WIERZENIE
Wg Simonides: „poglądy i praktyki sięgające swym pochodzeniem pierwotnej kultury, próbujące wyjaśnić zjawiska przyrodnicze, wypadki losowe i inne ingerencją mocy pozaracjonalnych usiłujące wpłynąć na istotne dla człowieka zdarzenia środkami nieadekwatnymi, magicznymi, wywodzącymi się z przekonania o sprawnej skuteczności użytych słów, gestów i przedmiotów”
Wg Krzyżanowskiego: „pogląd, przekonania o występowaniu w świecie ludzkim i w przyrodzie zjawisk nadprzyrodzonych, które kiedyś Oskar Kolberg nazywał „światem nadzmysłowym”. Cechą charakterystyczną wierzenia jest jakaś wskazówka, która mu towarzyszy”
ZWYCZAJ
Wg Kwaśniewicz: „jest kulturowo wdrożonym i społecznie sankcjonowanym zachowaniem zarówno jednostki jak i zbiorowości podejmowanym spontanicznie w małej grupie społecznej w sposób zamierzony, w określonych sytuacjach społecznych, na gruncie uznanych w danej społeczności tradycyjnych norm i wzorów obwarowanych sankcjami głównie typu obyczajowego”
Wg Jan Grand: „zwyczaj przyjęty w danej grupie społecznej, sposób zachowania się jej członków, w określonych sytuacjach od którego odchylenia nie budzą sprzeciwu i nie spotykają się z negatywnymi reakcjami społecznymi”
Wg Ogrodowskiej: „zwyczaj jako sposób zachowania powtarzany w pewnych sytuacjach przyjętych w zbiorowości przez wszystkich lub przynajmniej wielu jej członków utrwalany w świadomości społecznej. W odróżnieniu od obyczaju, zwyczaj nie ma siły normatywnej”
Wg L. Pełka: „zwyczaj - kategoria obyczajowo - obrzędowa i w tym kontekście definiuje jako „ukształtowaną społecznie i znormalizowaną kulturowo formę samokontroli społecznej i regulację stosunków międzyludzkich, a także kumulację przekazu doświadczenia zbiorowego”
Wg słownika etnologicznego - „wyjaśnia się na ogół jako przyjęty w danej gr społ. sposób zachowania się jej członków w określonych sytuacjach, od którego odchylenia nie budzą sprzeciwu i nie spotykają się z negatywnymi reakcjami otoczenia”
OBRZĘD
Wg Brzozowskiej: „ceremonia związana z kultem i zespołami określonych i zachowanych przez tradycję czynności, gestów i słów stanowiących stronę zewnętrzną uroczystości wierzeniowych oraz aktór społeczno - prawnych. Dzieli je na: doroczne i rodzinne”
Wg L. Pełka: zwraca uwagę, że obrzęd jest związany z ceremoniami religijnymi, obrzędy dla niego stanowią zespół czynności i działań symbolicznych, realizowanych wg trybu ustalonego przez tradycję, obyczaj lub prawo. Stanowiących zarazem całościową zewnętrzną oprawę wszelkiego rodzaju ważnych wydarzeń i sytuacji występujących w życiu publicznym jaki i prywatnym. Badacz wyróżnia obrzędy: inicjacyjne (wprowadzenie do kręgu społecznego, otrzymywanie statusu), afirmacyjne, współżycia (obyczaje rodzinno - towarzyskie, zawodowo - rekreacyjne).
Wg Arnolda van Genep: obrzędy dzielą się na:
rytuały wyłączenia (separacji)
okresu przejściowego (marginalnego)
włączenia (integracji)
Wg M. Buchowskiego: obrzęd przejścia - działanie mające w symboliczny sposób wyrażać i podkreślać fakt zmiany statusu społecznego jednostki lub całych grup”
Obrzęd jest obwarowany sankcjami społecznymi, zwyczaj - nie.
OBYCZAJ
Wg słownika etnologicznego - termin używany najczęściej na określenie charakterystycznej i powszechnej w danej grupie społ.(kult.)prawidłowości zachowaniowej („ustalony typ lub wzór zachowania”) bądź rzadziej - na oznaczenie pewnego rodzaju norm społecznych (nakazów, zakazów) lub reguł wyznaczających określone postępowania” Przykładowa definicja: „obyczaj jest zestandaryzowanym sposobem zachowania się tradycyjnie narzuconym członkom społeczeństwa” - Malinowski
CEREMONIA
Wg słownika etnologicznego - zespół formalnych zachowań służących zwykle alternatywnie do nadania czynnościom pozytywnego i uroczystego charakteru i stanowiących przez to wyraz wspólnych wartości i uczuć. Wyrazem negacji lub odrzucenia jest raczej brak ceremoniału. Stanowi on tylko zewnętrzny wyrazem tego, co zostało normatywnie uznane lub przynajmniej psychicznie odczute. Związana jest z pewną teatralizacją, dlatego często towarzyszy obrzędom (rytuałom), ale wiąże się też z innymi sytuacjami okazywania szacunku. Dlatego nie określa się nazwą ceremoniału ustalonych form społecznego potępienia lub odrzucenia.
OBRZĘDY PRZEJŚCIA
ich twórcą jest Arnold van Genep
obrzęd, którego charakterystyczną cechą jest zmiana (odebranie i nadanie) jakiejś właściwości poddanego mu człowieka. Często służy do zaznaczenia przełomowych okresów w życiu jednostki, związanych z przechodzeniem z jednej fazy życia do kolejnej, zmianą grupy wiekowej lub społecznej. Charakter o.p. mogą mieć także rytuały odprawiane przy okazji fizycznych zmian miejsca: przekroczenia granicy terytorium, przeprowadzki, podróży (szczególnie podróż sakralna - pielgrzymka).
Wg słownika etnologicznego - „działania mające w symboliczny sposób wyrażać i podkreśla fakt zmiany statusu społecznego jednostek lub całych grup; są związane z przełomowymi momentami życia i odnoszą w głównej miedze do zmiany stopni wiekowych(…)”
CIĄŻA
Wg H. Gerlich
Pierwsza ciąża była uważana za bardzo ważną
w kult. Tradycyjnej istotne było, żeby uroić syna
status dziecka zmienił się w XVIII w. - zwiększyły się jego prawa; współcześnie ważniejsze od płci jest zdrowie dziecka;
Współczesne wierzenia:
Dotykanie brzucha
Noszenie kapic kobiety ciężarnej
Kobieta ciężarna -postać hybrydyczna zawieszona między stanami
Nakazy i zakazy związane z kobietą w ciąży
NAKAZY |
ZAKAZY |
GR I - wygląd dziecka |
GR I - wygląd dziecka |
|
|
GR II - rozwój psychiczny dziecka |
GR II - rozwój psychiczny dziecka |
|
|
GR III - cechy charakterystyczne dziecka |
GR III - cechy charakterystyczne dziecka |
|
|
GR IV - moment porodu |
GR IV - moment porodu |
|
|
GR V - dotyczące bezpośrednio brzemiennej |
GR V - dotyczące bezpośrednio brzemiennej |
|
|
KOBIETA W POŁOGU
Połóg to obejmujący 6 tygodni po porodzie okres, w którym następuje powrót organizmu do stanu sprzed ciąży.
Kobieta była po porodzie nadal nieczysta, nie mogła nigdzie wychodzić, jest uznana za opętana przez złe moce aż do momentu wywodu; po 6 tygodniach udawano się na wywód do kościoła, ksiądz odmawiał nad nią modlitwy-była znowu czysta i dopiero można było ochrzcić dziecko
PIELĘGNACJA DZIECKA (do 1-ego roku życia)
Wg Haliny Gerlich
Podciepa - półdemon podrzucający swojego płaczącego, chorego potomka, zabierający ludzkie niemowlę (narażone na to głównie przed chrztem)
Zawiązywano dziecku na łóżeczku lub na rączce dziecka czerwoną wstążeczkę. Czerwony - kolor apotropeiczny , odstraszający demony
O poranku kobiety śliniły trzy palce swej prawej ręki i czyniły znak krzyża na czole, ustach, piersiach dziecka. Miało to wzmocnić obronę przed intruzami
Stawiano obok dziecka krucyfiks lub :święty obrazek”, papierowe wizerunki świętych kładziono bezpośrednio na dziecku
Okres pierwszych miesięcy życia, aż do uroczystości `roczku” uważano za groźny
OBRZĘD CHRZTU - WIERZENIA
Wg Haliny Gerlich
Wybór imienia - od patrona, imienin dnia, którego dziecko się urodziło, kogoś z rodziny lub ze względu na modę
Pierwsze dni tygodnia po porodzie - uczestnictwo w mszach, przygotowanie uczty (która miała się odbyć po chrzcie); chrzest pojmowano jako nowe narodzenie - narodzenie chrześcijanina
Ubiór bohatera obrzędu - zawijano dziecko do becika. Ubierano dw koszulki, kaftaniki, sweterki, czapeczki. Chłopiec - niebieski; dziewczynka - różowy (w Małopolsce jest na odwrót np.). Dominował kolor biały. Chrzcielnica - długie sukienki z białego płótna.
Wróżby w dniu chrztu - jeśli w dniu chrztu było bezchmurne niebo zapowiadało spokojne życie, jeśli było słońce - życie dostatnie; deszcz (symbol płodności) - dorobek finansowy. Wróżby odnośnie zachowania dziecka w dniu chrztu - hałaśliwe wróżyło kłótliwość w przyszłości itd.
Dziecko powinno być chrzczone maksymalnie miesiąc po porodzie (do sprawdzenia!)
Wybór rodziców chrzestnych - chrzestny = potek; duże wyróżnienie; głównie bliska rodzina, znajomi
Chrzciny - imprezie po mszy w kościele, zawsze towarzyszył alkohol; wydarzenie dzieliło się na etap - kościelny i świecki; Najbardziej popularną pamiątka dla dziecka z tego dnia były bogato zdobione pudełeczka wielkości książeczki do nabożeństwa. Na str tytułowej „na pamiątkę Chrztu św.” Współcześnie ofiarowuje się coraz bardziej wartościowe dary .
OBRZĘD WESELNY
Wg Haliny Gerlich
Zaloty = zolyty - czekano by wybrank córki przyszedł do domu i przedstawił swoje zamiart; ten okres kończył się wraz z oficjalnymi oświadczynami. Młodzi mogli się poznać podczas żniw, wykopów, wesela, jarmarków itp.
Oświadczyny - chłopak prosił przyszłych teściów o rękę córki. W dniu oświadczyn rodzicie młodych uzgadniali dokładnie datę ślubu i datę następnego spotkania matek, które od tej pory musiały już dbać, aby wszystko przebiegało zgodnie z tradycją. Wianek mirtowy mogła założyć tylko dziewica, gdy zaszła dziewczyna w ciążę nie mogła go zakładać.
Wróżby dotyczące daty ślubu - zakazane było robić wesele w maju i listopadzie. Najgorzej zawierać małżeństwo w piątki (dzień śmierci Chrystusa) i trzynastego dnia miesiąca. Najczęściej organizowano śluby w miesiącach jesiennych, w poniedziałki bądź wtorki. Współcześnie najpopularniejsza jest sobota, w niedzielę poprawiny.
Okres przygotowań do wesela - w niedzielę z reguły zapraszano gości, w dniu zapowiedzi w kościele. Chrzestni musieli być na weselu, musieli też być wyjątkowo zaproszeni.
Liczba zaproszonych uzależniona była od majętności rodziny (średnio 40-60 osób). W rodzinach górniczych istnieje tradycja „chodzenia z kołoczem”
Organizacją wesela zajmowała się rodzina młodej, rodzina pana młodego kupowała alkohol, zamówienie i opłacenie orkiestry oraz transportu, kupno obrączek, bukietu ślubnego dla panny młodej.
Zakaz kupna kalii, bzów
Tradycja obdarowywania się przez narzeczonych prezentami - dziewczyna kupowała chłopcowi koszulę, on jej - buty lub bieliznę. Niektórzy uważali, że nie należy kupować pannie butów, bo to wróży odejście.
Ten który szybciej z małżonków ubierze buty, podczas ubierania się powesela, ten będzie zdradzał w związku
Pożegnanie stanu kawalerskiego i panieńskiego
W domu lub w restauracji,
Mężczyźni ubierali się odświętnie, dawali drobne prezenty, przepraszali za wyrządzone w przeszłości krzywdy, należało wspominać wspólnie przeżyte chwile
Wieczór panieński - zwyczajne spotkanie w domu młodej dla drużek i przyjaciółek , wcześniej uczestniczyły jeszcze starsze kobiety
Tłuczenie naczyń w przeddzień ślubu [polterabend]
Im więcej stłuczonych (kiedyś glinianych) naczyń tym więcej szczęścia, sprzątała kobieta.
W ten dzień nie wolno tłuc szkła
Wróżby w dniu ślubu
„wróżby z pogody” (powinno się ją obserwować trzykrotnie): wróżby poranne dotyczyły ogólnego charakteru
Pogoda jaka panuje gdy młodzi jadą do kościoła określa życie, jakie dotąd prowadzili, droga powrotna - dalsze losy.
Starostowie i drużbowie
Istotna rola starosty weselnego - jego rola polegała na stworzeniu optymalnych warunków do właściwego przebiegu całego wesela, współcześnie starosta już nie ma tak wielkiego znaczenia
Twierdzono im więcej drużbantów tym „bogatsze” wesele
Wykup panny młodej przez oblubieńca
Izolacja panny młodej w dniu ślubu, przed panem młodym - nie mógł jej widzieć w stroju weselnym
Kobieta za szybko nie mogła wyjść, kiedy przyjechał po nią orszakiem pan młody - ludzie śmiali się, że nie da sobie bez niego rady
Jej wejściu czasami towarzyszył śpiew niewiast
Wykupywanie panny młodej polegało na „opłaceniu przez młodego pana kwoty za jego oblubienicę. Zebrani inscenizowali charakterystyczny targ o pannę młodą. Transakcja prowadzona ze starostą, który reprezentował pannę i jej rodziców. Gdy towarzyszył w tym rekwizyt w postaci wianka, o niego toczył się targ. Jeden ze starostów miał go w ręku. Drugi zaś, trzymając talerzyk przykryty chusteczką, pytał ile dają za wianek. Pan młody nic nie mówiąc kładł pewną kwotę na talerzyk. Starosta, niezależnie od sumy mówił, że za mało.” I tak kilka razy. Wykupywaniu towarzyszyły pieśni.
Oracje starostów i błogosławieństwo rodziców
Wyjazd do kościoła
Momentowi wyjścia z domu towarzyszyła orkiestra
Gdy panna młoda wychodzi matka daje jej pieniądze, inni krewni pożyczają jej jakiś drobiazg
„brama” - dwóch mężczyzn trzymało drabinę lub sznur na szerokość jezdni, starosta w imieniu młodych musiał wykupić wódką przejazd, im więcej bram tym lepiej
Złą wróżba było zgaśnięcie świeczki
Powrót z kościoła
Goście powinni pozostać w ławkach, obserwować nowożeńców
Przed kościołem składano im życzenia
Pierwsi wychodzili rodzicie, dziadkowie, starostowie itd.
Witano młodą parę chlebem i solą
Zasiadanie przed stołem
Miejsca honorowe dla rodziców, dziadków, chrzestnych, starostów
Biesiada
„prynuka” natarczywe zapraszanie od nadmiernego jedzenia i pica
Rosół z „nudlami”, ziemniaki z roladami, kapusta na „modro”
Pieśni weselne
„sprzedawanie mazurka” - kucharka po kilku godzinach trwania wesela chodziła między biesiadnikami, proponując im kupno ciasta, każdy był zobowiązany dać jakaś ilość pieniędzy.
„zbieranie na lekarza dla kucharki” - starosta zbierał pieniądze dla kucharki, która „oparzyła sobie rękę” - w ten sposób opłacano służbę
Oczepiny
Zona starosty z drużkami zdejmowały welon i wianek, często pan młody starał się jej zdjąć welon. Gdy go zdjęto panna młoda rzucała go w stronę drużek, która złapała miała najszybciej wyjść za mąż. Bywało, że zakładano jej później czepek, który musiała mieć na głowie do końca zabawy.
Poprawiny
Dary weselne
Praktyczne przedmioty, po II wojnie światowej zwyczaj dawania pieniędzy
Wyprawa ślubna
Rodzina dawała młodej pannie potrzebne rzeczy jak np. pierzyna, naczynia, ręczniki. Gromadzono je wcześniej.
WESELA:
Głuche(w dni powrzednie, bez muzyki np. z wdowcem)
Głośne
W worku (biedne)
PIERŚCIEŃ - oznaka własności - wymiana między młodymi, symbol zamkniętego kręgu
ZMÓWINY - zwiady, swaty, zaręczyny
ZDAWINY - kompleks zwyczajów stanowiących obrzędową kwintesencję aktu zaślubin
Wszystkie zachowania były pośrednie
PIECZYWO OBRZĘDOWE
Ambran - pieczywo obrzędowe, duża bułka z szafranem, polewana miodem, rozdawana przez Ormian przyjaciołom i ubogim na stypach pogrzebowych.
Busłowe (bocianie) łapy - pieczywo obrzędowe w kształcie pięciopalczastych łap ptasich, pieczone do końca XIX w. na Podlasiu i Kurpiach na święto Zwiastownia NMP i powitanie bociana, zwiastuna wiosny. Wypieki kładziono do gniazd bocianich, aby skłonić ptaki do powrotu, a tym samym przybliżyć nadejście wiosny. Gdy widziano danego roku po raz pierwszy bociana, domownicy podnosili w górę bocianie łapy i wołali "busoł, busoł" co miało skłonić ptaka do założenia gniazda na kalenicy domu.
Byśki - stworzunka - pieczywo obrzędowe noworoczne, w kształcie zwierząt hodowlanych i wolno żyjących, mające także sporadycznie inne formy np. lalek, krzyżyków, pierścieni, wypiekane na Kurpiach, Podlasiu, Warmii i Mazurach. Pieczono je w wigilię Nowego Roku i święta Trzech Króli z formowanych ręcznie wałeczków ciasta razowego i razowo-pytlowego. Stawiano na parapecie okna lub ołtarzyku domowym, aby przynosiły pomyślność w hodowli, polowaniu; szczęście w nowym roku. Czasem otrzymywały je dzieci jako świąteczny przysmak. Czerstwe i pokruszone dodawano do paszy dla zwierząt domowych.
Chleby pokładne - (hebr. dosł.: chleby oblicza, stosu) - forma niekrwawej ofiary z pokarmów nakazanej przez Prawo Mojżesza - 12 placków z maki niekwaszonej ułożonych w dwa stosy po sześć w każdym na Złotym Stole w każdy Szabat w miejscu świętym w Namiocie Spotkania, a później w Świątyni; usunięte po tygodniu chleby spożywali kapłani. Ofiara symbolem wdzięczności dwunastu pokoleń Izraela za chleb powszedni.
Dzieża chlebowa - chlebny tron - drewniane, dłubane lub klepkowe ujęte w metalowe lub łubiane obręcze naczynie, niekiedy zaopatrzone w nóżki oraz pokrywę, służące wyłącznie do wyrobu zakwasu, a następnie rozczyniania i wyrastania ciasta chlebowego. Naczynie otaczane szacunkiem, przekazywane z pokolenia na pokolenie, z którym wiązało się wiele wierzeń i praktyk magicznych. Więcej...
Kołacz - kołocz, korowaj - pieczywo świąteczne i najważniejsze pieczywo obrzędowe weselne, niekiedy nadziewane serem lub (rzadziej) makiem, zdobione formowanymi ręcznie elementami ciasta. Kołacz weselny pieczony z zachowaniem zwyczajowego rytuału.
Korowaj - korowal - kołacz weselny, wysoki, okrągły, rzadziej podłużny, upieczony z białej mąki pszennej lub żytniej, często z dodatkiem jaj, mleka, cukru. Znany pod tą nazwą w Serbii, Bułgarii, na Białorusi, Ukrainie i Litwie, a także w Polsce - na Podlasiu i w niektórych rejonach Mazowsza. Pieczony z zachowaniem zwyczajowego rytuału. Nie pieczono korowaja na wesele wdowom lub wdowcom, gdyż uważano, że wesele z korowajem można mieć tylko raz w życiu. Ze stanu wypieczenia korowaja wróżono przyszłość małżeństwa; np. udany kształtny korowaj z ozdobami wróżył szczęście i dostatek; wyjęty z pieca popękany i krzywy - niesnaski i złe pożycie małżeńskie. Korowaj dzielony był przez swata i z pomocą starosty weselnego rozdawany wszystkim gościom poczynając od państwa młodych.
Korowajczyk - ozdobna bułka pszenna, z ciasta drożdżowego wypiekana w święto Zwiastowania NMP lub częściej na dzień św. Jerzego. Toczono ją po wschodzącym zbożu, co miało przynieść obfity plon.
Kosior - kosiot, pociosek, kociuba - rodzaj pogrzebacza, deszczułka osadzona na długim kiju służąca do wygarniania węgli z pieca chlebowego. Więcej...
Kozy prostyńskie - pieczywo odpustowe z Podlasia, w formie i treści nawiązujące do nowych latek; figurki zwierzęce, gł. kozy, ręcznie lepione i wypiekane w chlebowym piecu, czasem zdobione malowanymi czerwoną farbką paseczkami. Najważniejszym ośrodkiem ich wyrobu i sprzedaży na pocz. XX w. stała się Prostynia (stąd zapewne nazwa wypieku). Kozy sprzedawano tam w odpust w dniu Trójcy Przenajświętszej. Wierni wnoszą je do kościoła i modlą się o pomyślność hodowli.
Kukiełka - Nowe Latko - wielkie ciasto drożdżowe , słodkie z dodatkiem rodzynek i przypraw korzennych, plecione z kilku grubych warkoczy, ozdobione z wierzchu wężykami i guzkami z ciasta, posypane cukrem. Miewała ok. metr długości i wagę 6-8 kg, Na Ziemi Sadeckiej obowiązkowy dar matki chrzestnej dla dziecka na tzw. wiązowiny i pierwszą rocznicę urodzin. Na kolejne urodziny dziecko otrzymywało kukiełki małe. Przy pierwszych urodzinach kładziono kukiełkę obok dziecka aby rosło zdrowe i silne. Następnie rodzice, chrzestni i krewni ciasto dzielili i spożywali.
Łopata chlebowa - narzędzie do wsuwania pieczywa do pieca, rodzaj cienkiej, czasem dość szerokiej deski, okrągłej lub podłużnej, zwężającej się stopniowo w długi kij, trzonek. Więcej...
Maca - przaśnik - w judaizmie obrzędowe pieczywo w formie cienkiego placka, nie zakwaszanego i bez soli, spożywane w czasie Pesach zwanego Świętem Niekwaszonego Chleba (Świętem Przaśników). Symbolizuje smutny los Izraelitów w Egipcie i wiąże się z pierwotnymi wierzeniami żydowskimi. Ma ona zazwyczaj prostokątny kształt, a jej powierzchnia jest perforowana, co ułatwia dzielenie. W kuchni żydowskiej przyrządza się wiele potraw z mąki macowej lub macy. Znana jest również pod nazwą płatków dietetycznych.
Moskol - chleb góralski, chleb podhalański - znany na Podhalu placek żytni, owsiany lub jęczmienny pieczony z dodatkiem gotowanych roztłuczonych ziemniaków, pieczony na blasze kuchennej, dawniej na nalepie, na ruszcie w rozgrzanym popiele lub w zagłębieniu pieca zwanym "przypieckiem".
Niecka - drewniane, podłużne naczynie różnej wielkości, półkolisto wydrążone w jednym kawałku drewna, używane często do zarabiania ciasta
Nowe Latko - 1) Pieczywo noworoczne występujące na Kurpiach, Podlasiu, Warmii i Mazurach; krążki uformowane ręcznie z wałeczków ciasta z przylepionymi figurkami zwierząt hodowlanych lub swobodnie żyjących i umieszczoną w środku postacią ludzką wyobrażającą gospodarza, myśliwego, pasterza itp.; pieczone w wigilię Nowego Roku, a także na Trzech Króli; zawieszano je w izbie na poczesnym miejscu, np. nad ołtarzykiem domowym; miały przynosić szczęście, pomyślny przebieg całego roku. 2) Małe chlebki i bułeczki pieczone na Nowy Rok w Południowej Polsce. 3) Kukiełka.
Opłatek - substytut chleba, cienki przaśny płatek z mąki pszennej z dodatkiem wody, pieczony w żelaznej matrycy z wygrawerowanymi symbolami religijnymi, używany w katolickich obrzędach religijnych (hostie). Opłatki, zwane świątecznymi, występują w obrzędach domowych, związanych głównie z wigilią Bożego Narodzenia. Przypisywano im wiele właściwości magicznych, leczniczych, dobroczynnych i wykorzystywano w praktykach domowych i wróżebnych. Łamanie się opłatkiem symbolem braterstwa i przynależności do wspólnoty chrześcijańskiej.
Ożóg - kij do poprawiania ognia w piecu piekarskim Więcej...
Podpłomyk - w tradycji słowiańskiej, okrągły, formowany ręcznie dość twardy placek, pierwotnie z rozmoczonych ziaren zbóż prażonych na gorących kamieniach, później z mąki rozrobionej z wodą, pieczony w popiele, na żarze, w piecu chlebowym (gdy już wygasł w nim ogień), na blasze kuchennej.
Pomiotło - rodzaj miotły osadzonej na długim kiju, służącej do wymiatania popiołu z pieca chlebowego. Więcej...
Prażmo - wybrane, pełne, nie całkiem dojrzałe kłosy zboża uprażone w żarze i wykruszone. Archaiczna postać chleba.
Stuliny - stoliny - 1) pieczywo ze stołu weselnego, najczęsciej kawałek serowego placka, które dawano młodej parze do sypialni, pod poduszkę, na noc poślubną; oraz rozdawano gościom, przychodzącym wieczorem popatrzeć na wesele; 2) na Ziemi Sądeckiej różne przysmaki ze stołu weselnego (pieczywo, ser, kiełbasa itp.) pokrojone na małe kawałeczki i ułożone na sicie, zwyczajowy poczęstunek dla starościn dokonujących oczepiny.
Szyszki weselne - gąski, huski, kolczatki, orzechy - ozdobne bułki i bułeczki weselne, w kształcie rozet, krzyży, lalek, ptaków, dekorowane guzkami, wężykami, kolcami itp. uformowanymi z tego samego ciasta co bułka, przyklejonymi do niej lub osadzonymi na patyczkach wbitych w miąższ. Były przeznaczone na prezenty dla gości weselnych; drobniejsze dla "nieweselnych" (czyli dla tych którzy przychodzili wieczorem przypatrzyć się weselu) i dzieci.
Tulanie chleba - obrzęd recepcyjny, weselny, praktykowany na Ziemi Łódzkiej, Kurpiach, lokalnie też w innych rejonach centralne Polski. Po ślubie i powrocie z kościoła panna młoda całowała spoczywający na stole chleb, a następnie toczyła wokół stołu. Następnie chleb krojono i dzielono między wszystkich obecnych na weselu gości. Obrzędem tym panna młoda potwierdzała przyjęcie na siebie obowiązków gospodyni w nowym miejscu. Tulanie chleba miało też sprowadzać na dom dostatek, sprawiać, że nigdy w nim chleba nie zabraknie.
Pieczywo pełniło w kulturze magicznej wiele ważnych funkcji: podtrzymywało komunikację człowieka z sacrum, pojawiało się w sytuacjach odtwarzających porządek mitycznego początku, było symbolicznym, czasoprzestrzennym pośrednikiem między poziomami bytu