46.Początki wiersza wolnego:

W pierwszej połowie XIXw najwybitniejsi poeci polskiego romantyzmu "dostrzegli niebezpieczeństwa tkwiące w usztywnionych wzorcach rytmicznych" i zaczęli szukać czegoś innego. Mickiewicz, Słowacki i Norwid zaczęli pisać wiersze nieregularne sylabotoniczne i toniczne. Rygory w wierszach coraz bardziej się rozluźniały, aż przekształciły się w formę nazwaną później wierszem wolnym. Pozostaje w opozycji do wiersza regularnego i do prozy.

Modernistyczny wiersz wolny:

-nie jest to dowolona kombinacja różnych stóp, ale konsekwentne, daleko posunięte uzależnienie rytmu wiersza od tematu;

-zróżnicowanie rozmiarów wersów i zmienności rytmów decydują o wzroście znaczenia niereguarnej powtarzalności zestrojów akcentowych i roli intonacji;

-podział na wersy nie wynika z arbitralnie przyjętego wzorca rytmicznego, ale jest podporządkowany układowi intonacyjno-zdaniowemu;

-ewolucja od sylabotonizmu ku wierszowi zdaniowemu;

-element dotychczas nieznany: opozycja wobec systemu numerycznego;

-raczej stały system ograniczeń;

-bunt wobec antycznych kanonów harmonii poetyckiej;

-punkt wyjścia do coraz dalej idących odejść od numerycznych systemów wersyfikacyjnych.

Wiersz futurystyczny:

-rozwinięcie idei modernistycznego wiersza wolnego- zamiast swobodnego przechodzenia z jednego toku stopowego w drugi jest przechodzenie z jednego systemu wersyfikacyjnego w inny;

-zasada rozbicia wypowiedzi na wersy zgodne z podziałem wersów intonacyjno-zdaniowym nie jest ściśle przestrzegana;

-zasady wersyfikacyjne są luźnymi elementami budowy nowego rodzaju wiersza, opartego na powtarzalności zestrojów akcentowych;

-narzucanie czytelnikowi określonego sposobu realizacji fonetycznej (czyli krótko mówiąc: czytania) tekstu, np. poprzez wskazanie na sposób zróżnicowania pauz i czasu wypowiedzi konkretnych wyrazów, wstawiając wielokropki między wyrazy lub nawet litery w tych wyrazach.

Kłopoty terminologiczne z wierszem wolnym w XX w:

-jako, że wiersz wolny nagle z kapusty nie wyszedł posiadając konkretne zasady, jego ewolucja sprawiła kłopot nie tylko czytelnikom, ale też wersologom, którzy nie potrafili określić dokładnie prawideł tego nowego stylu, bo nie mogli tego odnosić do dotychczas znanych, tradycyjnych systemów;

-Maria Dłuska -> biorąc rozczłonkowanie na wersy ze względów emocjonalnych za główny wyróżnik -> "wiersz emocjonalny"

-Zbigniew Siatkowski -> stałe elementy strukturalne pełniące podobne funkcje, jak w wierszach regularnych -> "IV system"

-badacze Instytutu Badań Literackich -> kalka francuskiego "vers libre" (modernistyczny wiersz wolny) -> "wiersz wolny".

Wiersz skupieniowy:

-podobny do intonacyjno-zdaniowego: kadencyjność, odrzucenie interpunkcji i rozpoczynania wersów dużymi literami, intonacja podporządkowana tylko schematowi wersyfikacyjnemu, rola skupienia jako czynnika rytmotwórczego;

-zamiast identyczności rozmiarów jest podobieństwo: przybliżona liczba sylab i zestrojów, podobieństwo intonacji opartej o rytm zestrojów intonacyjnych;

-związek pomiędzy budową wersu a konstrukcją składniową jest ukrywany.

Typ wiersza współczestego zapoczątkowany przez Awangardę Krakowską:

-związek pomiędzy budową wersu a konstrukcją składniową jest podkreślany;

-długie wersy, przeważnie po kilkanaście zgłosek;

-opieranie się na rytmie większych całości intonacyjno-zdaniowych;

-klauzula zgodnie z podziałem składniowym na ogół wypada na granicy jednego z podrzędnych zdań;

-wersy tworzą całe zdania, a nie pojedyncze skupienia;

-akcent nie może być strukturalny;

-rozkład nacisków czasem staje się wtórnym czynnikiem rytmizującym;

-dążenie do zachowania naturalnego toku mowy decyduje o nieregularnym rymowaniu i uprzywilejowaniu asonansów i konsonansów;

-wzrosła rola powtórzeń, alternacji, porównań i metafor;

-często łączy w sobie dwa typy wiersza: skupieniowy i zdaniowy.

Wiersz awangardowy (przybosiowski):

-rozbicie na wersy ze względu na własne przyczyny uczuciowe autora;

-rodowód toniczny;

-dążenie do skontrastowania długich i krótkich wersów;

-rola akcentu i układu intonacyjno-zdaniowego osłabiona.

Wiersz postawangardowy (różewiczowski/IV system):

-stosunkowo nowy rodzaj, ukształtował się w latach powojennych;

-rodowód toniczny;

-podział na wersy uwarunkowany emocjonalnie;

-rozbicie na skupienia decyduje o dążeniu do wyrównania rozmiarów wersów;

-akcent nie może być strukturalny;

-unikanie rymów;

-połączenie wiersza skupieniowego i awangardowego.

Współczesny wiersz polski (podsumowanie):

-rodowód: wiersz toniczny i modernistyczny wiersz wolny;

-opozycyjny stosunek wobec prozy i numerycznych systemów wersyfikacyjnych;

-odrzucenie zasady liczbowej zgodności sylab, zestrojów akcentowych i wewnętrznego uporządkowania akcentów jako podstawowego wzorca rytmicznego;

-luźno pojęta zasada przybliżonej powtarzalności elementów z poprzedniego punktu (sylaby, zestroje itp.);

-podstawowy czynnik rytmizujący: paralelizmy, kontrasty układów intonacyjno-zdaniowych;

-podział na wersy może wynikać z uzgodnienia intonacji z wersu z intonacją zdania (klauzula zawsze na granicy zdania lub jego części) albo z uwarunkowań ekspresyjnych, emocjonalnych (rozmiar wersu uniezależniony od konstrukcji składniowych);

-akcent nie może być strukturalny;

-rymowanie raczej mało istotne;

-powtórzenia, alternacja i homofonie głoskowe podniesione do roli wtórnych czynników rytmizujących;

-wyodrębnianie wersów krótszych od dłuższych, umieszczanie ich w jednym tekście;

-wszystkie wiersze wolne zawsze trzeba traktować indywidualnie.