawo oraz inne zdolności i nawyki nabyte przez ludzi, jako członków społeczeństwa”.
Historyczne – kładą nacisk na tradycję, odwołują się do takich pojęć jak „dorobek”, „dziedziczenie”.
Normatywne – kładą nacisk na podporządkowanie normom jako podstawową własność zachowań kulturowych – wskazują na jedność stylu życia.
Psychologiczne – kładą nacisk na mechanizmy psychologiczne kształtowania kultury, podstawowy proces – uczenia się.
Strukturalistyczne – koncentrują się na całościowym charakterze kultur
i wewnętrznej organizacji kultury.
Genetyczne – wyjaśniają pochodzenie kultury. Pokazują, że kultura jest rezultatem społecznego współżycia, a także pracy. Kulturę przeciwstawia się naturze.
Termin kultura ma odmienne znaczenie dla reprezentantów różnych nauk:
Dla archeologa – to zbiór rzeczy materialnych znalezionych na miejscu wykopalisk, wykonanych z kamienia, metalu, kości bądź drewna,
Dla etnografa – to nie tylko przedmioty materialne, lecz również działania ludzkie i efekty tych działań, pieśni, przysłowia, baśnie, mity, legendy, mody, zwyczaje czy obrzędy, występujące w danym regionie.
Dla antropologa – to sfera przedmiotów materialnych, zachowań ludzkich, a także instytucje, działalność gospodarcza, zabawa, język
i religia.
Dla psychologa – to zbiór, do którego wchodzą przede wszystkim zachowania jednostki, jej myśli, uczucia i reakcje; kultura przejawia się przez zbiór reguł i motywów postępowania, form ekspresji, nakazów
i zakazów, ocen i sądów.
Dla socjologa – wydzielony obszar życia i działalności grup ludzkich.
Obfitość definicji jest następstwem przyjęcia globalnego, antropologicznego podejścia do kultury.
Podmiot kultury.
Dzisiaj socjologia obejmuje dwa typy zjawisk:
Zachowania ludzkie,
Przedmioty stanowiące wytwór tych zachowań.
Kultura ujęta została w tej definicji całościowo, ukazuje sposób życia; jest definicją antropologiczną.
Pojęcie kultury w węższym rozumieniu:
Można ograniczyć się jedynie do analizy zachowań ludzkich:
Zachowania bezpośrednie – czynności zewnętrzne, które podlegają jedynej i oczywistej interpretacji; wykorzystanie oczywistych zachowań przynosi oczywiste skutki. Są one związane z zaspokajaniem potrzeb.
Zachowania symboliczne – są to zachowania znaczące, oparte na symbolach. To zachowania semiotyczne:
Każdej sytuacji bezpośredniej można nadać znaczenie symboliczne. Przy rozróżnianiu zachowań bezpośrednich i symbolicznych musimy znać motywację człowieka.
Zachowania symboliczne wymagają podwójnej interpretacji – związek oddziaływań ze skutkami nie jest oczywisty.
Stosunek czynności bezpośrednich i symbolicznych do kultury nie jest jednakowy. Nie wszystkie zachowania bezpośrednie przebiegają według określonych wzorców. Wszystkie czynności symboliczne mają wartość kulturową.
Implikuje to zatem podział kultury na:
Kulturę bezpośrednią,
Kulturę symboliczną.
Kultura symboliczna:
Operuje znakami,
Nie ma wyraźnych odniesień instrumentalnych. Analizując kulturę symboliczną, badamy związek kultury ze społeczeństwem.
O kształcie kultury symbolicznej decyduje kształt społeczeństwa. Wraz ze zmianą podłoża społecznego następuje zmiana kultury – ramy kultury symbolicznej są zmienne.
Dobra kultury.
Dobra kultury – termin ten jest rozmaicie interpretowany, w zależności od tego, jak dany badacz rozumie pojęcie kultury. Jeśli uważa on za kulturę całokształt materialnego i niematerialnego dorobku ludzkości, wówczas do dóbr kultury zaliczy zarówno rzeczy i usługi, jak i dobra niematerialne czy zachowania i zjawiska etyczne. Jeśli zaś uważa słowa kultura w węższym znaczeniu, sens terminu dobra kultury wynika z kontekstu, w jakim został on użyty. Np.: gdy mówi on o dobrach ludzi wierzących czy niewierzących, to do dóbr kultury zalicza zjawiska z zakresu postaw, idei, doktryn czy świadomości ludzkiej. Ale jeśli zajmuje się dobrami kultury w muzeach, ma na myśli materialne przedmioty – dzieła sztuki.
Niektórzy uczeni dokonują podziału dóbr kultury na:
Instrumentalne (pośrednie), które stanowią środki do osiągania innych dóbr,
Autoteliczne (bezpośrednie), które są celem samym w sobie.
Oczywiście dane dobro może spełniać obie te funkcje, np.: wykształcenie można uznać zarówno za cel sam w sobie, jak i środek do osiągnięcia kariery czy prestiżu.
Wartości kultury można rozumieć w dwóch aspektach:
W ujęciu obiektywistycznym – jako cechę czy własność obiektywną, przysługującą danemu przedmiotowi,
W ujęciu subiektywistycznym – jako cechę czy własność przypisaną mu przez jakiś przedmiot.
W obu ujęciach wobec przedmiotu zaliczonego do wartości kultury podmiot (jednostka lub zbiorowość) przyjmuje postawę pełną szacunku i przypisuje temu przedmiotowi ważną rolę.
Kultura jednostki i kultura zbiorowości.
Kultura osobista jednostki to ogół jej sposobów postępowania, jej metod działania, jej myśli, pojęć, poglądów, wytworów jej działalności, które mogą być często nieznane innym ludziom. Kultura osobista musi się mieścić w ramach kultury zbiorowości, jednakże obejmuje ona także te myśli, idee, uczucia, wytwory działalności, które nie są jeszcze znane a może nigdy nie będą znane innym ludziom.
Kultura zbiorowości nie jest sumą kultur osobistych jej członków. Jest to ogół tych wytworów myśli i działań, wartości, sposobów postępowania, które zostały uznane i przyjęte przez zbiorowość i nabrały ważności dla jej członków, wyznaczając zachowania uważane za „obowiązkowe”, np.: nakazy przyzwoitości, zasady współżycia, kryteria ocen estetycznych i moralnych. Nie wszystko więc z kultury osobistej członków staje się wspólnym dobrem całej zbiorowości.
Pojęcie i funkcje kultury masowej.
Poza wpływami ze strony struktury społecznej i systemu upowszechniania kultury na obraz uczestnictwa w kulturze członków współczesnych społeczeństw znaczny wpływ wywiera zjawisko, któremu nadaje się miano „kultura masowa”. Termin ten został wprowadzony przez Dwighta MacDonalda w 1944 roku. Kryteria charakteryzujące masową kulturę to: kryterium ilości, kryterium standaryzacji. Kultura masowa jako pewien sposób komunikowania jest bardziej związana z przekształceniami struktury społecznej niż samym faktem pojawienia się technicznych środków masowego przekazu. Relacje między ludźmi na masową skalę wyznacza pieniądz. Kultura symboliczna zautonomizowała się. Stała się wyodrębnioną dziedziną aktywności o wyraźnie zakreślonym czasie uprawiania. Istota kultura masowej to wielka liczba kopii oraz standaryzacja dotarcia do masowego klienta – odbiorcy. W kulturze współczesnej istnieje swoisty obszar, któremu nadaje się miano kultury masowej. Kultura masowa rozpatrywana jest także ze strony właściwości przekazów. Treści kultury masowej odznaczają się tym, że jest to kultura czasu wolnego. Najczęściej nie włącza się telewizora, nie ogląda się filmu w kinie, nie kupuje się książki popularnego autora itp. po to, aby czegoś się nauczyć, dowiedzieć, lecz po to, aby odprężyć się, zrelaksować. To nastawienie ze strony odbiorców stanowi równocześnie swoisty, wspólny mianownik w postaci pewnych typowych potrzeb i oczekiwań wobec mass mediów milionowej
i heterogenicznej publiczności. Zasada wspólnego mianownika powoduje, iż producenci kultury masowej odwołują się najczęściej do tych zainteresowań, które są uważane za najbardziej uniwersalne. W rezultacie treści kultury masowej są skomponowane z kilku podstawowych wątków i motywów: humanistycznego, dramatycznego, seksualno-romansowego, sentymentalnego i personalnego. Z treści tej zasady eliminowane są problemy kontrowersyjne mogące zaktywizować namiętności polityczne, religijne, rasowe, narodowościowe. Kultura masowa jest to zespół środków rozpowszechnianych za pośrednictwem środków masowego przekazu. Kulturę tę charakteryzuje pośrednio droga przekazywania treści, koncepcja źródeł przekazu i szeroki zakres oddziaływania oraz bardzo liczna zróżnicowana rzesza odbiorców.
W przypadku kultury masowej mamy do czynienia z publicznością rozproszoną, w przeciwieństwie do środków kultury ludowej, której odbiorcy tworzą publiczność zebraną na dużej, często zamkniętej przestrzeni. Publiczność kultury masowej nazywamy pośrednią, bo powstaje za pośrednictwem radia, prasy i telewizji, a nie drogą fizycznego zbliżenia i kontaktu. Kultura masowa oprócz dostarczania rozrywki podnosi poziom oświaty i świadomości ogółu ludności. Wpływ kultury masowej na jednostkę i zbiorowość jest wszechobecny i wielokierunkowy. Bez jej stałego oddziaływania na życie zbiorowe nie można mówić o istnieniu człowieka i społeczeństwa.
Dyfuzja kulturowa.
Dyfuzja kulturowa to proces bezpośredniego lub pośredniego przenikania elementów jednej kultury do drugiej. Zjawisko to należy do kategorii procesów zmiany kulturowej dokonującej się dzięki możliwości komunikowania się
i uczenia międzykulturowego.
W procesie dyfuzji zawsze zaangażowane są co najmniej dwie kultury, które można określić jako „kulturę dającą” (kulturę dawców) i „kulturę odbierającą”, „przyjmującą” (kulturę odbiorców). Proces dyfuzji ma w zasadzie charakter spontaniczny, zazwyczaj nie jest świadomy ani celowy.
Rodzaje dyfuzji:
Dyfuzja bezpośrednia-dyfuzja pośrednia
Pierwsza zachodzi wtedy, gdy element kultury dawców jest bezpośrednio przekazywany kulturze biorców. Dyfuzja pośrednia odbywa się za pośrednictwem i z udziałem reprezentantów kultury trzeciej.
Dyfuzja niezamierzona-dyfuzja zamierzona
Pierwsza stanowi efekt motywacji żywiołowych, druga to wynik presji kultury przekazującej.
Dyfuzja prosta-dyfuzja złożona
W pierwszym wypadku zostaje przekazany wyrwany, traktowany samodzielnie element kulturowy, a w drugim cały kompleks kulturowy.
Dyfuzja połączona-dyfuzja bodźcowa
Przyjęty zostaje kompleks zjawisk kulturowych funkcjonalnie powiązanych, luźno bądź niefunkcjonalnie połączony zbiór elementów lub tylko ogólna idea innowacji.
Etapy dyfuzji:
przedstawienie nowego elementu kulturowego,
przyjęcie go przez społeczeństwo,
zespolenie z dotychczas istniejącą kulturą.
Warunki przyjęcia:
użyteczność,
zgodność z kulturą istniejącą,
prestiż przekazujących,
prestiż jednostek pośredniczących.
Podsumowanie.
Podsumowując ten temat, można stwierdzić, zgadzając się z socjologami, iż kultura jest ludzkim wynalazkiem, który towarzyszył człowiekowi od momentu powstania ludzkości. Kultura dała ludziom lepszy i szybszy sposób przystosowania się do zmian fizycznych, topologicznych i klimatycznych niż mogła to zapewnić ewolucja biologiczna. Kultura w pewien sposób ogranicza naszą wolność. Ludzie nie zawsze mogą robić to, co chcą.
Prawo-wynalazek kultury-zabrania im pewnych typów zachowań, a innych od nich wymaga. Kultura ogranicza nas nierównomiernie. Jednocześnie jest ona wynalazkiem zwiększającym nasze umiejętności radzenia sobie ze środowiskiem. Mimo ograniczeń kultura sprzyja wolności. Wyzwala jednostki od ograniczających je, a wyznaczonych z góry zachowań dyktowanych przez instynkt. Kultura pozwala na wybór spośród stosunkowo wielu akceptowanych opcji. Niezliczone czynności rutynowe, jakie wykonujemy codziennie oraz mnogie, potrzebne nam wytwory materialne są produktami kultury. Dzięki nim mamy czas na rozwijanie naszej kreatywności, odkrywczości. Pomiędzy ludźmi
i kulturą istnieje związek o charakterze wzajemnym. Chociaż człowiek tworzy kulturę, to ona sprawia, że jesteśmy ludźmi. To, co najczęściej uważane jest za „naturę ludzką”, w istocie stanowi produkt określanej kultury.