Polska produkcja typograficzna pod zaborem austriackim

Łagodzenie cenzury=wzrost produkcji drukarń

• Możliwość założenia nowej drukarni zależała od pozwolenia Franciszka I z 1806. Pozwolenie mogło otrzymać jedynie fachowiec posiadający świadectwo ukończenia praktyk w zawodzie, potrzebne było zezwolenie rządowe.

• 1833 - powołanie Komitetu Cenzury

• 1848 - zniesienie cenzury w Galicji na parę miesięcy - rynek zalewany drobnymi drukami na niskim poziomie

• Na rozwój drukarstwa w okresie Wiosny Ludów wpłynęło ożywienie czasopiśmiennictwa - dzienniki polityczne

• W Krakowie dominuje literatura naukowa (40%): Akademia Krakowska, Towarzystwo Naukowe Krakowskie, szkolnictwo, teatr

• Ośrodki prowincjonalne - literatura religijna: Wadowice

KRAKÓW

• DRUKARNIA AKADEMICKA W KRAKOWIE

• Dzierżawa Heleny Mecherzyńskiej

• Nie uzyskanie monopolu na druki podręczników

2. ZastępcaTomasz Szczurkowski:

• 1841 - sprowadzone 2 prasy i duży zestaw czcionek z Pragi

• Realizacja zamówień Senatu Krakowa

• 1848 - zakup płaskiej maszyny pospiesznej

• Prężny zakład, szybka realizacja zamówień

3. Konstanty Mańkowski:

• Przeniósł drukarnie na Grodzką

• Wprowadził nowoczesne prasy

• I tom Bibliografii polskiej Karola Estreichera

• wysoki poziom druków, nagrody

4. Ignacy Stelcel:

• 10 tomów Bibliografii Estreichera

5. Anatol Marian Kosterkiewicz:

• Unowocześnienie zakładu

• Głównymi odbiorcami usług drukarni stają się także członkowie Akademii Umiejętności

• Kolejne tomy Estreichera

6. Józef Filipowski:

• Odnowa drukarstwa - współpraca z Bolesławem Ulanowskim

• Znaki matematyczne, znaki specjalne, obce alfabety

• 1900 - druk okolicznościowy ku czci Jana Gutenberga

• Kalendarz drukarski na rok 1901 - podręcznik drukarski

1. JÓZEF MAŁECKI:

• Odziedziczył dawną drukarnie Greblowską

• Wychodziło 7 pozycji rocznie, największe nasilenie to lata 1821 - 1822

• kalendarze i poradniki o rolnictwie i ogrodnictwie

• wysoki poziom zwłaszcza ilustracji

1. Po jego śmierci drukarnią zarządza druga żona, a poziom edytorski tłoczni znacznie upada

2. 1826 - przedsiębiorstwo przejmuje syn Józef Czech:

• Przywraca wysoki poziom drukarni

• Jako 1-y wprowadza wałki do podawania farby

• Sprowadza z Niemiec maszynę drukarską

• Wyposażenie drukarni w czcionki i winiety

• Wzory pism i Odbicia drzeworytów

• Książka naukowa Cracoviana, literatura piękna, wydawnictwa straganowe, druki ilustrowane:

• Kalendarz Krakowski

• Ubiory wojska polskiego za czasów Księstwa Warszawskiego

• Wizerunki znakomitych ludzi w Polsce

• 1850 - pożar drukarni

• 1863 - zamknięcie drukarni z powodu odbijania nielegalnych druków

IV. JAN MAJ:

• XVIII wiek

• Gazeta Krakowska przez 36 lat

• Od 1814 prace akcydensowe

1. 1832: drukarnie kupuje Daniel Friedlein:

• sprowadza żelazne prasy i zestaw czcionek

• 24 widoki miasta Krakowa Jana Głowackiego

• literatura dziecięca

• tu rozpoczęto druk dziennika Czas

• pracują dla niego najlepsi drzeworytnicy zagraniczni

2. Syn Józef Edward:

• wydawnictwa faksymilowe - odtworzony rękopis

• utwory Lucjana Rydla zdobione przez Wyspiańskiego

V. ANTONI HELC:

• 1835

• Metalowe sztegi

• Pracowali tam Szczurkowski i Adam Grynfeld

• „Kwartalnik Naukowy”

• Prawo

1. 1837: sprzedaż drukarni przez problemy z cenzurą Stanisławowi Gieszkowskiemu

• 1828: 1-a w Polsce maszyna pospieszna

• Bogaty zestaw czcionek, czcionki nutowe

• Własna papiernia

• Zamówienia na druki urzędowe

• Czasopismo „Goniec Krakowski”

• bezprawny przedruk Konrada Wallenroda bez wiedzy autora

• wytłoczono 405 pozycji

2. 1856: drukarnię kupuje Karol Budweiser:

• Literatura religijna, literatura piękna i kalendarze

• 1870: przeniesiona do Lwowa

VI. DRUKARNIA POD SWOĄ LESŁAWA ŁUKASIEWICZA:

• Powstała z „Drukarni Polskiej”

• 1849 przez Karola Jastrzębskiego

• Literatura naukowa

• 1863: kupił ją Jan Sabiński po aresztowaniu Łukaszewicza i przeniósł do Wadowic

VII. JÓZEF TRESSLER:

• 1796: drukarnia i księgarnia

• Monopol na druki urzędowe i książki szkolne

• Pozycje służące germanizacji

• 1802: literatura polska

• 1809: sprzedaż Franciszkowi Gertnerowi a on sprzedał ją Mateuszowi Dziedzickiemu, który przeniósł drukarnie do Radomia

VIII. JAKUB WYWIAŁKOWSKI:

• 1869: powstanie drukarni

• 80 pozycji: Chronica Polonorum Wincentego Kadłubka

• Tłoczono czasopisma

• 1863: tajne publikacje - tygodnik „Wolność”

• Organizował drukarnie „Czasu”

• opublikował kilka książek przeznaczonych do fachowego kształcenia drukarzy

• 1849: zaproponował założenie drukarni związkowej w Krakowie. Zrealizowano pomysł w 1880

• Wygłaszał odczyty na temat sztuki typograficznej

• Inicjator powołania Muzeum Drukarstwa Polskiego

• 1864: Aresztowanie Wywiałkowskiego

• 1866 - 1867: działalność pod własnością Władysława Jaworskiego

• 1870: sprzedaż drukarni Wincentemu Korneckiemu:

• Nakłady księgarzy krakowskich

• Czasopisma

• 1903: firmę prowadzi Bronisław Kornecki

• 1910: sprzedaż Stefanowi Natansonowi, zmiana nazwy na Drukarnia Narodowa

IX. WŁADYSŁAW ANCZYC:

• Na zlecenia Gebethnera i Wolffa kupił drukarnie dziennika Kraj

• 1875: Drukarnia W. L. Anczyca i Spółki

• Kierownicy: Stanisław Gralichowski, Jan Gadowski

• 1876: stereotypia, 3-barwny druk offsetowy

• Wysoka jakość druków: piękna czcionka, estetyczny układ kolumn, dobry materiał

1. Zygmunt Anczyc:

• 1898 r. - założył własna gisernie

• Wielobarwne reprodukcje offsetowe dzieł malarskich. Ilustracje Kossaka

• Dziady

• Bibliografia polska XIX stulecia K. Estreichera

• Druki Towarzystwa Miłośników Książki i Towarzystwa Miłośników Exlibrisu

• Czasopisma: Życie, Sztuka, Silva Rerum

X. DRUKARNIA NARODOWA NAPOLEONA TELZA:

• 1861: Przeniesienie do Krakowa

• Książki o sztuce, druki reklamowe, ozdobne kalendarze

• Czasopisma: Życie, Młodość, Ilustracja Polska, Sztuki Piękne

• Ilustrowana encyklopedia Trzaski, Everta, Michalskiego

• Seria: Biblioteka Wiedzy, Biblioteka Podróżnicza

• Skupiała fachowców

XI. DRUKARNIA CZASU:

• Pierwsza i najdłużej działająca tłocznia prasowa

• 1849

• Adam Potocki

1. 1855: drukarnie kupuje Wincenty Kirch-Mayer:

• Odbijano książki, opracowania z historii

• 1873: drukarnie kupuje Aleksander Vogel z Ossolińskich i zabiera wyposarzenie do Lwowa

• Kalendarz Czecha

• 1879: Spis dzieł Kraszewskiego na jubileusz na 9-metrowej wstędze papieru

LWÓW:

I. PILLEROWIE (1772 - 1939) - rodzina księgarzy i drukarzy

Drukarnia została założona we Lwowie dla tłoczenia druków rządowych po niemiecku, była przedsiębiorstwem handlowych nastawionym na zysk. W kilka lat po założeniu zaczęła wydawać druki polskie.

1. Antoni:

• Przybył do Lwowa z Wiednia

• Przywiózł ze sobą prasy i urządzenia drukarskie

• Uzyskał stanowisko typografa gubernalnego i uniwersyteckiego

• W ciągu 8 lat wydał 70 druków

• 1776: 1-e czasopismo galicyjskie „Gazette de Leopol”, Piller umieszczał ogłoszenia o znajdujących się w sprzedaży książkach

2. Jan Józef:

• Czcionki do druków cyrylicą

• 1822: założenie pierwszej we Lwowie litografii

3. Syn Piotr

• Tablice do Dziennika Mód Paryskich

• 1847: odlewnia czcionek

4. Syn Karol:

• 1870 - 85 - dynamiczny rozwój tłoczni

• Przewodnik po Lwowie

• Pisma Słowackiego

• Czasopisma, tablice, mody, muzykalia

5. 1885 - wdowa po Karolu i Zajączkowski, zmiana nazwy na Drukarnia Pillerów i Spólki:

• Akcydensy

• Sprzedaż odlewni czcionek

6. 1890: udziały Zajączkowskiego odkupuje Józef Neumann, nowa nazwa: Drukarnia Litografia Piller-Neumann

• Neumann dźwignął z upadku drukarnie

• Druk offsetowy: barwne druki reklamowe i artystycznych

• 1921: zakładem kierowali synowie Józef i Adam

II. JAN MANIECKI:

• 1853 - 63 dzierżawił drukarnie ZNiO

• dzieła naukowe i literackie, Słownik języka polskiego Lindego

• 1867: Drukarnia Narodowa we Lwowie

• Wydawnictwa zwarte

• Wysoki poziom druków

• 1884 - nabył Drukarnie „Kuriera Lwowskiego” i oddał w zarząd synowi

III. DRUKARNIA ZAKŁADU NARODOWEGO IM. OSSOLIŃSKICH:

• Miała wesprzeć fundusze Zakładu i być placówką usługową fundacji

• 1832: otwarcie, uruchomiono najpierw litografię, a później druk

• Konstanty Słotwiński: 1-y kierownik i dyrektor fundacji:

• 22 nielegalnych druków patriotycznych - wyroki

• Drukarnie zamknięto do 1847

• Na drukach fikcyjne miejsce wydania, ale użyto tych samych czcionek do druku

IV. MICHAŁ ENGL:

• Zarządca Drukarni ZNiO „Łozińskiego”

• 1917: zarządza Drukarnią Zakładową i Winiarza

• 1921: likwidacja

Tłocznia ZNiO wspierała finansowo fundacje i była placówką umożliwiającą Zakładowi wydawanie dorobku naukowego własnego oraz polskiego środowiska naukowego w ogóle.

---