6a. Składniki jakościowe tragedii według Arystotelesa.
Wiersz a proza: RÓŻNE STANOWISKA NA TEMAT definicji i cech opozycyjnych.

Emilia Wrzosek

Składniki jakościowe tragedii wg Arystotelesa

Arystoteles w swym dziele pt. ,,Poetyka” opisuje kwestie tragedii greckiej, która definiuje tak: ,, jest to imitacja akcji poważnej, skończonej i posiadającej odpowiednia wielkość, wyrażona w mowie ozdobnej, odmiennej w różnych częściach dzieła, nie za pomocą opowiadania, lecz w formie dramatycznej, przez litość i trwogę osiągająca katharsis od takich właśnie uczuć”

Arystoteles wymienia sześć elementów konstytutywnych tragedii, czyli składniki jakościowe:

1. Fabuła ( mythos)

- organizacja przedstawionego świata i jego oddziaływania na odbiorcę

- dusza, zasada, cel tragedii

- układ, organizacja przedstawionych zdarzeń

- naśladowanie pewnego ciągu ludzkich działań

- naśladowanie pełnej akcji utworu skonstruowanej an takich zasadach, które umożliwiłyby dostarczenie właściwej dla danego gatunku przyjemności

- określenie jej wielkości- w jej ramach musi się odbyć zmiana losu w wyniku rozwoju zdarzeń

- porządek - fabuła musi posiadać początek, środek i koniec

- musi być jednolita tzn. oparta na jedności akcji, której zdarzenia przebiegają wbrew oczekiwaniu i wynikają jedne z drugichna zasadzie prawdopodobieństwa lub konieczności

- występują dwa rodzaje fabuły:

• Prosta

• Zawikłana perypetia, rozpoznanie (kulminacyjny moment akcji dramatycznej)

• Charakter postaci ( ethos)

- moralny aspekt charakteru

- obejmuje te cechy charakteru, które ujawniają się w postepowaniu lub wypowiedziach bohaterów jako wynik dokonanego przez nich wyboru kierunku działania

- są to głównie działania wewnętrzne, mają miejsce w psychice bohatera (np. dylematy etyczne Antygony)

3. Sposób myślenia (dianoia)

- myśl, sposób myślenia postaci

- wyraża się ona wyłącznie za pomocą włożonych w usta bohaterów wypowiedzi wtedy, gdy uzasadniają oni swą postawę wobec tezy przeciwnika, lub gdy wyrażają ogólne prawdy albo stwierdzają jakieś fakty

- istnieją niejako dwa poziomy funkcjonowania struktury myślowej:

• Poziom polityczny stanowi minimum wymagań stosowności

• Poziom retoryczny zaspokaja te wymagania w wyższym stopniu

4. Język (leksis)

- kompozycja słowna posiadająca formę wiersza

- struktura słowna wypowiedzi bohaterów

- język poetycki, forma językowa poprzez którą realizują sie wszystkie omówione wyżej struktury utworu poetyckiego

5. 
   Widowisko (opsoses kosmos) Arystoteles praktycznie omija te dzieło raczej scenografa i dekoratora składniki nie opisuje ich tak dokładnie

niż poety jak poprzednich

6. Śpiew (melos) największa ozdoba

Na podstawie Arystoteles, Poetyka, przeł. H. Podbielski, Wrocław 1983

Wiersz a proza. RÓŻNE STANOWISKA na temat definicji i cech opozycyjnych

We wszystkich kulturach jako swoiste universale istnieją dwie możliwości organizacji wypowiedzi na płaszczyźnie fonematycznej, możliwości znane pod nazwą wiersza i prozy.

Wiersz	Proza
Sztuka zawierająca elementy fikcji	Sztuka nie zawierająca elementów fikcji
wiersz — forma utworu literackiego pisanego tekstem podzielonym graficznie i intonacyjnie na wersy ustalone w sposób arbitralny, jednak mające długość nieprzekraczającą kilkunastu zgłosek	proza — forma utworu literackiego pisanego tekstem ciągłym lub podzielonym na większe jednostki grupujące powiązane ze sobą treściowo wypowiedzenia
Poezja ma nazwę mowy wiązanej, podlegając rozmaitym więzom, czyli względom stanowiącym istotę wiersza	Prozę nazywamy mową niewiązaną
,,Klasycyzm uznaje słowo językowe, słowo niczyje, słowo przedmiotowe należące do poetyckiego słownika i to właśnie słowo ze skarbca języka poetyckiego bezpośrednio przechodzi w monologiczny kontekst danej poetyckiej wypowiedzi” to co osiąga swój pełny wyraz w poetyce klasycyzmu- owo słowo niczyje- ma być w zasadzie w ogóle charakterystyczne dla wiersza	Dla artysty prozatora świat jest pełen cudnych słów, wśród których się obraca, więc prozaik musi mieć czujne ucho dla percepcji ich specyficznych właściwości Bachtin przypisuje prozie bogactwo intonacyjne, które wynika z różnorodnych ustosunkowań do cudzego słowa słowo w prozie może stać się wielogłosowe proza potrafi zmusić rozumiejącego czytelnika, by wyobraził sobie bardzo subtelny rysunek intonacyjny

Jest jeszcze bardzo ciekawy artykuł, myślę, że bardzo przydatny w tej kwestii Stefan Siwicki wokół opozycji wiersz- proza [w:] Problemy teorii literatury, seria 2

- cel artykułu wykazanie różnic pomiędzy formami wierszowymi, a prozodyjnymi (nawet wówczas, gdy występuje - lub nie - system wersyfikacyjny); historyczne podłoże dzisiejszych teorii o istocie wiersza

- w rozważaniach naukowych od końca XVIII w. do początków wersologii, tj. druga połowa XIX wieku, wiersz rozumiany jest jako wypowiedź skrępowana, „związana” specjalnymi rygorami nieliczącymi się z wymową semantyczną tekstu i nieobecnymi w prozie, „mowie wolnej”, wolnej właśnie od tych ograniczeń, od stałych rygorów

- dotychczasowe rozumienie owych rygorów:

1. O. Kopczyński = równa liczba zgłosek, średniówka, rym (= wiersz sylabiczny)

2. A. Małecki = to samo, co Kopczyński, plus równa ilość i sposób rozłożenia akcentów - liczba miar w poszczególnych wersach (= wiersz sylabotoniczny)

3. ogólna zasada wiersz tworzy uporządkowanie naddane, oparte na określonej równoważności odcinków wypowiedzi, nieobecne w prozie i niezależne od podziałów właściwych tekstom prozaicznym

- rozumienie wiersza od momentu wytworzenia się gałęzi nauki, zwanej wersologią (II poł. XIX wieku):

1. Michał Rowiński, Kazimierz Wóycicki, Jan Łoś = zgodnie z dawną tradycją

2. Karol Wiktor Zawodziński = również wierny przekonaniom uformowanym przez dotychczasową tradycję; wiersz jest jednym z wielu, co najmniej dwóch, odpowiadających sobie odcinków mowy; wszystkie wiersze są dla niego „różnymi formami rytmu”, którego miarą jest metrum - wiązane najpierw z iloczasem, a potem już tylko z sylabizmem, tonizmem lub sylabotonizmem; metrum jest zatem jakimś stałym schematem

3. Franciszek Siedlecki = metrum przestawało być zatem warunkiem koniecznym wiersza (rewolucja w stosunku do panujących wcześniej poglądów) - dawniej formę wierszową warunkowało metrum, zaś teraz głównym kryterium był graficzny podział na wersy

4. Stanisław Furmanik = nadal każdy wiersz musi mieć charakter metryczny, jednak zmienił on pojęcie „metru” - nie jest on dla niego miarą, a mechanizmem swoiście tnącym strumień językowy - w takim razie metr, jako miara, nie jest strukturą stałą i regularnie się powtarzającą

5. Maria Dłuska = nie ma wiersza bez wersów, nie ma wersów poza wierszem; wiersz to ekwiwalencja powtarzających się, przewidywalnych wersów, w takim razie regularności numeryczne są tylko uściśleniem tej ekwiwalencji (= równoważności!)

6. Aleksandra Okopień-Sławińska = uprzywilejowane miejsce zajmuje członowanie wersowe i związana z nim specyficzna intonacja, ale również np. harmonia głoskowa

7. Maria Renata Mayenowa = poddanie w wątpliwość istoty metru na podstawie samej zdaniowości, bez żadnych powtarzających się stale miar

- współczesna poezja rozumie wiersz jako wypowiedź inaczej członowaną niż proza; o wiele bardziej rzuca się w oczy inność członowania nieopartego na składni, lecz wynikającego z artystycznej kompozycji znaczeń, służącej bardzo różnym celom - wersy wyznacza tu pozaskładniowa intonacja, którą Dłuska nazywa intonacją emocyjną - czasem pokrywa się ona z intonacją składniową, czasem jest od niej różna

- kolejna różnica pomiędzy wierszem, a prozą w sylabizmie po określonej liczbie sylab pojawia się przerwa międzywyrazowa, w sylabotonizmie po tej samej liczbie stóp, a w tonizmie po określonej liczbie zestrojów akcentowych pojawia się stały dział intonacyjno-składniowy innego charakteru niż działy międzyzestrojowe - to są właśnie regularne cięcia, których zasadniczo w prozie nie ma (dotyczy to tylko wierszy uformowanych numerycznie, zaś nie wierszy zdaniowych oraz emocyjnych, a więc składniowych oraz askładniowych, ale nienumerycznych - tu ciężko jest je odróżnić od tzw. prozy rytmicznej)

- aby poszerzyć i uelastycznić dotychczasowe pojęcie wiersza, wprowadzono zamiast zasady metrycznej równoważności - zasadę ekwiwalencji odcinków - jednak znowu nie budzi ona wątpliwości przy systemach numerycznych, trudno zaś mówić o ekwiwalencji wersów w wierszu zdaniowym, gdyż ekwiwalencja zdań tworzy na ogół prozę rytmiczną, nie zaś wiersz; podobnie sprawa wygląda w wierszu emocyjnym

- w dalszej kolejności próbowano mówić po prostu o ekwiwalencji kompozycyjnej poszczególnych członów wypowiedzi, a więc o spełniających równorzędne w stosunku do siebie i całości utworu funkcje kompozycyjne (mogą one znaczyć np. kolejne etapy rozwoju wątku lirycznego w utworze lirycznym)

- kolejna teoria wiersz jako wypowiedź wersowana (wers to jednostka zapisu powtarzająca się w układzie pionowym o rozmiarze wyznaczonym wewnętrznie, tj. struktura rytmiczna czy kompozycja utwory, a nie zewnętrznie, tj. np. rozmiar papieru) - tu jednak znowu powstaje problem każdą prozę można zapisać w formie wersowej, co nie oznacza, że będzie ona wierszem (!)

- poezja jest pojęciem nadrzędnym w stosunku do wiersza; wyróżnia się zatem poezję wierszowaną (uformowaną na zasadzie konstant metrycznych) oraz wersowaną (delimitacja toku językowego na ekwiwalentne całostki-wersy); poezja współczesna (a więc w głównej mierze wersowana) kłóci się z zasadą wierszowości, zatem w wielu przypadkach uznać ją należy za tzw. prozę wersowaną

- na koniec swych rozważań autor tekstu nie wyklucza rozwoju dalszych teorii na temat formy i budowy wiersza (= nie twierdzi, że wszystko już zostało na ten temat powiedziane, nadal istnieje wiele niejasności)

	Wiersz	Proza
Podmiot wypowiadający	Podmiot liryczny	narrator
Bohaterowie ( poza podmiotem)	Tylko w liryce sytuacyjnej	Zazwyczaj występują
Forma tekstu	Zazwyczaj wiersz	Zazwyczaj proza, istnieje jednak wiele gatunków z definicji wierszowanych
tematyka	Przeżycia wewnętrzne podmiotu lirycznego	Świat przedstawiony, wydarzenia
Dominujące formy wypowiedzi	Zazwyczaj monolog liryczny, rzadziej opis ( liryka opisowa), opis sytuacji (liryka sytuacyjna), dialog (w liryce sytuacyjnej)	Narracja, opis, dialog

,,Gramatyka języka polskiego” Antoni Małecki

Maria Renata Mayenowa ,, Wiersz i proza” [w:] Poetyka II M. Bachtin

---