Niezbędnym elementem sprawnej ochrony wód jest monitoring jej stanu. Dostarcza on danych o aktualnym stanie wód - w postaci diagnozy. Pozwala też oceniać skutki stosowanej polityki ekologicznej i podejmowanych w jej ramach działań ochronnych, przewidywać zmiany zachodzące w wyniku zamierzonych działań, co wchodzi w zakres prognozy zmian stanu wód.

Monitoring wód podziemnych jest kontrolno-decyzyjnym systemem oceny antropogenicznych przemian wód podziemnych. Polega na prowadzeniu w wybranych, charakterystycznych punktach (punktach obserwacyjnych, otworach, źródłach) powtarzalnych pomiarów i badań stanu zwierciadła wód podziemnych (głębokości zalegania) i jakości oraz interpretacji ich wyników w aspekcie ochrony środowiska wodnego (def. Słownik hydrogeologiczny, 2002). Przedmiotem monitoringu są wody podziemne, rozumiane jako wody znajdujące się pod powierzchnią ziemi w strefie nasycenia i bezpośrednim kontakcie z podłożem i podglebiem.

oW nawiązaniu do zadań wyróżnia się trzy rodzaje monitoringów:

nkontrolny

noperacyjny

nbadawczy

oMonitoring kontrolny, który powinien być prowadzony w wystarczającej liczbie punktów celem oceny ogólnego stanu wód powierzchniowych w ramach zlewni.

oPozwoli to ocenić długoterminowe zmiany zarówno warunków normalnych jak i wynikających z działalności człowieka oraz zaprojektować szczegółowy monitoring zlewni.

Jeśli uprzednio prowadzony monitoring wykazał, że dany obiekt osiągnął dobry stan i nie stwierdza się zmian w oddziaływaniach człowieka na dany obiekt, wówczas monitoring kontrolny powinien być prowadzony w ramach co trzecich planów zagospodarowania zlewni rzecznej.

Monitoring operacyjny, który ma na celu określenie stanu tych obiektów, które zostały określone jako zagrożone niespełnieniem określonych dla nich celów ekologicznych oraz ocenę wszelkich zmian stanu tych obiektów wynikających z podjętych programów działań, który powinien wskazać odstępstwa od założonych celów oraz ocenić realizację programów naprawczych.

Zbiornik retencyjny (sztuczne jezioro zaporowe) - sztuczny zbiornik wodny, który powstał w wyniku zatamowania wód rzecznych przez zaporę wodną. Zazwyczaj powstają one w terenach górskich, gdzie koszt budowy zapory w węższej dolinie jest niższy. Zbiorniki te mogą pełnić wiele funkcji, wśród których pewne nawet się wykluczają (np. funkcja energetyczna i przeciwpowodziowa, funkcja zaoptrzenia w wodę i rekreacyjna). Utworzenie sztucznego zbiornika wodnego powoduje znaczące zmiany lokalnego środowiska naturalnego, często budowie zapór towarzyszą protesty ekologów.

Podstawowe funkcje zbiorników retencyjnych to:

• gromadzenie wód na potrzeby ludności miejskiej i przemysłu,

• wykorzystanie energii wodnej (hydroenergetyka),

• ochrona przed powodziami lub utrzymanie żeglowności rzeki poprzez zmniejszenie nieregularności przepływów wody,

• wykorzystanie w celach irygacyjnych,

• rozwój turystyki, rekreacji i sportu.

W odniesieniu do zbiorników retencyjnych nie powinno używać się terminu jezioro zarezerwowanego dla naturalnych zbiorników wodnych.

Podział zbiorników sztucznych

1. Zbiorniki retencyjne - zbiorniki ,których zadaniem jest magazynowanie wody w okresach jej nadmiaru w celu wykorzystania jej w innym okresie. Zbiorniki retencyjne charakteryzują się dużymi różnicami poziomów wody. Wahania stanów zależą od wielkości dopływu wody ze zlewni oraz od potrzeb gospodarczych użytkowników.

2. Zbiorniki wyrównawcze - specyficzny rodzaj zbiorników, funkcjonują one jako zbiorniki pomocnicze przy dużych zbiornikach retencyjnych. Głównym zadaniem zbiorników wyrównawczych jest magazynowanie tzw. przepływów szczytowych ze zbiorników retencyjnych celem ich wyrównania.

3. Zbiorniki przepływowe - powstają w wyniku przegrodzenia rzek jazami, których zadaniem jest utrzymanie w zasadzie stałego poziomu piętrzenia. Typowe zbiorniki przepływowe nie maja zdolności retencyjnych i charakteryzują się w zasadzie stałym poziomem piętrzenia.

4. Zbiorniki suche - zbiorniki przeciwpowodziowe. Budowle piętrzące, tworzące zbiorniki suche mają urządzenia upustowe bez zamknięć. Rzeka swobodnie przepływa przez czaszę zbiornika i urządzenia upustowe, do czasu gdy przepływ staje się większy od zdolności przepustowych stopnia. Większe dopływy są magazynowane w zbiorniku. Po przejściu fali powodziowej następuje stopniowe opróżnienie zbiornika. Pomiędzy przejściami fal powodziowych czasze zbiorników najczęściej są wykorzystywane jako pastwiska.

Przykłady zbiorników retencyjnych

Polska

W Polsce istnieje 98 retencyjnych zbiorników wodnych (1994) o pojemności powyżej 1 hm³, z czego blisko połowa uruchiona została przed II wojną światową.

Najstarszy z nich jest uruchomiony w 1848 roku zbiornik Mylof na rzece Brdzie.

Do najważniejszych polskich zbiorników retencyjnych należą: Soliński, Włocławski, Jeziorsko, Rożnowski, Goczałkowicki, Dobczycki, Czorsztyński, Otmuchowski, Nyski, Turawski, Żywiecki, Koronowski, Rybnicki.

Świat

Z ważniejszych zbiorników świata wymienić należy: Nasera (Egipt/Sudan), Wolta (Ghana), Kariba (Zimbabwe/Zambia), Brokopondo-Prof. van Blommesteina (Surinam), Mead (USA), Dongting (Chiny).

---