Wróżby andrzejkowe

Dzień św. Andrzeja wypada 29 listopada. Dawniej wierzono, że wigilia tego święta ma szczególną moc przyciągania na ziemię duchów, dusz zmarłych oraz złych mocy. Dlatego właśnie uważano ją za doskonały czas do wróżenia. Wróżby andrzejkowe mają charakter najczęściej matrymonialny - tego dnia nie wróży się pomyślności, bogactwa, czy urodzaju. Pierwotnie był to wieczór kiedy wróżyły tylko panny ponieważ św. Andrzej uważany jest za ich patrona. Z czasem jednak nastąpiła zmiana i dziś w wigilię św. Andrzeja mogą wróżyć również mężczyźni.

Postać świętego Andrzeja - apostoła wspomina Biblia. Ten patron Szkocji, Grecji, narodów słowiańskich, a w Polsce - diecezji warmińskiej, zginął męczeńską śmiercią 30 XI 64 r.

W zbliżonej do dzisiejszej postaci andrzejkowe wróżby pojawiły się mniej więcej na przełomie XVI i XVII wieku. Powstały one prawdopodobnie na gruncie greckim, gdzie bardzo szybko dostrzeżono etymologiczne podobieństwo nazwy aner, andrós - mąż, mężczyzna i Andreas - Andrzej. Św. Andrzej był więc kimś w rodzaju "rozdawcy mężów". Niektórzy badacze w tej kwestii przywodzą imię starogermańskiego boga Freyera, patrona miłości i płodności.

Wierzono, że dzięki przychylności św. Andrzeja można było poznać imię, pochodzenie, a nawet stan majątkowy przyszłego męża. Przysłowie mówi: "Na świętego Andrzeja dziewkom z wróżby nadzieja". Aby nakłonić św. Andrzeja do uchylenia rąbka tajemnicy, panny stosowały przedmioty, które pod jego wpływem "zaczynały mówić". Do najpopularniejszych przedmiotów należą oczywiście woskowe figurki. Niegdyś do tego typu wróżb używało się również ołowiu. Żeby wróżba była ważna, konieczny jest klucz. Z cieni rzucanych na ścianę można wiele wyczytać. I tak, jeżeli na ścianie widnieje cień mężczyzny albo serca, to wróżba jest bardzo pomyślna. Doczekamy się bowiem w niedługim czasie spełnienia wielkiej miłości, być może takiej na całe życie. A jeżeli mamy już stałego partnera, to taka wróżba oznacza powiększenie rodziny. Dobrze wróżą także - gwiazda, kwiat i pierścień. Gwiazda oznacza dobrobyt i bogactwo, kwiat przyjemną niespodziankę, a pierścień może być zapowiedzią bliskich zaręczyn. Figura rycerza albo konia - panna wyjdzie za mąż za wojskowego, a jeśli wosk lał chłopiec - sam zostanie żołnierzem.

Kluczem, służącym do odczytania przyszłości, mogą być również nasze sny. Mężczyzna pojawiający się w andrzejkową noc symbolizuje koniec panieństwa, kołyska - narodziny dziecka, pies - staropanieństwo, trumna - śmierć. Przed snem panny powinny włożyć pod poduszkę karteczki z imionami mężczyzn. Wylosowana następnego dnia karteczka podpowie, jak będzie nazywał się przyszły mąż. Jeśli dziewczyna chciałaby poznać tylko pierwszą literę imienia ukochanego, powinna przerzucić przez lewe ramię skórkę z jabłka. Obierka przybierze kształt odpowiedniej litery alfabetu.

Do innych, popularnych andrzejkowych wróżb zaliczyć można także ustawianie przez panny butów. Której but pierwszy przekroczy próg, ta najszybciej wyjdzie za mąż. Zagadkę przyszłego losu pozwolą rozwikłać nam również talerzyki. Należy je rozłożyć na stoliku i ukryć pod nimi przedmioty symbolizujące drogę życiową lub przyszły zawód. I tak: obrączka wróży małżeństwo, pierścionek - zaręczyny, różaniec - zakon, kwiatek lub liść - staropanieństwo, chleb lub klucze - dobrobyt, cukier - słodkie życie, woda - panieńskie dziecko, liść bobkowy - sławę, pieniądze - bogactwo. Podobnie rzecz ma się z filiżankami. Pod trzema należy schować: obrączkę, monetę, listek, a czwartą zostawić pustą. Następnie należy wybrać jedną z nich, po uprzedniej zamianie miejsc. Obrączka symbolizuje miłość, listek - ślub, moneta - bogactwo. Pusta filiżanka oznacza, że nowy rok nie przyniesie żadnych istotnych zmian.

W przypadku, gdy dziewczyna chce dowiedzieć się, czy urodzi syna czy córkę może posłużyć się obrączką zawieszoną na nitce, trzymając ją nad otwartą dłonią. Jeśli obrączka zatacza kółka, wróży córkę. Jeśli porusza się jak wahadło, to syn.

Wielu sceptycznie podchodzi do wszelkiego rodzaju sposobów pozwalających określić naszą przyszłość. I chociaż na przestrzeni wieków bardzo zmieniła się mentalność ludzi, to jestem pewna, że w andrzejkowy wieczór na wielu prywatkach pojawi się miska z wodą, stopiony wosk i oczywiście klucz.

Andrzejkowe przysłowia

• Gdy święty Andrzej ze śniegiem przybieży, sto dni śnieg na polu leży.

• Śnieg na Andrzeja dla zboża zła nadzieja.

• Na świętego Andrzeja trza kożucha dobrodzieja.

• Jeżeli na świętego Andrzeja wiatr i mgła, to od Bożego Narodzenia będzie sroga zima.

• Gdy w Andrzeja deszcz lub słota, w grudniu drogi bez błota.

• Święty Andrzej wróży szczęście i szybkie zamęście. 

Andrzejki

Aibhill Dreamstoher: Wróżby to stary jak świat sposób na poznanie nieznanej przyszłości. Wierzono, że są dni kiedy duchy przodków wracają na Ziemię i odsłaniają przed ludźmi odrobinę nieznanego. Wróżbom miłosnym sprzyjał zwłaszcza początek adwentu - czas wewnętrznego wyciszenia. Panny wróżyły zamążpójście w wigilię świętego Andrzeja, a kawalerowie w przeddzień świętej Katarzyny, 24 listopada. Andrzejkowe wróżby przetrwały do naszych czasów i wciąż cieszą się niesłabnącą popularnością, mimo iż przez stulecia Kościół katolicki potępiał te praktyki…

Listopadowe wieczory od wieków zachęcały do wróżenia. Uważano, że jesienią, gdy umiera przyroda, miedzy żywych zstępują duchy zmarłych, które miały pomóc ludziom w odkrywaniu ich przyszłości. Dlatego wieczorami zbierano się w domach, aby wróżyć.

„Na świętego Andrzeja dziewkom z wróżby nadzieja”

Andrzejki to wieczór matrymonialnych wróżb odprawianych 29 listopada, w wigilię dnia św. Andrzeja Apostoła. Pochodzenie tradycji wróżb andrzejkowych nie zostało dotąd jednoznacznie wyjaśnione. Uprawiano je na terenie całej Europy, źródła pisane wspominają o nich już w XII wieku, ale znano i praktykowano je już o wiele wcześniej. Niektórzy etnografowie uważają, że ten zwyczaj wywodzi się ze starożytnej Grecji i łączą go z greckim imieniem Andrzej (po grecku Andreas, co oznacza „mąż”, „mężczyzna”). Święty Andrzej, jeden z dwunastu Apostołów jest patronem małżeństw, orędownikiem zakochanych, których wspomaga w sprawach sercowych. Pochodził z Betsaidy w Galilei, był rybakiem i uczniem Jana Chrzciciela, potem poszedł za Chrystusem. Przyprowadził też do Niego swojego brata Piotra. Zginął ukrzyżowany w Achai, na krzyżu ustawionym pochyło w kształcie litery X (krzyż ten jest nazywany krzyżem świętego Andrzeja). Wcześniej zdążył założyć w Bizancjum kościół. Podobno był obieżyświatem - nauczając, podróżował po wielu krajach. Inni wiążą tradycję andrzejkową z kultem starogermańskiego boga płodności Frezera, patrona miłości.
Wiadomo, że początkowo w wieczór andrzejkowy wróżyły sobie wyłącznie niezamężne dziewczęta. Wróżby te były traktowane bardzo poważnie i odprawiano je w samotności. Obecnie w wigilię świętego Andrzeja wszyscy chętnie biorą w nich udział, bez względu na płeć, wiek i stan cywilny, a współczesne panny nie spieszą się tak do zamążpójścia... Wszak - jak stwierdził Gustaw z IV części „Dziadów” - „Gdy na dziewczynę zawołają: żono! Już ją żywcem pogrzebiono!”.

Wiele greckich źródeł podaje, iż w starożytnej Helladzie powszechny był zwyczaj wróżenia z wosku lanego na wodę. Dawniej lano również ołów (szczególnie cenny był ten ze starych okiennic kościelnych), ale wosk był (i jest) wygodniejszy w użyciu. Ołów symbolizował trwały związek, nierozerwalne połączenie; wosk był kiedyś bardzo cenny. Pochodził bowiem od pszczół, świętych stworzeń, a świece z wosku uświetniały kościelne i rodzinne uroczystości, tworzyły tajemniczy nastrój. Wróżby z wosku dotyczyły miłości i pomyślności w nadchodzącym roku. Przelewanie wosku przez ucho od klucza utrudniało, ale i wzmacniało wróżebną moc zabawy. Klucz symbolizuje dyskrecję i milczenie, jak również tajemnicę, zagadkę i sposób jej rozwiązania. W kształtach lanego wosku można dopatrywać się m.in. wyglądu przyszłego partnera. Powszechny był także zwyczaj wpatrywania się w gładką powierzchnię kryształu podczas lania wosku w dzień św. Andrzeja, szukając w nim odpowiedzi na pytania dotyczących przeżyć miłosnych, o czym jest mowa w „Fauście”.

„Czary-mary, wosku lanie, co ma stać się, niech się stanie”

Materiał edukacyjny rozdawany bezpłatnie w ramach szkolenia.

Materiał edukacyjny rozdawany bezpłatnie w ramach szkolenia.

---