HISTORIA DOKTRYN POLITYCZNYCH - dr J. I

17.II.2001 wykład I

zaliczenie na stopień - egzamin ustny lub pisemny

literatura:

1. „Historia doktryn politycznych” - Olszewski, Zmieńczak (najlepiej mieć najnowsze wydanie),

dodatkowe: (dla wnikliwych i zainteresowanych)

2. „Główne nurty marksizmu” tom III - L. Koakowski,

3. „Współczesny liberalizm i konserwatyzm amerykański” - W. Osiatyński.

Polecona przez Adama Świerczka książeczka Becka - Hubert Izdebski „Historia doktryn politycznych i prawnych”

T: Konserwatyzm

KONSERWATYZM

Margaret Thatcher

Konserwatyzm (z łaciny conservare - zachowywać, dochować zmian), ideologia głosząca potrzebę obrony istniejącego porządku społeczno-gospodarczego oraz zachowania i umocnienia takich tradycyjnych wartości, jak religia, naród, państwo, rodzina, hierarchia, autorytet, własność prywatna. Konserwatyzm zrodził się na przełomie XVIII i XIX w., był próbą przeciwstawienia się racjonalistycznej myśli oświeceniowej. Za jego twórcę uważany jest E. Burke (1729-97). Pojęcie rozpowszechnione zostało przez R. de Chateaubrianda (1768-1848), który wydawał pismo Konserwatysta.

Podstawą konserwatyzmu jest przekonanie, że natura ludzka jest niedoskonała, stąd ma skłonność do czynienia zła i anarchii. Skłonności te człowiek może przezwyciężyć poszukiwaniem wskazówek dla swej aktywności w religii, która jest podstawą ładu moralnego. Przestrzeganie jej zasad gwarantuje bowiem stabilność społeczną. Według konserwatyzmu wspólnota jest nadrzędna wobec jednostki, samo zaś społeczeństwo jest ze swej natury spójną całością, opartą na tradycji i ciągłości historycznej.

Konserwatyści, przeciwstawiając się egalitaryzmowi podkreślali, że podstawą ładu jest hierarchiczny układ społeczny, własność prywatna i silna władza państwowa. Stąd też krytycznie odnosili się do rewolucji i wszelkich gwałtownych zmian. Dopuszczali jedynie takie przeobrażenia, które są efektem naturalnego procesu zdobywania doświadczeń (ewolucja). Współcześni konserwatyści, wprawdzie akceptują system parlamentarno-demokratyczny, jednak nadal podkreślają swoje przywiązanie do tradycyjnego, elitarnego układu społeczeństwa. W kwestiach gospodarczych, wychodząc z klasycznego liberalizmu, opowiadają się za gospodarką rynkową opartą na prywatnej własności i wolnej konkurencji. Uważają też, że przy zachowaniu tradycyjnych wartości moralnych, do których obrony zobowiązane jest państwo, należy ograniczyć jego funkcje do niezbędnego minimum.

Przykładem tak pojmowanego konserwatyzmu był program ekonomiczny M. Thatcher w Wielkiej Brytanii, efektem którego było ograniczenie budownictwa socjalnego, przeprowadzenie reprywatyzacji wcześniej znacjonalizowanych przedsiębiorstw, zniesienie wszelkich dodatków socjalnych subsydiowanych przez państwo (np. zniesiono dopłaty do mleka rozdawanego za darmo w szkołach).

Najbardziej znani rzecznicy dwudziestowiecznego konserwatyzmu to R. Krik, W. Kendall oraz były prezydent USA R. Reagan. Za konserwatystów uważani są też czasami neoliberałowie M. Friedman i A. Hayek. Do idei konserwatyzmu odwołują się też partie polityczne, jak np. Partia Konserwatywna w Wielkiej Brytanii, Partia Republikańska w USA, Zgromadzenie na Rzecz Republiki we Francji, w Polsce natomiast Partia Konserwatywna i Unia Polityki Realnej.

Hasło opracowano na podstawie “Słownika Encyklopedycznego Edukacja Obywatelska” Wydawnictwa Europa. Autorzy: Roman Smolski, Marek Smolski, Elżbieta Helena Stadtmüller. ISBN 83-85336-31-1. Rok wydania 1999.

Thatcher Margaret Hilda (1925-), polityk brytyjski, chemik i prawnik. 1959-1992 członek Izby Gmin z ramienia Partii Konserwatywnej. 1964-1970 rzecznik prasowy konserwatystów. 1970 minister oświaty i nauki w rządzie E. Heatha. 1975-1990 szef frakcji parlamentarnej konserwatystów oraz przewodnicząca partii. 1979-1990 na czele rządu brytyjskiego (pierwsza kobieta-premier w historii Anglii).

Władzę objęła podczas głębokiego kryzysu ekonomicznego, spowodowanego ogromnym deficytem sektora państwowego i inflacją. Zastosowała twardą politykę w celu uzdrowienia gospodarki: zlikwidowała dotacje dla znacznej części państwowych firm, zatrzymała inflację kosztem zwiększonego bezrobocia, zredukowała wydatki budżetowe, obniżyła podatki oraz podwyższyła stopę procentową oszczędności. Wszystkie te działania, będące połączeniem liberalizmu, konserwatyzmu i monetaryzmu, uzyskały nazwę "thatcheryzmu", a ona sama przydomek Żelaznej Damy.

Podobną konsekwencję wykazała w polityce zagranicznej: doprowadziła do zwycięstwa Wielkiej Brytanii w wojnie z Argentyną o Falklandy w 1982. Prowadziła systematyczną walkę z potęgą związków zawodowych, która w efekcie doprowadziła do wzrostu konkurencyjności przemysłu i zamknięcia nierentownych dziedzin gospodarki (np. przemysłu stoczniowego i górnictwa). Cieszyła się ogromną popularnością. Krytyczne wypowiedzi o integracji europejskiej, a szczególnie próby wprowadzenia podatku pogłównego w miejsce podatku od własności, doprowadziły do wzrostu opozycji.

Ustąpiła ze stanowiska premiera 22 listopada 1990, jej następcą został J. Major. W 1992 otrzymała szlachectwo oraz zajęła miejsce w Izbie Lordów.

FALKLANDY

Wyspy, Jednostki administracyjne, Wielka BrytaniaInformacje ogólne

Falklandy, Malwiny, Falklands Islands, Islas Mavinas, kolonia brytyjska w południowej części Oceanu Atlantyckiego, w pobliżu wybrzeży Argentyny, w odległości ok. 500 km od Ziemi Ognistej. Na archipelag składają się dwie duże wyspy oraz ok. 200 niewielkich wysepek i raf koralowych. Łączna powierzchnia 12 170 km².

Stolica Stanley, 1,3 tys. mieszkańców (1991), większe miejscowości: San Carlos, Darwin.

Językiem urzędowym jest angielski. Waluta narodowa, funt falklandzki dzieli się na 100 pensów.

Ludność: ok. 2 tys. (1991), co daje średnią gęstość zaludnienia 0,2 osoby/km². W 1991 w miastach zamieszkiwało 59% ludności. Społeczeństwo wyspy stanowią w całości Brytyjczycy, połowa z nich wyznaje anglikanizm, pozostała część inne religie. Zjawisko analfabetyzmu nie występuje. Przeciętna długość życia mężczyzn 74, kobiet 80 lat.

Warunki naturalne

Podłoże wysp stanowią stare skały krystaliczne, rzeźba terenu urozmaicona, średnie wzniesienia osiągają wysokość 700 m n.p.m. Głęboko w ląd wcinają się liczne fiordy. Falklandy znajdują się pod wpływem klimatu morskiego charakteryzującego się chłodnym latem (średnia temperatura stycznia 10°C) i łagodną zimą (średnia temperatura lipca 3°C). Średnia roczna suma opadów notowana w Stanley wynosi 680 mm rozłożonych równomiernie w ciągu roku. Szatę roślinną wysp tworzą formacje trawiasto-krzewiaste.

Historia

Wyspy odkryto w 1592, w późniejszym okresie przechodziły we władanie kolejno: Francji, Hiszpanii i Argentyny. W 1833 Falklandy zajęła Wielka Brytania. Argentyna nie uznała dominacji brytyjskiej nad wyspami i konsekwentnie domagała się ich zwrotu. Od 1958 swe żądania wysuwała systematycznie na forum ONZ.

2 IV 1982 wojska argentyńskie dokonały inwazji wysp (Wojna Falklandzka). Po bezowocnych próbach pokojowego zażegnania konfliktu, w których jako mediatorzy występowali przedstawiciele Stanów Zjednoczonych, Peru i ONZ, premier Wielkiej Brytanii, M. Thatcher, wysłała eskadrę pod dowództwem kontradmirała J. Woodwarda, której zadaniem było odzyskanie straconej posiadłości. Po krótkich, lecz zaciętych walkach, w których śmierć poniosło niemal tysiąc osób, wojska argentyńskie skapitulowały.

Ustrój polityczny

Kolonia brytyjska kierowana przez gubernatora. Organem doradczym jest sześcioosobowa Rada Wykonawcza.

Gospodarka

Gospodarka i handel zagraniczny kolonii opierają się na hodowli owiec i eksporcie wełny, głównie do Wielkiej Brytanii. Ponadto uprawia się rośliny paszowe, w niewielkiej ilości także warzywa. Poza wełną do najważniejszych artykułów eksportowych należą: skóry, futra oraz mięso. Przemysł przetwórczy reprezentowany jest przez chłodnie i fabryki konserw.

Branżowa struktura tworzenia dochodu narodowego: rolnictwo 57%, przemysł 21%, usługi 22%. W 1991 dochód narodowy na 1 mieszkańca wynosił 50 tys. USD, co jest najwyższym wskaźnikiem na świecie, niemal dwukrotnie wyższym od dochodu najlepiej rozwiniętych krajów (np.: Szwajcaria 30 304, Luksemburg 26 428, Japonia 25 469). Jest to jednak wskaźnik dość zwodniczy, należy bowiem pamiętać, że uzależniony jest głównie od koniunktury na rynku brytyjskim na najważniejszy produkt eksportowy wysp - wełnę - w związku z czym podlega on stałym i nieprzewidzianym wahaniom. Stopa inflacji w 1990 wyniosła 4,8%. Obroty handlu zagranicznego w 1985: import - 5,5 mln USD, eksport - 4,8 mln USD.

REWOLUCJA FRANCUSKA 1789-1799 (1789-1799) (FRANCJA)

• Informacje ogólne

• Zwołanie Stanów Generalnych

• Ogłoszenie republiki i stracenie króla

• Powstanie Komitetu Ocalenia Publicznego

• Dyrektoriat i zamach 18 brumaire'a

Informacje ogólne

Rewolucja francuska 1789-1799, Wielka Rewolucja Francuska, okres rozruchów, powstań i zamachów stanu, które doprowadziły do upadku monarchii i ustroju stanowego we Francji. Bezpośrednią przyczyną był kryzys finansowy państwa, pośrednią rozwój racjonalistycznej filozofii Oświecenia i związane z nią aspiracje polityczne stanu trzeciego (głównie burżuazji i mieszczaństwa).

Zwołanie Stanów Generalnych

Zwołanie przez Ludwika XVI Stanów Generalnych, które 17 czerwca uznały się za Zgromadzenie Narodowe (wyróżnili się w nim m.in.: M.J. La Fayette, G.H. Mirabeau, E.J. Sieyès), a 9 lipca ogłosiły się Konstytuantą, doprowadziło do ostrego kryzysu politycznego.

14 VII 1789 ludność Paryża zdobyła Bastylię. Data ta stała się symbolem rewolucji. 26 VIII 1789 ogłoszono Deklarację Praw Człowieka i Obywatela, a we wrześniu 1791 przekształcono Francję w monarchię konstytucyjną, likwidując również powinności feudalne i przywileje kościelne. Wprowadzono ordynację wyborczą opartą na zasadzie cenzusu majątkowego i przeprowadzono nowy podział administracyjny państwa.

Znaczny wpływ na bieg wydarzeń zaczęły wywierać kluby polityczne. Nastąpiła radykalizacja postulatów rewolucjonistów. Od października 1791 władzę sprawowali żyrondyści, którzy doprowadzili w kwietniu 1792 do wojny z Austrią, w sierpniu uwięzili króla.

Ogłoszenie republiki i stracenie króla

Po przekształceniu zgromadzenia prawodawczego w Konwent Narodowy, 22 IX 1792 proklamowano republikę, a 21 I 1793 stracono króla, w następstwie czego powstała koalicja państw europejskich przeciw Francji, a w kraju wybuchły powstania monarchistyczne.

Powstanie Komitetu Ocalenia Publicznego

Po dojściu do władzy jakobinów 31 V 1793 (M. Robespierre, G.J. Danton, C. Desmoulins, J.P. Marat) nastąpił okres dyktatury i terroru. Powołany 6 IV 1793 Komitet Ocalenia Publicznego stał się faktycznym rządem. 24 VI 1793 uchwalono nową demokratyczną konstytucję, która nie weszła w życie.

Eliminacja całej opozycji (żyrondystów, hebertystów, grupy Dantona i in.), kryzys ekonomiczny (próba wprowadzenia maksymalnych cen i minimalnych płac) i pogłębienie terroru doprowadziły 27 VII 1794 do zamachu termidoriańskiego i upadku dyktatury jakobinów. Przywrócono pełną swobodę w gospodarce i handlu, spacyfikowano próby powstań ze strony sankiulotów i rojalistów.

Dyrektoriat i zamach 18 brumaire'a

W sierpniu 1795 uchwalono nową konstytucję, w wyniku której władzę sprawował dyrektoriat (5 dyrektorów). Wzrost znaczenia wojska, nieudolne rządy dyrektoriatu i próby spisków rojalistów oraz grupy F.N. Babeufa, doprowadziły do zamachu 18 brumaire'a (9 XI 1799), w wyniku którego rządy objął generał Napoleon Bonaparte, jako pierwszy konsul.

Rewolucja zniosła porządek feudalny, wprowadziła równość wobec prawa, wolność słowa i wyznania, doprowadziła burżuazję do władzy. Jej idee wywarły ogromny wpływ na całą Europę, przyspieszając proces tworzenia się nowoczesnych państw narodowych. Jednocześnie doprowadziła do ogromnych strat ludzkich i znacznego zniszczenia dziedzictwa kulturalnego.

Konserwatywna myśl polityczna - przejaw walki o to, co istnieje bądź istniało.

Konserwatyzm - to, co zrodziło się po WRF.

Wielka Rewolucja Francuska (WRF) - 1789 (wielka data dla Europy).

Początkowo myślano, że Wielka Rewolucja Francuska (WRF) zmieniła wszystko. Uznano wówczas, że wszyscy ludzie są sobie równi (był to wiek XVIII). Jednak nie wszystkim podobały się rezolucje WRF. Chciano wrócić do stanu przed WRF.

Twórcą konserwatyzmu był E. Burke [czytać Berk], który chciał odwrócić proces, który nie był odwracalny. Wg Burke rewolucja jest czymś złym, bo niszczy tradycję, chciał przekreślić rewolucję i wrócić do stanu poprzedniego. Przy gwałtownych zmianach część społeczeństwa pragnęła powrotu do tego, co było wcześniej. W tamtym czasie wszystko było podporządkowane (byli władcy i podwładni). Ludzie w średniowieczni pojmowali ład jako dzieło Boga. Konserwatyści sprzeciwiali się wszelkiej zmianie i burzeniu ładu społecznego.

Człowiek wg konserwatystów:

• człowiek miał zależeć od autorytetu, czyli od władcy i hierarchii kościelnej,

• człowiekowi nie wolno było dokonywać zmian,

• jeśli się człowiek urodził w takim środowisku w jakim się urodził, to powinien w nim zostać,

• człowiek nie jest istotą samodzielną, gdyż powodowałoby to destrukcję,

• człowiek nie jest w stanie rozróżnić dobra od zła,

• człowiek potrzebuje autorytetu,

• człowiek powinien szanować istniejący porządek.

Konserwatyzm powstał, by przeciwstawić się zmianom.

Wg konserwatystów:

• świata nie można tworzyć,

• nie można nic zrobić, ani niczego kreować,

• nawet jeśli nasze środowisko jest złe, nic nas nie upoważnia do buntu, trzeba poddać się nakazom i zakazom.

Źródła trwałości dla konserwatystów:

1. BÓG jako źródło trwałości - ludzie jako istota niedoskonała nie mogą zmieniać tego, co stworzyła istota doskonała.

2. SPOŁECZNOŚĆ jako źródło trwałości - społeczność tworzy naród i reguluje ona życie człowieka i wytacza człowiekowi prawa i obowiązki. Najważniejszym punktem społeczności jest rodzina będąca źródłem wartości i obyczajów i własności. Istnienie rodziny zobowiązuje nas do stworzenia dynastii. Margaret Thatcher - słynna konserwatystka - twierdziła, że należy nie tylko zachować, ale też powiększyć wartości od rodziny.

3. TRADYCJA jako źródło trwałości - gwarantuje trwanie tego, co się wydaje istotne dla społeczności. Najstarszą odmianą tradycji jest religia. Tradycja to specjalny rodzaj wiedzy, która zostaje nam przekazany, a my musimy go przekazać dalej.

Konserwatyści dalecy byli od przyznania jednostce specjalnych przywilejów. Uważali oni, iż ważniejsze od praw jednostki są prawa natury, które nakazują zachowanie się w określony sposób. Ważne jest poszanowanie wyższego porządku, ładu społecznego, wartości i autorytetu.

Konserwatyści uważają, iż wolność nie jest najważniejszą wartością, bo najważniejsze jest zobowiązanie (obowiązek). Wolność prowadzi do niepewności i zagrożenia (z utratą wartości, tradycji i autorytetu). Wolność pobudza do buntu, a bunt jest odrzucany przez konserwatystę z założenia.

Stosunek konserwatystów do zmiany - konserwatyści uważają, iż świata nie da się zmienić, bo jest doskonałym czynem Boga. Świat nie podlega przekształceniom. Człowiek z natury jest zły, bo brak mu pokory, jest on skłonny do buntu i nie szacuje zastałego porządku. Człowiek kieruje się emocjami, lubi zawłaszczać to, co nie należy do niego, pragnie być bogatym, a bogactwo jest złe.

Konserwatyści odrzucali aktywność rozumu, gdyż człowiek myśląc dąży do zmian. Rozum sprowadza człowieka na złą drogę, skłaniając go do zajmowania się sprawami, do których człowiek nie jest powołany. Rozum skazuje człowieka na samodzielność, nie przyznaną przez Boga.

[Wiara, obyczaj, tradycja, przesąd - to wiedza potrzebna człowiekowi. To właśnie z niej człowiek powinien czerpać rozum, a nie z samodzielności.]

W dziejach ludzkości nie ma postępu, bo dotychczasowy stan to dzieło stwórcy lub wynik minionych pokoleń. Czegoś, co jest doskonałe, nie można zmienić. Jesteśmy odpowiedzialni za zachowanie świata w jego obecnym kształcie i za kontynuację otrzymanych w dziedzictwie obyczajów.

Własność - nie jest gwarantem wolności. Hierarchia gwarantuje podział społeczny. Własność nie przynależy jednostce, tylko rodzinie i jest przekazywana z pokolenia na pokolenie, ma utrzymać zależność. Konserwatyści nie chcą, by własność była przedmiotem gry rynkowej. Własność ma być świętością. Każdy dziedziczy swą pozycję po przodkach i znajduje się w hierarchii społecznej, która nie ulega zmianie. Miejsce w hierarchii społecznej wiąże się z obowiązkami, a nie przyjemnością (nawet jeśli jest się bardzo wysoko). Ludzie nie mogą samodzielnie zmieniać swego miejsca w hierarchii. Aktywność gospodarcza nie ma tu znaczenia. Gospodarowanie to aktywność rodzinna, która może spowodować zmiany, które są niepożądane. Domeną konserwatystów jest dziedzic posiadający majątek ziemski. Konserwatysta nie akceptuje demokracji jako instytucji zmian. Państwo jest stabilne i jest ostoją. Władza państwowa dana jest od Boga. Konserwatysta rozumował w prosty sposób - po co zmieniać to, co jest, przecież nowe jest nieznane i z nowością wiąże się spontaniczność, potem marzenia, obawy i zmiany. Konserwatyści chcieli żyć w istniejącym zastanym porządku: religia, tradycja, wypróbowane obyczaje.

Konserwatyzm rewolucyjny

Konserwatyści stwierdzili, że nie przywrócą już stanu przed WRF. Posunęli się do kroków rewolucyjnych.

Współczesny konserwatyzm musiał się dostosować i pokazać nowe oblicze.

Dobrym przykładem funkcjonowania jest współczesny konserwatyzm brytyjski.

Cechy współczesnego konserwatyzmu:

1. opiera się na `haśle społeczeństwa organicznego' - społeczeństwo to twór siły natury kierujący historią. Społeczeństwo organiczne składa się z równych części nie dające się wymienić. Zakłada się, że społeczeństwo składa się z części nie dających się wymienić.

W latach 70-tych XX wieku stwierdzono, że równowaga społeczeństwa została zachwiana na część jednostki. Trzeba było przywrócić więzi rodzinne, sąsiedzkie i lokalne, broniąc się przed potęgą władzy państwowej. Rodzina powinna pośredniczyć między jednostką a społeczeństwem.

2. opiera się na `haśle społeczeństwa hierarchicznego' - nierówność jest naturalna, a to co naturalne jest sprawiedliwe i słuszne. Hasło egalitaryzmu (?) (nierówności społecznej) agitowane jest. Hasło równości społecznej godzi w jednostkę i jej uzdolnienia. W zamian za to hasło równości proponują brytyjscy konserwatyści.

Hasło równości szans:

• hierarchię kształtują zdolności człowieka,

• społeczeństwo stwarza warunki kształcenia, a ludzi dzieli hierarchia w zależności od zdolności (najzdolniejszy na górze, najmniej zdolny na dole). Ludzi dzielą nierówne zdolności - nie każdy jest genialny. Dla dobra ogółu musi rządzić klasa rządząca. W elicie władzy są najlepsi.

3. opiera się na `haśle solidaryzmu społecznego' - nie istnieje dziś walka klasowa - nie można walczyć w ramach jednego społeczeństwa - walkę ma zastąpić solidaryzm, którego ideą jest poczucie wspólnoty (naród daje poczucie wspólnoty). Solidarność klasowa jest nie patriotyczna - `Braterstwo zhierarchizowane', hasła: `oświecony patriotyzm'. Nie wolno się spierać - należy dążyć do dobra.

[efekt falklandzki - wojna o Falklandy wzbudza dumę w Brytyjczykach]

4. gradualizm - dopuszczalność zmian. Dopuszczano zmiany. Rozwój społeczny musi być ewolucyjny, czyli zgodny z prawami natury. Zmiany mogą być jedynie częściowe. Opór przeciwko zmianom to środek sprawdzenie nowych wartości - jeśli te zmiany są nieodzowne, to wejdą, lecz opór jest po to, by je sprawdzić i w odrzucić, gdy są niepotrzebne.

Gradualizm kojarzy się z polityka ogrodnika. Społeczeństwo ma być pielęgnowane, bo jest ono b. wrażliwym organizmem. Zmiany muszą być stopniowe. Ideą gradualizmu jest powolny i stopniowy typ wzrostu społecznego. Konserwatyści nadal są przeciwni rewolucji.

Gradualizm, system filozoficzny w zakresie teorii bytu (ontologii) porządkujący byty wg stopni (z łaciny “gradus” = stopień). Systemy takie były stworzone przez:

A) Filona z Aleksandrii, wg którego wszystkie byty łączą się w jeden szereg, a jeśli stanowią szczeble to jednej drabiny i tym samym byt stanowi jedność złożoną z trzech szczebli: Bóg, Logos i świat materialny. Schemat Filona stał się podłożem dla rozwoju metafizyki aleksandryjskiej.

B) gnostyków, ktorzy korzystając z gradualizmu Filona, zbudowali własny system.

C) nowe znaczenie gradualizmowi nadał Orygenes,

D) scholastyczny gradualizm Awicenny

5. społeczeństwo odpowiedzialne - w Europie dominuje idea państwa dobrobytu opiekującego się obywatelami. Konserwatyści chcieli ograniczyć interwencjonizm państwowy. Wprowadzili zasadę subsydiarymu - troski obywatela na samym początku o siebie samego, potem rodzina się powinna troszczyć, potem sąsiedzi i inni, a na samym początku państwo. Obywatelowi trzeba dać nie tylko rybkę, ale i wędkę - państwo powinno stworzyć człowieka jako osobę niezależną. Obywatel otrzymuje pomoc tylko po to, by przeszedł ze stanu ubóstwa do stanu niezależności. Obywatel musi sam stanąć i sam sobie pomagać. Idea państwa pomocniczego, a nie opiekuńczego ani państwa dobrobytu. Ma to służyć rozbudzeniu przedsiębiorczości jednostki.

6. Moralna rekonstrukcja społeczeństwa - gospodarka rynkowa domaga się etyki protestanckiej (tam, gdzie etyka ta dominowała kraje szybciej się rozwijały). [hasła: oszczędność, pracowitość, uczciwość]. Krytykują zatomizowane społeczeństwo masowe (samodzielne atomy). Trzeba przywrócić podstawowe więzi społeczne - rodzina stanowi podstawę, to ona wychowuje. Trzeba odbudować morale społeczeństwa (autorytet rodziców) (jednostka odpowiedzialna). Trzeba podkreślić rolę religii i kościoła, bo człowiek z natury jest podatny na zło, a jedynie normy religijne są w stanie pohamować złe skłonności ludzkie. Kościół jest częścią społeczeństwa (nie jest ponad nim).

uwaga - przykładowym pytaniem na egzaminie może być: - wymień cechy konserwatyzmu współczesnego.

Historia doktryn politycznych 17.III.2001 wykład II

Margaret Thatcher

Rządziła w Wielkiej Brytanii z wielkim sukcesem, wprowadziła konserwatywną ideologię.

Żaden premier W. Brytanii nie sprawował władzy tak długo jak ona. Powstał termin określający jej rządy - thatcheryzm.

Po II wojnie światowej były dwa rządy mające duży wpływ, dające duże zaplecze socjalne (rząd premiera Etlee ETLEE (Tea)(?-pisownia) i Margaret T.).

1. rząd E.T. - podstawą było państwo opiekuńcze (socjalne). Państwo brytyjskie zmienił w opiekuńcze.

2. rząd M.T. - odeszła od państwa opiekuńczego - przeszła do państwa pomocniczego. Państwo opiekuńcze - jednostka pomaga najpierw sama sobie, potem pomaga jej rodzina, społeczność lokalna, a na samym końcu państwo pomaga. M.T. poprzez politykę prywatyzacji, przełamanie potęgi związków zawodowych, wytyczyła sobie 3 cele: 1. Drastyczne złamanie inflacji, 2. Poskromienie związków zawodowych, 3. Zdemaskowanie podstawowych gałęzi przemysłu.

Oba te rządy miały gruntowne przeobrażenia. Wartościowały dobro i zło. Rząd E.T. - etycznego premiera - wartościował chrześcijaństwo. Rząd M.T. zaciągnął od metodystów - moralne walory.

Państwo opiekuńcze w warunkach wzrostu gospodarczego zapewnia opiekę socjalną, zdrowotną, bezrobotnym zapewnia utrzymanie. Margaret została formę państwa opiekuńczego, które pozbawiło obywateli inicjatywy. Zlikwidowała państwo opiekuńcze i stworzyła podwaliny państwa pomocniczego. Obywatel sam musi stanąć na własnych nogach a państwo ma mu tylko pomóc. Oba rządy doszły do władzy pod hasłem gruntownych przeobrażeń. Oba rządy wspierały się na wartościach moralnych. Margaret przez politykę prywatyzacyjną i złamanie siły zw. Zawodowe wytyczyły 3 cele: 1. Drastyczne zredukowanie inflacji, 2. Poskromienie zw. Zawodowych (uważała, że zagrażają one jednostce), 3. Zdenacjonalizować podstawowe gałęzie przemysłu.

Margaret chciała stworzyć wszystkim równość szans, państwo powinno mieć pewne obowiązki, ale ma decydować za jednostkę, powinno stworzyć możliwości. Uważała, że cnoty wiktoriańskie (pracowitość, uczciwość, itp.) powinny być podstawą działania ludzi (konserwatystka). Socjalizm uważała za szkodliwy. Wolny rynek to swoboda działalności, powinien radzić sobie sam, jest dobrym mechanizmem. Gospodarka państwowa powinna rządzić się tak jak dobra oszczędna gospodyni. Żadna warstwa społeczna nie może wykorzystać innej. Powinno być społeczeństwo równowagi.

M.T. była zwykłą kobietą ze sfery drobnomieszczańskiej, swoją b. ciężką pracą wytorowała sobie drogę do władzy. Dążyła do równości szans (dla wszystkich). Wierzyła, że państwo powinno mieć obowiązki, ale stwarzając pewne możliwości jednostce, by sama walczyła. Uważała, że centralizacja, socjalizm i kolektywizm są szkodliwe. Wierzyła w wolny rynek. Wg niej gospodarka powinna być dbana przez ludzi, a żadna warstwa społeczna nie może wykorzystywać drugiej. Urodziła się w 1925r. ojciec - sklepikarz, wywarł na nią ogromny wpływ i pokładał w niej wielkie nadzieje. Córka miała realizować marzenia swego ojca. Ojciec wierzył, że pewne rzeczy są dobre, a pewne złe. Ojciec uważał, iż ważniejsza jest praca niż pieniądze, jest szereg rzeczy, których nie należy robić dla pieniędzy (np. małżeństwo). Małżeństwo jest ważniejsze od pieniędzy. M. T. Stwierdziła, iż to nie cel uświęca środki (przeciwstawiła się Makjawellemu(?-pisownia). M.T. skończyła chemię na Oxfordzie. Studiowała prawo, zdała egzaminy adwokackie. Ulubiona sentencja Margaret - „Co ojciec Twój Ci pozostawił pomnóż jeśli chcesz zachować”. Była prawnikiem, po raz pierwszy brała udział w wyborach parlamentarnych w 1950r (miała 25 lat). W 51r. wzięła ślub z Denisem T.. w 53r. urodziła bliźniaki. W 1959r. została po raz pierwszy wybrana do parlamentu. W 1961r. stanowisko ministerialne. (została wiceministrem ds. emerytur i ...). Była członkiem partii konserwatywnej - od 1975r. stała na jej czele. Miała wizerunek bojowniczej baby i zaczęto pokazywać ją jako kobietę - starano się pokazać jej wizerunek w lepszym świetle - pokazano jej poczucie humoru - zaczęła występować w programach rozrywkowych, zniżyła ton głosu, zmieniła uczesanie, zrobiła korektę nosa. Konserwatyści wygrali wybory. Osiągnęła dużo przez efekt falklandzki (walka o Falklandy - Malwiny). Obudził się duch imperialny w społeczeństwie.

Kadencja M.T.:

Pierwszy okres rządów to - wzrost gospodarczy, stabilizacja, obniżenie inflacji.

Drugi okres rządów to - walka ze zw. Zawodowymi i górnikami, chciała legalnych strajków.

Zażądała, by przy ogłaszaniu strajków głosowanie było tajne, strajki muszą być legalne.

W 1984r. ogłosiła plan zamknięcia nierentownych kopalni (twardy sposób) (w ciągu roku były potyczki między górnikami a policją). Totalitarni marksiści to przywódcy związków zawodowych chcący podminować brytyjską demokrację. M.T. pokazała Brytyjczykom wspólnego wroga i utwierdziła tym s mym swoje prawa do zarządzania górnictwem. Margaret dodała ideologię do tych strajków, powiedziała, że przywódcy tych strajków to totalni marksiści. Wygrała walkę z górnikami i zw. Zawodowymi i otworzyła sobie drogę do decydowania też o innym przemyśle.

Celem jej było:

wykazanie, że należy zaniechać praktykę osłaniających przemysł brytyjski (praktyki monopolistyczne). Wystawiła przemysł brytyjski na konkurencję. W efekcie gospodarka brytyjska stała się silna i bardziej trwała. Najważniejsze było rozwinięcie idei, że każdy jest zaangażowany w gospodarkę państwa, jeśli ma w tym materialny interes - chodziło o domki komunalne. Rząd sprzedał około 1 mln. Domków obywatelom. Zrealizowała program demokracji uwłaszczeniowej, każdy obywatel może być współwłaścicielem fabryk itp. - kapitalizm ludowy.

Demokracja urzędowa - obywatele mogli zostać właścicielami (akcji) przedsiębiorstwa lub fabryki (obywatel będzie wówczas lepiej pracować).

Na thatcheryzm składają się 2 ideologie:

1. ideologia konserwatywna:

1. silne państwo,

2. zdyscyplinowane społeczeństwo,

3. hierarchia,

4. podporządkowanie narodu,

2. ideologia liberalna:

1. wolność jednostki,

2. jednostka przedsiębiorcza,

3. wolność wyboru

4. ograniczenie się rządu w sprawach gospodarczych (ograniczony interwencjonizm państwa).

LIBERALIZM

Liberalizm (z łaciny liberalis - dotyczący wolności, od liber - wolny),

1) postawa społeczno-polityczna, którą cechuje otwartość na zmiany, tolerancja, wyrozumiałość dla poglądów, czynów i postaw innych ludzi, skłonność do kompromisu;

2) ruch społeczno-polityczny nawiązujący do indywidualizmu i racjonalizmu - podstawowych zasad ideologii liberalizmu;

3) powstała na przełomie XVII i XVIII w. ideologia społeczno-polityczna, u podstaw której leżą: indywidualizm, nadrzędność jednostki nad społeczeństwem, wolność człowieka, prawo do zdobywania własności, swoboda działalności gospodarczej, ograniczenie roli państwa, prawa natury jako normy regulujące życie wszystkich ludzi, podział władz ze ścisłym wyodrębnieniem jej kompetencji, tj. stosowanie praw, rządzenie i wykonywanie sprawiedliwości.

Termin liberalizm prawdopodobnie użył po raz pierwszy Napoleon Bonaparte w swojej odezwie wydanej po zamachu 18 Brumaire'a w 1799. Narodziny liberalizmu związane są z walką mieszczaństwa z absolutyzmem, kształtowaniem się kapitalizmu, umacnianiem idei suwerenności państwa, rozwojem oświeceniowego racjonalizmu. Za prekursorski, w dziedzinie formowania koncepcji liberalizm, uważa się dorobek intelektualny H. Grotiusa (1583-1645), T. Hobbesa (1588-1679) oraz B. Spinozy (1632-1677).

Szczególne znaczenie dla rozwoju społeczno-polityczno myśli liberalnej przypisuje się angielskiemu filozofowi J. Locke`owi (1632-1704), a także dwóm Francuzom Monteskiuszowi (1688-1755) i J.J. Rousseau (1712-1788). Za twórcę teorii ekonomicznego liberalizmu uznawany jest A. Smith (1723-1790).

Okres rozkwitu liberalizmu przypadł na XIX w. (tzw. liberalizm triumfujący). Jego zasady wprowadzone zostały w Stanach Zjednoczonych i w większości państw europejskich. Najwybitniejszymi przedstawicielami liberalizmu byli m.in.: w Anglii J.S. Mill (1806-1873), we Francji A. de Tocqueville (1805-59) - zasłużeni zwłaszcza dla rozwoju idei liberalizmu demokratycznego. Na przełomie XIX i XX w. narodził się tzw. liberalizm socjalny, jako rezultat krytyki założeń klasycznego liberalizmu politycznego i ekonomicznego.

Głównym przedmiotem krytyki był leseferyzm, niedocenianie przez państwo problemów socjalnych i politycznych oraz przywiązywanie zbyt dużej wagi do wolności ekonomicznej jednostki. Idee leseferyzmu socjalnego stały się podstawą polityki interwencjonizmu państwowego i teorii państwa opiekuńczego. Na ich podstawie przeprowadzono w krajach Europy Zachodniej i w USA reformy społeczno-ekonomiczne obejmujące głównie ustawodawstwo ubezpieczeniowe (wypadki przy pracy, chorobę, inwalidztwo itp.). Również polityka New Dealu (Nowego Ładu) realizowana od 1933 w USA przez prezydenta F.D. Roosevelta była praktycznym wyrazem tych reform, określanych jako koncepcja państwa dobrobytu.

Po II wojnie światowej liberalizm podzielił się na dwa nurty: liberalno-demokratyczny, głoszący m.in. idee wolności i równouprawnienia wszystkich jednostek, demokratyzacji systemu politycznego, konkurencyjności partii politycznych, upowszechnienia bezpłatnej, laickiej oświaty, rozdziału Kościoła od państwa (rzecznikami byli K. Popper i H. Kelsen) oraz liberalizm konserwatywny lub neoliberalizm.

Hasło opracowano na podstawie “Słownika Encyklopedycznego Edukacja Obywatelska” Wydawnictwa Europa. Autorzy: Roman Smolski, Marek Smolski, Elżbieta Helena Stadtmüller. ISBN 83-85336-31-1. Rok wydania 1999.

Liberalizm gospodarczy, liberalizm ekonomiczny, laissez faire, leseferyzm, system poglądów ekonomicznych i oparty na jego zasadach typ polityki gospodarczej, których fundamentem jest całkowita neutralność państwa i innych organizacji gospodarczych i politycznych wobec przebiegu procesów gospodarczych.

Wychodząc z założenia, że każdy człowiek kieruje się zasadą korzyści materialnej (homo oeconomicus), przedstawiciele liberalizmu gospodarczego głosili konieczność istnienia pełnej swobody działalności podmiotów gospodarczych, która w warunkach wolnej konkurencji i zapewnienia przez państwo nienaruszalności własności prywatnej zapewni szybki rozwój gospodarki.

Doktryna liberalizmu gospodarczego powstała w Anglii na przełomie XVII i XVIII w., jej pierwszymi przedstawicielami byli D. North, D. Hume i P. Boisguillebert. Stanowiła element składowy fizjokratyzmu, poglądów klasycznej szkoły angielskiej i kierunku subiektywistycznego. Była realizowana w praktyce do końca lat 20. XX w.

Niemal od początku swego istnienia miała również przeciwników, zwłaszcza wśród ideologów drobnomieszczańskich i klasy robotniczej (socjalizm utopijny, Marksizm). Jej popularność została znacznie ograniczona zwłaszcza po kryzysie gospodarczym w latach 1929-1933 i pojawieniu się poglądów głoszących konieczność interwencjonizmu państwowego. Jej współczesna postać to neoliberalizm.

Pojęcie liberalizmu to wyzwolenie się ludzi dotychczas zależnych.

Liberalizm powstał w XVII wieku.

John Loch, Monteshiusz - zajmowali stanowisko łączenia starego z nowym. Chcieli oni wolności i likwidacji hierarchii w społeczeństwie. Wolność była czymś wyższym.

Zmiany nowożytnego społeczeństwa, które doprowadziły do rozwoju liberalizmu:

1. rozwój technik wytwórczych,

2. wielkie odkrycia geograficzne (od XIV do XIXw.) (upowszechnienie ekspansji gospodarczej),

3. miasta stawały się liczniejsze, zatrudniano ludność wiejską.

4. Wzrosły ilości i jakość towarów,

5. Powstały nowe instytucje (np. banki). Konsekwencją postępu technicznego były przeobrażenia systemu wymiany. Powstawało wiele banków, kampanii handlowych. Polityka przestała być formą aktywności tylko dla dobrze urodzonych.

6. Wynaleziono druk - dzięki czemu informacje były ogólnie dostępne (gazety i broszury). W XIX w. Idee liberalne stały się dojrzałe. Dyskusje zaczęto toczyć na łamach gazet, ludzie stawali się bardziej samodzielni. Jednostka musiała dokonywać wyboru. Filozofia liberalna znalazła podatny grunt.

Wartości

1. spory religijne nie miały znaczenia,

2. człowiek nie jest biernym elementem stworzonego przez Boga porządku,

3. człowiek nie jest z natury zły (człowiek z natury jest dobry),

4. zmiana jest czymś naturalnym.

Ojcem liberalizmu był Benedykt Spinoza, wizja tolerancyjnego i demokratycznego społeczeństwa, którego główną zasadą działania był utylitaryzm.

Utylitaryzm (z łaciny utilitas - korzyść, pożytek), powstała w Anglii w XVII w. i trwająca do XIX w. koncepcja etyczna, zgodnie z którą działanie jest uznawane za dobre moralnie, jeżeli chcąc zaspokoić własne przyjemności i potrzeby oraz zabiegając o własny interes, służy się dobru ogółu. Utylitaryści usiłowali wykazać, że interes indywidualny i ogólny nie muszą być przeciwstawne, a w przypadku sprzeczności możliwe jest ich uzgodnienie.

Celem działań powinno być szczęście jak największej liczby ludzi. Przedstawicielami utylitaryzmu byli m.in.: B. de Mandeville, J. Bentham, A.C. Helvetius, J.S. Mill. Współcześnie utylitaryzmu rozumiany jest jako pogląd, wg którego ocena działań, rzeczy, zjawisk i osób jest dokonywana z punktu widzenia użyteczności.

Utylitaryzm - działanie, którego najwyższym dobrem jest pożytek jednostki lub społeczeństwa, a celem szczęście jak największej liczby ludzi. Wolność przekonań, to podstawowe naturalne prawo człowieka. Najlepszy ustrój to demokratyczny.

John Loche - twórca Traktatu o rządzie i listy o tolerancji, uznał, że umowa społecz. Odbywa się w dwóch etapach:

1. jednostki umawiają się by stworzyć społeczeństwo,

2. społeczeństwo zawiera umowę z władza i tworzy rząd.

Naturalne prawa ludzkie to własność i wolność, jednostki się ich nigdy nie pozbywają, a władzy przekazują prawo do karania tych, którzy łamią te zasady.

Monteshiusz - twórca władzy (ustawodawcza, wykonawcza i sądownicza).

Istota państwa - polityczna wolność ludzi.

Jan Jakub Rousseu - odrzucił biblijną interpretację genezy społecz. Wykazując, że nieszczęścia spadające na ludzi nie są związane z grzechem pierwotnym, ale ze stosunkami panującymi w środowisku człowieka.

Idee liberalizmu:

1. człowiek posiada prawa naturalne dające konkretne uprawnienia uniemożliwiające uzależnienie jednostki ludzkiej przez inną osobę. Wszyscy ludzie są sobie równi,

2. człowiekowi przypada prawo do wolności, które nie musi być ograniczone subiektywną wolą kogokolwiek (wolność to brak przymusu zarówno ze strony państwa, jak i innych ludzi - polityczna, ekonomiczna, duchowa). Wolność podlega ograniczeniu tylko wtedy, gdy jest to konieczne dla funkcjonowania ładu społecznego i tylko za zgodą jednostki,

3. rzeczywistość jest dynamiczna, jest taka, jak ją ukształtujemy, zmiana jest czymś naturalnym, jest rezultatem ludzkiej samodzielności, dążenie do poprawy egzystencji. Zmiany nie da się uniknąć, bo każdy dąży do realizacji swojego celu,

4. człowiek nie dąży do tego, by skrzywdzić innych, z natury jest dobry, egoizm jednostki jest cechą pozytywną, bo dobrobyt jednostki jest dobrobytem całego społeczeństwa,

5. człowiek jest jednostką autonomiczną, kierującą się własnym dążeniami, zdolną do samodzielnej oceny rzeczywistości, ponosi odpowiedzialność za swoje działanie, podstawowe znaczenie dla człowieka ma aktywność, bo ona decyduje o zajmowanym miejscu w społeczeństwie. Indywidualizm jest podstawową cechą liberalizmu, jest uzasadnieniem wyzwolenia człowieka, sens egzystencji widzi w nieskrępowanych działaniach, wszelki przymus jest nie do zaakceptowania,

6. rozum jest atrybutem wolnej jednostki ludzkiej, dzięki rozumowi jednostka może poruszać się w świecie, planować, realizować zamierzenia, może się czuć wolna. Rozum jest narzędziem służącym wyzwoleniu się jednostki,

7. wiara w postęp - postęp jest nieuniknioną konsekwencją aktywności rozumu i przedsiębiorczości jednostki. Działalność człowieka przyczynia się do doskonalenia warunków życia i relacji międzyludzkich,

8. własność to jedna z najwyższych wartości, bo zabezpiecza wolność, przyczynia się do stabilności pozycji jednostki w dynamicznym świecie. Własność jest płynna, może przechodzić z rąk do rąk zgodnie z prawami rynku, strata jest czymś naturalnym,

9. relacje międzyludzkie są zmienne, dynamicznie kształtują się w wyniku działania obywateli,

10. nadzieję pokładali w wolnym rynku, który kształtuje ład ekonomiczny, a ten społeczny i polityczny. Państwo nocnego stróża - pilnuje bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego. W latach 30-tych wielki kryzys ekonomiczny. John Keyns - ogłosił koncepcję interwencji państwa, państwo, które opiekuje się, idea państwa dobrobytu. Państwo kapitalistyczne nie musi upaść, kryzys można przezwyciężyć (politykę pełnego zatrudnienia, trzeba wspierać wolny rynek),

11. deklaracja jest czymś oczywistym,

12. liberałowie zawsze pokładali nadzieję w samorzutnie kształtującym się porządku, nic nie jest w nim zagwarantowane, ale wszystko jest możliwe.

31.III.2001

Marksizm

Marksizm, system poglądów filozoficznych, ekonomicznych i polityczno-społecznych, stworzony przez K. Marksa i F. Engelsa w poł. XIX w. Stał się ideologiczną i polityczną podstawą ruchów robotniczych końca XIX i początku XX w. w Europie, w tym także rewolucji socjalistycznej w Rosji (1917). W byłym Związku Radzieckim, a także w innych państwach socjalistycznych powstałych po II wojnie światowej, był jedyną obowiązującą doktryną ekonomiczną i polityczno-społeczną.

Ekonomia marksistowska

Fundamentem ekonomii marksistowskiej była przeprowadzona przez K. Marksa dogłębna krytyka rynkowej gospodarki kapitalistycznej (gospodarka rynkowa), zawarta w wielu jego pracach, przede wszystkim w Kapitale. Wykorzystując przejętą z ekonomii klasycznej teorię wartości opartej na pracy, Marks sformułował teorię wartości dodatkowej, wykazując, że źródłem zysku kapitalistów jest wyzysk (nieopłacony czas pracy) robotników, możliwy dzięki posiadaniu przez nich monopolu własności środków produkcji.

Konkurencja między przedsiębiorcami powoduje jednak, że muszą oni płacić robotnikom coraz więcej lub zastępować ich pracę coraz nowocześniejszymi maszynami, co wg Marksa wywołuje spadkową tendencję stopy zysku (ogólny kryzys kapitalizmu), a to wcześniej lub później musi doprowadzić do upadku tego ustroju gospodarczego.

Zasady nowego ustroju gospodarczego, powstałego po upadku kapitalizmu, określili już kontynuatorzy Marksa (on sam na ten temat nie zabierał głosu): miał to być komunizm - ustrój oparty na społecznej własności środków produkcji (państwowej lub spółdzielczej), z centralnym planowaniem i zarządzaniem, zastępującymi mechanizm rynkowy w regulacji procesów gospodarczych, dążący do pełnego zaspokojenia potrzeb społecznych na drodze rozdawnictwa dóbr i usług, przy zastosowaniu zasady "każdemu według potrzeb" (całkowita eliminacja wymiany i pieniądza).

Etapem przejściowym do komunizmu miała być gospodarka socjalistyczna (socjalizm).

W marksistowskim kierunku poglądów ekonomicznych już w XIX w. wyodrębniły się dwa nurty: rewolucyjny, reprezentowany przez R. Luksemburg, W.I. Lenina i innych ekonomistów radzieckich, który później przekształcił się w ekonomię polityczną socjalizmu (ze znaczącym wkładem ekonomistów polskich, m.in. M. Kaleckiego i O. Langego), oraz reformatorski, poddający rewizji, w ostrzejszej (E. Bernstein) lub słabszej (K. Kautsky, R. Hilferding) formie, poglądy Marksa, w tym zwłaszcza teorię wartości i tezę o nieuchronności upadku kapitalizmu.

Marksizm-leninizm, system poglądów filozoficznych, ekonomicznych i społeczno-politycznych, który stał się podstawą ideologii i światopoglądu komunistycznego ruchu robotniczego, stworzony został przez K. Marksa i F. Engelsa, zmodyfikowany przez W. I. Lenina. Ideologię tę wykorzystał J. Stalin do walki o przejęcie władzy.

Światopoglądową podstawą marksizmu-leninizmu jest materializm dialektyczny, podstawą teorii rozwoju społeczeństw materializm historyczny. Ważnym elementem marksizmu-leninizmu jest teoria walki klas, zgodnie z którą antogonistyczne klasy społeczne (np. burżuazja i proletariat) toczą ze sobą walkę o zdobycie władzy politycznej i ekonomicznej, prowadzącą nieuchronnie do dyktatury proletariatu.

Rewizji tych poglądów dokonał Lenin, który wysunął wniosek o możliwości zwycięstwa socjalizmu w kraju, w którym burżuazja jest najsłabsza. Uzasadnił w ten sposób nieuchronność i zwycięstwo rewolucji w Rosji. Ponadto sformułował tezę, iż każde państwo, bez względu na formę władzy, jest dyktaturą. W rezultacie, zespół tych poglądów służył nie tylko do legitymizacji władzy Stalina (stalinizm) i kolejnych radzieckich ekip rządzących, ale także uprawomocnienia terroru wobec wszystkich przeciwników politycznych, również w krajach tzw. demokracji ludowej (socjalistycznych), zwłaszcza w początkowym okresie ich istnienia.

Marks Karol (1818-1883), niemiecki filozof i działacz rewolucyjny, ideowy przywódca międzynarodowego ruchu robotniczego, twórca tzw. socjalizmu naukowego - doktryny wyjaśniającej i uzasadniającej konieczność obalenia kapitalizmu w drodze rewolucyjnej walki. Od 1844 współpracował z F. Engelsem, w 1848 wspólnie wydali Manifest komunistyczny - program Związku Komunistów.

Marks organizował i współuczestnicył w założeniu Międzynarodowego Stowarzyszenia Robotników (1864) - I Międzynarodówki. Według Marksa świat jest materialny i rozwija się zgodnie z obiektywnymi prawami materii, stąd jest poznawalny - podstawą naszej wiedzy jest praktyka. Głosił, że każde zjawisko ma w przyrodzie materialne powiązania z innymi (zasada jedności świata), składa się to na jedną całość pozostającą w nieustannym ruchu (dialektyka). Oznacza to, że świat nie tylko jest w stałym rozwoju, ale także przechodzi od form niższych do coraz bardziej doskonałych. Wszystko to odbywa się w bezustannej walce, która jest siłą napędową każdego rozwoju.

Przeniesienie zasad materializmu dialektycznego i metody dialektycznej na badanie życia społecznego określił Marks jako materializm historyczny. Marks doszedł do wniosku, że obalenie kapitalizmu jest nieuniknione, a walka klas prowadzi do dyktatury proletariatu, która jest fazą przejściową do zbudowania społeczeństwa bezklasowego. Poglądy Marksa wywarły duży wpływ na myśl polityczną XIX i XX w., stając się podstawą doktryny marksizmu-leninizmu.

Główne prace Marksa z zakresu ekonomii: Przyczynek do krytyki ekonomii politycznej (1859), Kapitał (tom 1 - 1867, tom 2 i 3 - 1885-1894, opracowane i przygotowane do druku przez Engelsa), Krytyka programu Gotajskiego (1875, wydane 1891).

Engels Fryderyk (1820-1895), filozof, niemiecki działacz ruchu robotniczego, twórca i teoretyk komunizmu, pochodził z Nadrenii z bogatej rodziny kupieckiej. W 1841 odbył służbę wojskową w Berlinie, tamże próbował studiować.

Był jednym z założycieli Związku Komunistów, powstałego w 1847. Brał udział w walkach rewolucyjnych w Niemczech w 1848. W 1864 wraz z K. Marksem zorganizował i stanął na czele I Międzynarodówki. Głosił idee obrony interesów proletariatu i obalenia kapitalizmu.

Współautor teorii materializmu dialektycznego i materializmu historycznego. Od 1870 członek Rady Generalnej I Międzynarodówki. W 1889 uczestniczył w organizacji II Międzynarodówki. Wspólnie z K. Marksem napisał Manifest Komunistyczny.

Główne prace: Położenie klasy robotniczej w Anglii, Rozwój socjalizmu od utopii do nauki, po śmierci Marksa wydał II i III tom Kapitału.

MARKSIZM

Karol Marks i Fryderyk Engels - twórcy marksizmu.

Manifest komunistyczny 1848r. „proletariusze wszystkich krajów łączcie się”.

Marksizm nawiązywał do założeń socjalizmu utopijnego, klasyczna ekonomia angielska.

Socjalizm utopijny, utopie społeczne, wspólne miano, którym w historii myśli społeczno-ekonomicznej objęto pojawiające się na przestrzeni wieków teorie ekonomiczne i społeczne podejmujące krytykę istniejących, krzywdzących - zdaniem ich twórców - część społeczeństwa stosunków ekonomicznych, a także propagujące ideę równości i sprawiedliwości społecznej.

Za główną przyczynę nierówności ekonomicznej i społecznej przedstawiciele socjalizmu utopijnego uznawali prywatną własność czynników wytwórczych, czasem także pieniądz. Ich koncepcje idealnego społeczeństwa opierały się na zasadach wspólnej własności, społecznego wytwarzania i społecznej konsumpcji. Praktyczna realizacja tych idei miała nastąpić na drodze stopniowej przebudowy społeczeństwa, przez przekonanie go, zwłaszcza właścicieli majątków, do doskonałości socjalizmu utopijnego.

Pierwsze poglądy tego typu pojawiły się już w okresie odrodzenia, najwybitniejszymi utopistami byli wówczas T. Morus w Anglii i T. Campanella we Włoszech. W XVIII w. głównym ośrodkiem myśli utopijnej stała się Francja, gdzie na szczególną uwagę zasługują poglądy J. Mesliera, G.B. Mably'ego i Morelly'ego. Szczytowy rozwój socjalizmu utopijnego osiągnął w XIX w. (C.H. de Saint-Simon i Ch. Fourier we Francji oraz R. Owen w Anglii, S. Worcell i L. Krzywicki w Polsce).

Marks posługiwał się metodologią materialistyczną - zakładał, że każde zjawisko w przyrodzie ma materialne powiązanie z innymi („każdemu wg potrzeb). Pierwotność materii, wtórność ducha i świadomości. Rozwój społeczny polegał na zmianach ilościowych i jakościowych.

5 formacji społecznych:

1. społeczeństwo pierwotne - nie ma podziałów na grupy i klasy.

2. Niewolnictwo - podział na panów i niewolników.

3. Feudalizm - panowie i chłopi.

4. Kapitalizm - właściciele kapitału (burżuazja) i robotnicy.

5. Socjalizm - komunizm - najwyższe stadium.

Marks zakładał, że nie będzie podziału na klasy, wszystko wróci do stanu pierwotnego. Podstawą podziału na formacje było założenie, że społeczeństwo jest klasowe, co związane było z określonymi fazami rozwoju produkcji. Między klasami dochodzi do walki a walka klas prowadzi do dyktatury proletariatu. Wg Marksa i Englera (?-pisownia) proletariat był predysponowany do przejęcia władzy. Po dyktaturze proletariatu miało nastąpić społeczeństwo bezklasowe, czyli komunizm. Dyktatura proletariatu jest możliwa na drodze rewizyjnej(?) czyli proletariat dojdzie do władzy na drodze rewolucji, która zwycięży w krajach najbardziej rozwiniętych, kapitalistycznie (Szwecja, Niemcy).

Proletariat, termin upowszechniony przez marksizm, oznaczający klasę społeczeństwa kapitalistycznego, robotników najemnych wyzyskiwanych i uzależnionych od właścicieli środków produkcji, sprzedających swą siłę roboczą dla utrzymania się przy życiu.

Włodzimierz Lenin - Rosja

• uważał, że sama klasa robotnicza nie poprowadzi rewolucji tylko partia,

• podkreślał rolę partii jako awangardy ruchu robotniczego,

• uważał, że rewolucja wybuchnie w kraju najsłabszym kapitalistycznie (Rosja),

• potwierdza konieczność wprowadzenia dyktatury proletariatu i każdemu wg pracy”,

• mówił o sujuszu robotniczo - chłopskim do przeprowadzenia rewolucji,

• Wszechstronna Partia (Bolszewików - rewolucja komunistyczna i Mieczszewików(?) - rewolucja demokratyczna),

W 19917r. tezy kwietniowe Lenina - rewolucja proletariacka.

17.10.1917 - Rewolucja Październikowa.

Komunizm - ideologia lewicowa (skrajnie lewicowe) głosząca zasady społeczeństwa bezklasowego, równości w podziale dóbr i zniesienia własności prywatnej.

Pierwsze państwo komunistyczne - ZSRR z dyktaturą proletariatu. Wąska grupa rewolucjonistów mówiąca co komu wolno i kiedy. Celem działalności rewolucjonistów było uświadomienie robotników, co do ich roli społecznej i fizyczna likwidacja burżuazji. Jednostka podporządkowana państwu, wyzbyta swobód religijnych. Wprowadzenie reżimu totalitarnego w ZSRR (w 1928r). w 1953r. śmierć Stalina, a potem kultu jednostki.

Lenin Włodzimierz Iljicz, właściwe nazwisko Uljanow (1870-1924), twórca partii bolszewickiej, ideolog komunistyczny. Urodził się w Symbirsku, w rodzinie nauczycielskiej. W 1891 w Petersburgu ukończył eksternistycznie studia prawnicze. Za działalność rewolucyjną został zesłany na Syberię, a w 1900 udał się na emigrację. Tam redagował pismo Iskra, będące organem powstałej w 1898 SDPRR.

Początkowy okres działalności

Na II Zjeździe SDPRR w 1903 doprowadził do rozłamu, tworząc frakcję bolszewików (tzw. partię nowego typu). Była to organizacja zawodowych rewolucjonistów, zorganizowana na wzór wojskowy w celu kierowania ruchem rewolucyjnym. W czasie rewolucji 1905 znalazł się w Rosji, ale nie odegrał w tych wydarzeniach znaczniejszej roli. Ponowny pobyt na emigracji poświęcił pracy teoretycznej, walce z mienszewikami, a także dokonał w 1912 ostatecznego rozłamu w partii i utworzył SDPRR(b) - bolszewików.

W czasie I wojny światowej przebywał w Szwajcarii, gdzie organizował europejskie kręgi antywojenne, m.in. na konferencjach w Zimmerwaldzie i Kientalu, co stało się później podstawą Kominternu. W 1916 opublikował pracę pt. Imperializm jako najwyższe stadium kapitalizmu, w której wysunął teorię "słabego ogniwa". Założył mianowicie zwycięstwo rewolucji proletariackiej w kraju o najsłabiej rozwiniętych stosunkach kapitalistycznych. Po rewolucji lutowej 1917, dzięki akcji, wywiadu niemieckiego, przedostał się do Rosji w zaplombowanym wagonie kolejowym.

Objęcie władzy przez bolszewików

0025b1.htmlRewolucja październikowa

W kwietniu 1917 ogłosił tzw. Tezy Kwietniowe, w których wysunął hasło natychmiastowego przejścia od rewolucji burżuazyjnej do socjalistycznej. Od lipca 1917 ukrywał się na terenie Finlandii, niezbyt gorliwie poszukiwany przez władze rosyjskie. Po puczu październikowym objął przewodnictwo w Radzie Komisarzy Ludowych, stając się niekwestionowanym przywódcą sowieckiego państwa. W 1918 zawarł pokój brzeski z Niemcami, mimo protestów ze strony najbliższych współpracowników.

Dzięki elastyczności i taktycznym kompromisom potrafił utrzymać władzę i odniósł zwycięstwo w wojnie domowej. Po krachu polityki komunizmu wojennego wprowadził w 1921 NEP, czyli politykę utrzymania drobnej własności kapitalistycznej. Jego też dziełem była organizacja totalitarnego państwa sowieckiego. Wprowadził system monopartyjny, centralizm demokratyczny z nieograniczoną władzą elity partyjnej, tzw. aparatu, system obozów koncentracyjnych nastawiony na politykę eksterminacji jednostek, jak i całych narodów. W 1919 zorganizował Komintern, głównie w celach wywiadowczych oraz "eksportu rewolucji".

Po zamachu na jego życie, dokonanym w 1918 przez siostry Fanię i Dorę Kapłan, stan jego zdrowia stopniowo się pogarszał. Ułatwiło to zwolennikom Stalina izolowanie Lenina w Gorkim pod Moskwą. Przed śmiercią wysłał List do Zjazdu, zwany też Testamentem Lenina, w którym scharakteryzował swoich partyjnych następców i ostrzegał przed oddaniem pełni władzy w ręce tylko jednego z nich. Zmarł 21 I 1924, a zwłoki jego zabalsamowano i złożono w specjalnym mauzoleum, zbudowanym na Placu Czerwonym na Kremlu.

Kult jego osoby stał się oficjalną doktryną państwa sowieckiego i jego satelitów, w tym i PRL-u. Pozostawił sześćdziesięciotomową spuściznę pisarską. Był teoretykiem doktryny społeczno-politycznej bolszewizmu, propagatorem filozofii marksowskiej i wykorzystania jej dla celów walki politycznej, przy nadaniu jej miana marksizmu, jako doktryny filozoficznej uzasadniającej jego własne poczynania polityczne, a później poczynania partii bolszewików we wszystkich dziedzinach życia, w tym także w dziedzinie filozofii i myśli społecznej.

Dorobek piśmienniczy Lenina

Porządkując filozoficzne dziedzictwo K. Marksa i F. Engelsa w zakresie teorii bytu doprowadził je do skrajnego materializmu, podkreślając pierwotność materii i uznając świadomość za właściwość wysoko rozwiniętej materii, jaką jest mózg. W teorii poznania sformułował zasadę odbijania, odzwierciedlania innej materii przez tę rozwiniętą materię. W efekcie stanął na pozycji reistycznej uznając, że to, co poznajemy: rzeczywistość, byt, przyroda, materia, rzeczy, przedmioty, istnieje realnie i niezależnie od podmiotu poznającego.

Swoje poglądy dotyczące filozofii sformułował w książkach: Materializm a empiriokrytycyzm (1909), której głównym celem było zwalczanie filozoficznych poglądów E. Macha i R. Avenariusa, oraz Trzy źródła i trzy części składowe marksizmu (1913), które w okresie istnienia ZSRR stanowiły dogmatykę dla oficjalnej filozofii, od której każde odstępstwo było traktowane jako rewizjonizm.

W zakresie teorii rozwoju społecznego zwolennik materializmu historycznego, na gruncie którego rozwijał doktrynę walki klas, dyktatury proletariatu, ostatecznie dyktatury partii i kształtowanego przez nią państwa. Początkowo zwolennik powszechnej samorządności i wspólnoty, z chwilą przechylenia się szali zwycięstwa w rewolucji na rzecz bolszewików, w swojej pracy Państwo a rewolucja (1918) sformułował zasadę klasowości rewolucji, rozwinął doktrynę dyktatury, uznał za konieczne istnienie państwa jako aparatu organizacyjnego i aparatu ucisku, stawiając na jego czele partię.

Lenin uznał również, że filozofię jako naukę obowiązuje partyjność w tym sensie, że musi ona być podporządkowana partii celem potwierdzania słuszności prowadzonej polityki i ma być narzędziem wypracowywania teorii zgodnych z jej wolą.

Józef Stalin - geniusz

• umiał przekonać, że jest godny zaufania, że umie rozwiązać problemy,

• patrzył na społeczeństwo, jak na ludzkie akwarium, z którym można zrobić wszystko,

• miał skłonność do systematyzowania, brak krytycyzmu wobec siebie (był w seminarium duchownym - nie ukończył),

• do wybuchu rewolucji przyswoił sobie teorie marksizmu,

• był nietowarzyski, ponury, wytrwały, był zsyłany, ale nie był rewolucjonistą,

• w 1913r. napisał „Marksizm a kwestia narodowa” - pierwsze i ostatnie dzieło,

• spotykał się z Leninem, w 1914r,

• Po śmierci Lenina kreował się na najbliższego współpracownika Lenina.

• Sugerował, że był partnerem dla Lenina. Po rewolucji Lenin ogłosił plan NEP Nowa Ekonomiczna Polityka - przywrócenia wolnego handlu, zezwolenie na małą własność prywatną, likwidacja przymusu pracy, zastąpienie rekwizycji od chłopów podatkiem. Następnie walka o władzę.

• Stalin został sekretarzem Generalnym Komitetu Politycznego. Lenin choruje. Rywalem Stalina staje się Trocki,

• Po śmierci Lenina Stalin doprowadza do zgładzenia współpracowników Lenina,

• 1927r. - Stalin rządzi, koniec NEP-u,

• Stalin przywraca przymusowe dostawy zboża, uważał, że w gospodarce można o wszystkim decydować nakazem i dekretem, a nie mechanizmy ekonomiczne rządzące rynkiem.

• W 1928r. - 5 letni plan budowy przemysłu ciężkiego, powstają nowe miasta, rośnie liczba robotników, likwidacja analfabetyzmu, Zachód zaczyna postrzegać Stalina i socjalizm jako pozytywne. Obraz Stalina na Zachodzie staje się pozytywny.

• W 1928r. - masowa i przymusowa kolektywizacja, powstają kołkozy i sowchozy. Chłopi masowo wybijają bydło. Rusza aparat terroru. Co 5-te gospodarstwo zostaje uznane za kułackie i wysyła się tych ludzi na Sybir.

• W 1932r. tzw. Paszportyzacja, bez paszportu nie wolno opuścić miejsca zamieszkania. Chłopi paszportu nie dostają.

• W 1932 roku wchodzi „Dekret o ochronie własności socjalistycznej” - groziła kara śmierci,

• Od 1936r. zakaz aborcji,

• Władze walczą z kościołem prawosławnym i zamykają cerkwie i otwiera się muzeum ateizmu,

• W Rosji panuje koncepcja „wroga obiektywnego”,

• Początkowo wrogów klasowych szukano na wsi, potem w małych miastach i w aparacie partyjnym,

• Jesień 1936r.- apogeum terroru, zniesienie walki klas, nie można osiągnąć wygaszając ją, musi się zaostrzyć i wtedy nastąpi zniesienie klas,

• Kwitło donosicielstwo,

• Czeka, Czeluści - policja zajmująca się walką z kontrrewolucją, w 1917r. powstała Ogólno-rosyjska Nadzwyczajna Komisja do Walki z Kontrrewolucją, powstała władza sądowa i wykonawcza, przeprowadzała konfiskatę mienia, zsyłała do obozów. Następcy - Czka - NKWD, KGB, 25 mln osób co 8 obywatel przesiedział w łagrze,

• W 1922r. likwidacja CZEKA, powołano GPU (nie mogli wykonywać wyroków),

• W 1937r. czystka, zginęło 80% oficerów -pułkowników i 90% oficerów - generałów,

• Najsłynniejsi oprawcy: Jeżow, Beria, Filiks Dzierżyński,

• W 1941r. wybuch wojny z Niemcami w ZSRR,

• W 1953r. umiera Stalin, kult Stalina jest do dziś,

• Stalin niszczył własną partię jako potencjalne siły mogące mu zagrozić, chciał przekonać obywatela, że jest własnością państwa,

• Stalin likwidował działaczy komunistycznych - aby nie stworzyła się między nimi więź, dzięki której mogliby się mu sprzeciwić,

• Partia była sparaliżowana na skutek represji, wszyscy się bali,

• Wszyscy członkowie partii byli uczestnikami wyroków na społeczeństwie, zmuszano ludzi do przyznawania się do winy, by zniszczyć ludzi moralnie,

• Wybory były po to, by wszyscy współodpowiedzialni byli,

• Zachodni intelektualiści wspierali Stalina bo nie znali sposobów poprawy sytuacji ekonomicznej w ZSRR,

• Stalin używał haseł pozytywnych; pokój i współpraca między narodami, walka o rozwój społeczny, likwidacja analfabetyzmu. Mimo tych haseł był to system totalitarny, niszczący więzi między jednostkami, podporządkowujący jednostkę państu,

• W 1938r. powstała biblia komunistyczna „Historia Wszechrosyjskiej Bolszewików” - krótki kurs, w miarę rozwoju państw socjalistycznych walka klasowa się zaostrza,

• W 1956r. XX Zjazd KPZP - Chruszczow - tajny referat o kulcie jednostki i jego następstwach, Chruszczow - sekretarz generalny,

• Referat Chruszczowa dawał nadzieję wierzącym w socjalizm,

Stalin Józef Wissarionowicz, właściwie Josif Dżugaszwili (1879-1953), Gruzin, działacz polityczny, przywódca ZSRR. Studiował 5 lat w seminarium duchownym w Tyflisie (Tbilisi). Od 1898 związał się z rosyjską socjaldemokracją. W sporach wewnątrzpartyjnych opowiadał się po stronie bolszewików. 1906-1908 kierował bolszewickimi tzw. akcjami ekspropriacyjnymi (napady na banki, transporty pieniędzy itp.) na Zakaukaziu. 1908-1913 kilkakrotnie aresztowany. 1912 członek Komitetu Centralnego Socjaldemokratycznej Partii Robotniczej Rosji (bolszewików).

Po rewolucji lutowej redaktor Prawdy. Jeden z organizatorów rewolucji październikowej, poparł W.I. Lenina w sporze dotyczącym zawarcia pokoju brzeskiego 1918. Komisarz ludowy ds. narodowości 1917-1922. Komisarz ludowy kontroli państwowej 1919-1922.

W czasie wojny domowej w Rosji (1918-1920) komisarz szeregu frontów. Od kwietnia 1922 sekretarz generalny Rosyjskiej Komunistycznej Partii (bolszewików). Po śmierci Lenina faktyczny dyktator ZSRR. W walce o władzę wyeliminował kolejno: L.D. Trockiego przy pomocy G.J. Zinowjewa i L.B. Kamieniewa, tych ostatnich przy pomocy grupy N.I. Bucharina, wreszcie Bucharina samodzielnie. 1929-1935 kierował procesem kolektywizacji rolnictwa i masowymi represjami wobec chłopów.

W październiku 1934 zainspirował morderstwo S.M. Kirowa, które stało się pretekstem do wymordowania elity partyjnej i wojskowej podczas wielkich czystek. Ideologicznym uzasadnieniem terroru lat 30. była sformułowana przez Stalina teza o zaostrzaniu się walki klasowej w miarę postępów budowy socjalizmu.

1939 zainicjował zbliżenie z III Rzeszą, którego rezultatem było zagarnięcie w 1939 przez ZSRR wschodnich terenów Polski oraz Estonii, Łotwy, Litwy, wschodniej Rumunii i Karelii (1940). Po agresji Niemiec na ZSRR w 1941 Stalin związał się sojuszem z Wielką Brytanią, a następnie z USA. Podczas konferencji w Teheranie (1943), Jałcie (1945) i Poczdamie (1945) okazał się zręcznym dyplomatą, rozszerzając systematycznie radziecką strefę wpływów i ustanawiając rządy komunistyczne w krajach Europy Wschodniej. 1945 otrzymał tytuł generalissimusa i bohatera ZSRR.

Zmarł 1953 w niejasnych okolicznościach. Stalin był twórcą najbardziej ludobójczego obok hitleryzmu systemu XX w., wprowadził dyktatorski kult własnej osoby. Doprowadził ZSRR do statusu supermocarstwa. Jego politykę częściowo skrytykowano podczas XX Zjazdu KPZR w 1956.

Stalinizm (1925 - ), system społeczno-polityczny ukształtowany w ZSRR u schyłku lat 20. XX w. przez J.W. Stalina.

Idea stalinizmu

Oznaczał panowanie aparatu partyjnego nad wszelkimi dziedzinami życia oraz przekształcenie państwa w dyktatorski reżim policyjny. Biurokracja partyjna, kontrolująca organizacje społeczne, administrację, gospodarkę, środki masowego przekazu, naukę, szkolnictwo, kulturę, siły zbrojne, milicję, stanowiła uprzywilejowaną warstwę stojącą najwyżej w hierarchii społecznej.

Władza aparatu partyjnego ograniczona była jedynie przez Stalina, otoczonego konsekwentnie narzucanym i powszechnym kultem. Jego pozycję umacniały przeprowadzane co jakiś czas tzw. "czystki". Wg interpretacji marksistowskiej (marksizm ) stalinizm stanowił wynaturzenie w ruchu komunistycznym i zaprzeczenie wielu zasad leninowskich (leninizm). Przeciwnicy tej interpretacji uważają, iż stalinizm był jedynie konsekwencją założeń leninizmu, a proces przekształcania systemu rewolucyjnego w państwo policyjne zapoczątkowany został w okresie rządów W.I. Lenina.

Począwszy od lat 30. ofiarami masowych represji, obok przeciwników partii bolszewickiej oraz tzw. "obcych klasowo", stali się także działacze partyjni oskarżani o nieprawomyślność i "odchylenia" od obowiązującej linii. Likwidując demokrację parlamentarną i swobody polityczne (system monopartyjny) zniesiono również demokrację wewnątrzpartyjną.

Charakterystyczną cechą stalinizmu była także dogmatyczna ideologia, mająca w praktyce służyć przede wszystkim uzasadnieniu i zamaskowaniu władzy nielicznej grupy wyższych funkcjonariuszy partyjnych.

W Polsce i w innych państwach bloku radzieckiego stalinizm obowiązywał głównie w latach 1948-1953.

Zmierzch stalinizmu

Stopniowy odwrót od stalinizmu rozpoczął się po śmierci jego twórcy w 1953, a zwłaszcza po XX Zjeździe KPZR w 1956, na którym N.S. Chruszczow skrytykował w referacie kult jednostki. Odstąpiono od masowych represji, zrehabilitowano ofiary, nie zmieniono jednak podstaw ustroju, w którym nadal partia komunistyczna spełniała kierowniczą rolę. W końcu lat 60. proces destalinizacji został zahamowany.

Ostateczny rozpad dziedzictwa stalinizmu nastąpił u schyłku lat 80. XX w. Stalinizm w jego skrajnej ideologicznie i ustrojowo formie wprowadził Mao Tse-tung (Mao Zedong) w Chinach w latach 1949-1976, E. Hodża (Hoxha) w Albanii w latach 1944-1985 i N. Ceauşescu w Rumunii w latach 1954-1989.

Komunizm (z łaciny communis - wspólny, powszechny),

1) ruch społeczno-polityczny wywodzący się z ideologii marksistowsko -leninowskiej (marksizm, leninizm). Formacja społeczno-ekonomiczna, która miała nastąpić po kapitalizmie;

2) komunizm jako ideologia stanowi system poglądów głoszący program całkowitego zniesienia ucisku i wyzysku społecznego oraz zbudowania społeczeństwa bezklasowego, którego podstawę stanowiłaby państwowa własność środków produkcji (maszyn, ziemi) i sprawiedliwy podział dóbr. Elementy ideologii komunistycznej (np. dotyczące sprawiedliwości) można spotkać zarówno u Platona, jak i Tomasza z Akwinu. W okresach późniejszych komunizm występował w różnych formach.

W XV-XVIII w. przyjmuje postać komunizmu utopijnego, postulującego zniesienie własności prywatej, likwidację podziału społeczeństwa na bogatych i biednych (prekursorzy: T. Morus, C.H. Saint-Simon, Ch. Fourier).

W XIX w. P. Kropotkin głosi komunizm anarchistyczny, akcentujący absolutną wolność jednostki, zniesienie państwa i wprowadzenie własności kolektywnej - związku wolnych i samorzutnie powstałych stowarzyszeń produkcyjnych.

Jako całościowa koncepcja teoretyczna, komunizm był dziełem K. Marksa, według którego zbudowanie ustroju komunistycznego jest główną historyczną misją klasy robotniczej. Zadaniem proletariatu miało być zniesienie panowania burżuazji oraz przekształcenie społeczeństwa klasowego w bezklasowe, zorganizowane w formie samorządu powszechnego. Teoretyczne rozważania Marksa uzupełnił W. Lenin, co doprowadziło do powstania koncepcji marksizmu-leninizmu, która jest składową częścią ideologii rewolucyjnej klasy robotniczej, tzw. komunizmu naukowego i podstawą ruchów komunistycznych, które przybrały postać partii komunistycznych.

Początkowo zdobyły one władzę w Rosji (1917) i Mongolii (1924), później, zwłaszcza po II wojnie światowej w wielu krajach Europy Środkowej i Wschodniej (m.in. w Polsce, Czechosłowacji, Bułgarii, Rumunii, NRD), Azji (Chiny, Korea Północna, Wietnam), Afryce (Angola, Mozambik), Ameryce Środkowej (Kuba).

W latach 60. i 70. uzyskały też szerokie wpływy polityczne w niektórych krajach Europy Zachodniej (Francja, Włochy). Wszędzie tam, gdzie partie zdobyły władzę, ideologia komunistyczna została przyjęta jako oficjalna, stając się podstawą ustroju komunistycznego, traktowanego często jako odmiana totalitaryzmu. Charakteryzował się on m.in. dominacją partii we wszystkich sferach życia, podporządkowaniem partii ustawodawstwa, zespoleniem aparatu państwowego i partyjnego, stosowaniem przez państwo przymusu i kontroli życia publicznego (cenzura) i prywatnego, upaństwowieniem gospodarki oraz podporządkowaniem polityki interesom ZSRR. Upadek realnego socjalizmu w krajach Europy Środkowej i Wschodniej spowodował załamanie się ruchu komunistycznego i jego marginalizację.

21.IV.2001

EUROKOMUNIZM

Eurokomunizm, nurt ideowo-programowy przyjęty w połowie lat 70. XX w. przez część partii komunistycznych Europy Zachodniej (z Hiszpanii, Włoch, Belgii, Wielkiej Brytanii, w mniejszym stopniu Francji), a także przez partie spoza starego kontynentu, m.in. z Japonii i Meksyku. Samo pojęcie stworzył w 1967 włoski dziennikarz F. Barbieri na określenie strategii politycznej stosowanej przez Włoską Partię Komunistyczną. W 1975 partie francuskie i włoskie wydały tzw. Manifest eurokomunizmu. Jego założenia zostały przedstawione w pracy S. Carillo Eurocomunismo y estado (1977).

Głównymi teoretykami eurokomunizmu byli także E. Berlinguer i G. Marchais. Eurokomunizm stworzył alternatywną drogę rozwoju ruchu komunistycznego w stosunku do partii komunistycznych bloku wschodniego. Zakładał pozostanie na gruncie marksizmu (ale reformowalnego), odrzucenie leninizmu (jako totalitaryzmu), ideologii rewolucji społecznej i dyktatury proletariatu.

Odmawiał KPZR prawa kierowania ruchem komunistycznym. Potępiał interwencje radzieckie na Węgrzech (1956, rewolucja węgierska), w Czechosłowacji (1968) i w Afganistanie (1979-1985, wojna w Afganistanie) oraz łamanie praw człowieka. Przeprowadził krytykę realnego socjalizmu. Zakładał, że socjalizm można wprowadzić w ramach demokracji parlamentarnej. Opowiadał się za systemem wielopartyjnym, pluralizmem. Rzecznik rozdziału Kościoła od państwa, utrzymania świeckiego państwa, swobody religijnej. W polityce zagranicznej eurokomuniści stawiali na NATO i Unię Europejską. W ekonomii - rzecznicy gospodarki mieszanej, rządzonej przez prawa popytu i podaży. Wspomagali ruch dysydencki w krajach komunistycznych, w tym "Solidarność" w Polsce.

Eurokomunizm

Do lat 70-tych XXw.

W Europie Zachodniej były partie komunistyczne podporządkowane

Międzynarodówka Komunistyczna powstałą w 1919r.

1976-1980 - powstaje nowa koncepcja eurokomunizm, przywódcą jest Carillo (Hiszpania) ogłasza powstanie eurokomunizmu - komuniści Europy Zachodniej opowiadają się za demokracją parlamentarną - poddają się wyborom, jeśli społeczeństwo uzna, że mają odejść, odejdą. Odrzucają hasło dyktatury proletariatu, będzie rządzić większość społeczeństwa. Odrzucają hasła rewolucji socjalistycznej.

• władzy nie będą przejmować siłą,

• odrzucają kierowniczą rolę Kominternu - Międzynarodówki Komunistycznej,

• należy oddzielić funkcje związkowe od partyjnych

Międzynarodówka Komunistyczna, III Międzynarodówka, Kommunisticzeskij Intiernacyonał, Komintern, powstała na Kongresie w Moskwie w dniach 2-6 III 1919 z inicjatywy L. Trockiego i W. Lenina w celu przygotowania rewolucji światowej. W 1920 ustalono strukturę wewnętrzną organizacji i ogłoszono 21 warunków koniecznych do przyjęcia do Kominternu. Było to m.in. wspieranie Rosji Sowieckiej w walce z kontrrewolucją, prowadzenie legalnej i nielegalnej walki o władzę w swoim kraju.

Uchwały Komitetu Wykonawczego, który stał na czele Kominternu, były obowiązujące dla wszystkich partii członkowskich. Pierwszym przewodniczącym został G.J. Zinowjew. Komintern był instrumentem sowieckiego wywiadu, dywersji i propagandy. Najbardziej niebezpieczna była koncepcja frontów ludowych skupiających całą rewolucyjną i reformistyczną lewicę w poszczególnych krajach w celu walki z faszyzmem i nazizmem.

W czasie hiszpańskiej wojny domowej Komintern organizował pomoc dla republikanów. Po pakcie Ribbentrop-Mołotow oskarżał Anglię i Francję o prowadzenie agresywnej polityki wobec Hitlera. Uprawiano też propagandę pacyfistyczną. Komintern rozwiązano w 1943.

Eurokomuniści przeszli na drogę Socjalistów (odrzucają dyktaturę).

Odmiana komunizmu:

Marksizm chłopski Mao Tse-tung ogłosił powstanie Chińskiej Republiki Ludowej na Placu Niebiańskiego Spokoju.

Mao Zedong, Mao Tse-tung (1893-1976), polityk, dyktator komunistycznych Chin. Urodził się w zamożnej rodzinie chłopskiej. W 1911 brał udział w rewolucji w Chinach. W latach 1913-1918 studiował na uniwersytecie Czangsza. Tam też nawiązał kontakt z grupami marksistowskimi. W 1921 wraz z towarzyszami założył Komunistyczną Partię Chin (KPCh). W dwa lata później wszedł do Komitetu Centralnego KPCh.

Współzałożył Kuomintang, lecz szybko zaczął go zwalczać jako przywódca I rewolucyjnej wojny domowej, toczonej w latach 1924-1927. Wtedy to sformułował tezę o rewolucyjnej roli chłopstwa. Uczestniczył też w II wojnie domowej w latach 1927-1937. Po utworzeniu w 1931 Chińskiej Republiki Sowieckiej w prowincji Ciangsi, stanął na jej czele. W 1934 tereny te opanowały wojska Chiang Kai-sheka(Czang Kaj-szeka), a siły komunistyczne przeniosły się w 1935, w wyniku tzw. Długiego Marszu, w rejony północno-zachodnich Chin. Wtedy to Mao Tse-tung wysunął się na czoło KPCh. Od 1943 został przewodniczącym partii sprawując także dowództwo nad armią rewolucyjną.

Po ataku Japonii na Chiny w 1937, wspólnie z Kuomintangiem walczył z agresorem. Po wyparciu Japończyków zdecydował się, wbrew sugestiom J.W. Stalina, na III wojnę domową, która miała miejsce w latach 1946-1949. W jej wyniku pokonał siły Czang Kai-szeka. 1 października 1949 proklamował powstanie Chińskiej Republiki Ludowej (ChRL). Mao Tse-tung stanął na czele państwa jako przewodniczący Centralnego Rządu Ludowego ChRL.

W 1949 podpisał układ o przyjaźni ze Związkiem Radzieckimi wprowadził sowiecki model gospodarki. Po 1956 zerwał sojusz z ZSRR poddając krytyce kierownictwo w Moskwie, na czele którego stał wtedy N.S. Chruszczow. Był autorem znanych akcji: gospodarczej, czyli tzw. Wielkiego Skoku, która polegała na tworzeniu w latach 1958-1961 komun ludowych, i politycznej, czyli "rewolucji kulturalnej" (1966-1976), wymierzonej przeciw opozycji w aparacie partyjnym i administracji. Przyniosły one Chinom wielkie szkody, ale ostatecznie Mao Tse-tung uzyskał pełnię władzy.

Po odsunięciu od władzy Lin Piao, oparł się na grupie ludzi zwanej "bandą czworga". Wtedy rozwinął się kult jego osoby, jako "sternika rewolucji", a tzw. czerwona książeczka stała się "katechizmem politycznym" w Chinach, a także wśród radykalnych ruchów rewolucyjnych w Europie Zachodniej (np. goszystów). Jego chińska wersja marksizmu-leninizmu przeszła do historii pod nazwą maoizmu. Uznawał on chłopstwo i warstwy pośrednie za czynnik sprawczy rewolucji, dlatego też koncepcja ta znalazła wielu zagorzałych naśladowców w krajach Trzeciego Świata.

Komunistyczna Partia Chin założona w 1921r. współpracowała z Kuomintangiem - Partią nacjonalistyczną do 1927r.

Kuomintang, Partia Narodowa, chińska partia polityczna założona przez Sun Jat-Sena po rewolucji 1912. Połączył on działające luźno różne organizacje antycesarskie wchodzące w skład Ligi Związkowej. W początkowym okresie była organizacją o programie zbliżonym do komunizmu, kładącą nacisk na sprawiedliwość społeczną i społeczeństwo równych obywateli. Współpracowała po 1920 z Kominternem, dlatego też członkowie KPCh mogli należeć do tej organizacji

W 1924 proklamowano Trzy Zasady Ludu: nacjonalizm, ludowładztwo, dobrobyt. Po przejęciu władzy przez Czang Kaj-Szeka dokonano w partii czystki usuwając wszystkich sympatyków komunizmu. Kuomintang sprawował w Chinach władzę w latach 1924-1949 i utracił ją na rzecz komunistów. Pokonani zwolennicy partii na czele z Czang Kaj-Szekiem schronili się na wyspie Formoza (obecnie Tajwan), gdzie partia ta utrzymuje władzę do dziś.

Obecnie Kuomintang liczy ok. 2,5 mln członków i sprawuje władzę na wyspie w wyniku wolnych wyborów, które odbyły się w 1992.

Od 1927r. toczy się wojna między obu partiami.

1927 - 1949 - walka do czasu objęcia władzy przez Komunistyczną Partię Chin (KPC).

Po 1945r. KPC pokonała Kuomintang.

Komunistyczna Partia Chin (KPCh), Zhongguo Gongchandang, rządząca partia w Chińskiej Republice Ludowej. Założona 1921 jako sekcja Międzynarodówki Komunistycznej. W pierwszym okresie działała w ramach Kuomintangu - partii liberalno-demokratycznej, 1924-1927 współpracowała z nią. Po zerwaniu współpracy i walce zbrojnej między oboma partiami KPCh dążyła do wprowadzenia w Chinach dyktatury rad robotniczo-chłopskich, których zjazd 1931 proklamował Chińską Republikę Radziecką.

1933 wojska Kuomintangu zaatakowały główną bazę komunistów w Jiangxi, w wyniku czego ich oddziały ewakuowały się w tzw. Wielkim Marszu na północ, nad granicę z ZSRR, a ich dowódcą został Mao Zadong (Mao Tse-tung). 1937 komuniści pogodzili się z Kuomintangiem, uznali jego rząd i przeszli formalnie pod dowództwo Chiang Kai-sheeka, rezygnując z radykalnych reform społecznych.

1946 walki z Kuomintangiem wybuchły na nowo, 1949 komuniści zwyciężyli i proklamowali Chińską Republikę Ludową (Kuomintang schronił się na wyspie Tajwan, gdzie powstało odrębne państwo chińskie). W latach 50. rozpoczęła się w KPCh walka między radykalnym stronnictwem Mao Zedonga i bardziej umiarkowanym, skłaniającym się ku pragmatyzmowi skrzydłem Den Xiaopinga. Zwyciężył Mao Zedong i zainicjował 1958 tzw. Wielki Skok i 1966 "rewolucję kulturalną", które doprowadziły do ostrego kryzysu społeczno-ekonomicznego i pociągnęły za sobą wiele ofiar.

Po śmierci Mao Zedonga (1976) w KPCh do głosu dochodzili stopniowo zwolennicy umiarkowanych reform i gospodarki rynkowej, a przywódcą partii i ChRL stał się Deng Xiaoping. Zachowując monopolistyczną pozycję w życiu politycznym, KPCh ogłosiła na swym zjeździe 1992 program "socjalistycznej gospodarki rynkowej", co poprawiło sytuację ekonomiczno-gospodarczą, spowodowało większe otwarcie dla rynków międzynarodowych i złagodziło autorytaryzm władzy.

0d 1949 przywództwo partii zjednoczone wokół Mao Tse-tung - kampanie naprawy - osobę, która miała zreformować namawiano do samokrytyki, musiał opisać swoje życie, a potem grupowo, publicznie na zebraniach partyjnych poniżano go, poddawano krytyce. Zmuszano go do przyznania się do popełnienia błędów na piśmie i deklaracji zmian. Kiedy zaakceptowano deklarację zmiany, przyjmowano go znów do partii. Mao Tse-Tung - (1893 - 1913 w Pekinie jako nacjonalista) uważał, że Chiny trzeba unowocześnić i pozbyć się zagranicznych imperialistów. Był silnym przywódcą. Uważał, że zawsze trzeba walczyć z zewnętrznym lub wewnętrznym wrogiem. Sukces komuniści zawdzięczali chłopom. Na początku lat 50-tych rozdano ziemię chłopom w ramach reformy rolnej. Celem Mao było uczynienie z Chin państwa. W 1955r. Mao ogłosił powszechną kolektywizację.

Kolektywizacja, proces likwidacji w Związku Radzieckim prywatnej własności chłopskiej w latach 1929-1932. Rozpoczęła się z inicjatywy Stalina (pomysł wziął od Trockiego), który chciał w ten sposób osiągnąć kilka celów. Zahamował w ten sposób NEP, podporządkował sobie chłopstwo jako klasę, zlikwidował prywatną własność, a także zdobył rezerwy żywnościowe i ludzkie w celu rozbudowy przemysłu ciężkiego. Celem nadrzędnym, była "likwidacja kułactwa".

W myśl pierwotnych założeń miał to być proces dobrowolny. Wobec oporu chłopów zastosowano środki administracyjne i policyjne, a w efekcie terror na niespotykaną dotąd skalę. Całe rodziny zsyłano na Syberię w celu osiedlenia i do łagrów. Chłopi próbowali się bronić, ale bezskutecznie. Ocenia się, że w trakcie tych wydarzeń zginęło ok. 5-8 mln ludzi.

Najstraszniejsze formy ludobójstwo osiągnęło na Ukrainie, gdzie w wyniku głodu zmarło ok. 5 mln osób. Kolektywizacja była największym przejawem ludobójstwa i terroryzmu w czasach nowożytnych. Katastrofalne były również skutki ekonomiczne, chłopi wyrzynali inwentarz, obniżyła się wydajność upraw, a spadek stopy życiowej osiągnął 40%. Przeprowadzono ją także po II wojnie światowej we wszystkich krajach satelickich z wyjątkiem PRL.

3 fazy

• powstanie rolniczych spółdzielni (przyjęły ziemię i sprzęt),

• włączenie chłopów do zespołów pomocy wzajemnej,

• w trzeciej fazie mieli otrzymywać wynagrodzenie za pracę.

W 1958r. ustanowiono 70tysięcy komuni. (?) - koniec kolektywizacji.

Mobilizacja mas jest najlepszym sposobem na rozwiązanie problemów gospodarczych.

Rewolucja lepsza od pokojowych sposobów rozwiązywania problemów. Zbiorowy entuzjazm to sposób Mao. Ciągła walka w państwie, społecz. Partii to sposób ... .

Walka klasowa to motor napędzający rozwój historii. Wrogami byli burżuazja, właściciele ziemscy, podzielił społeczeństwo na 60 klas. Walka klas jest zjawiskiem permanentnym - stałym. Sztuka i literatura mają służyć różnych klasom. Jedynym kryterium prawdy jest doświadczenie. Sprzeczności należy rozwiązywać. Wojna wg Mao to najwyższa forma walki między narodami, jest kontynuacją polityki innymi środkami, znosi przeszkody na drodze polityki. Mao występował przeciwko zasadzie pokojowego współistnienia państw o różnych ustrojach.

Od lat 60-tych Mao występuje przeciwko ZSRR.

Od lat 50-tych poddaje się reformie nauczycieli - samokrytyka - zniszczono ich wizerunek.

W 1956r. Mao ogłasza politykę „100 kwiatów” - inteligencję zachęcano do krytyki ... partyjnych.

W 1957r. - gwałtownie zaatakowano reżim, fala krytyki była powszechna. Wtedy Mao rozpętał kampanię „Wyplenić wszystkie chwasty, które zakwitły, wyplenić”.

1957-58 - kampania przeciwko muchom, szczurom i wróblom i komarom - w jej wyniku poprawił się stan zdrowia Chińczyków. Kampania przemysłowa - „Wielki Skok” - zmobilizowano 650 tys. Chińczyków. Ustalono osiągnięcie wysokiego wzrostu gospodarczego - przeszło 100 krotny wzrost wytopu stali - kazano chłopom oddać sprzęt metalowy, by przetopić i to miał być wzrost wytopu stali. Uznał, że wydajność z ha jest tak duża, że część ziemi może leżeć odłogiem. Ok., 40mln ludzi zmarło w latach 60-tych z głodu. Mao złożył samokrytykę. 1960 był rokiem plag (insekty i susza). Plaga spotęgowała głód. Wówczas Mao oddał władzę. W roku 1966 Mao przeprowadził „Wielką Rewolucję Kultu ...” zginęło około 1 mln osób.

Zmiana wizerunku Mao, - kreowanie go Bogiem. Mao zaczął niszczyć aparat administracyjny partii. Zyskał na znaczeniu, stał się wszechmocnym Bogiem. Wystąpił przeciwko intelektualistom, wysyłano ich do robót publicznych. Wg Mao praca umysłowa degeneruje moralnie.

Czerwona Gwardia - organizacja młodzieży. Pojawiła się nowa walka klasowa o pozycję w społeczeństwie. Wystąpiły przypadki kanibalizmu z powodów ideoogicznych.

W 1969r. - koniec Rewolucji Kulturalnej. Tzw. Banda Czworga rządziła w imieniu Mao gdy on zachorował. W 1976 r. Mao umarł.

Rewolucja kulturalna, (1965-76) wszelkie radykalne przemiany przeprowadzane lub zachodzące w sferze kulturalnej społecznej, np. upowszechniania się nowych wzorców kulturowych, zwiększania dostępności do kultury, przenoszenia się punktu ciężkości z kultury elitarnej na masową itp.

Termin pojawił się w doktrynie maoizmu i polityce Chin Mao Tse Tunga. Wielka Proletariacka Rewolucja Kulturalna miała miejsce w latach 1966-1976. Jej celem wg Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Chin było zrewolucjonizowanie myśli człowieka, gdyż warunkiem zwycięstwa rewolucji jest to, by proletariat uformował nowe oblicze moralne narodu, przekształcił według własnych wzorów świadomość, kulturę, zwyczaje i obyczaje.

Rewolucję kulturalną miała przeprowadzać nieskażona grupa społeczeństwa - młodzież. Młodzi hunwejbini, działając zgodnie z zasadami Mao, dokonali zniszczeń w zasobach materialnych i duchowych kultury chińskiej. Ekstremalną formą realizacji idei rewolucji kulturalnej była działalność Czerwonych Khmerów w Kambodży, którzy unicestwili dorobek kulturalny swego narodu oraz zlikwidowali większość inteligencji.

Hasło opracowano na podstawie “Słownika Encyklopedycznego Edukacja Obywatelska” Wydawnictwa Europa. Autorzy: Roman Smolski, Marek Smolski, Elżbieta Helena Stadtmüller. ISBN 83-85336-31-1. Rok wydania 1999.

Banda czworga, (1966-76 Chiny) określenie najbliższych współpracowników Mao Zedonga. Organizatorzy tzw. rewolucji kulturalnej w Chinach, w wyniku której w latach 1966-1976 represjami objęto ponad 700 tys. osób, z których ponad 32 tys. zginęło.

Po przewrocie październikowym (1976) członkowie bandy czworga zostali usunięci ze stanowisk i aresztowani. Proces objął 16 osób, w tym 6 pośmiertnie. Cztery osoby otrzymały kary śmierci, pozostali - wyroki od szesnastu lat więzienia do dożywocia.

Wrogość do ZSRR została. W 1980r. Chiny uzyskały klauzulę najwyższego uprzywilejowania w stosunkach handlowych z USA. Nastąpiło odprężenie w stosunkach z Japonią, lecz nadal są łamane prawa człowieka, przeżywają bum gospodarczy. Maoizm był i jest popularny w krajach Trzeciego Świata.

Maoizm, ideologia i praktyka polityczna rozwijana przez Mao Tse-tunga, przywódcę Komunistycznej Partii Chin. Maoizm od lat 60. do śmierci przywódcy w 1976 był uznany za oficjalną państwową doktrynę komunistycznych Chin. Zyskał wielu zwolenników w krajach Trzeciego Świata, Europie Zachodniej i USA, głównie wśród młodej ultralewicowej inteligencji i jej ugrupowań. Na jego kształt wpłynęła tradycyjna filozofia chińska, fakt zdominowania społeczeństwa chińskiego przez chłopstwo, doświadczenia długotrwałej wojny domowej i wyzwoleńczej, imperialne interesy Chin i dyktatorskie cele przywódcy.

Zasadnicze tezy maoizmu: absolutyzacja przemocy jako metody działania, nadrzędność polityki nad innymi sferami życia społeczeństwa i jednostki, utrzymywanie wysokiego poziomu rewolucyjnego napięcia (związane to było z przekonaniem, że społeczeństwo rozwija się poprzez fazy spokoju i ruchu - teoria sprzeczności).

W samych Chinach tezy te były realizowane przez rewolucję kulturalną, tworzenie komun ludowych w trakcie Wielkiego Skoku. W skali międzynarodowej Chiny głosiły konieczność permanentnej rewolucji, dążąc do budowania napięć lokalnych i międzynarodowych. Ideą naczelną maoizmu była wojna ludowa biednego Południa, “światowej wsi”, z Północą, czyli “światowym miastem”. Maoizm stał się ideologią państwową w Albanii, KRLD, w najczystszej zaś formie został zrealizowany w Kambodży przez Czerwonych Khmerów, doprowadzając do masowego ludobójstwa.

Maoiści twierdzą, że naturalnym przywódcą w społeczeństwie jest chłopstwo, że odbędzie się rewolucja światowa.

Nicolae Ceausescu wzorował się na Korei Płn.

Zachód myślał, że Rumunia wyłania się z komunizmu, była największa wolność, była otwarta na Zachód.

Ceausescu Nicolae (1918-1989), rumuński polityk, komunista, od 1965 sekretarz generalny Komunistycznej Partii Rumunii. Piastując urząd przewodniczącego Rady Państwa od 1967, właściwie był dyktatorem. Wszystkie ważne stanowiska w państwie obsadził członkami najbliższej rodziny, wobec prób opozycji stosował brutalne represje. W polityce zagranicznej był zwolennikiem i niezależności od ZSRR. W czasie zamieszek w kraju w 1989 podczas próby ucieczki ujęty, osądzony i stracony wraz z żoną Eleną.

1971r. - zaczął się okres pro azjatyckich reform.

1974r. - cofnięto uprawnienia intelektualistów.

1974r. - żona Ceausescu została matką narodu, prowadzili politykę pro-rodzinną, zakaz aborcji, ograniczenie rozwodów, wszystko dla wzrostu przyrostu naturalnego.

1985r. - władze zaostrzyły ustawę antyaborcyjną - ciągłe badania ginekologiczne, pojawił się problem AIDS. Wszystko było planowane, ilość dzieci też.

Zrównanie z ziemią małych wsi i budowa komun ale nie doszło do skutku, bo przestał Ceausescu rządzić.

Usunięto emerytów z miasta Bukareszt.

Burzenie domów starych i budowa nowych.

Pod koniec lat 80-tych gospodarka upadła. Kryzys gospodarczy nie wywołał protestu społecznego, bo nie było opozycji.

1989 - koniec Ceausescu.

UWAGA:

Patrz wydrukowane informacje o

• Krajach III Świata i

• Chinach

HDP_28.IV.01

FASZYZM

Faszyzm 1918-1945

• Informacje ogólne

• Powstanie faszyzmu we Włoszech

• Faszyzm w Niemczech

• Ruch faszystowski w innych krajach

• Ideologia faszyzmu

Informacje ogólne

Faszyzm (z włoskiego fascio - wiązka, związek), kierunek polityczny powstały po I wojnie światowej, jako opozycyjny wobec działalności socjalistów i komunistów. Głoszący hasła skrajnie nacjonalistyczne, antydemokratyczne i antyliberalne, zmierzający do stworzenia państwa totalitarnego i monopartyjnego. Skupiał w swoich szeregach nie tylko tzw. warstwy średnie (średnia burżuazja miejska i wiejska, drobnomieszczaństwo, drobni kupcy, byli wojskowi), ale także najbardziej zacofane grupy klasy robotniczej (zwłaszcza w Niemczech).

Powstanie faszyzmu we Włoszech

Faszyzm powstał na podstawie ogólnego kryzysu kapitalizmu, kiedy wzrost fali rewolucyjnej zagroził bezpośrednio panowaniu burżuazji, wśród której zarysowała się tendencja do przejścia od form ustrojowych demokracji parlamentarnej do jawnej dyktatury terrorystycznej. Przybierał specyficzne formy, wynikające ze społeczno-gospodarczej struktury danego kraju. We Włoszech związany głównie z kapitałem finansowym, w Niemczech z przedstawicielami przemysłu ciężkiego, w Hiszpanii ze sferami feudalno-obszarniczymi.

00205d.htmlHitler A. i Mussolini B.

Początkowo terminem tym określano wyłącznie ruch rozwijający się we Włoszech pod przywództwem B. Mussoliniego, którego zawiązką stały się stowarzyszenia żołnierzy frontowych (Fasci di Combattimento), założone 23 III 1919. W dniu 6 VI tego samego roku Mussolini ogłosił manifest faszystowski. Organizacja zdominowana przez elementy syndykalistyczno-rewolucyjne głosiła walkę o utworzenie Zgromadzenia Ustawodawczego, głosowanie powszechne od 21 roku życia, ustanowienie prawa do głosowania dla kobiet, reprezentację proporcjonalną, autonomię lokalną, referendum z inicjatywy ludu, zniesienie policji politycznej, tajnej dyplomacji, armię wyłącznie obronną, konfiskatę dóbr kongregacji, zakaz spekulacji na giełdzie, emeryturę od 55 roku życia, ośmiogodzinny dzień pracy, prawne zagwarantowanie minimum płac, podatku od kapitału utworzonego z zysków wojennych, dochodzącego do 85% itp.

We wrześniu 1921 na żądanie B. Mussoliniego ruch faszystowski we Włoszech przeobraził się w Narodową Partię Faszystowską (Partito Nazionale Fascista), której od 28 X 1922 przewodził B. Mussolini jako Duce.

Faszyzm w Niemczech

00f557.htmlFaszyzm w Niemczech

Do wzorów włoskich nawiązywał początkowo faszyzm w Niemczech, zwany też hitleryzmem, nazizmem, nacjonalsocjalizmem. Już dwudziestopięciopunktowy program Niemieckiej Partii Robotniczej, ogłoszony 24 II 1920, a opracowany przez A. Dexlera i A. Hitlera, miał charakter nacjonalistyczny i silnie antysemicki. Rozprawiał się z kapitalistami i właścicielami ziemskimi. W styczniu 1923 partia narodowych socjalistów, zwołująca dotąd tylko zebrania członków, zorganizowała I Kongres w Monachium.

Pomimo stanu wyjątkowego, dzięki dobrym stosunkom F. von Eppa i kapitana E. Röhma z policją monachijską i szefem okręgu wojskowego w Bawarii, generałem O. von Lossowem, odbyła się tam defilada oddziałów SA, a A. Hitler z trybuny kongresu zażądał anulowania traktatu pokojowego z Wersalu. W wyborach do Reichstagu w maju 1928 hitlerowcy uzyskali dwanaście mandatów, w dwa lata później partia faszystowska, na drodze legalnych wyborów, stała się najsilniejszą partią w Niemczech. W styczniu 1933 prezydent Niemiec, marszałek P. von Hindenburg powierzył Hitlerowi stanowisko kanclerza, który w lutym i marcu 1933 rozprawił się z opozycją komunistyczną, a następnie z socjaldemokracją i innymi kołami demokratycznymi.

W marcu 1933 Reichstag udzielił Hitlerowi pełnomocnictw, które oddały mu w ręce prawie nieograniczoną władzę, odtąd faszyzm niemiecki sam wywierał znaczny wpływ na inne kierunki.

Ruch faszystowski w innych krajach

Poza Niemcami i Włochami faszyzm jako zorganizowana formacja pojawił się w 1933 w Hiszpanii (Falanga), gdzie po zwycięstwie rebeliantów wojskowych pod dowództwem generała F. Franco, także doszedł do władzy. Partie i ruchy faszyzujące pojawiły się w tym czasie także i w innych krajach Europy: w Rumunii (Żelazna Gwardia), na Węgrzech (Złamane Strzały), we Francji (Croix de Feu), Belgii (reksiści), Wielkiej Brytanii (Czarne Koszule), Polsce (Obóz Narodowo-Radykalny), Chorwacji (ustasze). Grupy katolicko-totalitarne określa się jako klerykofaszyzm (np. Front Ojczyźniany w Austrii, 1934-1938), pokrewne mu cechy wykazywał reżim A. Salazara w Portugalii od 1932. Ruchy faszystowskie były stosunkowo silne także w Ameryce Łacińskiej.

Ideologia faszyzmu

Ideologia faszyzmu nie stanowiła jednolitego systemu światopoglądowego, lecz była wybiórczym połączeniem różnych, czasem wręcz wykluczających się, elementów czerpanych z filozofii irracjonalistycznych XIX w., nacjonalistycznych doktryn solidaryzmu społecznego i antydemokratycznych teorii socjologicznych, które miały teoretycznie uzasadniać idee etnocentryzmu, elitaryzmu i rasizmu.

Łącząc te elementy ideologowie faszyści tworzyli całkowicie nierealny pogląd na świat, oparty na micie "misji dziejowej", wyższości własnego narodu nad wrogiem, sprawcą wszelkiego zła społecznego. Wróg ten w każdym kraju jawił się inaczej, dla faszyzmu włoskiego był to "zgniły liberalizm", dla faszyzmu niemieckiego "twór żydowski" (zarówno komunizm, jak i "międzynarodowa plutokracja"). Owa misja dziejowa własnego narodu miała uzasadniać pełną instytucjonalizację życia społecznego i całkowite podporządkowanie jednostki interesowi państwa, mit wroga stanowił uzasadnienie ciągłego terroru. W tych warunkach uzasadniony stawał się faszystowski kodeks moralny, głoszący zasadę bezwzględnej wierności i posłuszeństwa wodzowi, którego wola wyznaczała granice obowiązujących norm etycznych.

Na tym fundamencie rozwijały się idee państwa totalitarnego, prowadzące do utożsamiania narodu z państwem, państwa z rządem, rządu z jego szefem, a szefa z wodzem faszystowskim. Metodę oddziaływania propagandowo-ideologicznego faszyzmu stanowiła demagogia społeczna w najszerszym rozumieniu, podsycając rozczarowanie rządami demokratyczno-parlamentarnymi, niezadowolenie mas ukierunkowano na antysemityzm i antykomunizm, odwracając je od prawdziwych przyczyn nędzy i pauperyzacji społeczeństwa.

Faszyści dochodzili do władzy różnymi drogami, zależnie od warunków wewnętrznych poszczególnych krajów, albo siłą (Hiszpania), albo na drodze legalnego ustanowienia dyktatury (Włochy, Niemcy). Partie faszystowskie zdobywały silne wpływy jeszcze przed zdobyciem władzy. Z chwilą jej przejęcia podporządkowywały sobie aparat państwowy, a ich bojówki tworzyły trzon nowych organów terroru i ucisku. Ustanowienie dyktatury faszystowskiej w miejsce systemu wielopartyjnego wprowadzało system monopartyjny, władza wykonawcza i ustawodawcza przechodziła w ręce wodza partii, którego gabinet stawał się jedynym ośrodkiem dyspozycyjnym. Wszystkie stanowiska obsadzano faszystami, a organa władzy państwowej podporządkowywano odpowiednim ogniwom aparatu partyjnego, poddając jego kontroli.

Nad całokształtem życia publicznego i prywatnego panowała policja polityczna, która eliminowała faktycznych i potencjalnych przeciwników reżimu. System bezpieczeństwa oparty na kilku rodzajach policji mundurowej i tajnej (niemieckiego Gestapo, włoskiego OVRA). Dla przyspieszenia masowej izolacji i wyeliminowania przeciwników politycznych faszyzm stworzył sieć obozów koncentracyjnych. Metodami terroru i donosicielstwa wytwarzano atmosferę strachu, zarówno wśród przeciwników, jak i zwolenników faszyzmu. Szczególną uwagę przywiązywały władze faszystowskie do wychowania młodzieży, tworząc w tym celu specjalne organizacje (włoskie Avanguardia Balilla, niemieckie Hitlerjugend).

Głosząc pogardę i nienawiść do innych narodów faszyści od początku swego powstania świadomie przygotowywał się do wojny i podbojów. Niebezpieczeństwo agresji ze strony państw faszystowskich wzrosło w 1933, po objęciu rządów niemieckich przez A. Hitlera, gdzie do potrzeb wojennych przystosowywano całą gospodarkę kraju. Pomimo terroru w państwach faszystowskich działały, choć w ograniczonym zakresie, nielegalne partie i organizacje antyfaszystowskie, które w obliczu narastania groźby wojny w latach trzydziestych konsolidowały siły postępowe poszczególnych krajów w antyfaszystowskich frontach ludowych.

Tradycje te kontynuowano podczas II wojny światowej w ruchu oporu i frontach narodowych. Zarówno w polityce wewnętrznej, jak i zagranicznej faszyzm stanowił jeden z najbardziej wstecznych kierunków w dziejach ludzkości. Ograniczając elementarne prawa człowieka hamował rozwój kultury, oświaty i wartości duchowych swoich narodów, jednocześnie spowodował masowe zbrodnie i wyginięcie milionów ludzi. Po II wojnie światowej faszyzm skompromitowany zbrodniami hitlerowskimi nie odrodził się już w dawnej formie, ale w wielu krajach istnieją partie, które w swoich programach nawiązują bezpośrednio do tradycji faszyzmu włoskiego i niemieckiego (neofaszyzm).

Zobacz również

Nazizm, Socjalizm, Komunizm, Nacjonalizm, Totalitaryzm

Mussolinii Benito (1883-1945), twórca i przywódca włoskiego faszyzmu, ideolog, dyktator włoski. W 1902 wstąpił do partii socjalistycznej, z której został wyrzucony po opowiedzeniu się za wojną w 1914. W czasie I wojny światowej walczył w armii włoskiej. W 1919 założył kombatancką organizację Fascio di combattimento, którą w 1922 przekształcił w Narodową Partię Faszystowską.

Po marszu na Rzym (zamach stanu) w 1922 otrzymał misję utworzenia rządu, w 1926 ustanawił dyktaturę. Skupił jako wódz (duce) ogromną władzę. Był premierem i ministrem kilku resortów, przewodził m.in. partii, Wielkiej Radzie Faszystowskiej, Radzie Państwa, Radzie Wojennej, Komitetowi ds. Mobilizacji, Najwyższej Komisji Obrony.

W swoich koncepcjach politycznych nawiązywał do Machiavellego, V. Pareta oraz G.W.F. Hegla. Zdecydowany przeciwnik parlamentaryzmu, demokracji, liberalizmu oraz indywidualizmu.

Według Musoliniego jednostka jest wartością wyłącznie jako część narodu, który jest instytucją państwa - nadrzędnego absolutu, strażnika ducha narodowego, poręczyciela bezpieczeństwa, najwyższego arbitra. Rozwijany kult siły (pochwała wojny) uzasadniać miały ekspansję. W latach 1935-36 podbił Etiopię, wspierał generała F. Franco podczas wojny domowej w Hiszpanii. W 1940 ogłosił przystąpienie Włoch do wojny po stronie Niemiec. Uciekając do Szwajcarii został schwytany przez włoskich partyzantów i rozstrzelany.

Hitler Adolf (1889-1945), polityk nazistowskich Niemiec, führer (wódz) III Rzeszy. Urodził się w Austrii w miejscowości Braunau. Czynił bezskuteczne wysiłki, aby studiować malarstwo w Wiedniu.

W czasie I wojny światowej walczył jako ochotnik w armii niemieckiej na froncie zachodnim, za co został dwukrotnie odznaczony Krzyżem Żelaznym. Przebywając w szpitalu na Pomorzu (oślepiony czasowo gazem bojowym) dowiedział się o zawieszeniu broni. Uznał ten krok za zdradę i stworzył ideę o ciosie w plecy zadanym państwu niemieckiemu przez komunistów.

Początki działalności politycznej

W 1919 wstąpił do Niemieckiej Partii Robotniczej, której nazwę w następnym roku zmienił na NSDAP. Stanął na jej czele w 1921. Po nieudanym puczu monachijskim w 1923 (inaczej pucz piwiarniany) został skazany na pięć lat więzienia i osadzony w więzieniu w Landsbergu.

00f557.htmlFaszyzm w Niemczech

Napisał tam książkę Mein Kampf (Moja walka), w której sformułował program ruchu nazistowskiego. Żądał w nim przestrzeni życiowej (Lebensraum) dla Niemców, która miała im się należeć jako narodowi Panów (Herrenvolk). Doktryna ta zawierała wyraźne koncepcje rasistowskie, nacjonalistyczne i lewicowe.

Po przedterminowym zwolnieniu z więzienia skupił wokół siebie grono ambitnych i bezwzględnych współpracowników (Göring, Goebbels, Hess, Himmler). Wykorzystując swoje zdolności oratorskie i talenty demagogiczne oraz korzystając z kryzysu gospodarczego doprowadził do przejęcia władzy przez swoją partię w 1933. W 1932 przegrał z Hindenburgiem wybory prezydenckie, ale otrzymał aż 40% głosów.

Zdobycie władzy

30 I 1933 został kanclerzem i rozpoczął etap skupiania władzy w swoim ręku. Po pożarze Reichstagu przeprowadził ustawę, która dawała rządowi prawo wydawania dekretów z mocą ustawy.

Po śmierci Hindenburga w 1934 został prezydentem i ogłosił się wodzem. Rozprawił się z opozycją, tworząc dla niewygodnych obywateli obozy koncentracyjne. W 1934 w wyniku "nocy długich noży" usunął z partii kilkuset nazistów skupionych wokół E. Röhma.

005a72.htmlPakt Ribbentrop-Mołotow

Rozpoczął politykę zbrojeń i pokojowych podbojów zajmując kolejno Nadrenię w 1936, Austrię w 1938 (Anschluss Austrii), Czechy w 1939. Rozpętał wraz z J.W. Stalinem II wojnę światową zawierając 23 sierpnia układ ze Związkiem Radzieckim (pakt Ribbentrop-Mołotow).

W wyniku działań wojennych prawie cała Europa znalazła się pod panowaniem niemieckim. Po porażce w bitwie o Anglię Hitler zdecydował się na prewencyjne uderzenie na ZSRR. Po bitwie pod Moskwą (1941) przejął osobiste dowództwo nad kampanią wschodnią i w efekcie podejmowania decyzji ideologicznych, a nie wojskowych doprowadził do klęski armii niemieckiej w wojnie z ZSRR.

W latach 1944-1945 skoncentrowane uderzenia alianckie doprowadziły do klęski III Rzeszy, w wyniku której Hitler popełnił 30 IV 1945 w Berlinie samobójstwo, uśmiercając wcześniej swoją żonę E. Braun.

Faszyzm - ruch pokonanych, rozczarowanych, spragnionych odwetu i żyjących w słabszym państwie.

Geneza faszyzmu związana jest z nazwiskiem B. Mussoliniego.

Nazwa nawiązywała do proletariackich ... i antycznych tradycji rustlistowskich(?).

Włosi byli rozczarowani. Faszyzm we Włoszech reprezentował interesy kapitału zagranicznego.

Niemcy też byli rozczarowani. W Niemczech był to ruch żołnierzy, którzy po I w.ś. zrozumieli iż są niepotrzebni. Faszyzm w Niemczech reprezentował interesy kół ciężkiego przemysłu.

Lumpenproletariat - proletariat ludzi z marginesu społecznego: zdemoralizowanych żołnierzy.

Lumpenproletariat, w poglądach marksistowskich termin używany do określenia warstwy społecznej, składającej się z ludzi spauperyzowanych, zdeklasowanych i zdegenerowanych przez kapitalistyczne stosunki ekonomiczne i społeczne (kryminaliści, żebracy, prostytutki), pozbawionych stałego miejsca pracy lub innego rodzaju dochodów, najczęściej bez kwalifikacji.

Najniższa warstwa w klasowym społeczeństwie kapitalistycznym, wykorzystywana przez reakcyjne ruchy społeczne (np. faszyzm) jako narzędzie walki z rewolucyjnym ruchem robotniczym i jego przywódcami.

Źródłem dla faszyzmu była epoka oświecenia.

Faszyści włoscy nawiązywali do:

1. Machiavellego - („cel uświęca środki”, „ustroje oparte na zgodzie nie istniały i nie będą istnieć”,

2. Hareto(lub Kareto)(?) - socjolog, twierdził, że rządy rezygnujące z terroru są skazane na zagładę, wróżył upadek parlamentu, a przyszłość miała należeć do ludzi nowej generacji - męskich, silnych i totalnych,

3. Georges Sorel - głosił syndykalizm. Syndykalizm - informował, iż trzeba wyodrębnić wśród robotników ich własną kulturę, a uświadomiona mniejszość może rządzić nieuświadomioną większością i ma do tego moralne prawo,

4. Hegel - mówił, iż wszystko jest wtórne wobec ducha

Ad. 1.

Machiavelli Niccoló (1469-1527), pisarz społeczny i polityczny odrodzenia, historyk i dyplomata florencki. W 1498 został sekretarzem w tzw. Drugiej Kancelarii zajmującej się sprawami wojny i administracji. Odbywał liczne podróże i misje dyplomatyczne: spotkał się z Ludwikiem XII, królem Francji, Maksymilianem I władcą Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego a także papieżem Juliuszem II. Po dojściu do władzy rodu Medyceuszy i upadku Republiki Florencji w 1512 usunięty z życia publicznego, oskarżony o spisek, uwięziony i torturowany. Po wyjściu z więzienia skoncentrował swoje pasje polityczne na pisaniu traktatów, z których większość wydano pośmiertnie.

Do najgłośniejszych należą: O sztuce wojennej (1521), Historia Florencji (1532) oraz Książę (1532), gdzie przedstawił teorię skutecznego sprawowania władzy (makiawelizm). Według Machiavellego o życiu ludzkim decydują: los (fortuna), przedsiębiorczość człowieka, jego zdolności i aktywność (virtu). Tylko ludzie odważni i energiczni mogą uwolnić się spod wpływu fortuny i samodzielnie kierować swoim życiem. Takie osoby są predysponowane do rządzenia. Władca musi też jednak pamiętać, że ludzie z natury są egoistami, źli i niewdzięczni. Porządek i poszanowanie prawa może zagwarantować tylko silna władza. Dla dobra kraju i społeczeństwa władca może zastosować nawet przemoc, gdyż dobry rządzący wzbudza zarówno strach, jak i miłość.

Makiawelizm, zespół działań politycznych i społecznych opierający się na podstępie, surowości, przebiegłości i oszustwie. Synonim bezwzględnego postępowania w myśl hasła “cel uświęca środki”. Makwiawelizm jako doktryna polityczna głosi, iż dobra i skuteczna polityka musi być nastawiona na osiągnięcie wyznaczonych celów. Podstęp, brutalna siła, terror i obłuda to metody sprawowania władzy. Machiavelli uważał, że polityk musi być przede wszystkim skuteczny. Wychodząc z założenia, że ludzie z natury są źli, zawistni i niesprawiedliwi, władca powinien dbać o pozory łaskawości i prawości, łamiąc je w razie potrzeby.

Według Machiavellego republikańska forma rządów jest najlepsza, gwarantuje bowiem nie tylko stabilność i praworządność sprawowania władzy, ale też wolność, równość i możliwość nieustannego bogacenia się poddanych. Fundamentem takiej formy rządów są prawa, stąd siła i przemoc nie odgrywa szczególnej roli. W praktyce jednak jest to trudne do osiągnięcia, gdyż wymaga wiedzy, doświadczenia i politycznego talentu władcy. Makiawelizm był wielokrotnie wykorzystywany dla uzasadnienia antydemokratycznych rządów faszystowskich (faszyzm) i totalitarnych (totalitaryzm).

Ad. 3

Sorel Georges (1847-1922), francuski filozof i socjolog, działacz polityczny. Na podstawie obserwacji ruchu związkowego stworzył własną interpretację ideologii syndykalistycznej (z francuskiego syndicat - związek, także zawodowy), której podstawowym założeniem był pogląd, iż związki zawodowe odegrają decydującą rolę w walce proletariatu z burżuazją.

Swą koncepcję wyłożył w pracy Rozważania o przemocy. Uważał, że syndykaty, jako podstawowa forma organizacji klasy robotniczej, powinny doprowadzić do totalnego, rewolucyjnego przewrotu ustroju kapitalistycznego, ustanawiając socjalistyczne stosunki społeczne, związki zawodowe miały stać się równocześnie organami władzy politycznej, gospodarczej (kierując produkcją i dystrybucją) oraz kulturowo-ideologicznej.

Ważnym elementem myśli Sorela była teza, że o gotowości do podjęcia walki rozstrzyga mit, tj. wielka irracjonalna idea, którą należy wpoić masom, aby poderwać je do czynu. Sorel wprawdzie uważał się za ucznia K. Marksa, jednak ostro zwalczał jego teorię państwa dyktatury proletariatu.

Idee Sorela zyskały znaczny oddźwięk we francuskim ruchu związkowym. We Włoszech do myśli Sorela nawiązywał B. Mussolini, który w faszystowskim systemie korporacyjnym widział urzeczywistnienie syndykalistycznych ideałów.

Syndykalizm, kierunek społeczno-polityczny w związkowym ruchu robotniczym łączący koncepcje socjalistyczne z anarchistycznymi, uznający związki zawodowe robotników (syndykaty) za najbardziej postępowe i twórcze struktury społeczne, stanowiące podstawę sprawiedliwego ładu społecznego.

Zapoczątkowany w końcu XIX w. we Francji, rozwinął się także we Włoszech, Hiszpanii i Wielkiej Brytanii. Negował konieczność istnienia państwa, odrzucał wszelką działalność polityczno-parlamentarną, uznając strajk generalny za jedynie skuteczną formę walki klasowej. Zasady syndykalizmu sformułowano w karcie z Amiens (1906). Głównymi ideologami syndykalizmu byli: G. Sorel, H. Lagardelle, A. Labriola.

Powiązania

Szurig Jerzy, Anarchosyndykalizm, Abramowski Edward Józef, Socjalizm, Sorel Georges, więcej »

Ad. 4

Hegel Georg Wilhelm Friedrich (1770-1831), filozof niemiecki, twórca idealistycznego systemu obejmującego wszystkie działy filozofii. Określił na nowo jej przedmiot i zadania. Uznał, że powinna się zajmować Absolutem w jego zewnętrznym i koniecznym rozwoju.

Miała stać się nauką o rozumie, w której wszystko, co rzeczywiste, ma być rozumne (logiczne), i wszystko, co rozumne - rzeczywiste.

W obrębie filozofii Hegla można wydzielić:

1) ontologię, wg której przyroda i duch są dwiema postaciami, w jakie przyobleka się byt. Pierwszą postacią bytu jest pojęcie i ono stanowi punkt wyjścia rozwoju. Jego antytezą jest przyroda. Syntezą pojęcia (idei) i przyrody (materii) jest duch. System filozoficzny Hegla posiada zatem dialektyczny charakter triad. W systemie tym prawo, państwo i moralność są głównie przejawami ducha obiektywnego. Duch zaś absolutny przejawia się w sztuce, religii, filozofii.

2) teorię poznania, czyli metodę dialektyczną.

3) teorię rozwoju, czyli idealizm ewolucyjny.

4) filozofię państwa i dziejów.

5) filozofię sztuki.

6) filozofię religii.

7) historię filozofii w rozumieniu ideowej konieczności rozwoju filozofii.

Zakres swojej filozofii G. Hegel zawarł w dziełach: Phenomenologia des Geistes (1807). Wissenschaft der Logik w 3 t. (1812-1816). Encyclopedie der philosophischen Wissenschaft im Umrisse (1817) (Encyklopedia nauk filozoficznych, w której zamieścił wykład pełnego systemu swojej filozofii, został on przez niego poszerzony w 1827, a następnie w 1831).

Pośmiertnie zostały wydane: Filozofia religii i Filozofia dziejów.

Zobacz również

Hegla dialektyczna metoda, Hegla filozofia państwa i dziejów, Hegla szkoła, Heglizm, Idealizm

Hegla szkoła, filozofia Hegla znalazła wielu zwolenników, których określa się mianem "szkoły Hegla". Z czasem zwolennicy poglądów Hegla podzielili się na: prawicę (szkołę staroheglowską), kładącą nacisk na zgodność poglądów, jak to czynił Hegel, z zasadami chrześcijaństwa (G.A. Galber, K.F. Göschel, H.F.W. Hinrichs) i lewicę, występującą przeciw tradycyjnym poglądom teologicznym. Wśród przywódców lewicy znaleźli się: D.F. Strauss, autor Życia Jezusa (1835), traktujący Ewangelię jako zbiór mitów, L.A. Feuerbach.

Kres rozwojowi szkoły heglowskiej położyła rewolucja 1848-1849.

Włoski faszyzm cechują:

1. korporacjonizm - antagonizm, pomiędzy kapitałem a pracą, ... powinny być podporządkowany interesowi narodowymi,

2. syndykalizm - budowanie własnych związków zawodowych opartych o solidaryzm społeczny, zaprzeczający teorii konfliktu.

ad. 1

Korporacjonizm, doktryna społeczno-ekonomiczna, ukształtowana ostatecznie w XIX w., zakładająca łączenie sprzecznych interesów grup społecznych zorganizowanych w korporacjach, tj. w zawodach. Idea ta jest głęboko zakorzeniona w tradycji europejskiej i sięga średniowiecza (np. gildie, cechy, uniwersytety). Wywodzi się ze społecznej nauki Kościoła, która powstała na bazie krytyki marksizmu i liberalizmu. Encyklika Quadragesimo Anno z 1931, wydana przez Piusa XI, ostatecznie go usankcjonowała.

Korporacjonizm zakłada wspólnotę interesów pracodawców i pracobiorców w obowiązkowym działaniu na rzecz wspólnego dobra, dając przy tym jako organizacja pewne przywileje swym członkom. Dlatego też celem jest solidaryzm poprzez niwelowanie przeciwności pomiędzy kapitałem a pracą. W praktyce oznaczało to kontrolę państwa nad korporacjami poprzez tworzenie z nich jednostek administracji państwowej. Wprowadzono też monopol reprezentacji zawodowej.

W polityce oznaczało to przekonanie, że wolę ludu powinny reprezentować nie partie polityczne, lecz siły ekonomiczne społeczeństwa. Przedstawicielstwa narodowe stały się w ten sposób czynnikiem łączącym interesy biznesmenów, robotników, rolników itd. Istniał też przymus przynależności do korporacji. Idee korporacyjne były realizowane we Włoszech za B. Mussoliniego, w Portugalii za A. Salazara, w Austrii za E. Dollfussa. Po drugiej wojnie światowej w Hiszpanii za F. Franco, Argentynie za J.D. Peróna, a obecnie w Austrii, Holandii, Norwegii, RFN, Szwecji.

Solidaryzm, kierunek społeczno-polityczny powstały w 2. połowie XIX w., rozwijający się głównie we Francji, głoszący tezę o naturalnej wspólnocie interesów wszystkich ludzi niezależnie od ich pozycji społecznej. Wspólnota ta jest nadrzędna wobec partykularnych interesów poszczególnych grup. Idee solidarystyczne zmierzają do zacierania konfliktów społecznych i politycznych w społeczeństwach.

Do idei solidaryzmu nawiązywały liczne koncepcje, m.in. katolicka doktryna społeczno-polityczna i związany z nią korporacjonizm, jak również programy ugrupowań nacjonalistycznych (nacjonalizm) i faszyzujących (faszyzm). Głównymi teoretykami solidaryzmu byli m.in.: E. Durkheim, L. Duguit, L. Bourgeois, Ch. Gide.

Faszyzm niemiecki:

1. Nietzsche - głosił ideę nadczłowieka, mówił że istnieje moralność panów i niewolników, czuł potrzebę zwalczania słabszych,

2. Gobineau - (Francus) - twierdził, że jedynym czynnikiem tłumaczącym rozwój lub regres społeczny jest czystość rasowa.

Cdn *

ad. 1

Nietzsche Friedrich (1844-1900), filolog klasyczny, filozof, Niemiec polskiego pochodzenia (Niecki). Szczycił się tym, że jego przodkowie byli polską szlachtą. Pisał po niemiecku, ale uciekł z Niemiec. W jego twórczości można wyróżnić trzy okresy: 1) kultu sztuki, 2) kultu nauki, 3) kultu siły i indywidualności.

W rozwijaniu teorii sięgał do myśli M. Stirnera, K. Darwina, H. Spencera, F.A. Langego, dzieląc z nimi upodobania do nauk szczegółowych i empirycznego myślenia. Bliska mu była filozofia starożytna: teoria przyrody Heraklita z Efezu, teoria człowieka sofistów. Z relacji Platona o poglądach Kalliklesa i Trazymacha czerpał wątki do koncepcji nadczłowieka.

Rozwinął relatywistyczne teorie: poznania i wartości. Był krytykiem współczesnej mu moralności. Uporządkował na nowo systemy aksjologiczne. Inspirowany darwinizmem i filozofią A. Schopenhauera, dowodził, że poznanie ludzkie, tak jak wszystkie czynności człowieka, wypływa z potrzeb życiowych i jest im podporządkowane.

Dokonując krytyki i przewartościowania systemów aksjologicznych Nietzsche podkreślał, że każdy ma taką moralność, jaką ma naturę. A ponieważ natura jest słaba lub silna, wyróżniał moralność panów i niewolników. Pierwsi cenią: dostojność, godność osobistą, stanowczość, sprawność, pewność działania, bezwzględność w osiąganiu celów. Drugich cechuje: skłonność do litości, miękkość serca, uległość, altruizm, niepewność. Uważał, że współczesnych cechuje moralność niewolników (zwyrodnienie i dekadencja).

Przyczynę tego stanu rzeczy upatrywał w próbie realizacji takich założeń, jak: 1) równość, 2) wolność, 3) wpisanie w normy i prawa wartości moralnych.

Postawa dionizyjska była dla Nietzsego ważniejszą od doskonałości. Dionizos był dla niego symbolem życia jako najwyższego dobra. Bóg na krzyżu - symbolem ofiary z życia dla innych dóbr. To uczynienie z życia środka zamiast celu, bez względu na wartość domniemanego dobra, było dla Nietzschego nie do zaakceptowania.

Nietzsche stał się "urzędowym" filozofem, dostarczając J.N. Goebbelsowi i A. Hitlerowi sofizmatów obcych nietzscheańskiemu duchowi.

Dorobek filozoficzny Nietzschego jest bardzo obszerny i należą do niego m.in.: Narodziny tragedii (Die Geburt der Tragödie..., 1869). Niewczesne rozważania (Unzeitgemässe Betrachtungen, 1870-1872), Ludzkie, arcyludzkie (Menschliches, Allzumenschliches, 1878), Jutrzenka (Morgenröte, 1881), Wiedza radosna (Fröhliche Wissenschaft, 1882), Tako rzecze Zaratustra (Also sprach Zarathustra, 1883-1884), Poza dobrem i złem (Jenseits von Gut und Böse, 1886), Z genealogii moralności (Zur Genealogie der Moral, 1887) i wydane pośmiertnie Ecce homo (1908).

Ad. 2

Gobineau de Joseph Artur (1816-1882), arystokrata i dyplomata francuski. Twórca rasowo-antropologicznego kierunku w socjologii. Autor pracy Szkice o nierówności ras ludzkich, w której zawarł swoją koncepcję historii opartą na teorii ras. Uważał, że historię ludzkości wyznacza proces mieszania się ras. Szczególne zasługi dla rozwoju cywilizacji miała wg Gobineau rasa biała - aryjska, która składała się z wysokich blondynów o niebieskich oczach. Charakteryzowała się też szczególnymi cechami psychicznymi: poczuciem honoru, bezinteresownością, odwagą, inteligencją, talentem, wojowniczością. W Europie jej przedstawicielami byli Germanie. Predyspozycji tych brakowało reprezentantom rasy żółtej i czarnej.

Wg Gobineau wszystkie wielkie kultury są dziełem aryjczyków - urodzonych władców i panów. Dlatego mieszanie się ras prowadzi do osłabienia rasy białej jako najbardziej wartościowej. Szerzenie się idei demokratycznych było właśnie rezultatem zmierzchu czystości rasy i dojścia do władzy ludzi nieuzdolnionych. O Słowianach pisał, że byli ludem najbardziej rasowo wymieszanym, a przez to też i wyjątkowo zdegenerowanym.

Poglądy Gobineau stały się jednym ze źródeł rasizmu i faszyzmu.

Cd *

Hdp do str. 21

Podzielił ludzi na 3 rasy:

1. Aryjska;

• wygląd zewnętrzny (wysoki blondyn z niebieskimi oczami),

• charakter (mała zmysłowość, wysoka inteligencja, energia, honor, zmysł władzy),

2. żółta; (rasa kupców)

• wygląd zewnętrzny (średni wzrost, ciemne oczy, ciemne włosy),

• charakter (brak fantazji, przeciętna inteligencja, wytrwałość, zdrowy rozsądek),

3. czarna;

• rasa kobieca, zmysłowa, obdarzona fantazją, słabą wolą, mało twórcza,

Wg niego historia jest historią mieszania ras. Zasługą aryjczyków jest hinduski system kastowy, początek cywilizacji rzymskiej, arystokracja rzymska i grecka.

Do tego Chamberlain (?-pisownia) (syn angielskiego admirała, zięć Wagnera) dodał stwierdzenie - większość ludzi w ogóle nie ma rasy, a najczystszą rasą jest teutońska (czy temtońska) rasa wywodząca się od aryjczyków i występująca w Niemczech. Niemcy powołani są kultywować tę czynność. Wroga była rasa żydowska.

Niemieccy faszyści nawiązywali do germańskiej zasady wojowstwa (wódz) oraz geopolitycznej teorii przestrzeni życiowej Hanshofer'a (?-pisownia). Niemcy powinni na lądzie znaleźć przestrzeń życiową, ale mają działać wspólnie z Brytyjczykami, którzy są na morzu. W Niemczech powstaje Nazizm - narodowy socjalizm (co różni go od włoskiego faszyzmu).

Narodowy socjalizm - prawdziwym socjalistą może być prawdziwy nazista. (?)

Nazizm, narodowy socjalizm, oficjalna ideologia NSDAP (Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei, w skrócie Nazionalsozialisten). Jedna z odmian faszyzmu.

Twórcą nazizmu był A. Hitler, który główne zasady swojej ideologii wyłożył w książce Mein Kampf (Moja walka). Podstawy nazizmu w sensie doktrynalnym stworzył A. Rosenberg, natomiast jego ustrojową teorię opracował K. Schmidt. Nazizm wysuwał tezy o nadrzędności rasy aryjskiej (Niemców), stanowiącej rasę panów, oraz hasła likwidacji Żydów (ostateczne rozwiązanie). Żydom przypisywał Hitler antyniemieckie działania w czasie konferencji wersalskiej i opracowanie głównych założeń traktatu wersalskiego.

Według nazistów Żydzi byli przyczyną trudności w utrzymywaniu czystości rasy nordyckiej. Zgodnie z ideologią nazistowską Niemcy, jako naród panów, musiały posiadać należną sobie przestrzeń życiową (Lebensraum). Idea Lebensraumu miała uzasadniać prowadzoną przez Hitlera politykę podbojów, szczególnie krajów słowiańskich, i eksterminacji miejscowej ludności. W latach 1933-1945 nazizm stanowił podstawę polityki państwowej III Rzeszy.

NSDAP została ściśle włączona w działalność aparatu państwowego. Stojący na czele partii wódz (Führer) był równocześnie przywódcą państwa i sił zbrojnych. Partyjna zasada wodzostwa (Führerprinzip) obowiązywała na każdym szczeblu organizacji partyjnej i administracji państwowej. Nazizm doprowadził do zniewolenia zarówno narodu niemieckiego, jak i narodów krajów podbitych oraz do masowych zbrodni ludobójstwa. Należał do najokrutniejszych systemów w dziejach ludzkości.

Socjalizm, ustrój, system społeczno-gospodarczy, którego głównymi cechami są: w sferze politycznej - dyktatura proletariatu a w sferze ekonomicznej:

1) społeczna własność materialnych czynników wytwórczych, występująca w postaci własności państwowej lub spółdzielczej. Własność państwowa powstaje na drodze nacjonalizacji majątku prywatnych przedsiębiorstw oraz ziemi, własność spółdzielcza - przez dobrowolne łączenie się prywatnych przedsiębiorstw lub indywidualnych gospodarstw rolnych. W niektórych krajach, gdzie istniał lub istnieje jeszcze socjalizm, uspołecznienie ziemi dokonywało się dwuetapowo - najpierw przeprowadzano reformę rolną, a po pewnym czasie kolektywizację (w Polsce ten drugi etap nie został w pełni zrealizowany).

2) centralistyczny model zarządzania gospodarką poprzez system wieloletnich i rocznych planów gospodarczych o charakterze dyrektywnym, przy bardzo ograniczonej roli rynku w podejmowaniu decyzji gospodarczych (gospodarka planowa). Praktycznie wpływał on tylko na decyzje konsumpcyjne gospodarstw domowych i częściowo na decyzje produkcyjne sektora prywatnego w tych krajach, w których sektor ten przetrwał.

3) dążenie do zaspokojenia potrzeb społecznych przez rozwój produkcji, zapewnienie obywatelom prawa do pracy, ochrony socjalnej, bezpłatnego korzystania z wielu usług.

4) zasada podziału produktu społecznego według ilości i jakości pracy.

Socjalizm miał zapoczątkować praktyczną realizację marksistowskiej wizji ustroju sprawiedliwości społecznej i być okresem przejściowym (niższym stadium) do komunizmu, niezbędnym dla doprowadzenia gospodarki do takiego poziomu rozwoju, aby możliwe było realizowanie zasady podziału dóbr wg potrzeb. Gospodarka socjalistyczna powstała najpierw w Rosji, w 1918, w wyniku rewolucji październikowej. W okresie międzywojennym państwem socjalistycznym stała się także Mongolia, a po II wojnie światowej jeszcze kilkanaście państw Europy Środkowej (w tym Polska) i Azji Południowo-Wschodniej oraz Kuba.

Socjalizm z różnych względów nie doprowadził do osiągnięcia oczekiwanych celów, przeciwnie - zwiększył dysproporcje w rozwoju ekonomicznym pomiędzy państwami socjalistycznymi a średnio i wysoko rozwiniętymi gospodarczo krajami świata. Na przełomie lat 80. i 90. rozpoczął się w krajach europejskich, również w tych, które powstały w wyniku rozpadu Związku Radzieckiego, proces przechodzenia do gospodarki rynkowej.

Elementy socjalizmu

NSDAP - partia robotników, eksponuje kult pracy i dobra społecznego.

Nazizm głosi ideologię wojny jako jedynej drogi zdolnej rozwijać problem przestrzeni życiowej + koncepcja ojczyzny w niebezpieczeństwie, ideologii wspólnego wroga. Dla potrzymania stanu wyjątkowego w państwie (ograniczenie), dla podtrzymania terroru w państwie, dla podtrzymania euforii. Powstaje teoria wspólnego wroga (Żydzi, socjaliści i komuniści, zdrajcy listopadowi, zgniły liberalizm, plutokracja narodowa). Ideologia wspólnego wroga jednoczy naród niemiecki. Hitler manipuluje szukając wspólnego mianownika.

Nazizm cechuje surowy darwinizm (w przyrodzie ciągła walka się toczy). Naziści twierdzą, że silni rządzą, a słabsi mogą być zjedzeni.

NSDAP, Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei, Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotników, niemiecka partia faszystowska (faszyzm), sprawująca w latach 1933-1945 niepodzielną władzę w Niemczech.

Założona w 1919 przez A. Drexlera jako lokalna partia bawarska o nacjonalistycznej ideologii (nazwa NSDAP od 1920). W chwili powstania liczyła 64 członków, a w latach 1935-1944 8,5 mln.

Początkowo skupiała liczną grupę weteranów I wojny światowej, mających często trudności z przystosowaniem się do życia w warunkach pokoju. W 1921 po przejęciu władzy nad partią przez A. Hitlera powołano tzw. oddziały szturmowe (SA), paramilitarne oddziały przeznaczone do zwalczania przeciwników politycznych i ochrony działań partyjnych. W ramach SA powstały zalążki tzw. oddziałów ochronnych - SS.

Rozwiązana w 1923, po nieudanej próbie przejęcia władzy w Bawarii podjętej przez członków partii pod przewodnictwem A. Hitlera (tzw. pucz monachijski). Odbudowywana od 1924 po zwolnieniu Hitlera z więzienia. Prezentowany przez partię program był mieszaniną haseł nacjonalistycznych, rasistowskich i socjalistycznych.

Objęcie władzy przez Adolfa Hitlera

W 1933, po objęciu przez A. Hitlera urzędu kanclerza i wprowadzeniu zakazu działalności innych partii, NSDAP uzyskała monopol polityczny. W 1934 zamordowano działaczy reprezentujących odmienną od Hitlera linię polityczną (Noc długich noży). Wykorzystując niezadowolenie społeczne wywołane powojennym kryzysem gospodarczym, uzyskała poparcie drobnomieszczaństwa, drobnej burżuazji, weteranów wojennych, urzędników i zrujnowanych chłopów, później także kapitalistów i junkrów.

Zasady polityki wewnętrznej i zagranicznej partii: podporządkowanie życia społecznego, politycznego i gospodarczego ideologii narodowego socjalizmu, system terroru politycznego, totalna inwigilacja, likwidacja opozycji, wprowadzenie zasady wodzostwa (Führerprinzip) i program podboju Europy. Oddziały SS oraz kierownictwo NSDAP zostały w procesie norymberskim uznane za organizacje przestępcze.

Ustawy Nowerbeńskie (?) (czy chodzi o ustawy p-ko socjalistom?, jeśli tak to patrz encyklopedia) są p-ko Żydom niemieckim (istniało ok. 1/2 miliona Żydów). Wg ustaw pozbawiono obywatelstwa osoby żydowskiego pochodzenia. Pozbawiono ich praw i opieki. W 1933r. zakazano małżeństw mieszanych (zmuszano też do rozwodów) i usunięto takie osoby z wysokich stanowisk. Aby zostać uznanym za osobę pochodzenia żydowskiego trzeba posiadać 3 dziadków pochodzenia żydowskiego.

Nazizm cechuje ideologia dyktatury - oznaczająca zasadę wodzostwa (wodzowi całe społeczeństwo jest podporządkowane). Wódz jest charyzmatycznym przywódcą - tzn. przypisuje się mu boskie cechy i ponadludzkie. Wszystko, co wprowadza w życie jest doskonałe.

Dyktatura (z łaciny dictare - dyktować, zalecać),

1. w starożytnym Rzymie forma sprawowania władzy przez jednostkę (dyktatora) faktycznie dysponującą wszelkimi uprawnieniami w zakresie podejmowania decyzji. Dyktatora wybierano na 6 miesięcy w sytuacji bezpośredniego zagrożenia państwa ze strony wroga. Z czasem stała się synonimem władzy obywat. opartej na przemocy;

2. współcześnie dyktatura to władza jednostki lub wąskiej grupy osób nie wyłonionej w wolnych wyborach i pozostającej poza kontrolą społeczną. Dyktaturę cechuje: stosowanie przemocy wobec przeciwników polityczncyh, nieuwzględnianie żadnych praw ani wolności obywatelskich, istnienie tylko jednej partii politycznej, arbitralność decyzji, nieobecność parlamentu w strukturze władzy. W dyktaturze rządzący na ogół starają się kontrolować jedynie życie polityczne (co odróżnia ją od totalitaryzmu), wskazując obywatelom, co jest dozwolone.

Do dyktatury zalicza się takie formy rządów, jak autorytaryzm, faszyzm lub totalitaryzm. Współcześnie najczęściej występują dyktatury wojskowe (junty), np. w Iraku czy niektórych krajach Ameryki Łacińskiej lub dyktatury oparte na ideologii marksistowsko-leninowskiej, np. na Kubie i w Korei Północnej.

Nazizm (jest formą - (?)):

• czyn,

• walka,

• wojna.

Nazizm cechuje:

• rasizm (czy faszyzm (?))

• wulgarny historyzm,

• mesjanizm (wybrana rola do oczyszczenia świata z Żydów),

• antysemityzm,

• antykomunizm,

• pochwała wojny,

• propaganda (skierowana do społeczeństwa).

III Rzesza (= Rzesza Niemiecka)

III Rzesza była państwem stanu wyjątkowego. Czy była państwem praworządnym? - zgodnie z obowiązującym tam prawem była państwem praworządnym, lecz nie przystawała do międzynarodowych praw. Prawo to uzasadniało postępowanie wodza i faszystów. Nastąpił zanik różnic między ustawą konstytucyjną, ustawą zwykłą a rozporządzeniem. Wola wodza stanowiła źródło prawa. Cały aparat sprawiedliwości był podporządkowany wodzowi. Norma i wola wodza była aktem woli państwa, ale jego suwerennej władzy nic nie krępowało. Wódz stał ponad prawem. Suwerenna władza to władza nie krępowana przez prawo. W państwie wyjątkowym moralne jest to, co się przypisuje w trybie nakazu władzy. Wódz decyduje o wszystkim i jest jedynym źródłem prawa i moralności. Aparat partyjny zlewa się z aparatem państwowym. Wódz jest źródłem prawa.

Rzesza Niemiecka, Deutsches Reich, skrócona nazwa państwa niemieckiego obejmująca:

I Rzeszę (Starą Rzeszę) - dawne cesarstwo rzymskie narodu niemieckiego (962-1806).

II Rzeszę - cesarstwo Hohenzollernów (1871-1918), w skład którego wchodziły królestwa, księstwa i hanzeatyckie miasta zjednoczonych Niemiec pod faktyczną dominacją Prus.

III Rzeszę - państwo istniejące w latach 1933-1945, któremu nazwę nadał A. Hitler, jako przeciwieństwo Republiki Weimarskiej. Nawiązywała do poprzednich okresów potęgi Niemiec.

Państwo faszystowskie - organizuje czas wolny swoim obywatelom. Organizuje robotnikom wypoczynek, a młodzieży organizuje czas zapewniając jej pewien program - np. pochody, marsze (płonące pochodnie, gesty).

Twórcą ruchu faszystowskiego w Niemczech był Adolf Hitler.

Adolf Hitler

• napisał głośne dzieło pt. „Mein Kamf” (Moja walka), (żaden wcześniejszy władca nie napisał żadnego dzieła),

• w 1919r. przystąpił do NSDAP, liczącej wówczas 6 osób, w ciągu 14 lat przekształcił ją w największą partię.

• 1933 -45 był niepodzielnym władcą Niemiec,

• Zbudował najsilniejszą armię i policję w ówczesnym świecie,

• 1939-42 podbił większość Europy i część północnej Afryki,

• od dzieciństwa traktował siebie jako Niemca,

• ojciec Alojs (?-pisownia) Hitler był celnikiem i uważał, że syn też nim będzie, ojciec 3 x żenił się a z II żony urodził się Adolf.

• Ukończył szkołę podstawową i 4 klasy szkoły realnej i nie zrobił matury, miał zdolności do rysunków, zdawał do szkoły gdzie nie został przyjęty,

• Po śmierci rodziców pracował na budowie, a potem rysował pocztówki,

• Po wybuchu I wojny światowej był gońcem, potem starszym szeregowcem i mimo, że awanse podczas wojny są szybsze nie został doceniony,

• Został zatruty gazem i wylądował w szpitalu,

• Miał kilku znajomych pochodzenia żydowskiego,

• W NSDAP był szefem propagandy, potem przywódcą partii,

• W 1923r. hucz monachijski zostaje osądzony,

• W 1924r. na 5 lat skazany zostaje,

• Mówiono na niego kapral,

• Po 9-ciu miesiącach wyszedł z więzienia, w swoim dziele pisze, że historia rozwoju rasy aryjskiej jest twórcą kultury, Aryjczycy są twórcami kultury. Grupy zdolne do kontrolowania kultury to Japończycy (1925r),

• Silni przepędzą słabszych, trzeba słabszych niszczyć - humanitaryzm, klęską ludzkości jest zbrukanie czystości ras. Każdą bitwę można zmienić w zwycięstwo. Każda potrzeba zapładnia ludzką energię. Miłość do Niemców, nienawiść do Żydów.

Hitler Adolf (1889-1945), polityk nazistowskich Niemiec, führer (wódz) III Rzeszy. Urodził się w Austrii w miejscowości Braunau. Czynił bezskuteczne wysiłki, aby studiować malarstwo w Wiedniu.

W czasie I wojny światowej walczył jako ochotnik w armii niemieckiej na froncie zachodnim, za co został dwukrotnie odznaczony Krzyżem Żelaznym. Przebywając w szpitalu na Pomorzu (oślepiony czasowo gazem bojowym) dowiedział się o zawieszeniu broni. Uznał ten krok za zdradę i stworzył ideę o ciosie w plecy zadanym państwu niemieckiemu przez komunistów.

Początki działalności politycznej

W 1919 wstąpił do Niemieckiej Partii Robotniczej, której nazwę w następnym roku zmienił na NSDAP. Stanął na jej czele w 1921. Po nieudanym puczu monachijskim w 1923 (inaczej pucz piwiarniany) został skazany na pięć lat więzienia i osadzony w więzieniu w Landsbergu.

Napisał tam książkę Mein Kampf (Moja walka), w której sformułował program ruchu nazistowskiego. Żądał w nim przestrzeni życiowej (Lebensraum) dla Niemców, która miała im się należeć jako narodowi Panów (Herrenvolk). Doktryna ta zawierała wyraźne koncepcje rasistowskie, nacjonalistyczne i lewicowe.

Po przedterminowym zwolnieniu z więzienia skupił wokół siebie grono ambitnych i bezwzględnych współpracowników (Göring, Goebbels, Hess, Himmler). Wykorzystując swoje zdolności oratorskie i talenty demagogiczne oraz korzystając z kryzysu gospodarczego doprowadził do przejęcia władzy przez swoją partię w 1933. W 1932 przegrał z Hindenburgiem wybory prezydenckie, ale otrzymał aż 40% głosów.

Zdobycie władzy

30 I 1933 został kanclerzem i rozpoczął etap skupiania władzy w swoim ręku. Po pożarze Reichstagu przeprowadził ustawę, która dawała rządowi prawo wydawania dekretów z mocą ustawy.

Po śmierci Hindenburga w 1934 został prezydentem i ogłosił się wodzem. Rozprawił się z opozycją, tworząc dla niewygodnych obywateli obozy koncentracyjne. W 1934 w wyniku "nocy długich noży" usunął z partii kilkuset nazistów skupionych wokół E. Röhma.

Rozpoczął politykę zbrojeń i pokojowych podbojów zajmując kolejno Nadrenię w 1936, Austrię w 1938 (Anschluss Austrii), Czechy w 1939. Rozpętał wraz z J.W. Stalinem II wojnę światową zawierając 23 sierpnia układ ze Związkiem Radzieckim (pakt Ribbentrop-Mołotow).

W wyniku działań wojennych prawie cała Europa znalazła się pod panowaniem niemieckim. Po porażce w bitwie o Anglię Hitler zdecydował się na prewencyjne uderzenie na ZSRR. Po bitwie pod Moskwą (1941) przejął osobiste dowództwo nad kampanią wschodnią i w efekcie podejmowania decyzji ideologicznych, a nie wojskowych doprowadził do klęski armii niemieckiej w wojnie z ZSRR.

W latach 1944-1945 skoncentrowane uderzenia alianckie doprowadziły do klęski III Rzeszy, w wyniku której Hitler popełnił 30 IV 1945 w Berlinie samobójstwo, uśmiercając wcześniej swoją żonę E. Braun.

Cesarz niemiecki - Kajzer (?-pisownia nazwiska)

Przegrana po I wojnie światowej nie jest winą narodu niemieckiego, lecz Żydów. Misją narodu jest oczyszczenie świata z rasy żydowskiej. W stosunku do istnienia państwa życzenia jednostki są niczym. Jednostka powinna całe swoje życzenia oddać państwu. Obowiązkiem państwa jest zakaz wydawania potomstwa. Każdemu, kto jest chory i dziedzicznie obciążony - 200 tysięcy osób wyeliminowano.

Rola niemieckiej kobiety to rodzenie dzieci (kościół, kuchnia i dzieci). Kobieta powinna rodzić synów jako przyszłych żołnierzy i córki rodzące w przyszłości żołnierzy. Kobieta to słabsza istota, która powinna mieć oparcie w mężczyźnie, powinna upiększać życie mężczyźnie - bo to jest jej główna rola. Nie powinna być chuda, bo wówczas nie będzie mogła rodzić dzieci. Największym pragnieniem kobiety jest znalezienie silniejszej istoty - czyli faceta. Lud jest tak samo słaby jak kobieta, potrzebuje wodza (Adolfa Hitlera).

Adolf preferował boks jako sport (siła i tężyzna). Uważał, że trzeba kształcić młodzież w szowinizmie. Adolf był przeciwnikiem germanizacji narodów podbitych.

Uwaga: znać pojęcie szowinizm i nacjonalizm

Szowinizm patrz nacjonalizm

Nacjonalizm (z łacińskiego natio - naród), ideologia i ruch polityczny, a także postawa społeczno-polityczna, podporządkowujące interesy innych narodów interesom własnego. Według tej ideologii wszelkie działania polityczne podejmowane są w celu podniesienia siły własnego narodu, a także oceniane przez pryzmat jego dobra i interesów.

Jako ideologia polityczna nacjonalizm ukształtował się w XIX w. Pojęcie nowoczesnego narodu zdefiniowane zostało po raz pierwszy w czasie rewolucji francuskiej, a przez M. Barrèsa w 1892. Naród rozumiany jest jako wspólnota duchowa i moralna, a w mniejszym stopniu jako wytwór historii. Zgodnie z ideologią nacjonalizmu przynależność jednostki do danego narodu jest nieodzownym warunkiem jej rozwoju. Interesy narodów, jako sprzeczne, są nie do pogodzenia ze sobą. W tym kontekście interes narodowy jest celem wszelkich działań politycznych, a metodą realizacji tego interesu - egoizm narodowy. W kategoriach politycznych oznacza to konieczność budowy przez każdy naród własnego państwa.

Dążenie do rozwoju kosztem innych narodów prowadzi do ksenofobii (uprzedzenia narodowe), wrogości i nietolerancji, tzw. etnocentryzmu. Często nieodłącznym składnikiem nacjonalizmu jest elitaryzm kreujący na przywódców bardziej świadomą narodowo elitę. Skrajną postacią nacjonalizmu jest szowinizm, który uznaje prawo własnego narodu do podbojów i panowania nad innymi narodami. Tak rozumiany, stał się składnikiem nazizmu i faszyzmu.

Germanizacja ziemi - oczyszczenie ziemi z tubylców i zarządzenie kolonizatorami niemieckimi. Adolf uważał, że tylko ziemię da się germanizować.

Germanizacja, proces niemczenia jakiemu była poddawana nieniemiecka ludność zamieszkująca tereny włączone w granice państwa niemieckiego, Pomorze Zachodnie, Dolny Śląsk, Warmia i Mazury, w XIX w. proces ten nasilił się na terenach zaboru pruskiego, w Wielkopolsce, Pomorzu Gdańskim, Górnym Śląsku.

Germanizacja oznaczała niemczenie nazw miejscowych, imion i nazwisk ludzi, wprowadzanie do urzędów i kościoła języka niemieckiego, zakaz używania języka ojczystego, wywłaszczenie właścicieli ziemskich, stosowanie represji wobec osób nie poddających się germanizacji. Ostatnia faza germanizacji wystąpiła w czasie II wojny światowej.

Demokracja parlamentarna wg Adolfa to instytucja rządzona przez Żydów (Adolf potępiał parlament).

Demokracja parlamentarna, demokracja pośrednia, forma rządów, w której naród sprawuje władzę za pośrednictwem wybranych przez siebie reprezentantów działających w parlamencie. Najwyższym organem państwa w demokracji parlamentarnej jest parlament, któremu przysługuje wyłączność ustawodawcza oraz kontrola organów władzy wykonawczej (głowy państwa i rządu).

Demokracja parlamentarna opiera się na koncepcji podziału władzy. Głowa państwa (prezydent lub król) powołuje premiera, a na jego wniosek również innych członków rządu. Rząd musi uzyskać poparcie ciała przedstawicielskiego, przed którym odpowiadają politycy za swoją działalność oraz za akty normatywne, uchwalone przez władzę państwową. Członkowie rządu i głowa państwa w demokracji parlamentarnej ponoszą odpowiedzialność konstytucyjną.

Idea demokracji parlamentarnej wywodzi się z teorii reprezentacji, której podstawowymi zasadami są: wolne wybory, kadencyjność ciał przedstawicielskich, odpowiedzialność reprezentantów przed wyborcami w trakcie wykonywania mandatu.

W praktyce ustrojowej demokracja parlamentarna jest uzupełniana przez różne formy demokracji bezpośredniej.

Demokracja germańska - wódz ma nieskrępowaną władzę.

1925r.

Żydzi:

• pasożyci,

• nie mają swego państwa,

• zgładzić ich,

• są wrogami narodu niemieckiego.

Socjaldemokracja i marksizm - Adolf tak mówił o Żydach

Socjaldemokracja, socjaldemokratyzm, ruch polityczny o socjalistycznym, często marksistowskim podłożu ideologicznym, zmierzający do przebudowy ustroju społecznego w duchu egalitarnym i kolektywistycznym, w sposób ewolucyjny bądź rewolucyjny. Zakres i treść terminu socjaldemokracja zmieniały się wraz z przemianami w ruchu robotniczym.

Początkowo (od 1869) ruch ten opierał się na wielkoprzemysłowej klasie robotniczej, a powstające wówczas partie socjaldemokratyczne skupiły się w 1889 w II Międzynarodówce propagując idee socjalizmu naukowego i walki z burżuazją.

U progu XX w. w łonie socjaldemokracji zarysował się podział na 2 nurty: rewolucyjny, stojący na gruncie marksizmu, oraz liczniejszy, odrzucający walkę rewolucyjną, opierający się na reformizmie i rewizjonizmie.

Po I wojnie światowej partie reformistyczne, akceptujące system demokracji parlamentarnej i działające na rzecz etatyzmu, tworzyły lub współtworzyły rządy w krajach Europy Zachodniej (w Niemczech, Wielkiej Brytanii, Francji, krajach skandynawskich), a ich organem koordynacyjnym stała się Socjalistyczna Międzynarodówka Robotnicza. Partie lewicy rewolucyjnej skupiły się natomiast w założonej przez W.I. Lenina Międzynarodówce Komunistycznej.

Po II wojnie światowej organizacje socjaldemokratyczne przeszły dalszą ewolucję, rezygnując z doktryny o dominującej roli proletariatu, walce klas oraz z planów radykalnej przebudowy gospodarki i społeczeństwa. W większości krajów socjaldemokracja stała się partią ogólnonarodową, reprezentującą zwolenników szeroko rozumianej centrolewicy.

Współczesne partie socjaldemokratyczne dążą do rozładowywania konfliktów społecznych, utrwalania zdobyczy socjalnych, solidarności społecznej, połączenia prywatnej własności z państwowym programowaniem. Najsilniejsze partie socjaldemokratyczne działają obecnie w: Niemczech (SPD), Wielkiej Brytanii (Labour Party), krajach skandynawskich, Hiszpanii i Austrii.

Marksizm, system poglądów filozoficznych, ekonomicznych i polityczno-społecznych, stworzony przez K. Marksa i F. Engelsa w poł. XIX w. Stał się ideologiczną i polityczną podstawą ruchów robotniczych końca XIX i początku XX w. w Europie, w tym także rewolucji socjalistycznej w Rosji (1917). W byłym Związku Radzieckim, a także w innych państwach socjalistycznych powstałych po II wojnie światowej, był jedyną obowiązującą doktryną ekonomiczną i polityczno-społeczną.

Ekonomia marksistowska

Fundamentem ekonomii marksistowskiej była przeprowadzona przez K. Marksa dogłębna krytyka rynkowej gospodarki kapitalistycznej (gospodarka rynkowa), zawarta w wielu jego pracach, przede wszystkim w Kapitale. Wykorzystując przejętą z ekonomii klasycznej teorię wartości opartej na pracy, Marks sformułował teorię wartości dodatkowej, wykazując, że źródłem zysku kapitalistów jest wyzysk (nieopłacony czas pracy) robotników, możliwy dzięki posiadaniu przez nich monopolu własności środków produkcji.

Konkurencja między przedsiębiorcami powoduje jednak, że muszą oni płacić robotnikom coraz więcej lub zastępować ich pracę coraz nowocześniejszymi maszynami, co wg Marksa wywołuje spadkową tendencję stopy zysku (ogólny kryzys kapitalizmu), a to wcześniej lub później musi doprowadzić do upadku tego ustroju gospodarczego.

Zasady nowego ustroju gospodarczego, powstałego po upadku kapitalizmu, określili już kontynuatorzy Marksa (on sam na ten temat nie zabierał głosu): miał to być komunizm - ustrój oparty na społecznej własności środków produkcji (państwowej lub spółdzielczej), z centralnym planowaniem i zarządzaniem, zastępującymi mechanizm rynkowy w regulacji procesów gospodarczych, dążący do pełnego zaspokojenia potrzeb społecznych na drodze rozdawnictwa dóbr i usług, przy zastosowaniu zasady "każdemu według potrzeb" (całkowita eliminacja wymiany i pieniądza).

Etapem przejściowym do komunizmu miała być gospodarka socjalistyczna (socjalizm).

W marksistowskim kierunku poglądów ekonomicznych już w XIX w. wyodrębniły się dwa nurty: rewolucyjny, reprezentowany przez R. Luksemburg, W.I. Lenina i innych ekonomistów radzieckich, który później przekształcił się w ekonomię polityczną socjalizmu (ze znaczącym wkładem ekonomistów polskich, m.in. M. Kaleckiego i O. Langego), oraz reformatorski, poddający rewizji, w ostrzejszej (E. Bernstein) lub słabszej (K. Kautsky, R. Hilferding) formie, poglądy Marksa, w tym zwłaszcza teorię wartości i tezę o nieuchronności upadku kapitalizmu.

Słowianie, Czesi i Polacy - wg Adolfa szkodzili Niemcom, ale nie byli tak źli jak Żydzi. Trzeba nienawidzić Żydów, bo oni nie chcą zrozumieć korekty granic.

Rosja i Rosjanie- wg Adolfa nie są zdolni do tego, by mieć własne państwo.

Anglia - Adolf marzył, by wraz z Anglią szedł na wojnę bolszewicką. Nie lubił angielskiego parlamentu, bo twierdził, że tam rządzi mafia żydowska.

Włosi - Adolf lubił Makiawellego (?-pisownia).

Francja i Francuzi- wg Adolfa to śmiertelny wróg, bo zyskała najwięcej po wojnie.

Kościół - Adolf wierzył w Boga. Miał swojego Boga. Uważał, że wolą Boga jest walka z Żydami, bo Bóg podzielił ludzi na rasy i był antysemitą, bo wypędził Żydów. Adolf nie krytykował chrześcijaństwa, bo 90% Niemców było chrześcijanami.

Adolf nie był patriotą tak do końca. Realizował jedynie własne cele. W 45r. był najbogatszy na świecie. Nie działał dla dobra ojczyzny, tylko dla siebie. Był normalny w sensie psychicznym, ale pozbawiony wyższych uczuć, nigdy nie kochał, był masochistą lub homoseksualistą. Miał 2 kobiety: siostrę - samobójczyni i Ewę B. (nieszczęśliwa z jego powodu). Był przystojnym, podobał się kobietom, które szalały za nim. Miał umiejętności zastraszania i oszukiwania przeciwników.

Uzupełnić notatki z terroryzmu z wykładów

Terroryzm, metoda działania polegająca na przemocy wobec pojedynczych osób aparatu władzy (terroryzm indywidualny) lub wobec przypadkowych członków społeczeństwa, przez zamachy na urzędy, lokale publiczne, koszary (terroryzm zbiorowy). Terroryzm był stosowany od wieków jako metoda walki politycznej (asasyni w XI w.). Na szerszą skalę działalność terrorystyczna rozwinęła się w XIX w., w związku z ukształtowaniem się doktryny i ruchu anarchizmu. Powstały wyspecjalizowane bojówki, związane z partiami politycznymi. Akty terroryzmu usprawiedliwiano niekiedy koniecznością walki narodowowyzwoleńczej.

Współcześnie często pojawia się także terroryzm państwowy, czyli pozaprawna przemoc ze strony agend rządowych. Celem działania terrorystów jest destabilizacja władzy przez zastraszenie ludzi biorących udział w jej sprawowaniu. W XX w. terroryzm stał się jedną z najczęstszych metod walki, a coraz większą liczbę ofiar stanowią ludzie przypadkowi. Zamachy terrorystyczne bywały bezpośrednią przyczyną kataklizmów dziejowych, np. zamach sarajewski.

Terroryzm był metodą działania organizacji żydowskich przed powstaniem Państwa Izrael (Irgun), obecnie stosują go fundamentalisci islamscy (m.in. Hezbollah w Libanie), Palestyńczycy (Organizacja Wyzwolenia Palestyny), Irlandczycy (Irlandzka Armia Republikańska), Baskowie w Hiszpanii (ETA) i in. Wspierany był przez szereg państw, również dawnego bloku sowieckiego, w których szkolono terrorystów, dostarczano im broni i materiałów wybuchowych. Istnieje w Ameryce Łacińskiej, np. Tupamaros w Urugwaju, Świetlisty Szlak (Sendero Luminoso) w Peru. W Europie Zachodniej działały też organizacje terrorystyczne: OAS we Francji, RAF w Niemczech, Czerwone Brygady we Włoszech.

Terroryzm międzynarodowy, zjawisko rozpowszechnione od lat 70., będące efektem rozszerzania się terroryzmu poza granice poszczególnych państw.

Terroryzm międzynarodowy charakteryzuje się: stosowaniem systematycznej przemocy przez państwo lub grupę polityczną przeciwko innemu państwu lub grupie politycznej, sięganiem po wszelkie metody i środki - morderstwa, porwania, środki wybuchowe i trujące, stawianiem sobie za cel wywołanie powszechnego strachu i stanu terroru.

O umiędzynarodowieniu terroryzmu świadczyło też zacieśnianie współpracy i systemu wzajemnych usług przez terrorystów, nieraz o odmiennych orientacjach politycznych i celach, pochodzących z różnych państw. Odbywali oni wspólne szkolenia na wojskowych obozach, tworzyli Międzynarodówki - Czarną (faszystowską) oraz Czerwoną (lewacką i złożoną z nurtu narodowowyzwoleńczego ETA, IRA, Palestyńczyków). Obie te Międzynarodówki współpracowały również ze sobą, a wspólnym elementem była walka z Izraelem. Raport CIA z 1976 wskazywał na powiązania 140 ugrupowań z 50 krajów.

W latach 80. jednym z nowych założeń terrorystów było uderzenie nie tylko w państwa, ale też w struktury międzynarodowe, jak NATO. O ich międzynarodowym charakterze decydował również fakt uzyskania pomocy ze strony niektórych państw, w tym ZSRR i krajów jego bloku, Korei Północnej, Libii, Syrii, Iraku, Algierii. Odpowiedzią na terroryzm międzynarodowy było tworzenie aktów prawnych, obowiązujących większość państw, wspólne akcje ze strony społeczności międzynarodowej, współpraca służb antyterrorystycznych. Działania terrorystów wywołały też państwowy terroryzm wewnętrzny i międzynarodowy, charakteryzujący się równie nielegalnymi i brutalnymi metodami, skierowany przeciw grupom terrorystycznym (np. w krajach Ameryki Łacińskiej: Argentyński Alians Antykomunistyczny, akcja komandosów izraelskich w Ugandzie przeciwko Palestyńczykom, atak lotniczy USA na obiekty wojskowe w Libii, Izraela na siedzibę OWP w Tunezji.

Legalne metody walki z terroryzmem międzynarodowym regulują m.in. Konwencja o zwalczaniu bezprawnych czynów przeciwko bezpieczeństwu lotnictwa cywilnego (1971), Konwencja w sprawie zapobiegania i karania przestępstw przeciwko osobom korzystającym z ochrony międzynarodowej (1973), Konwencja europejska o zwalczaniu terroryzmu (1976).

W 1998 pierwszy pakt przeciwko terrorystom podpisały w Kairze 22 kraje arabskie, zobowiązując się do nieudzielania azylu, jakiejkolwiek pomocy grupom atakującym inne narody arabskie. Była to inicjatywa krajów borykających się z fundamentalizmem islamskim, jednak na wniosek Libanu nie objęto umową terrorystycznych akcji narodowowyzwoleńczych, skierowanych przeciw Izraelowi i jego okupacji ziem arabskich.

1

1

C:\WINDOWS\Pulpit\PLIKI Z OUTLOOKA\historia doktryn.doc

---