173

Marek Lipiński

POLSKA LEWICA W DRODZE

KU ZJEDNOCZONEJ EUROPIE

(2001–2004)

Lata 2001–2004 to ostatni etap negocjacji Polski z Unią Europejską.
Początek tego etapu symbolizuje rok 2001 i zwycięstwo wyborcze
polskich socjaldemokratów z Leszkiem Millerem jako przywódcą
partii. Były to cztery trudne lata skomplikowanego procesu, który
otworzył Polsce drzwi do członkostwa w Unii Europejskiej. W konse-
kwencji sprawiło to, że Rzeczpospolita powróciła do rodziny państw,
które za swoje podstawowe cele uznały budowę zjednoczonej Europy.
Rok wyborczego sukcesu Sojuszu Lewicy Demokratycznej, partii,
która manifestowała swoją proeuropejską postawę na polskiej sce-
nie politycznej. Prasa zachodnia z informowała o nowym otwarciu
w dotychczasowych negocjacjach akcesyjnych, jednocześnie wska-
zując na szereg zaniedbań poprzedników, z którymi będzie musiał
się zmierzyć rząd Leszka Millera, a które mogą poważnie opóźnić
wejście Polski do Unii Europejskiej. Dla pełnego zrozumienia sytu-
acji, w jakiej znalazła się rządząca lewica, należy przypomnieć stan
poszczególnych obszarów negocjacyjnych, które zostały zaniedbane
przez rząd Akcji Wyborczej Solidarność i Unii Wolności, a które
były na tyle ważne, że bez ich sfinalizowania nie byłyby możliwe
dalsze negocjacje.

Polska lewica w drodze ku zjednoczonej Europie (2001–2004)

174

Marek Lipiński

Sojusz Lewicy Demokratycznej wygrał wybory parlamentarne

i przejął stery polskich negocjacji z Unią Europejską. Zawarł koalicję
z Polskim Stronnictwem Ludowym. Na czele nowego rządu i Komi-
tetu Integracji Europejskiej stanął przewodniczący SLD Leszek Miller.
Na stanowisko sekretarza Komitetu Integracji Europejskiej ponow-
nie powołano Danutę Huebner. Stanowisko pełnomocnika rządu
ds. negocjacji w Unii Europejskiej objął były ambasador Polski przy
Unii Europejskiej – Jan Truszczyński, który zastąpił dotychczasowego
pełnomocnika – Jana Kułakowskiego.

Rząd Leszka Millera analizował sytuację gospodarczą kraju oraz

stan dotychczasowych negocjacji akcesyjnych prowadzonych przez
rząd prof. Jerzego Buzka. Zarówno stan polskiej gospodarki, jak i stan
negocjacji, był w dramatycznej sytuacji. Polska zajmowała ostatnie
miejsce wśród państw, które kandydowały do Unii Europejskiej,
wyprzedzały nas Słowenia, Węgry i Czechy. Państwa te rozpoczęły
rokowania dwa lata po rozpoczęciu ich przez Polskę, sprawna stra-
tegia rządów tych państw sprawiła, że znalazły się one w czołówce
krajów kandydackich

1

.

Przyczyną fatalnych wyników negocjacji poprzedniego rządu

był chaos kompetencyjny. Istniały aż trzy skonfliktowane ze sobą
ośrodki, które były odpowiedzialne za kwestie negocjacji z UE –
Główny Negocjator, Urząd Komitetu Integracji Europejskiej i Mini-
sterstwo Spraw Zagranicznych. Efektem tego chaosu było wrażenie,
że Polska spóźnia się z zamknięciem poszczególnych obszarów nego-
cjacyjnych i nie jest gotowa do akcesji. Było to spowodowane błędną
polityką negocjacji, która zakładała połączenie w pakiety trudnych
tematów i odsunięcie ich na koniec negocjacji. Celem takiej taktyki

1 L. Miller,

tak to było, Szczecin 2009, s. 36.

175

Polska lewica w drodze ku zjednoczonej Europie (2001–2004)

było przekonanie, że pod presją czasu łatwiej będzie wynegocjować
korzystniejsze rozwiązanie. Pozostałe kraje kandydackie zaczęły
uważać Polskę za przeszkodę na drodze do rozszerzenia Unii. Rząd
Millera deklarował doprowadzenie do jak najszybszego członko-
stwa. Również przywódcy europejscy wyrażali nadzieję, że stanie
się to w roku 2004

2

.

Rząd Jerzego Buzka uczynił wiele na rzecz przyspieszenia legisla-

cji europejskiej, lecz dopuścił także do mnóstwa opóźnień w wyda-
waniu stosownych rozporządzeń wykonawczych do uchwalanych
ustaw. W efekcie powstało opóźnienie, które trzeba było zlikwidować
i wprowadzić konkretne zmiany do systemu polskiego prawa. Rząd
Leszka Millera zmniejszył wspomniane zaległości i podejmował trud
wprowadzania kolejnych rozporządzeń wykonawczych do nowych
ustaw stanowionych przez parlament. Sprawa była poważna, ponie-
waż Unia Europejska konsekwentnie przestrzegała zasady zdolności
całej administracji w stosowaniu prawa na wszystkich poziomach
funkcjonowania państwa. Rząd przyspieszył negocjacje akcesyjne
z Unią Europejską i z odpowiedzialnością mógł zakładać, że Polska
przystąpi do Unii Europejskiej na początku roku 2004. Należało jed-
nak podsumować negocjacje akcesyjne na szczycie Unii w Brukseli,
który zaplanowano na 24 i 25 października 2002 roku.

9 października Komisja Europejska uznała, że Polska wraz z dzie-

sięcioma innymi krajami może wejść do Unii w 2004 roku. Szczyt UE
w Brukseli potwierdził wniosek Komisji Europejskiej o przyjęciu dzie-
sięciu nowych krajów. Sejmowa Komisja Europejska miała za zadanie
doprowadzić do uchwalenia przez Sejm RP ustaw, które miały na celu
ujednolicenie prawa krajowego z prawem unijnym. Przewodniczący

2 Ibidem, s. 36.

176

Marek Lipiński

sejmowej Komisji Europejskiej, Józef Oleksy, podobnie jak premier
Miller zakładał, że Polska przystąpi formalnie do Unii Europejskiej
1 stycznia 2004 roku. Ewentualne przesunięcie tej daty nie może
jednak przekroczyć czerwca 2004 roku, ponieważ skutkowałoby
to nieuczestniczeniem w wyborach do Parlamentu Europejskiego,
które zostały wyznaczone właśnie na czerwiec, oraz brakiem głosu
Polski w dyskusjach na temat przyszłego budżetu Unii Europejskiej.
Kalendarz działań Unijnych przewidywał, że na szczycie w Atenach
w roku 2003 nastąpi uroczyste podpisanie traktatu akcesyjnego przez
wszystkie dziesięć krajów wchodzących do struktur Unii Europejskiej.
Po podpisaniu Traktatu Akcesyjnego miał nastąpić okres jego raty-
fikacji przez parlamenty dotychczasowych krajów członkowskich

3

.

Wybory parlamentarne w 2001 roku sprawiły, że układ sił politycz-

nych w polskim Sejmie uległ diametralnej zmianie. Największymi
przegranymi tych wyborów były partie dotychczasowo sprawujące
władzę tj. Akcja Wyborcza Solidarność oraz niegdyś koalicyjna
Unia Wolności. Te ugrupowania polityczne nie wprowadziły do
Sejmu swoich reprezentantów. Zwyciężyła koalicja wyborcza Sojuszu
Lewicy Demokratycznej i Unii Pracy, która wprowadziła do Sejmu 216
posłów. Drugie miejsce zajęła Platforma Obywatelska z 65 mandatami
poselskimi, następna w kolejności była Samoobrona RP Andrzeja
Leppera z 53 mandatami, Prawo i Sprawiedliwość z 44 mandatami,
Polskie Stronnictwo Ludowe z 42 oraz Liga Polskich Rodzin, którą
reprezentowało 38 parlamentarzystów. Lewicowa koalicja wyborcza
SLD-UP nie była w stanie utworzyć samodzielnego rządu, do obozu
zwycięskiego należało dokooptować koalicjanta, którego program

3 Z. Słowik, Potrzeba roztropności, umiaru i determinacji – wywiad z Józefem

Oleksym, w: „Myśl socjaldemokratyczna”, nr 4/2002, s. 64–66.

177

Polska lewica w drodze ku zjednoczonej Europie (2001–2004)

wyborczy był zbieżny z programem wyborczym zwycięskiej koali-
cji. Naturalnym kandydatem na koalicjanta było Polskie Stronnic-
two Ludowe z Jarosławem Kalinowskim na czele. Premierem Rządu
został Leszek Miller, wicepremierami w randze ministrów zostali
przywódcy ugrupowań koalicyjnych Marek Pol (UP) i Jarosław Kali-
nowski (PSL). Przed rządem koalicyjnym stało nie tylko zadanie
naprawy złej sytuacji gospodarczej po czteroletnich rządach Akcji
Wyborczej Solidarność i Unii Wolności (UW opuściła koalicję na rok
przed wyborami w roku 2001), lecz także kontynuowanie zaniedba-
nych negocjacji akcesyjnych, przyspieszenie i zakończenie ich jeszcze
przed wyborami w 2005 roku. Stało się to priorytetem rządu. Premier
Miller, zawierając w 2001 r. koalicję z Polskim Stronnictwem Ludo-
wym, przewidywał ewentualny z nim konflikt. W przeprowadzonym
wywiadzie, na pytanie, czego bardziej się obawiał ze strony koali-
cjanta, czy konfliktu na płaszczyźnie politycznej wewnątrz koalicji,
czy konfliktu na płaszczyźnie negocjacji akcesyjnych, odpowiedział:
„Najbardziej obawiałem się konfliktu na płaszczyźnie negocjacyjnej,
bowiem zakończenie rokowań i wprowadzenie Polski do UE, było
głównym celem strategicznym mojego rządu.”

4

.

4 Wywiad z Leszkiem Millerem przeprowadzony drogą elektroniczną. Pytania

w formie elektronicznej zostały wysłane Leszkowi Millerowi 27 lutego 2011 r.

Leszek Miller nadesłał odpowiedzi 9 marca 2011 r. Zostało zachowane orygi-

nalne brzmienie wszystkich powyższych pytań i odpowiedzi. W żaden sposób

nie ingerowałem w znaczenie i sens pytań i odpowiedzi po przeprowadzonym

wywiadzie. Pytania w formie elektronicznej zostały także wysłane do ówczesnego

wicepremiera i ministra rolnictwa i rozwoju wsi Jarosława Kalinowskiego. Mimo

uprzedniej zgody, Minister Kalinowski nie zdecydował się jednak odpowiedzieć.

Celem przeprowadzonych wywiadów, miało być skonfrontowanie poglądów

Millera i Kalinowskiego na te same kwestie, dotyczące przebiegu negocjacji

akcesyjnych oraz konfliktu w koalicji SLD-UP-PSL.

178

Marek Lipiński

Wypowiedź premiera Leszka Millera oddaje powagę sytuacji, sta-

nowi dowód priorytetowego traktowania negocjacji akcesyjnych.
Jak się okazało obawy premiera były uzasadnione. Sojusz Lewicy
Demokratycznej i Unia Pracy były partiami o charakterze lewico-
wym, łączył je od zawiązania koalicji wyborczej wspólny program,
idea przyspieszenia negocjacji akcesyjnych oraz finalizacja tych roko-
wań. Polskie Stronnictwo Ludowe natomiast było partią chłopską,
zorientowaną na realizację swojego programu wyborczego, który
był podporządkowany interesom mieszkańców wsi. PSL było za inte-
gracją Polski z Unią Europejską na zasadach gwarantujących pol-
skim rolnikom jak najkorzystniejsze warunki członkostwa. Na polu
negocjacyjnym zajęło się obszarem rolnictwa, podczas trwających
negocjacji często zmieniało w ostatniej chwili stanowisko, wprawia-
jąc w zdziwienie nie tylko polskich współnegocjatorów, lecz także
partnerów unijnych. Należy zadać pytanie, jakie były główne przy-
czyny konfliktu i późniejszego rozpadu koalicji, w jakich sprawach
ówczesny wicepremier i minister rolnictwa i rozwoju wsi, Jarosław
Kalinowski, pozostawał nieugięty? Leszek Miller odpowiada: „Przy-
czyny konfliktu i rozpadu koalicji były różnorodne, ale wynikały one
głównie z chęci bycia ludowców jednocześnie w rządzie i w opozycji.
Praktycznie wyglądało to tak, że ministrowie PSL akceptowali pro-
jekt ustawy na etapie prac rządowych, a później posłowie PSL gło-
sowali w Sejmie przeciw jej przyjęciu. Tak było w przypadku ustawy
o winietach, co stało się bezpośrednią przyczyną zerwania koalicji”

5

.

Już od końca grudnia 2002 r. Jarosław Kalinowski i Leszek Miller

porozumiewali się ze sobą za pomocą listów. Sojusz Lewicy Demo-
kratycznej planował usunięcie PSL z rządu dopiero po mającym się

5 Wywiad z Leszkiem Millerem.

179

Polska lewica w drodze ku zjednoczonej Europie (2001–2004)

odbyć referendum unijnym, jednak głosowanie ludowców przeciw
tzw. ustawie winietowej przyspieszyło ten fakt.

6

Tarcia w koalicji rządowej pojawiały się często, dotyczyły głównie

ustawy o biopaliwach i zwiększenia interwencji na rynku rolnym,
a także tzw. ustawy winietowej. SLD domagał się od koalicjanta zaję-
cia jednoznacznego stanowiska w sprawie poparcia integracji Polski
z Unią Europejską. Mimo intensyfikacji kampanii informacyjnej
w sprawie przyszłego referendum unijnego, PSL przekładało termin
podjęcia ostatecznej decyzji. Kierownictwo PSL wielokrotnie oświad-
czało, że unijne propozycje negocjacyjne są nie do przyjęcia. Prezes
PSL, Kalinowski, stwierdzał: „Jeśli warunki proponowane Polsce przez
UE nie poprawią się, to PSL nie będzie mogło powiedzieć «tak» dla
integracji w zbliżającym się referendum”. Inny prominentny polityk
PSL – Jan Bury – oznajmiał: „Polska nie może sobie pozwolić na
poświęcenie rolnictwa na ołtarzu negocjacji, władze PSL zobowiązały
ministrów oraz posłów Stronnictwa do odrzucenia proponowanych
Polsce warunków członkostwa w Unii, jeżeli nie nastąpią korzystne
zmiany”. Jarosław Kalinowski podczas jednego z posiedzeń rządu
oświadczył, iż nie akceptuje stanowiska rządu, zdaniem ludowców
negocjatorzy odeszli od wcześniejszych ustaleń

7

.

Posłowie PSL z radością przyjęli wynik sejmowego głosowania

w sprawie tzw. ustawy winietowej. Obalenie rządowego projektu
świętowali, jako swój sukces i liczyli, że od następnego dnia zaczną się
kolejne rozmowy i spotkania w ramach koalicji, a ludowcy dostaną
to, czego chcieli, czyli: posady w Narodowym Funduszu Zdrowia,
stanowiska wiceministrów kultury i spraw zagranicznych, oddalenia

6 J. Gajewski, Millerium, archiwum wprost.pl, nr 10/2003 (1058) (20.04.2011).
7 L. Miller, tak to było, op. cit., s. 237.

180

Marek Lipiński

weta prezydenta wobec ustawy o biopaliwach. Ustawa winietowa
była mało ważna, miała być próbą sił i pokazaniem determinacji
PSL w dążeniu do założonego celu. Premier Miller odpowiedział
stanowczo, mianowicie wnioskami o odwołanie ministrów rolnic-
twa i ochrony środowiska, którzy posiadali legitymację PSL. Stano-
wiło to formalne rozwiązanie koalicji i powód do tworzenia rządu
mniejszościowego

8

.

Można sformułować pytanie, czy po definitywnym rozpadzie

koalicji SLD-PSL Jarosław Kalinowski dystansował się od uzgodnień
z negocjatorami unijnymi, które razem z Leszkiem Millerem sfina-
lizował podczas negocjacji akcesyjnych (rozpad koalicji nastąpił już
po zakończeniu negocjacji unijnych)? Zapytany o to Leszek Miller
odpowiedział wprost: „Kalinowski nie kwestionował uzgodnień,
natomiast przypisywał sobie autorstwo sukcesu. Jeszcze obecnie
działacze PSL lansują tezę, że głównym negocjatorem w Kopenhadze
i nie tylko, był Kalinowski”. Ponadto dodał: „Gdyby koalicja rozpa-
dła się w toku negocjacji miałoby to wpływ na przebieg rokowań.
Ponieważ stało się to po zakończeniu pertraktacji nie miało to zna-
czenia. Verheugen i inni przywódcy uważali PSL za klasowy prze-
żytek, ale rozumieli realia. Żałowali, że lewicowy sojusz SLD-UP nie
miał większości w Sejmie”

9

.

Polskie Stronnictwo Ludowe wyznawało starą zasadę, która uznaje,

że sukces ma wielu ojców, zaś klęska jest sierotą. Obserwując polską
scenę polityczną można śmiało stwierdzić, że PSL kieruje się tą zasadą
od dawna aż do współczesności.

8 J. Paradowska, Mniejszy rząd – mniejsze zło!, „Polityka” nr 10 (2391), 2003 s. 20–22.
9 Wywiad z Leszkiem Millerem.

181

Polska lewica w drodze ku zjednoczonej Europie (2001–2004)

Szczyt Kopenhaski, oprócz znaczenia politycznego miał także zna-

czenie symboliczne. To właśnie w Kopenhadze w 1993 r. ówcześni
przywódcy dwunastu państw członkowskich UE złożyli państwom
Europy środkowo-Wschodniej, które wkraczały dopiero na ścieżkę
koniecznych reform gospodarczych i przemian ustrojowo-politycz-
nych, ofertę członkostwa w Unii. Zanim jednak szczyt w Kopenha-
dze miał stać się symbolem początku i końca negocjacji akcesyjnych,
trzeba było sfinalizować ostatnią fazę tych negocjacji

10

.

Szczyt Rady Europejskiej w Kopenhadze w 1993 roku rozpoczął

proces mający na celu likwidowanie dotychczasowych podziałów na
kontynencie europejskim. 13 grudnia 2002 r. na szczycie Unii Euro-
pejskiej w Kopenhadze sfinalizowano proces negocjacji akcesyjnych
z Cyprem, Czechami, Estonią, Litwą, Łotwą, Maltą, Polską, Słowa-
cją, Słowenią i Węgrami. Państwa te miały stać się członkami Unii
Europejskiej 1 maja 2004 r. Osiągnięty kompromis tworzył podstawę
integracji nowych państw członkowskich, przy jednoczesnym zapew-
nieniu skutecznego funkcjonowania powiększonej Unii Europejskiej.

Pomyślne zakończenie negocjacji akcesyjnych pozwoliło Unii

skierować energię na zakończenie przygotowania projektu traktatu
akcesyjnego, by można było go przedłożyć do zaopiniowania Komi-
sji Europejskiej, Parlamentowi Europejskiemu do zatwierdzenia,
Radzie Europejskiej do podpisania przez wszystkie kraje, podczas
zaplanowanego na 16 kwietnia szczytu Unii. Unia Europejska pod-
jęła postanowienie o tym, że, państwa przystępujące do UE będą
mogły uczestniczyć w wyborach do Parlamentu Europejskiego.
Traktat akcesyjny przewidywał, że komisarze pochodzący z nowych
państw członkowskich dołączą do obecnego składu Komisji od 1 maja

10 L. Miller, tak to było, op. cit., s. 282.

182

Marek Lipiński

2004 r., czyli od dnia przystąpienia do UE. Państwa członkowskie
i państwa kandydackie zobowiązano do jak najszybszej ratyfika-
cji traktatu, zgodnie z krajowymi procedurami, tak, by wszedł on
w życie 1 maja 2004 r.

11

Decyzja szczytu w Kopenhadze była ważnym punktem w docho-

dzeniu do członkostwa w UE. Przed Polską zostało już tylko referen-
dum oraz ratyfikacja traktatu akcesyjnego. Zakończenie negocjacji
dało polskiej polityce nowy impuls, dało premierowi Leszkowi Mil-
lerowi szansę na umocnienie własnej pozycji politycznej oraz odbu-
dowę społecznego zaufania

12

.

Wśród greckich ruin na starej ateńskiej Agorze, u stóp Akropolu,

gdzie w czasach starożytnych zrodziła się demokracja, trwały gorącz-
kowe przygotowania do historycznego szczytu Unii Europejskiej.
Szczyt Ateński w 2003 roku był najważniejszym w dotychczasowej
historii Unii. Podczas tego nieformalnego posiedzenia Rady Euro-
pejskiej doszło bowiem do podpisania Traktatu Akcesyjnego, który
stanowił o przyjęciu do grona dotychczasowych piętnastu członków
UE nowych dziesięciu państw z Europy środkowo-Wschodniej. Było
to największe w historii Unii rozszerzenie.

Priorytetem było doprowadzenie do uprawomocnienia się Trak-

tatu Akcesyjnego, który miał zostać podpisany przez członków pol-
skiej delegacji na szczycie UE 16 kwietnia 2003 r. By mogło dojść do
podpisania Traktatu, konieczna była jego ratyfikacja przez wszyst-
kich dotychczasowych członków UE oraz przez Polskę w drodze
referendum.

11 Posiedzenie Rady europejskiej w kopenhadze 12–13 grudnia 2002 r. wnioski pre-

zydencji, Unia Europejska-Monitor Integracji Europejskiej, s. 70–72.

12 J. Paradowska, Scena w budowie, „Polityka” nr 51 (2381) 2002, s.20–21.

183

Polska lewica w drodze ku zjednoczonej Europie (2001–2004)

Zapewnienie pozytywnego wyniku referendum było głównym

zadaniem polityki wewnętrznej rządu. Polska przygotowywała się
do sumiennego spełniania obowiązków członka Unii, także jako
aktywny obserwator jej instytucji. Równolegle do procesu ratyfi-
kacji Traktatu Akcesyjnego, we wszystkich krajach członkowskich
powstawały wizje dalszej integracji. Na mocy decyzji szczytu Unii
Europejskiej w Kopenhadze Polska będzie uczestniczyć w podejmo-
waniu decyzji na temat przyszłych rozwiązań instytucjonalnych jesz-
cze przed uzyskaniem pełnego członkostwa w UE. Nigdy wcześniej
państwa kandydujące nie miały takiej możliwości

13

.

Rząd Polski zaakceptował treść Traktatu Akcesyjnego i upoważ-

nił premiera Leszka Millera i Ministra Spraw Zagranicznych Wło-
dzimierza Cimoszewicza do złożenia pod nim podpisów podczas
wspomnianego uroczystego szczytu UE w Atenach. Jak zapowiadał
premier Miller, już 17 kwietnia rozpocznie się kampania przedrefe-
rendalna o charakterze propagandowo-informacyjnym

14

.

Na czele Polskiej delegacji stał premier Leszek Miller. Oprócz

towarzyszącego premierowi prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego,
ministra Włodzimierza Cimoszewicza oraz Danuty Huebner,w skład
polskiej delegacji weszli także: przewodniczący Sejmowej Komi-
sji Europejskiej Józef Oleksy oraz Tadeusz Mazowiecki – pierwszy
premier Polski po 1989 r., a także Pełnomocnik Rządu ds. Nego-
cjacji o Członkostwo RP w UE Jan Truszczyński oraz jego poprzed-
nik na tym stanowisku, prof. Jan Kułakowski. Większość byłych

13 Informacja Rządu na temat polskiej polityki zagranicznej w 2003 roku, posie-

dzenie Sejmu z 22 stycznia 2003 r.

14 Rząd zgodził się na podpisanie Traktatu Akcesyjnego, http://wyborcza.pl/

(16.03.2011).

184

Marek Lipiński

premierów nie skorzystała jednak z zaproszenia, jakie wystosował
Leszek Miller

15

.

Podczas szczytu Unii Europejskiej w Atenach (16 kwietnia 2003 r).

przyjęto tzw. Deklarację Ateńską. Była ona zwieńczeniem posie-
dzenia Rady Europejskiej, na początku podkreślała rangę podpisa-
nia Traktatu o przystąpieniu Cypru, Czech, Estonii, Litwy, Łotwy,
Malty, Polski, Słowacji, Słowenii oraz Węgier do Unii Europejskiej.
Przywódcy unijni zgodnie uznali, że należy w dalszym ciągu wspie-
rać, przestrzegać i bronić podstawowych praw człowieka, zarówno
wewnątrz, jak i na zewnątrz Unii Europejskiej. Deklarowano walkę
ze wszelkimi rodzajami dyskryminacji na tle płci, rasy, pochodzenia
etnicznego, religii lub przekonań, niepełnosprawności, wieku czy
orientacji seksualnej. Deklaracja Ateńska kończyła się optymistycz-
nym hasłem: „Nasza Europa jest Europą dla wszystkich!”

16

.

1 maja roku 2004 Polska formalnie stała się członkiem struk-

tur Unii Europejskiej, było to wydarzenie ważne w historii Pol-
ski i Europy. Wydawać by się mogło, że wstąpienie Polski do Unii
Europejskiej powinno być postrzegane pozytywnie. Od stanowi-
ska polskiego zespołu negocjacyjnego zależało to, czy sprawdzą się
najgorsze obawy niektórych wyborców, dotyczyły one głównie uła-
twień w sprzedaży ziemi cudzoziemcom, zagrożeń ze strony Unii
Europejskiej wobec sektora małych i średnich przedsiębiorstw, zno-
szenia ceł chroniących krajowy rynek oraz nierównego traktowa-
nia interesów Polski. Partie polityczne, które dostały się do Sejmu

15 Podpisanie traktatu akcesyjnego otwiera drogę do największego w historii Unii

Rozszerzenia, 16.04.2004, PAP, www.futurum.gov.pl (16.03.2011).

16 Nieformalne posiedzenie Rady europejskie, ateny, 16 kwietnia 2003 r. Deklaracja

ateńska, Unia Europejska-Monitor Integracji Europejskiej.

185

Polska lewica w drodze ku zjednoczonej Europie (2001–2004)

w 2001 r., to: proeuropejski Sojusz Lewicy Demokratycznej, Unia
Pracy i Platforma Obywatelska oraz partie eurosceptyczne: Samo-
obrona RP i Liga Polskich Rodzin. Sceptycyzm wobec Unii Euro-
pejskiej wywodził się z indywidualnych odczuć obywateli, lęków
dotyczących przyszłości, obaw o poziom jakości dotychczasowego
życia. Dużą wagę przywiązywano do opinii najbliższego otoczenia,
często było to podstawowe źródło informacji o przyszłym członko-
stwie i jego zasadach. Lewicowy rząd Leszka Millera sprawnie, ale
nie bezproblemowo sfinalizował negocjacje Polski z Unią Europej-
ską, Potem przyszła kolej na kolejny sprawdzian, który okazał się
o wiele trudniejszy niż zakończenie samych negocjacji. Aby prze-
konać przywódców piętnastu krajów członkowskich do faktu, że
Polska powinna być pełnoprawnym członkiem Unii Europejskiej
i doskonale poradzi sobie w nowej europejskiej rzeczywistości Miller
potrzebował dwóch lat. By przekonać polskich obywateli nie tylko
do czynnego udziału w referendum, ale i do głosowania na „TAK”
miał niespełna dwa miesiące. 6 stycznia 2003 r., czyli niedługo po
zakończeniu negocjacji akcesyjnych w Kopenhadze, Leszek Miller
podjął działania mające na celu sprawne przygotowanie kampanii
informacyjnej, dotyczącej członkostwa Polski w Unii Europejskiej.
Kampania ta miała przekształcić się w kampanię referendalną. Nale-
żało przygotować jej założenia, przedstawić je rządowi i zdobyć
poparcie do ich realizacji, przychylność w środowiskach politycz-
nych i opiniotwórczych.

Podstawowym zadaniem było stworzenie w kancelarii Premiera

sztabu kampanii. Wiązało się to z rozpoczęciem współpracy z organi-
zacjami pozarządowymi, które były naturalnymi partnerami w przy-
gotowaniu referendum. W toku tych przygotowań rodziło się pytanie
czy uda się rozdzielić kampanię informacyjną od referendalnej.

186

Marek Lipiński

W tych dwóch kampaniach występowały całkiem inne formy agitacji.
Pojawiał się też problem określenia głównych adresatów kampanii.
Sugerowano zmianę adresatów działań propagandowych, skiero-
wanie ich do środowisk niezdecydowanych, ale podatnych na nega-
tywne argumenty eurosceptyków. Celem podstawowym było dotarcie
z informacją do lokalnych grup i środowisk, zmobilizowanie ich do
udziału w nadchodzącym referendum

17

.

Przygotowanie i referendum akcesyjne były głównymi zadaniami

rządu. Leszek Miller zdawał sobie sprawę z powagi sytuacji i wie-
dział, że to, jaki będzie wynik referendum, w dużej mierze zależy od
jakości przeprowadzonej kampanii referendalnej. „W zbliżającym
się referendum samodzielnie zadecydujemy o losach Rzeczypospo-
litej na najbliższe dziesięciolecia. Członkostwa w Unii Europejskiej
nikt nam nie narzuca. Wiemy natomiast, że wejście do tej wielkiej
rodziny narodów Europy będzie korzystne dla naszego kraju, dla
naszej gospodarki, społeczeństwa, zwłaszcza dla przyszłych pokoleń.
Obecność dziesięciu nowych państw w Unii będzie dla niej wielkim
bodźcem do rozwoju. Związek 25 państw Europy będzie najbogat-
szym i najbardziej wpływowym związkiem państw. Nie tracąc suwe-
renności i kulturowej tożsamości zyskamy możliwość aktywnego
wpływania na losy kontynentu i świata. Będzie bardzo ważne dla
naszej wspólnej przyszłości, aby udział w referendum i decyzja, jaką
podejmiemy, były w pełni świadome. Pomoże nam w tym kampania
informacyjna przygotowana przez rząd, partie polityczne, organiza-
cje pozarządowe, media. To my sami decydujemy o tym, jakiej Pol-
ski chcemy. W Kopenhadze wynegocjowaliśmy warunki najlepsze

17 L. Nikolski, tak, głosuję. Moja droga do referendum europejskiego, Warszawa,

2005, s. 58–61.

187

Polska lewica w drodze ku zjednoczonej Europie (2001–2004)

z możliwych i najlepsze spośród pozostałych krajów kandydujących;
warunki, które gwarantują Polsce w Unii pełnoprawną pozycję od
pierwszych chwil członkostwa. Europa powiedziała nam tak. Teraz
my powiedzmy tak Europie!”

18

.

Powyższy list zawarty w broszurze informacyjnej autorstwa pre-

miera Leszka Millera podkreślał rangę zbliżającego się referendum
unijnego. Przyjęte przez rząd założenia przedreferandalnej kampanii
informacyjnej zostały wcielone w życie. W całym kraju rozpoczęła
się runda walki o członkostwo Polski w Unii Europejskiej. Pierw-
sza runda zakończyła się sukcesem w postaci podpisania Traktatu
Akcesyjnego, druga runda miała na celu podpisanie traktatu przez
obywateli RP.

7 i 8 czerwca 2003 r. Polacy głosowali w referendum w sprawie

członkostwa Polski w Unii Europejskiej. Referendum zakończyło
się sukcesem zwolenników integracji Polski z Unią Europejską. Fre-
kwencja wyniosła 58,8%, za przystąpieniem do Unii opowiedziało
się 77,5%, przeciw było 22,5%

19

.

Po ogłoszeniu wyników Prezydent RP Aleksander Kwaśniew-

ski podkreślił, że spełniają się marzenia wielu Polaków. Zaapelo-
wał o chwilę zadumy dla tych, którzy nie doczekali chwili, o której
marzyli: „Spełniły się często okupione wielką ofiarą marzenia o Pol-
sce. Przed nami kolejne wielkie wysiłki, bowiem Unia to jest dzieło,
w które trzeba cały czas dawać coś z siebie, tworzyć tę wielką wartość
dodaną. Jestem pewien, że Polska będzie tworzyć tę wartość. 1 maja
2004 r. po trudnych wieloletnich negocjacjach prowadzonych przez

18 List Leszka Millera zawarty w broszurze informacyjnej pt. „Polska w Unii

Europejskiej TAK!”.

19 Referendum: kto na tak, kto na nie, „Polityka” nr 24 (2405) 2003, s.12.

188

Marek Lipiński

poszczególne rządy, Polska stała się pełnoprawnym członkiem Unii
Europejskiej”

20

.

Członkostwo Polski w Unii Europejskiej, mimo pewnych ogra-

niczeń występujących w postaci wynegocjowanych okresów przej-
ściowych, to szansa na cywilizacyjny skok w przyszłość. Otwarcie
granic wewnątrz UE zaowocowało zwiększeniem mobilności zwłasz-
cza młodych Polaków.

Po 1 maja 2004 roku Polak to nie tylko obywatel RP, ale także

obywatel Unii Europejskiej, który zdobywa wykształcenie na unij-
nych uniwersytetach, rozwija swoją osobowość poprzez przebywanie
wśród innych narodów Europy. To także obywatel Unii, który pra-
cując i kształcąc się w państwach UE przynosi korzyść całej wspól-
nocie, a nie tylko państwu, na terenie którego przebywa. Możliwość
swobodnego poruszania się, kształcenia i zdobywania kwalifikacji
zawodowych stanowi niewątpliwie wartość dodaną nie tylko dla
Polski, ale i dla pozostałych członków UE.

Nie spełniły się czarne scenariusze pisane przez polskich euroscep-

tyków na potrzeby populistycznej propagandy. Nikt nie germanizuje
Polski, nikt nie odbiera polskim właścicielom ziemi, nie nastąpił
masowy wykup ziemi. Nikt nie odebrał nam tożsamości narodowej
ani nie zakazał eksponowania polskich symboli narodowych. Jest
zupełnie odwrotnie: to obywatele pozostałych państw członkowskich
są nami zainteresowani, poznają naszą kulturę, zwyczaje, doceniają
nasz wkład w historię współczesnej Europy. Jesteśmy obecni wszędzie
tam, gdzie ważą się losy funkcjonowania europejskiego organizmu.
Zabieramy głos w debatach na temat przyszłości UE i mamy wpływ

20 Referenda akcesyjne w państwach kandydujących, http://polskawue.gov.pl

(9.04.2011).

189

Polska lewica w drodze ku zjednoczonej Europie (2001–2004)

na tę przyszłość. Dzięki milionom euro z funduszy strukturalnych
Polska przechodzi modernizację największą w dotychczasowych
dziejach. Dzięki środkom unijnym budujemy coraz lepszą infra-
strukturę, wyposażamy szkoły i szpitale w nowocześniejszy sprzęt,
modernizujemy polską wieś.

Podczas trudnego procesu negocjacyjnego rodziły się obawy o to,

czy uda nam się zamknąć poszczególne obszary negocjacyjne na tyle,
żebyśmy w przyszłości mogli być traktowani jak partnerzy, a nie jak
tzw. ubodzy krewni. Kiedy na szczycie w Atenach te wątpliwości
zostały ostatecznie rozwiane, pojawiły się nowe. Obawialiśmy się,
czy faktycznie nasz głos będzie słyszalny na forum europejskim i czy
poradzimy sobie w roli „nowego członka Wspólnoty”. Dziś, z per-
spektywy minionych ośmiu lat członkostwa, można śmiało powie-
dzieć, że obawy te były nieuzasadnione. Radzimy sobie nie gorzej
niż pozostali członkowie, z którymi wstępowaliśmy do UE. Jesteśmy
świadomi okoliczności i miejsca, w którym się znajdujemy. Potra-
fimy sprawnie negocjować i zawierać kompromisy na europejskich
szczytach. Polscy obywatele korzystają z przysługujących im praw
i przestrzegają obowiązków wynikających z członkostwa w euro-
pejskiej wspólnocie narodów, do której dążyła przede wszystkim
polska lewica.