Tekst do samodzielnego przygotowania(3) Przyjemność wzrokowa a kino narracyjne

I.

1. Polityczne wykorzystanie psychoanalizy

założenie: formę filmową strukturyzowała nieświadomość społeczeństwa patriarchalnego, fallocentryzm podporządkowuje się obrazowi wykastrowanej kobiety (fallus obecny jest cały czas - u kobiety poprzez jego brak)

2 funkcje kobiety na ekranie:

-symbolizuje groźbę kastracji

-dziecko => kobieta staje się elementem pamięci (o macierzyńskiej pełni i braku<fallusa>)

Kobieta jest signifiantem męskiego ego. JEST NOSICIELKĄ A NIE TWÓRCZYNIĄ ZNACZENIA.

2. Zniszczenie przyjemności jako broń ostateczna

Zmiany w Hollywood - przestaje być monolitem, postęp techniczny, następują ekonomiczne zmiany w produkcji kina - pojawia się rozwój kina alternatywnego (mowa o przełomie 30'-40'). Hollywood ogranicza reżyserię do reżyserii sformalizowanej, a zatem ciągle dominuje ideologiczne pojęcie kina. Kino alternatywne pełni funkcję kontrapunktu. Nie neguje, nie przekreśla wcześniejszych dokonać, ale pokazuje (rzeczywistość) z innej strony. Film głównego nurtu to, co erotyczne kodował językiem patriarchatu.

II. Przyjemność patrzenia - fascynacja postacią ludzką

1. skopofilia

Pisał o niej już Freud. Pisał, że to przyjemność erotyczna niezależna od stref erotogennych ciała człowieka. Przytacza przykład dziecięcego podglądactwa, mówi że jest aktywne, wiąże to z autoerotyzmem, który później przenoszony jest na innych (czyli przyjemność płynąca ze spojrzenia).

Podglądanie wiąże się z nieświadomością ofiary. Kino głównego nurtu prezentuje widzowi hermetycznie zamknięty świat, obojętny na widzów-podglądaczy. Kontrast między ciemnością Sali i jasnością ekranu zwiększa iluzję odosobnienia. Warunki projekcji i konwencje narracyjne dają widzowi iluzję patrzenia na świat prywatny.

Kino dostarcza przyjemności, rozwija też narcystyczną postać skopofilii. Wszystko w filmie (skala, przestrzeń, opowieść) jest antropomorficzne, skupione na postaci ludzkiej. Ciekawość i chęć patrzenia miesza się z rozpoznawaniem. Tu wkraczamy na grunt teorii Lacana, który pisał, że rozpoznanie siebie w lustrze przez dziecko jest kluczowym momentem dla formowania ego. Faza lustra: dziecko ma potrzeby (chyb chodzi o erotyczne), ale nie umie ich spełnić, kiedy widzi się w lustrze, uważa swoje odbicie za lepszą i pełniejszą wersję siebie => a to zaspokaja jego potrzeby. Tu występuje dwoistość. Z jednej strony dziecko rozpoznaje siebie, z drugiej patrzy na odbicie „z zewnątrz”, jako na ego idealne. Kiedy zaczyna je znów wchłaniać - to pierwszy krok na drodze do identyfikacji z innymi.

-Fascynacja patrzeniem zderza się z przebłyskami samoświadomości

-kino (podobieństwo ekranu i lustra - człowiek w ramie na jakimś tle) pozwala na chwilową utratę ego i jednocześnie je wzmacnia (zapomina się o sobie w trakcie seansu - tęsknota do stanu sprzed albo z fazy lustra)

-kino wyróżnia się produkcją ideałów => gwiazdy - wspaniali uosabiają zwykłych ludzi

A=skopofilia - funkcja popędu, oddzielenie erotycznej przyjemności podmiotu od przedmiotu na ekranie

B=narcyzm, identyfikacja - libido ego, identyfikacja z obrazem, cechuje sobowtóra na ekranie

Freud twierdził, że oba aspekty nachodzą na siebie, ale też pojawia się między nimi napięcie. Oba instynkty łączą się z idealizacją (brak sygnifikacji). Tworzą zerotyzowane pojęcie świata.

III. Kobieta jako obraz, mężczyzna jako władca spojrzenia

A. Mężczyzna jest stroną aktywną, patrzącą. Kobieta - ekshibicjonistka, wystylizowana, często jest centralnym przedmiotem spektaklu (np. striptiz). Mulvey zwraca uwagę, np. na programy muzyczne przetykane tańcami i piosenkami, które rozbijają spójność, czy wątki kobieco-miłosne (skrót myślowy) w filmach, gdzie tylko rozbijają akcję i linię narracyjną. Mulvey powołuje się na Budd Boetticher=> kobieta sama w sobie nie ma znaczenie. Liczy się to, jakie uczucia budzi w bohaterze, do czego go mobilizuje.

*Buddy movie-kino gejowskie

Kobieta w filmie funkcjonuje jako

-przedmiot erotyczny dla innych postaci filmu

-przedmiot …….. dla widza

Metoda show-girl

-Techniczne poł. Spojrzenia bez rozbijania dierezy

-wzrok widza i mężczyzny w filmie biegną równolegle

-seksualne wrażenie wywoływane przez aktorkę, rozczłonkowanie jej ciała odrealniają film; integrują narrację z erotyzmem

B. Kobieta w filmie jest ikoną (często fragmentaryzacja ciała). Mężczyzna jest bohaterem posuwającym akcję do przodu - nie może być obiektem erotycznym na ekranie. Kobieta staje się dodatkowym spektaklem, bo głównym bohaterem jest mężczyzna - to z nim utożsamia się widz.

C1. Kobieta jako brak penisa.

Mężczyzna widz może:

-ożywić pierwotny uraz

-znaleźć kompensatę w dewaluacji

-substancja przedmiotu - fetysza lub całej postaci => skopofilia fetyszystyczna

*skopofilia fetyszystyczna - przyjemna sama w sobie

*sadyzm, podglądactwo

Skopofilia f. może funkcjonować poza czasem linearnym, wystarcza patrzenie

Hitchcock - oba mechanizmy

Sternberg - skopofilia f.

C2. Sternberg

Przestrzeń kadru - fundamentalna, nie służebna wobec identyfikacji czy narracji, tworzy doskonały fetysz, dociera do głębi erotycznego męskiego spojrzenia

Uroda kobiety, jako przedmiotu i przestrzeń ekranowa się stapiają, jest ona perfekcyjnym, wystylizowanym produktem, S. osłabia iluzję głębi ekranu - świadomie zmniejsza pole widzenia. Spojrzenie za gł. Boh. - rzadkie

-S. zajmuje się sytuacją, nie suspensem (czas cykliczny, a nie linearny; komplikacje wynikają z nieporozumienia a nie konfliktu)

-ekranowej sceny nie omiata władczy wzrok mężczyzny

-najbardziej erotyczne momenty - bez udziału mężczyzny

-boh. Męski nic nie rozumie i nie widzi

Hitchcock

-boh. Męski widzi to, co publiczność

-fascynacja obrazem poprzez erotyzm skopofiliczny - boh. Wyraża w nich sprzeczności i napięcia doznawane przez widzów

-boh. U Hitchcocka - nieskazitelni, ale mają kłopoty, bo idą za popędem

-mężczyźni noszą maskę ideologicznej nieskazitelności, a kobiety zawsze są „po stronie zła”

„Okno na podwórze” wg Doycheta to metafora kina

„Zawrót głowy” - perwersja policji, bohater ma atrybuty patriarchalnego superego, widz identyfikuje się z nim - dopiero później orientuje się, ze ta gra jest dwuznaczna, bo Scottie jest perwersem

IV. Podsumowanie

Instynkt skopofiliczny (przyjemność z patrzenia na drugą osobę, jako na przedmiot erotyczny) i libido ego (kształtujące procesy identyfikacji) wytwarzają mechanizmy wykorzystywane przez kino.

*obraz kobiety jako (pasywny) materiał dla (aktywnego) spojrzenia mężczyzny

*kobieta jako przedstawienie oznacza kastrację => uruchomienie mechanizmów podglądactwa lub fetyszyzmu

KINO MOŻE ZMIENIAĆ RODZAJ SPOJRZENIA (w przeciwieństwie do rewii, striptizu) - decyduje JAK kobieta będzie oglądana:

-kontrola czasu (montaż, narracja)

-kontrola przestrzeni (odległość, montaż)

3 spojrzenia kina:

-kamera

-widz

-postać => to jest wykorzystywane, bo celem jest zatuszowanie obecności kamery

Laura Mulvey, Przyjemność wzrokowa, a kino narracyjne

2

---