KRYZYS RODZINY JAKO TEMAT LITERATURY MIĘDZYWOJENNEJ
Maria Kuncewiczowa „Cudzoziemka”
Bohaterką tej powieści psychologicznej jest Róża, kobieta zła, ale o silnej indywidualności twórczej i trudnym charakterze. U kresu życia nie może się pogodzić z tym, że jest stara i niepotrzebna. Zadręcza więc siebie i otoczenie swoimi kompleksami, dziwactwami, despotyzmem i wolą panowania. Z powieści niewiele możemy dowiedzieć się o dzieciństwie i dorastaniu Róży, a to przecież zwykle wtedy rodzi się coś, co powoduje, że człowiek rozwija się prawidłowo lub nie. Żyjąc w przekonaniu, że w młodości spotkała ją krzywda, staje się dla rodziny, męża i dzieci źródłem udręczenia. Gdy w Petersburgu Michał nagle oznajmił jej, że ją opuszcza, że nie jest jej godzien, poczuła się zdradzona i oszukana, niezdolna uwierzyć już w żadne nowe wyznanie miłości. Za tę zdradę, zamiast kochać tych, którzy ją kochają często będzie ich ranić, odtrącać, pogardzać nimi. Ujawni się to stosunkiem do męża- Adama, w myśli zabójstwa syna, w próbie otrucia małej Marty, gdy ta chorowała.
Róża to postać nie tyle skomplikowana, co osobliwa. Stała się postrachem i demonem rodziny, bezwzględnym tyranem, łamiącym bez litości wolę swego męża, syna i córki. Typowy gest psychiczny Róży: ostrym, brutalnym słowem wywołuje burzę- a potem nic nie dostrzega, nie uznaje konsekwencji swojego postępowania. Żądania jej są bezwzględne, nieraz okrutne. Pragnie znaleźć w miłości synowskiej pełny ekwiwalent tamtego utraconego uczucia- oczywiście bezskutecznie. W talencie muzycznym córki szuka zadośćuczynienia za własne zmarnowane zdolności. Bieg lat, żałośnie pustych, nadciągająca groźba starości potęgują jej rozgoryczenie. Staje się coraz bardziej złośliwa i nieszczęśliwa.
Zofia Nałkowska „Granica”
Bohaterem utworu jest Zenon Ziembiewicz. Pochodził on z zubożałej rodziny szlacheckiej, mieszkającej w Boleborzy. Jego ojciec chlubił się swoim szlacheckim pochodzeniem. Zenon przebywał w swoim rodzinnym domu tylko podczas świąt i wakacji, gdyż uczył się w mieście. Nie aprobował klimatu rodzinnego domu, zauważał, że jego rodzice nie tylko nie są ludźmi wykształconymi , ale w dodatku żyją przeszłością i są moralnie zakłamani. Ojciec bowiem często miewał romance z młodymi dziewczętami, służącymi w ich domu. Matka Zenona udawała, że niczego nie zauważa i aprobowała taką sytuację, co budziło w Zenonie pogardę i wstręt. Mając za wzór takiego ojca, Zenon, mając już narzeczoną, sam miał romans z Justyną, nieślubną córką kucharki rodziców. W konsekwencji Justyna zaszła w ciążę, lecz usunęła ją po otrzymaniu przez Zenona pieniędzy. Zenon ożenił się ze swoją narzeczoną, Elżbietą, miał z nią syna. Jednak ich szczęście rodzinne nie trwało długo. Żona dowiedziała się o jego romansie. Zenon został oblany przez Justynę kwasem, tydzień później popełnił samobójstwo.
Witold Gombrowicz „Ferdydurke”
Z kryzysem rodziny spotykamy się w tym utworze w chwili, gdy główny bohater-Józio, znajduje się na stancji u postępowego małżeństwa inżynierów Młodziaków. Młodziakowie stanowią nowoczesne małżeństwo i nieustannie manifestują swoją niezależność wobec wszelkich norm obyczajowych i moralnych, prawideł czy konwenansów. Córka Młodziaków jest niezależną, wyzwoloną seksualnie kobietą. Rodzice entuzjastycznie aprobują i pochwalają jej zachowanie. Matka zachęca ją nawet do nawiązania romansu ze swoim rówieśnikiem, nie wykluczając możliwości urodzenia przez Młodziakównę nieślubnego dziecka.
Maria Dąbrowska „Noce i dnie”
Bohaterowie- Bogumił i Barbara Niechcicowie- prezentują dwie odmienne postawy życiowe, dwie różne osobowości, różni ich od siebie wszystko. Miłość Bogumiła do Barbary jest pięknym uczuciem, mąż traktuje Barbarę jak kobietę z krwi i kości, pomoc i wyrękę w ciężkim codziennym trudzie. Barbara nie darzy Bogumiła silnym uczuciem, jest do niego przyzwyczajona, tęskni wciąż do swej dawnej miłości- Toliboskiego.
Juliusz Kaden-Bandrowski „Generał Barcz”
Utwór jest powieścią polityczną, lecz możemy doszukać się w niej także wątku kryzysu rodziny. Tytułowy bohater odnosi sukcesy na scenie politycznej kraju. Jednak jego małżeństwo jest pomyłką. Jego żona, Jadwiga Barcz, czekała wiernie w Warszawie na męża tułającego się po świecie. On natomiast flirtował z Hanną, nie zważając na uczucia swojej żony. Jadwiga początkowo znosiła zniewagę dość spokojnie. Jednak po awanturze ze Stanisławem w Erneście oblała sobie twarz gorącą masą papierową do wytwarzania lalek. W wyniku poparzeń zmarła po kilku dniach.
Bruno Schulz „Sklepy cynamonowe”
Powieść ukazuje rodzinę z małego miasteczka (ojciec Jakub, syn Józef, starszy syn i matka). Rodzina utrzymuje się z prowadzonego sklepu. Matka nie ma na ojca żadnego wpływu, natomiast on wielką czcią obdarza ich służącą Adelę. Józef wypowiada się o ojcu jako zapracowanym, siedzącym ciągle nad rachunkami człowieku. Kiedy ojciec podupada na zdrowiu, sklepem zajmuje się matka. Jest ona często karcona przez męża na niedbalstwo w prowadzeniu rachunków. W domu przez to są ciągłe kłótnie. Choroba ojca ma podłoże psychiczne. Żyje on we własnym świecie, oderwanym od rzeczywistości. Domownicy przyzwyczajają się do jego dziwactw. W końcu przeprowadza się na poddasze i zaczyna hodować ptaki.
Michał Choromański „Zazdrość i medycyna”
Powieść opowiada o małżeńskiej zazdrości, prowadzącej do zachowań patologicznych, wyzwalającej w człowieku destrukcyjne instynkty.