Od poetyki wojennej po socrealizm Zbigniew Jarosiński
I. Pierwsze lata po wojnie
Warunki życia kulturalnego
duże straty wśród środowiska artystycznego podczas wojny
zginęła znaczna część pisarzy żydowskiego pochodzenia
wojna przyniosła całkowitą zagładę kulturze żydowskiej, która rozwijała się obok rodzimej, polskiej
wojna przyspieszyła zgony pisarzy pokolenia najstarszego - jeszcze z Młodej Polski
szczególnie duże straty wśród środowiska najmłodszego - zginęli czołowi poeci młodego pokolenia
wielu pisarzy o znacznej randze pozostało na obczyźnie
przemiana w środowisku pisarskim - na czoło wysuną się ci, co przyszli w mundurach I Armii
zerwanie ciągłości między literaturą przedwojenną a powojenną
kultura znalazła się pod rzeczywistą opieką państwa - zasilana państwową kasą
odbudowie kultury towarzyszyły głośne hasła
wprowadzono cenzuralne ograniczenia, ale jeszcze nie próbowano sterować twórczością odgórnie
Prasa kulturalna. Dyskusje
3.09.1944 w wyzwolonym Lublinie ukazał się 1szy nr tygodnika „Odrodzenie”
1.06.1945 - marksistowskiej „Kuźnicy” (Łódź)
sierpień 1945 - „Twórczość” (Kraków)
marzec 1945 - „Tygodnik Powszechny” (Kraków)
łamy tych pism stały się główna trybuną poważnych dyskusji kulturalnych, toczących się w pierwszych powojennych latach
zwrot kulturalny - na 1szym planie orientacja marksistowska i komunistyczna, które nie były tylko wynikiem nacisku sytuacji politycznej
w kraju trwała walka polityczna, a we wsch. województwach wojna domowa
dawnych żołnierzy AK dotykały prześladowania
o dwudziestoleciu mówiono pogardliwie „czasy sanacji”
Środowisko polskie na emigracji
koniec wojny postawił emigrantów przed ważnym pytaniem - wrócić?
fakt, że Polska znajduje się w radzieckiej strefie wpływów i że rządzą nią komuniści rodziła obawy
jesienią 1945 r. powstał w Londynie Związek Pisarzy Polskich
w 1947 członkowie Związku podjęli decyzję o niepublikowaniu swoich prac w polskich czasopismach, którym odebrano suwerenność
kwiecień 1946 - „Wiadomości” (Londyn) - jako kontynuacja „Wiadomości Literackich”
czerwiec 1946 we Włoszech wychodzi pismo „Kultura”
wokół tych 2 pism skupiła się powojenna emigracja kulturalna
polskojęzyczne radiostacje: radia BBC, „Głosu Ameryki”, a od 1952 „Wolnej Europy” - były adresowane do słuchacza w kraju
POEZJA
wojna radykalna cezurą w dziejach życia kulturalnego Polski, ale sama w sobie nie przynosi przemiany tendencji intelektualnych i artystycznych
Starsza formacja poetów
w poezji polskiej wojna nie wiązała się z artystycznym przełomem. Mogłaby się wiązać, gdyby przeżyli Krzysztof Kamil Baczyński, Tadeusz Gajcy, Zdzisław Leon Stroiński, Andrzej Trzebiński, ale wszyscy zginęli, a w pierwszych powojennych latach ich twórczość opublikowana została we fragmentach i w ogóle nie oddziałała na ówczesna poezję
słabo brzmiał głos dawnych Skamandrytów: J.Tuwim po powrocie do kraju nie ukończył Kwiatów polskich i do końca życia opublikował zaledwie kilka utworów; J.Lechoń, K.Wierzyński zostali na emigracji i milczeli literacko parę lat.
tradycja awangardowa nie wspierała już idei radykalnego nowatorstwa - zresztą konflikt nowatorstwa i tradycji stracił na znaczeniu; eksperymenty nie będą już motywowane przez bunt przeciw przeszłości, ale tylko przez własne, artystyczne racje
twórczość poetów należących wcześniej do tzw. Drugiej Awangardy wyzbyła się po wojnie motywów onirycznych i atmosfery złowrogich przeczuć - Apokalipsa już nastąpiła
w poezji Cz.Miłosza w tomiku Ocalenie (1945) doświadczenie wojenne ukazało się jako zaprzeczające wszelkim kategoriom humanistycznej myśli, jako takie, które nie daję się przedstawić wprost, ale tylko pośrednio, przez niejasną metaforykę, bo zawiera element irracjonalnego koszmaru
w poezji Jastruna, Zagórskiego, Ważyka brały górę motywy nadziei i próby szukania ugody z historią
spontaniczna pochwała pracy przebijała z ówczesnej twórczości K.I.Gałczyńskiego, który w czasie wojny został zamknięty w stalagu, po wojnie poeta opowiedział się za nowym porządkiem politycznym. Przed wojną przez jego wiersze przewijał się motyw braterstwa ze światem ludzi prostych, teraz miało się to spełnić naprawdę. Pisał wiersze o pięknych dziewczynach - ekspedientkach albo konduktorkach w tramwaju, chwalił codzienność i skrzętną pracę, przydając jej koloryt baśniowej niezwykłości. Najbardziej znany był wtedy „najmniejszy teatrzyk świata Zielona Gęś”, którego teksty poeta ogłaszał w „Przekroju”. Były one niezwykłe w swoim artystycznym wyrazie: w humorze absurdalnym pokrewnym surrealizmowi, w wybuchach fantastycznej wyobraźni, która zaprzecza wszelkiej logice życia. Zwrócone one były przeciwko romantyczno-cierpiętniczym tradycjom polskiej kultury.
Poezja młodych. Tadeusz Różewicz
świat duchowy młodych uformowały przeżycia związane z wojną - nie stanowiły one (jak dla starszych) przedmiotu refleksji, ale były odczuwane jako ciągle żywe
ciągła obecność wojny najsilniej wyraziła się w 2 pierwszych tomikach T.Różewicza: Niepokój (1947), Czerwona rękawiczka (1948)
nietypowy przykład twórczości debiutanckiej; nowa formuła poezji, która chciała odpowiedzieć tej kondycji ludzkiej, jaką ukształtowały wstrząsy współczesnej historii
przeżycia żołnierskie słabiej zarysowane w jego twórczości, chociaż był żołnierzem AK
pamięć o rozstrzelanych z ulicznych łapanek, powieszonych, sprofanowanych
podmiot liryczny o słabym indywiduum - to raczej głos pokolenia; był kimś, kto ocalał przypadkiem i nie potrafi wrócić do normalności, żyje wśród ruin przeszłości
potrzeba odbudowy kodeksu wartości - kryzys wiary w kodeks moralny
nieufność wobec piękna języka poetyckiego - formy poetyckie szorstko sprozaizowane
wzorzec poezji surowej w literackim wyrazie
PROZA
Doświadczenie wojny
w pierwszych latach powojennych zdecydowanie dominował temat wojny
proza Dwudziestolecia wydawała się zupełnie odległa i nieaktualna
różne światopoglądy wśród pisarzy różnie zaowocowały - wspomnienia z obozu koncentracyjnego np. dla pisarza-katolika były zazwyczaj odnowieniem problemu dlaczego Bóg pozwala na istnienie zła w świecie; komunista zwracał uwagę na formy ruchu oporu wśród więźniów; pisarz o orientacji narodowej akcentował niemieckie okrucieństwo i przykłady polskiego heroizmu obszerna literatura dokumentarna jednocześnie próbą intelektualnego i moralnego zmierzenia się z doświadczeniem wojny, wydobycie esencjonalnej prawdy o człowieku
Literatura obozowa. Tadeusz Borowski
najdobitniej przemawiały głosy wspomnienia z obozów koncentracyjnych: Domy nad Birkenau (1945) Seweryny Szmaglewskiej, Z otchłani (1946) Zofii Kossak-Szczuckiej, Listy spod morwy (1945) Gustawa Morcinka, oraz utwory literackie poświecone ściśle temu tematowi: Czas nieludzki (1946) Stefana Otwinowskiego, Medaliony (1946) Zofii Nałkowskiej, opowiadania Tadeusza Borawskiego
spisane pod świeżym wrażeniem
mówiły o skrajnym zniewoleniu człowieka, o pomysłowej organizacji zabijania, o przewlekłym cierpieniu
opowiadania Tadeusza Borowskiego z tomu Pożegnanie z Marią (1948)
utwory w pełni literackie
obozowe okrucieństwo pokazane z powściągliwym dystansem
pisane techniką bliską behawioryzmowi, która czyniła z narratora beznamiętnego obserwatora
obraz obozu prowadził do konkluzji skrajnych - nie ma granic zła, których by człowiek nie przekroczył, człowiek jest w stanie adaptować się do każdych warunków
opowiadania to nie tylko oskarżenie faszyzmu, ale także całej kultury i moralności, które nie potrafiły zapobiec hitlerowskiej hekatombie, wiec są współodpowiedzialne za zagładę wartości
Temat wojenny
w całej prozie w okresie powojennym wojna ukazana była jak u Borowskiego i Nałkowskiej - jako zagłada wartości, zaburzenie społecznych kodeksów, zaprzeczenie ideałom humanistycznym
tylko cześć utworów młodych, walczących w AK, AL itp. Mogła ukazać się w druku
inne znane były tylko z publikacji w czasopismach, część musiała przeczekać socrealizm
uderzała w nich nieobecność (lub bardzo niewielka obecność) wątków związanych z etosem żołnierskiej walki
najdobitniej niszczący charakter przeżycia wojennego wyraziła powieść Leopolda Buczkowskiego Czarny potok (czekała na druk do 1954r.):
wojna jako szaleństwo zagłady niemającej końca, przerażającej i bezsensownej
akcja toczy się na obrzeżu południowo-wschodnim Polski, a jakiejś okolicy, gdzie po lasach i zrujnowanych wsiach krążą polskie oddziały partyzanckie i ukraińskie, grupy niedobitków z getta w Bełżcu, niemiecka policja i wojsko
wszyscy walczą ze wszystkimi, a opowieść o tej walce przypomina majaczenie: ucieczki i pogonie, nocne marsze, strzały z ukrycia, trupy, krzyki z głębi lasu
kolejność wydarzeń plącze się, nie wiadomo kto je relacjonuje - narracja prowadzona z punktu widzenia bohatera - lecz kto nim był?
pkt. widzenia przenosi się ze świadomości jednej postaci do drugiej, a potem jeszcze inaczej
powieściowym bohaterem stała się cała zbiorowość - ludzie sparaliżowani strachem i udręką, niepotrafiący wyrwać się z opętańczego kręgu śmierci, ciągle odtwarzający w myślach koszmar dopiero co przeżyty
Literatura łagrowa. Gustaw Herling-Grudziński
nie wszystkie ze zbiorowych doświadczeń, jakie składały się na polski los wojenny zostały opisane w kraju - nie było mowy o przejściach Polaków za ziemiach zagarniętych przez ZSRR i w radzieckich obozach (cenzura)
za granicą powstał przede wszystkim cykl wspomnień opisujących pobyt w radzieckich więzieniach i obozach - „literatura łagrowa”
po wojnie zaczęto pisać obszerniejsze dzieła np. Beaty Obertyńskiej, W domu niewoli (1946), Wacława Gubińskiego, Między młotem a sierpem (1948) Józefa Czapskiego , Na nieludzkiej ziemi (1949), G.Herlinga-Grudzińskiego, Inny świat (1953)
Polacy byli pierwszymi ludźmi, którym udało się opuścić łagry - pozostały tam jeszcze miliony więźniów
mieli potrzebę opisania tego, co przeżyli - koszmar śledztwa, groteskę przewodu sądowego, trudy więzienia, życie w łagrze, stanowiące specyficzny rodzaj struktury społecznej, katorżniczą pracę
ukazanie absurdu politycznego
pisali gł. o oddziaływaniu na psychikę ludzi, przeobrażonych w niewolników systemu
Inny świat G.Herlinga-Grudzińskiego nie był książką wspomnieniową - to powieść studium łagrowego życia
obóz elementem stalinowskiego systemu
analizował skład obozowej społeczności
charakteryzował sytuację więźnia w mechanizmach obozowego prawa
ciągłe pytanie: co człowiek jest w stanie przeżyć, gdzie jest granica, poza którą traci się wolę życia i cechy człowieczeństwa?
refleksja o człowieku w obozie
moralny i psychologiczny wymiar życia łagrowego
dociekliwe portrety współwięźniów - ich życie za i przed drutami obozu
każdy więzień jest zniewolony wewnętrznie przez system stalinowski
instynkt życia i mechanizm rezygnacji, który zawsze prowadzi do śmierci
podobieństwo do opowiadań Borowskiego, ale Grudzińskimi traktował obozu jako objawiania ostatecznej prawdy o człowieku - mówił o człowieku niszczonym i upodlonym przez warunki nieludzkie
Proza o żołnierzach frontów zachodnich
utwory poświecone walkom Polaków na Bliskim Wschodzi i Zachodzie odbiegały od tonacji tych krajowych - bo przynosiły afirmację żołnierskich wartości odwagi, poświecenia i patriotyzmu. Efektem różnicy - odmienna niż w Polsce forma walki - regularna, a nie partyzancka
Bitw o Monte Cassino (1945-47) Melchiora Wańkowicza - reportaż na bazie zgromadzonej dokumentacji, hołd czynowi żołnierskiemu
Pierwsza fala prozy wojennej
proza dot. wojny nie tylko obfita ilościowo, ale też wybitna artystycznie
świadectwo polskich doświadczeń żołnierskich, okupacyjnych i obozowych
punkt wyjścia do poważnej refleksji
Powojenna współczesność. Nawroty do Dwudziestolecia
nieobecność tematyki ściśle współczesnej - zajęcie tematyką wojenną
Jerzy Andrzejewski Popiół i diament (1948) - plastyczne ukazanie atmosfery zamętu, przejściowości, cechujące pierwsze powojenne lata; ukazał dramat młodzieży AK-owskiej, która chce wrócić do normalnego życia
powróciły sprawy przedwojenne np. Węzły życia (1948) Zofii Nałkowskiej
Dramat
dorobek dramatyczny w porównaniu z prozą i poezją raczej skromny
po upaństwowieniu teatrów znikły małe sceny rozrywkowe
Dramat werystyczny
potrzeby sceny kierowały dramat ku tematyce ściśle współczesnej - dot. wojny oraz dla przeciwwagi dot. powrotu do normalności
szacunek do doświadczenia zbiorowego skłaniał dramat ku weryzmowi, reportażowej dosłowności konkretu
Niemcy (1949) Leon Kruczkowski - tematyka wojenna
Dramat paraboliczny
Dwa teatry (1946) Jerzy Szaniawski - ukazywały 2 teatry -realistyczny i nastrojowo poetycki, pełen zagadkowych symboli
II. Socrealizm w literaturze krajowej
Reorganizacja życia kulturalnego
czas szybkich przeobrażeń
proklamowanie realizmu socjalistycznego (socrealizmu)
zadekretowanie socrealizmu było częścią głębokich przemian kulturowych, prawdziwej rewolucji kierowanej odgórnie
2 dominanty: 1 - dążyła do podporządkowania państwu wszystkich przejawów życia kulturalnego
2 - chciała wszczepić kulturze własny wzorzec ideologiczny
główne wytyczne programu kulturowego państwa zostały zakreślone przez władze już po wojnie: otwarcie dostępu do kultury warstwom robotniczym i chłopskim, wykształcenie nowej inteligencji wywodzącej się z tych warstw, zw. twórczości artyst. z potrzebami podstawowymi mas narodu i z ideałami społecznego postępu
stworzono szeroką sieć bibliotek
prowadzano robotników do teatru itp.
książka stała się artykułem powszechnie dostępnym - ale stosowano polityczną selekcję np. nie uznano większości dzieł epoki Dwudziestolecia i wycofywano je z bibliotek; zarzucano księgarnie tłumaczeniami dzieł rosyjskich, czytelnik literackich czasopism nie dostawał wiarygodnych informacji o życiu kulturalnym Zachodu
chodziło o wykształcenie nowych obywateli, piewców ustroju - stąd selekcja kultury, nasilona propaganda
stowarzyszenia naukowe, kulturowe, oświatowe zostały przekształcone w organy państwowe
upaństwowiono teatry, wydawnictwa - urzędy centralne kontrolowały rynek wydawniczy, kinematografie itp.
czytelnik komercyjny stracił znaczenie - cały nakład wykupywało państwo i to ono nim dysponowało
na początku 1950 r. Związkowi Literatów nadano nowy statut - „twórczy ośrodek ideologiczny” z tygodnikiem „Nowa Kultura”
literatura była pod szczególną kontrolą - jako nośnik ideologii
Doktryna socrealizmu
program realizmu socjalistycznego był od razu gotowy - został wprost przeniesiony z literatury radzieckiej
socrealizm miał być czymś więcej niż tylko prądem kulturowym - ale światopoglądem wspartym na filozofii marksizmu-leninizmu
gł. tematy miało wyznaczać tzw. zapotrzebowanie społeczne
„akcja terenowa” - wysyłanie pisarzy do dużych zakładów pracy, by poznawali problemy robotników
„powieść produkcyjna” - utwory o tematyce fabrycznej; szczęśliwe życie robotnicze
program socrealizmu w stosunku do poezji mniej jasny (oczywiście zasady wierności ideologii itp., ale nic poza tym )
artystyczne źródła socrealizmu w powieści XIX-wiecznego realizmu
Pisarze wobec socrealizmu
kultura lat stalinizmu była w dużej mierze kulturą pozorów, zafałszowanej hierarchii wartości, triumfu złego smaku
nieliczna część twórców postanowiła nie brać udziału w ówczesnym życiu kulturalnym pozorów - tzw. emigracja wewnętrzna
znacząca większość zaakceptowała (mniej lub bardziej) nowe reguły tworzenia
Proza
zgodnie z programem na pierwszy polan socrealizmu wysunęła się proza
nagle przestały się ukazywać książki poświecone doświadczeniom wojennym
prozę wypełniła tematyka ściśle współczesna
Powieść produkcyjna
już w końcu 1949 r. zaczęły wychodzić pierwsze: Numer 16 produkuje Jana Wilczaka, Przy budowie T. Konwickiego (o bud. linii kolejowej do Nowej Huty) i bardzo wiele innych
krytyka okrzyknęła je przełomowymi, przyznano nagrody - a tak naprawdę to bardzo kiepskie książki
pojawiły się następne - wzorowane na nich - o pracy w fabryce, przy budowie, organizacji nowych instytucji..., w większości pojawiał się tzw. wróg klasowy ( zazwyczaj agent obcego wywiadu, przedwojenny kapitalista itp.)
każda z tych powieści oparta na naiwnym schemacie
cała powieść była propagandą ideologii stalinizmu
3 wątki problemowe: produkcyjny; powst. nowych wzorów obywatelskich; problem rodzenia się nowej społeczności
Wieś w powieści
inny temat, ale problemy analogiczne do powieści produkcyjnej - socjalistyczna przemiana ustrojowa, kolektywizacja itp.
Traktory zdobędą wiosnę (1950) W.Zalewskiego, Dzień dobry, Toporna (1954) T.Peipera, W rodzinie Lebiodów (1950) J.Gałaja i wiele innych
poziom artystyczny bardzo niski
zasadniczy schemat taki sam jak w powieści produkcyjnej - po prostu inne otoczenia wydarzeń
powracanie do czasów przedwojennych - chłop nękany, wyrobnikiem pana, nie odwoływano się do żadnych ruchach politycznych, społecznych i oświatowych, jakie rozwijały się na terenach wiejskich przed wojną
powojenną reformę rolną otaczało milczenie - podobnie jak inne, niewygodne tematy
ukazana nowa wieś - postęp, rozwój, przemiany
radosny chłop po skończonej pracy w polu, biegł w wesołych śpiewach na zebranie w świetlicy - pełna idealizacja
Styl socrealistyczny
wbrew zapewnieniom powieść socrealizmu niewiele miała wspólnego z wielką powieścią realizmu XIXw.
socrealizm nie wykształcił żadnego odrębnego stylu - nie to było celem
Temat wojenny
tematyka poddana radykalnej selekcji przeprowadzonej z politycznego punktu widzenia np. Dni klęski W.Żukrowskiego mówiły o tragedii 1939 r. jako zasłużonej karze, którą historia wymierzyła sanacyjnemu państwu
wojna stanowiła raczej temat marginalny
Powieść historyczna
ożywienie tego gatunku - zw. z reinterpretacją historii, jaka się wtedy dokonywała (dot. gł. klasy chłopskiej i robotniczej)
nowej fabularyzacji podlegały gł. te wydarzenia, które już zostały wcześniej ukazane np. powstanie listopadowe, czy kościuszkowskie
nie umniejszano znaczenia polskich walk z obcym najeźdźcą
starano się zobrazować tezę, ze walczył lud prosty, żarliwie patriotyczny
silnie eksponowano sprawę chłopska
kładziono nacisk na złowroga rolę Kościoła jako przeciwnika postępowej myśli, feudała gnębiącego chłopa
pojawiły się też opowieści biograficzne np. o Słowackim, Mickiewiczu, Chopinie...
Dramat
teatr tych lat wracał do wzorów inscenizacji realistycznej
nie wystawiał w ogóle dramatów romantycznych
wg. władz scena miała być narzędziem politycznej edukacji
poziom bardzo niski - otwory pisane na zamówienie
Dramat produkcyjny
program socrealizmu odniesiony także do dramatu
te same tematy, schematy fabularne co w powieści
akcja przeniosła się do fabryk, na plac budowy, do świetlic wiejskich itp.
po paru latach tematyka zaczęła nudzić także krytyków
Dramat „antyimperialistyczny”
dramat polityczny dot. spraw współczesnych
zobrazowanie konfliktu kapitalistycznego świata, walki sił reakcji i postępu
znacznie lepiej skonstruowane niż dramat produkcyjny
Dramat historyczny
zainteresowanie tematyką historyczna narastało w czasie
tematyka historyczna pozwalała twórcom na ucieczkę od współczesności - tematów oklepanych, ciągle powtarzających się
tu również obowiązywała marksistowska interpretacja historii
na plan pierwszy sprawa konfliktów klasowych
większość sztuk miała charakter biograficzny np.. Rej, Kochanowski, Frycz Modrzewski - akcja dot. epizodów ich życia
w dramacie obowiązywały nadal podziały formalne
każdy z gatunków musiał jednak dostosować się do politycznych wymagań - co często w efekcie stworzyło kicz
Poezja
program socrealizmu nie wysunął wobec poezji postulatów, które musiałyby pociągać za sobą zasadniczą zmianę środków artystycznych, czy gatunkowych form wypowiedzi
wypełniała się treściami politycznymi i egzaltowana apologią socjalistycznej rzeczywistości
Poetyka socrealistyczna
zatracały się różnice pisarskie - te same tematy, podobne ujęcia
poezję starano się włączyć do przedmiotów społecznej użyteczności
Tadeusz Nowak pisał:
Uczę się dzisiaj mówić
Zdyszanych kopalń głosem,
Uczę się dzisiaj śpiewać
Wysokim tonem kielni
2 główne poetyki:
1 - prowadząca w str. poezji refleksyjnej i uwznioślającej (M.Jastrun, A.Ważyk, W.Broniewski, J. Śpiewak, S.Pollak) - tonacja spokojna, podmiot bezosobowy lub jako „my”; dystans
2 - ku agitacji i reportażowej konkretności (A.Braun, A.Słucki, W.Wirpsz, W.Woroszylski) - podmiot liryczny to wyraziste „ja”, zwykle posługiwali się wierszem wolnym
Obraz socjalistycznej ojczyzny
temat główny wyznaczała apologia socjalistycznej rzeczywistości - minęły epoki mroczne, nastał czas radości
Socjalistyczny panegiryk
nowy bohater epoki: junak-zetempowiec z Nowej Huty, chłopak, który skończył kurs dla analfabetów i pisze swój pierwszy list, młody robotnik, który w szkole wieczorowej przygotowuje się do matury - ludzie, którzy swój awans społeczny zawdzięczają socjalizmowi
wrócił klasyczny wzór panegiryków - opiewani byli Świerczewski, Bierut, a zwłaszcza Stalin
organizowano konkursy na najpiękniejsze panegiryki o Stalinie i innych
Obraz świata Zachodu. Motyw wojny
tonacja mroczna i oskarżycielska względem Zachodu
Mieczysław Jastrun. Tadeusz Różewicz. Władysław Broniewski. Konstanty Ildefons Gałczyński. Leopold Staff
w poezji jaskrawiej widoczna propaganda - zwł. w poezji okazjonalnej
twórczość M. Jastruna reprezentowała wzorzec liryki uwzniaślająco-refleksujnej- mało konkretna, wizyjna, język abstrakcyjny
twórczość T.Różewicza ukazywała jego sojusz z socrealizmem - do którego się zwrócił po kryzysie światopoglądowym, jaki wywołała u niego wojna
epizod socrealistyczny W.Broniewskiemu przyniósł klęskę artystyczną; zawsze był bliski socjalizmowi, ale gdy przedwojenna tonacja buntu zmieniła się w entuzjazm, jego wiersze straciły siłę wyrazu
poezja K.I.Gałczyńskiego opiewała szczęście, które przyniósł nowy ustrój; nie miał szczęścia do krytyki, wiec powoli zaczął się odsuwać od bieżących zapotrzebowań
na uboczu uplasowały się 2 ostatnie tomiki L.Staffa, nie brał on udziału w „tworzeniu na zapotrzebowanie”
Zmierzch socrealizmu
1949 - 1953 to szturmowy okres socrealizmu; później osłabł
w liryce zwrot ku poezji pejzażowej, osobistej
po śmierci Stalina nastała tzw. „odwilż” - społeczeństwo oczekiwało zmian
po Październiku 1955 socrealizm stał się przeszłością, nikt się z nim nie identyfikował - wyjątkowe zjawisko, gdyż w państwach bloku wschodniego królował jeszcze przez następne trzy dziesięciolecia