MIŁOŚĆ JAKO TEMAT NIE TYLKO W LITERATURZE
ROMANTYCZNEJ
Miłość jest uczuciem towarzyszącym człowiekowi w każdej epoce i pod każdą szerokością geograficzną. Jest pojęciem bardzo trudnym do zdefiniowania. Jest zjawiskiem bardzo różnorodnym możemy przecież mówić o miłości między kobietą a mężczyzną ,o miłości do ojczyzny, do rodziców, macierzyńskiej, ojcowskiej oraz braterskiej.
Miłość w Antyku
W antyku miłości była nieodzownym elementem większości mitów. W antyku możemy wyróżnić miłość braterska w „Antygonie”Sofoklesa. Tytułowa bohaterka poświęcając własne życie, wbrew zakazowi króla Kreona, zgodnie z prawem boskim dokonuje obrzędu pogrzebania zwłok swojego umiłowanego brata Polinejka. Miłość ojcowską: Homer „Iliada"
Priam jest wzorem cnót, pobożności i miłości ojcowskiej.
Księga XXIV Iliady, epopei Homera, przedstawia go jako zbolałego ojca, który po śmierci Hektora, zabitego w pojedynku przez Achillesa, udaje się z okupem do obozu nieprzyjaciół, by błagać Greka o oddanie zwłok syna. Pełen pokory, klęcząc u nóg zabójcy, całując jego ręce, prosi o litość. Wzruszony łzami starca Achilles gości go, oddaje mu ciało Hektora i godzi się na zawarcie jednodniowego rozejmu, by zrozpaczony ojciec mógł wyprawić pogrzeb.
Mit o Orfeuszu i Eurydyce jest przepiękną historią o głębokiej, silniejsze niż śmierć, miłości małżeńskiej. Orfeusz, król Tracji, syn boga rzecznego Ojagrosa i muzy poezji Kaliope, był śpiewakiem i pięknie grał na gitarze. Grą i śpiewem oczarowywał ludzi i naturę. Kiedy zmarła jego żona, Eurydyka, cierpienie jego było tak wielkie, że postanowił zejść po nią do Hadesu. Swoją muzyką oczarował całe podziemie. Charon przewiózł go za darmo na drugi brzeg Styksu, a władca Hadesu zgodził się na powrót Eurydyki na ziemię. Postawił jeden warunek - aż do momentu wyjścia z krainy umarłych Orfeusz nie mógł obejrzeć się, jednak nie wytrzymał i zrobił to, wtedy ona została porwana w głąb Hadesu
Miłość w Biblii
Z biblii największą idee miłości bliźniego głosi oczywiście Chrystus i idea ta należy do Nowego testamentu. Ale i uczucie miedzy kobietą a mężczyzną i inne wymiary miłości pojawiają się w biblii wielokrotnie, a jej poetycka wersje znajdujemy w ”Pieśni nad Pieśniami” ,i w” Hymnie o miłości” św. Pawla.Pieśń nad pieśniami mówi nam o miłości Boga do ludu wybranego. Bóg jest miłością prawdziwą pełną i doskonalą. „Hymn o miłości” św. Pawła jest to wielka pochwała miłości, jej opis a nawet próba definicji. Obok miłości pojawia się wiara i nadzieja. Bez miłości nic nie są warte wszystkie bogactwa, mądrość ,tajemnice i władza. Miłość jest szczera czysta i ufna ,cierpliwa, łaskawa itp. czyli doskonała.
Średniowiecze
W średniowieczu największą miłością jest Bóg. Ale i człowieka człowiekowi kochać wolno. Najsłynniejsza średniowieczna historia miłosna to „Dzieje Tristana i Izoldy ”,są to pieśni liryczne. Uczucie to nie daje się zanalizować. Nie wynika ono z bliższego poznania , wzajemnego podziwu i szacunków bohaterów. Rodzi się po wypiciu przez pomyłkę cudownego napoju miłosnego w czasie podróży, kiedy to Tristan wiezie Izoldę, aby poślubiła jego władcę - króla Marka. Wzajemne pożądanie jest tak wielkie, że Tristan lojalny rycerz, łamie zasadę posłuszeństwa wobec pana i dochodzi do zbliżenia kochanków.
Jak wielka może być miłość do Boga, możemy przekonać się czytając "Legendę o św. Aleksym". Aleksy - bogaty, rzymski książę opuszcza żonę i dom , wyrzeka się majątku, staje się prawdziwym ascetą, bo ponad wszystko stawia miłość do Boga. Modląc się i umartwiając pragnie osiągnąć świętość.
Roland , średniowieczny rycerz gł. bohater "Pieśni o Rolandzie" reprezentuje model miłości do ojczyzny, do króla. Za Francję oddaje życie w walce z Saracenami. Lojalny wobec władcy nawet w beznadziejnej sytuacji walczy, by ratować swój honor, a umierając prosi Boga o przebaczenie za popełnione grzechy.
Miłość w Renesansie
W renesansie miłość to dar Boży. Trzeba z niego korzystać tak samo jak z picia czy jedzenia i cieszyć się ze daje nam tyle radości. Ludzie renesansu patrzyli na miłość przez różowe okulary. Choć zdarzają się tzw. nieszczęśliwi zakochani.
Niewątpliwie jednak najpiękniejszą miłością w historii literatury jest miłość dwojga młodych ludzi z Werony. William Szekspir-„Romeo i Julia”, bo o nich właśnie mowa, wywodzili się z dwóch arystokratycznych, zwaśnionych ze sobą rodów. Gdy młodzi uświadomili sobie łączące ich uczucie ani przez moment nie liczyli na akceptację ich związku. Uczucie jakie zawładnęło dwojgiem kochanków to wręcz symbol wielkiej spontanicznej miłości od pierwszego wejrzenia. Dramat Szekspira opowiada o miłości zdolnej pokonać wszystkie przeciwności losu. Bohaterowie nie obawiają się śmierci, ani braku akceptacji otoczenia. Oboje wybrali śmierć, bo woleli umrzeć niż prowadzić życie bez swojej drugiej połówki. Ta wielka miłość Romea i Julii oraz jej tragiczny finał doprowadzają do pogodzenia się zwaśnionych rodów.
Największym poetyckim dziełem renesansu są „Sonety do Laury” napisał je Francesco Petrarka.
"Sonety do Laury" tematem zbioru wierszy jest miłość poety do kobiety o imieniu Laura. Miłość w tym utworze jest dobrem a zarazem złem. Jest to słodycz jak również gorycz. Jej moc jest ogromna. Obezwładnia siły życiowe człowieka i wolę .Człowiek nie może obronić się przed miłością, jest zdany na pastwę losu. Jest samotny nie wie dokąd zmierza. Jego miłość jest niespełniona ale wciąż żywa, nawet po śmierci.
Miłość w Baroku
W okresie baroku o miłości pisze się często i dużo. Ale w życiu nie odgrywa ona aż takiego znaczenia jak w literaturze. Bo jest marnością- przemija, przynosi ból.
Motyw miłości był jednym z częściej pojawiających się tematów w twórczości barokowej. Nawiązaniem do niego jest sonet Jan . Andrzej. Morsztyn "Cuda miłości". Utwór mówi o cierpieniach, których źródłem jest miłość. Miłość jest, według poety, uczuciem skomplikowanym, co podkreślają zresztą licznie użyte paradoksy. Ostateczne wyrażenie barokowego konceptu (zgodnie z zasadą budowy barokowego utworu) następuje w zakończeniu wiersza. Zawarty jest on w poincie, z której wynika, że źródłem wszelkich cierpień podmiotu lirycznego są piękne oczy dziewczyny przed urokiem których nie sposób się wybronić - nawet chłodny rozum i umysł pozostają bezsilne.
W innym utworze Morsztyna - sonecie "Do trupa" zestawione są obok siebie śmierć i miłość. Miłość bardzo przypomina śmierć, ktoś zakochany jest bardzo podobny do nieboszczyka. Ta sama bladość twarzy ,płomień(świec lub uczucia),ciemność żałoby lub zmysłów ,niewola nieruchomego ciała lub rozumu. Poeta wnioskuje ze nieboszczyk jest w lepszej sytuacji niż zakochany, bo nic nie czuje a miłość jest ogromnym cierpieniem. J. A. Morsztyna można nazwać poetą miłości, choć prócz wierszy miłosnych i erotyków pisał utwory religijne, uprawiał poezję okolicznościowo-towarzyską, zajmował się tłumaczeniami. Tematami jego wierszy miłosnych są uroda i piękno kobiecego ciała, zmienność uosobienia kobiety, zazdrość i cierpienie, które niesie ze sobą miłość. Morsztyn przedstawia miłość zmysłową. Kochanek wylewa potoki łez, cierpi, lecz jest to tylko gra miłosna.
Natomiast Mikołaj Sep Sarzyński o tej sprawie mówi: ”I nie miłować ciężko, i miłować nędzona pociecha” Jest jednak miłość ponad wszystkie uczucia -miłość do Boga-tam bowiem po śmierci wszystko jest do zdobycia a tu na ziemi wszystko do stracenia.
Miłość w Oświeceniu
Miłość w oświeceniu występuje w jednym nurcie-sentymentalizmie. Trochę o miłości pisali tez poeci rokoko, ale oni traktowali ten temat raczej jako flirt, uciechę, rozkosz. Twórcy sentymentalizmu widzieli w niej potężna sile określająca życie ludzkie, uważali że jest podstawa mocnych postaw moralnych i że jest wdzięcznym tematem liryków i sielanek.
Klasycy chcieli miłość i małżeństwo porządkować ideałom społecznym -widać to po losach Walerego i Teresy z „Powrotu posła” Niemcewicza. Jest to przykład miłości szczęśliwej, oboje są partnerami, mają podobne poglądy i zainteresowania. Ich uczucie pokazuje, że w świecie obłudy to miłość ma szczególną wartość.
Miłość w Pozytywizmie
Wątek miłosny odgrywa wielka rolę w utworach historycznych Sienkiewicza. Wielu ludzi jednak nie wierzy w szczerość opisywanych przez autora uczuć. Dzieje się tak być może dlatego, że w każdej powieści wyżej wymienionego pisarza powtarza się fabularny schemat. Otóż wspaniały rycerz zakochuje się pięknej i wspaniałej kobiecie miłością idealną. Tak jest w przypadku Zbyszka z Bogdańca i Danuśki z „Krzyżaków”, Oleńki i Kmicica z „Potopu”, Baśki i Wołodyjowskiego. Czasem jednak pojawiają się problemy w zafascynowaniu drugą osobą. Myślę tutaj o trójkątach miłosnych. Zawsze, lub prawie zawsze, bohaterów próbuje rozdzielić osoba z zewnątrz. Sienkiewicza interesuje jedynie proces kształtowania się miłości, od zauroczenia poprzez chwile tęsknoty, aż do szczęśliwego połączeniu pary kochanków. Zauważmy, że autor powieści historycznych nigdy nie skupia się na pożyciu małżeńskim bohaterów. Doprowadza ich do ślubnego kobierca i tu akcja się kończy.
Uważam, iż miłość bohaterów sienkiewiczowskich jest zbyt wyidealizowana, choć jednocześnie można zaryzykować stwierdzenie, że jest... zwykła
W porównaniu z bohaterami Sienkiewicza trochę bardziej skomplikowane wydają się uczucia bohaterów „Nad Niemnem”. Postaci, które w powieści kochają się, jest naprawdę dużo. Najważniejszymi jednak z nich, moim zdaniem, są Jan i Cecylia. Dzięki ich miłości, dzięki ich poświęceniu, dzięki ich wyjściu poza stereotypy powstał ród Bohatyrowiczów.
Inną ważna personą jest Marta. Kochała Anzelma, jednakże nie zdobyła się na mezalians. Jej postawa ma być przestrogą dla czytelnika. Apelem o wyjście poza stereotypy. Bohaterka ta ukazuje nieszczęście człowieka, który bał się wyjść poza schemat ugruntowany w danej epoce
Jest w „Nad Niemnem” jeszcze jedna postać zasługująca na przywołanie. Myślę oczywiście o Emilii. Wychowana jest ona na romansach czytanych w szkole klasztornej. Marzy o wielkim, romantycznym uczuciu, nie potrafiąc jednocześnie docenić uczucia męża. Jego miłość jest prosta, a Emilia potrzebuje raczej spacerów w świetle księżyca...
Miłość nieszczęśliwa jawi się również w uczuciu Zygmunta i Klotyldy. Klotylda kocha szczerze, oddając się całkowicie wielkiemu uczuciu
Można powiedzieć, że jedyną szczęśliwą parą są Justyna i Janek. Kochają się szczerze, głównie dlatego, że wyszli poza stereotypy. Orzeszkowa w „Nad Niemnem” czasem wychodzi poza utarte relacje.
Prus natomiast w „Lalce” ukazał prawdziwe stadium miłości. Stanisław Wokulski zakochuje się w Izabeli Łęckiej. To uczucie staje się motorem jego działań, gdyż zdaje on sobie sprawę z tego, iż jedynym sposobem zdobycia ukochanej jest zaistnienie w świecie arystokracji. Zaistnieć w nim można jedynie dzięki wielkim pieniądzom, które zdobywa Wokulski dość szybko. Izabela nie przyjmuje go jednak, w wyniku czego Stach próbuje popełnić samobójstwo. Miłość ta przypomina bardzo schemat miłości romantycznej. Prus nie naśmiewa się z tego uczucia. Naśmiewa się z niego raczej Izabela i większość arystokracji. Patrząc na Wokulskiego, widzimy, jak wielki wpływ na jego miłość miał romantyzm. Przypomnijmy sobie fragment, w którym Stanisław rzuca tomikiem wierszy Mickiewicza. Zrzuca on całą winę za swoją źle ulokowaną miłość na utarte przez wieszczów romantycznych schematy uczuć.
W „Zbrodni i karze” Dostojewskiego widzimy miłość pełną poświęcenia. Myślę oczywiście o Sonii, która odważyła się pojechać za Raskolnikowem na Syberię.
Inny model miłości rysuje się w „Ojcu Goriot”. Jest to miłość ojcowska. Pełna poświęceń, może nawet trochę... chora!
Model miłości, jaki prezentuje w „Nad Niemnem” Emilia, podobny jest do losów Pani Bovary. Postać ta rozczytuje się w romansach, szuka idealnego uczucia, nie potrafi zadowolić się kochankiem ani mężem. Stereotypy romantyczne przytłaczają ją. Nie może sobie ona poradzić w świecie tamtych lat. Bohaterka powieści Flauberta, w wyniku niezrozumienia świata, popełnia samobójstwo.
Jak widać, miłość w pozytywizmie była obecna, duży wpływ na nią miał jednak romantyzm. Nie jestem pewna, co miało być zadaniem ukazywania miłości w utworach epoki pozytywizmu. Myślę jednak, iż zabieg ten miał pokazać odchodzącą kulturę i obyczaje. Pokazać miał potrzebę wyjścia poza stereotypy. Wskazać, iż miłość potrafi „dodać skrzydła”, ale również może prowadzić do klęski, jak było w przypadku Wokulskiego i Pani Bovary...
Miłość w Młodej Polsce
O miłości w Młodej Polsce pisał przede wszystkim Kazimierz Tetmajer, dla Tetmajera miłość jest tożsama z erotyzmem, miłosnym spełnieniem. Jest dla poety terenem ucieczki od udręk istnienia, w miłości szuka poeta schronienia przed cierpieniem. Jednak doznanie miłosne przynosi tylko chwilowe ukojenie, gdy mija odurzenie miłosne powraca uczucie pustki. Podmiot liryczny pragnąłby w chwili uniesienia miłosnego umrzeć aby nie powróciła udręka istnienia, apatia, przesyt - "Ja kiedy usta...", "Lubię kiedy kobieta", "Danae Tycjana". Kazimierz Wyka nazwał to pragnienie miłości rozpaczliwym hedonizmem, również miłość jest tematem erotyków B. Leśmiana "W malinowym chruśniaku". Sposób przedstawienia tej tematyki wiąże się z Leśmianowską koncepcją człowieka i natury. Człowiek traktowany jest przez poetę jako cząstka natury, istota biologiczna - jego świat myślowy, wyobraźniowy i psychologiczny związany jest ściśle z cielesnością - z elan vital. Zmysłowe doznanie świata jest w tej poezji najważniejszym doświadczeniem człowieka. Leśmiana nie interesuje człowiek społeczny i historyczny. Człowiek Leśmiana ukazany jest wyłącznie w egzystencji, wśród elementów instynktów - miłości, śmierci, rozrostu i trwania - zniszczenia, nieistnienia. Także erotyki Leśmiana traktują miłość w sposób cielesny, zmysłowy, doznanie głęboko cielesne, zmysłowe.