Laura Mulvey

POLITYCZNE WYKORZYSTANIE
PSYCHOANALIZY



Cel artykułu: wykazanie za pomocą
psychoanalizy, jak i gdzie fascynację
filmem wzmacniają istniejące wzory
fascynacji przyswojone przez
jednostkę i grupę społeczną, z której
jednostka się wywodzi



Punkt wyjścia: sposób w jaki film
odzwierciedla, ujawnia i
wykorzystuje prostą, akceptowaną
społecznie interpretację różnicy płci,
interpretację kształtującą wyobraźnię
erotyczną, obrazy i spektakl

Paradoks fallocentryzmu



aby wprowadzić ład i znaczenie do
swojego świata, fallocentryzm
podporządkowuje się obrazowi
wykastrowanej kobiety



kobieta spełnia podwójną funkcję w
formowaniu nieświadomości
patriarchalnej

kobieta symbolizuje groźbę

kastacji, bo sama nie ma

penisa

kobieta podnosi swoje

dziecko do dziedziny

sylmbolicznego



kobieta istnieje w stosunku do
kastracji i nie może tej więzi zerwać



dziecko, które rodzi, czyni
signifiantem własnej tęsknoty za
posiadaniem penisa



W kulturze patrialchalnej kobieta jest
signifiantem męskiego INNEGO,
ujętego ramami symbolicznego
porządku, w którym mężczyzna
może uciec od swych fantazji i
obsesji, przerzucając je mocą słów na
niemy obraz kobiety będącej wciąż
nosicielką, a nie twórczynią
znaczenia

ZNISZCZENIE PRZYJEMNOŚCI
JAKO BROŃ OSTATECZNA

KINO

jako rozwinięty system

przedstawiania rzeczy nasuwa
pytanie o to, w jaki sposób
nieświadomość strukturuje sposoby
widzenia i zwiększa / zmniejsza
przyjemność patrzenia

kino przestało

być

monolityczne

postęp
techniczny
zmienił
ekonomiczne
warunki
produkcji
filmowej

rozwój kina
alternatywneg
o – zalążek
kina
przyszłości,
radykalnego



MAGIA STYLU
HOLLYWOODZKIEGO

i innych

kinamatografii wyrosła i
rozkwitła z umiejętności
manipulacji przyjemnością
wzrokową



film głównego nurtu kodował to, co
erotyczne językiem dominującego
układu patriarchalnego

PRZYJEMNOŚĆ PATRZENIA –

FASCYNACJA POSTACIĄ

LUDZKĄ

skopofilia



Freud: skopofilia jako element
popędu płciowego działający
niezależnie od stref erotogennych



powiązany z traktowaniem innych
ludzi jako przedmioty poddawane
ciekawemu i badawczemu spojrzeniu



według Freuda skopofilia jest w
istocie aktywna

skopofilia



podglądactwo dzieci



pragnienie by dokładnie zobaczyć i
przyjrzeć się temu co zakazane –
genitaliom, funkcjom fizjologicznym, etc.

chociaż popęd modyfikują inne czynniki,

zwłaszcza konstytuowanie się ego,
stanowi on nadal erotyczną podstawę
przyjemności płynącej z patrzenia na
inną osobę jak przedmiot

film – iluzja patrzenia
na świat prywatny



film pokazuje hermetycznie
zamknięty świat, który toczy się i
odsłania za sprawą magii, obojętny
na obecność widzów, którym daje
poczucie odosobnienia i gra na ich
wyobraźni podglądaczy



kontrast ciemności na widowni i
jasności ekranu zwiększa iluzję
odosobnienia

kino



zaspokaja podstawowe pragnienie
przyjemnego oglądania



ale także rozwija narcystyczną
postać skopofilii



ciekawość + chęć patrzenia miesza
się z fascynacją podobieństwem i
chęcią rozpoznawania

Jacques Lacan - LUSTRO



chwila, w której dziecko zaczyna

rozpoznawać siebie w lustrze ma

kluczowe znaczenia dla konstytucji ego



faza lustra – wtedy, kiedy fizyczne

ambicje dziecka przerastają jago

możliwości motoryczne, wskutek czego

rozpoznanie siebie cieszy dziecko, bo

uznaje ono lustrzany obraz swojej osoby

za pełniejszy i doskonalszy od doznań,

jakie przynosi mu własne ciało



poznanie ulega zafałszowaniu – dziecko
pojmuje rozpoznany w lustrze obraz jako
odbicie swojej osoby, ale równocześnie
rzutuje jakby tę osobę na zewnątrz, jako
ego idealne, wyalienowany podmiot, a
wcielając się w ego idealne,
wyalienowany podmiot, a wcielając się
ego idealne czy wchłaniając je w siebie
ponownie czyni pierwszy krok na drodze
ku przyszłej identyfikacji z innymi



obraz tworzy matrycę
wyobrażonego, rozpoznania trafnego
i fałszywego, identyfikacji i stąd
pierwszej artykulacji „ja”,
podmiotowości



jest to moment, kiedy dawna
fascynacja patrzeniem zderza się z
pierwszymi przebłyskami
świadomości samego siebie

Ekran – lustro



kino tworzy tak silne struktury
fascynacji, że pozwalając na
chwilową utratę ego, równocześnie je
wzmacnia



kino wyróżnia się produkcją
IDEAŁÓW EGO – zjawisko gwiazd
(ktoś wspaniały vs. zwykły)

czyli…

…opisaliśmy już dwa przeciwstawne

aspekty przyjemnych struktur
patrzenia w konwencjonalnej sytuacji
filmowej

SKOPOFILICZNY

wynikający z przyjemności

posłużenia się drugą osobą

jako przedmiotem

pobudzenia seksualnego

przez wzrok

IDENTYFIKACJA Z

OGLĄDANYM OBRAZEM

do której powstania

przyczynił się narcyzm i

konstytucja ego

SKOPOFILICZNY

Wynikający z przyjemności

posłużenia się drugą

osobą jako przedmiotem

pobudzenia seksualnego

przez wzrok

IDENTYFIKACJA Z

OGLĄDANYM OBRAZEM

do której powstania

przyczynił się narcyzm i

konstytucja ego

FUNKCJA

POPĘDU

PŁCIOWEG

O

LIBIDO

EGO

oba aspekty nakładają się

i wzajemnie na siebie

oddziałują

KOBIETA JAKO OBRAZ,

MĘŻCZYZNA JAKO WŁADCA

SPOJRZENIA

nierówność płci



przyjemność patrzenia



KOBIETY – patrzy się na nie i
przedstawia w tradycyjnej roli
ekshibicjonistek, a ich wygląd
zakodowany jest tak, żeby wywierał
silne wrażenie wzrokowe i erotyczne

AKTYWNA -

MĘSKA

BIERNA -

ŻEŃSKA



obecność kobiety jest nieodzownym
elementem widowiska w przeciętnym
filmie narracyjnym



ta widzialna obecność często
przerywa wątek, zamraża bieg
zdarzeń w chwilach kontemplacji
erotycznej – trzeba więc tę narrację
wtopić w narrację



pokazana kobieta funkcjonuje tradycyjnie

w dwóch płaszczyznach



kobieta gra w ramach opowiadania, wzrok

widza i wzrok mężczyzny z filmu biegną w

jednym kierunku nie burząc

prawdopodobieństwa narracji

JAKO PRZEDMIOT

EROTYCZNY DLA

POSTACI

EKRANOWYCH

JAKO PRZEDMIOT

EROTYCZNY DLA

WIDZA SIEDZĄCEGO

NA SALI



zgodnie z zasadami panującej ideologii i

ukrytych za nią struktur psychicznych

postać męska nie może unieść ciężaru

uprzedmiotowienia seksualnego



mężczyzna nie chce patrzyć na swego

ekshibicjonistycznego sobowtóra



rozłam między widowiskiem i narracją

wzmacnia rolę mężczyzny jako sprawcy

wypadków, który aktywnie posuwa

opowiadanie naprzód



mężczyzna jest także władcą spojrzenia

widza



identyfikując się z główną postacią
męską, widz zawiera spojrzenie ze
spojrzeniem swej ekranowej
namiastki – w ten sposób siła
ekranowego bohatera, który rządzi
akcją, łączy się z aktywną siłą
erotycznego spojrzenia, tworząc
satysfakcjonujące poczucie
wszechmocy



funkcja filmu polega na odtwarzaniu
możliwie jak najdokładniej tzw.
naturalnych warunków percepcji
ludzkiej



techniki zdjęciowe, ruchy kamery,
montaż zacierają granice przestrzeni
ekranowej



męski bohater swobodnie panuje nad
sceną iluzji przestrzennej, artykulując
spojrzenie i wyznaczając tok akcji

spojrzenie w filmie



spojrzenie widza w bezpośrednim,
skopofilicznym kontakcie z kobietą,
ukazaną dla jego satysfakcji



spojrzenie widza zafascynowanego
obrazem swego sobowtóra, który
porusza się w przestrzeni niby –
naturalnej

Erotyzm kobiety przeznaczony jest

tylko dla gwiazdora, a dzięki

identyfikacji z gwiazdorem i

partycypowaniu w jego sile widz także

może pośrednio posiąść kobietę.

kobieta w świetle
psychoanalizy



kobieta kojarzy się również z brakiem
penisa unaoczniającego groźbę
kastracji, czyli – przykrości

K

KOBIETA JAKO IKONA POKAZYWANA JEST PO TO, BY

PODZIWIALI JĄ I CIESZYLI SIĘ NIĄ MĘŻCZYŹNI, ALE

ZAWSZE NIESIE ZE SOBĄ GROŹBĘ, ŻE WYWOŁA

STRACH, JAKI PIERWOTNIE OZNACZAŁA

kobieta w świetle
psychoanalizy



nieświadomość męska ma dwie drogi
ucieczki od strachu przed kastracją



Hitchcock – zgłębiał badawcze aspekty

podglądactwa



Sternberg – tworzył fetysz doskonały: dociera

do punktu, gdzie władcze spojrzenie męskiego

bohatera załamuje się, ustępuje wobec obrazu

w bezpośrednim, erotycznym porozumieniu z

widzem
Uroda kobiety jako przedmiotu i przestrzeń

ekranowa jednoczą się – kobieta jako

perfekcyjny produkt, którego ciało staje się

treścią filmu i skupia na sobie wszystkie

spojrzenia widza.

Bohater męski nic nie rozumie, nie widzi.



Hitchcock – męski bohater widzi
dokładnie to, co publiczność;
fascynacja obrazem poprzez erotyzm
skopofiliczny



podglądactwo



„Okno na podwórze” metaforą kina –
bohater widzem, okno naprzeciwko –
ekranem



zasady psychoanalizy, wiążące się z
przyjemnością i przykrością, jakie
daje tradycyjny film fabularny



instynkt skopofiliczny – przyjemność
z patrzenia na drugą osobęjako na
przedmiot erotyczny



libido ego – kształtujące procesy
identyfikacji



kobieta jako przedstawienie oznacza
kastrację i uruchamia mechanizmy
podglądactwa i fetyszyzmu



Kinu przypisuje się trzy różne
spojrzenia:



Kamery



Widza



Postaci na siebie (ekranowa iluzja)

UFF…

dziękuję :)