slowniczek pojęć historycznych


SŁOWNICZEK

ab ovo - (łac. od jajka) zwrot łaciński tłumaczony jako „od początku“

absolutyzm - (z łac. absolutus - nieograniczony) system rządów, powstały w XVII w. we Francji, oddający pełnię niepodzielnej władzy politycznej w ręce monarchy absolutnego, utożsamianego z państwem w myśl zasady Ludwika XIV, że „państwo to ja”; do zadań władcy należało m.in. stanowienie prawa, powoływanie urzędników, dowodzenie armią; doprowadził do ograniczenia tradycyjnych stosunków feudalnych.

absolutyzm oświecony - typ monarchii absolutnej ukształtowanej w II poł. XVIII w., w której władca w podejmowaniu decyzji politycznych miał kierować się rozumem i wiedzą, w myśl zasady „wszystko dla ludu, nic przez lud”; ukształtował się pod wpływem oświecenia; cechami charakterystycznymi były: wprowadzenie reformy administracji, rozwój świeckiej oświaty, wzmocnienie gospodarki, powiększenie armii, podporządkowanie Kościoła państwu; do najbardziej znanych władców absolutnych należeli: król Fryderyk II (Prusy), cesarz Józef II (Austria) i caryca Katarzyna II (Rosja).

aggiornamento - (wł. - wprowadzenie zmian) proces dostosowania Kościoła katolickiego do warunków współczesnego świata; rozpoczęty został przez papieża Jana XXIII, który doprowadził do rozpoczęcia obrad soboru watykańskiego II (1962-1965)

„aksamitna rewolucja” - pokojowy proces przechodzenia od systemu komunistycznego do demokracji w Czechosłowacji w 1989 r., zapoczątkowany przez opozycjonistów sygnatariuszy „Karty 77”, na czele z Vaclavem Havlem.

Akt Supremacji - dokument uchwalony przez angielski parlament w 1534 r., na mocy którego król Henryk VIII uzyskiwał zwierzchnictwo nad Kościołem w swoim państwie i stał się głową Kościoła anglikańskiego

Albion - nazwa Wysp Brytyjskich, używana w starożytności w tekstach greckich i rzymskich

alea iacta est - (łac. - kośćizostały rzucone) słowa wypowiedziane przez Juliusza Cezara w 49 r. p.n.e., kiedy podjął nieodwracalną decyzję o przekroczeniu rzeki Rubikon i rozpoczęciu walki o władzę w państwie rzymskim

alodium - ziemia posiadana przez wasala i będąca w przeciwieństwie do innych lenn całkowicie jego własnością

anatema - (gr. - przekleństwo) klątwa rzucana przez papieża na osobę sprzeciwiającą się postanowieniom Kościoła lub na zyznawców określonej herezji [ekskomunika]

ancien règime - (fr. - stary porządek) 1. określenie całokształtu stosunków społeczno-politycznych doby monarchii absolutnej we Francji sprzed wybuchu Wielkiej Rewolucji Francuskiej (1789 r.); 2. określenie europejskich państw feudalnych o monarchicznym systemie władzy

annały - staropolskie określenie źródeł pisanyc, tj. roczników i kronik

annaty -(łac. - roczna opłata) danina roczna składana papieżowi przez duchownych, którzy objęli określone funkcje kościelne i związane z nimi dobra ziemskie

apasz - inaczej opryszek; przedstawiciel świata przestępczego w dawnej Francji

apokryf - (gr. Apokryphos - ukryty) tekst o tematyce biblijnej, który nie został włączony do kanonu Biblii uznawanego przez Kościół katolicki; do najbardziej znanych należą m.in. Księga Tobiasza, Księga Judyty, Księga Mądrości

apostazja - (gr. - odstępstwo) odejście człowieka od dotychczas wyznawanej wiary lub przekonań i związane z tym przyjęcie nowej religii, np. oderjście od chrześcijaństwa cesarza rzymskiego Juliana Apostaty

apoteoza - (gr. -ubóstwianie) urzędowe uznanie konkretnej osoby za Boga, np. wielu cesarzy rzymskich

autarkia - typ gospodarki typowej dla państwa feudalnego, polegającej na samowystarczalności ekonomicznej całego państwa lub majątku feudała

ave, Caesar, morituri te salutant - (łac. - witaj, cesarzu, pozdrawiają cię idący na śmierć) słowa wypowiadane przez gladiatorów zmierzających na arenę, gdzie mieli stoczyć walkę

Bikini - atol w Archipelagu Marshalla na Pacyfiku, na którym doszło do pierwszego próbnego wybuchu bomby jądrowej 1 VII 1946 r.

Bucefał - (gr. - bykogłowy) ulubiony koń [ogier tesalski] Aleksandra Macedońskiego

całopalenie - rodzaj ofiary składanej bogom, polegającejna spaleniu ofiarowanych darów

cech - (niem. - stowarzyszenie) organizacjaskupiająca rzemieślników średniowiecznego miasta, zazwyczaj reprezentujących jedno rzemiosło (czasami kilka pokrewnych zawodów); ich głównym celembyła obrona własnych interesów gospodarczych oraz praw członków danego cechu; ponadto organizował swoim członkom życie religijne, towarzysko-kulturalne, pomoc socjalną.

chanson de geste - w średniowiecznej Francji poemat epicki opiewający bohaterskie czyny rycerstwa lub fikcyjnych postaci; najbardziej znanym przykładem jest „Pieśń o Rolandzie”

chrobry - staropolskie określenie osoby dzielnej, odwarznej i słynnej z bochaterskich czynów

chronograf - kronikarz zajmujący się w starożytności i w średniowieczu spisywaniem dziejów

cogito ergo sum - (łac. myślę, więc jestem) najbardziej znana sentencja Kartezjusza

cuius regio eius religio - (łac. - czyj kraj, tego religia) zasada wprowadzona po pokoju augsburskim w 1555 r., w myśl której władca decydował, jaka religia będzie panującą w jego państwie

Czarna Ręka - potoczna nazwa serbskiej organizacji terrorystycznej „Zjednoczenie albo Śmierć”, doprowadziła do zamachu na arcyksięcia Franciszka Ferdynanda w 1914 r.

„czarna śmierć” - określenie wielkiej epidemii dżumy w średniowiecznej Europie w latach 1348 - 1359; jej źródło było w Lewancie, a dotarła do Europy w wyniku kontaktów handlowych (chorobę przeniosły zarażone szczury znajdujące się na pokładach statków); w efekcie jej rozszerzenia śmierć poniosła 1/3 mieszkańców Europy, ponadtoprzyczyniła się do upadku gospodarki rolnej i kryzysu w handlu

defenestracja praska - wypchnięcie przez okno zamku na Hradczanach w Pradze 23 V 1618 r. Dwóch namiestników cesarza MikołajaI przez delegację stanów czeskich, domagających się przestrzegania praw dla protestantów; była bezpośrednią przyczyną wybuchu wojny trzydziestoletniej (1618-1648)

deifikacja - uznanie człowieka lub przedmiotu za bóstwo; powszechna była w cesarstwie rzymskim, gdzie poszczególnych cesarzy uznawano za bogów

dekompozycja - publicystyczne określenie rozbicia obozu piłsudczyków, jaki nastąpił pośmierci Józefa Piłsudskiego w 1935 r.; jej efektem było rozpoczęcie walki o władzę w II Rzeczypospolitej mięgzy: „grupą pułkowników” (na czele z Walerym Sławkiem), „grupą zamkową” (skupioną wokół prezydenta Ignacego Mościckiego), grupą GISZ-u” (na czele z marszałkiem Edwardem Rydzem-Śmigłym) oraz „grupą ulica Wierzbowa” (której liderował minister spraw zagranicznych Józef Beck)

demagog - (gr. - przewódca ludu) polityk w starożytnej Grecji, który dzięki swym umiejętnością krasomówczym zjednywał sobie poparcie ludu i obejmował ważne funkcje polityczne

diablerie - (fr. - diabelstwo) motyw ikonograficzny, typowy dla średniowiecza, przedstawiający fantastyczne sceny z udziałem demonów; były charakterystyczne dla malarstwa Hieronima Boscha

diadochowie - (gr. Diadochos - następca) dowódcy armii Aleksandra Macedońskiego, którzy po jego śmierci w 323 r. P.n.e. podzielili imperium macedońskie między wodzów i współpracowników Aleksandra: Eumenesa, Antypatera, Antygona Jednookiego, Kassandra, Ptolemeusza, Lizymacha, Seleukosa i Perdikkasa; w wyniku walk pomiędzy spadkobiercami Aleksandra doszło do utworzenia trzech wielkich monarchii hellenistycznych: państwa Ptolemeuszy (Egipt), państwa Seleucydów (Persja) i państwa Antygonidów (Macedonia i Grecja)

Dictatus papae - program reformy Kościoła katolickiego przedstawiony w 1075 r. Przez papieża Grzegorza VII (1073-1085); zakładał on podporządkowanie cesarza władzy papieskiej, czyli papocezaryzm

dziady - obrzęd pogański praktykowany u Słowian (choć kultywowany także po zakończeniu chrystianizacji), polegający na urządzaniu wystawnej uczty ku czci przodków na terenie cmentarza

egalitaryzm - pogląd, według którego wszyscy ludzie są równi i jako tacy winni mieć takie same prawa polityczne, społeczne, ekonomiczne, które doprowadziłyby do wyrównania różnic między poszczególnymi grupami społecznymi; był sztandarowym hasłem Wielkiej Rewolucji Francuskiej ( wolność - równość - braterstwo)

egzegeza - czynność związana ze studiami biblistycznymi, polegająca na wyjaśnianiu treści Biblii oraz opracowywaniu do niej komentarzy naukowych

Eldorado - (z hiszp. el dorado hombre - pozłocony człowiek) legendarna kraina zasobna w złoto, poszukiwana bezskutecznie przez hiszpańskich konkwistadorów

epolet - naramiennik naszywany na mundur, często ozdabiane złotymi lub srebrnymi frędzlami

errare humanum est - (łac. - błądzić jest rzeczą ludzką) sentencja autorstwa Seneki Starszego

et tu, Brute, contra me? - łac. I ty, Brutusie, przeciwko mnie?

exodus - (gr. - wyjście) opuszczenie określonego obszaru przez jakiś lud pod wpływem silnego bodźca, np. wyjście Żydów z Egiptu z powodu brutalnego traktowania ich przez Egipcjan

fideizm - (z łac. fides - wiara) światopogląd religijny uznający prymat wiary nad rozumem i nauką.

Fin de siècle - (fr. - koniec wieku) tendencje dekadenckie w życiu społecznym, kulturze i literaturze końca XIX w.

fronda - opozycja funkcjonująca w ramach określonego stronnictwa lub partii politycznej

geocentryzm - inaczej teoria geocentryczna; dawna teoria głosząca istnienie nieruchomej Ziemi, znajdującej się w centrum, wokół której krążą inne planety, w tym Słońce; jej twórcą był starożytny naukowiec astronom, Ptolemeusz Klaudiusz

giaur - (tur. - niewierny) pogardliwa nazwa wszystkich chrześcijan, stosowana przez wyznawców islamu

glebae adscripti - (łac. - przypisani do ziemi) poddani chłopi pańszczyźniani, którzy bez zgody swojego pana nie mogli opuścić uprawianej ziemi

grażdanka - modyfikacja alfabetu, znanego jako cyrylica, wprowadzona w Rosji w XVIII w. (obowiązuje do dziś)

hadżdż - Czarnu Kamień; otoczony kultem kamień w świątyni Kaaba, będącej celem pielgrzymek muzułmanów

hanza - (niem. - stowarzyszenie) związek miast w średniowiecznej Europie, mającej na celu uzyskanie przywilejów handlowych; największe znaczenie odegrała w XIII-XVI w. Tzw. Hanza niemiecka, w której zasięgu były również takie miasta jak: Szczecin, Kołobrzeg, Słupsk, Elbląg, Gdańsk, Wrocław, Płock i inne

heliocentryzm - teoria astronomiczna, według której Słońce jest usytułowane w centrum Układu Słonecznego, zaś wszelkie inne planety, wraz z Ziemią, krążą wokół niego; głównym twórcą tej teorii był Mikołaj Kopernik

hiszpanka - potoczna nazwa epidemii grypy, która przyniosła śmierć kilku milionom ludzi w Europie w latach 1917-1918

„imperium zła” - określenie Związku Radzieckiego zastosowane przez prezydenta USA Ronalda Reagana w końcowej fazie „zimnej wojny”

indeks ksiąg zakazanych - wykaz ksiąg zakazanych (Index Librorum Prohibitorum), utworzony przez Kościół katolicki w dobie kontrreformacji, w którym umieszczano dzieła naukowe i teologiczne niezgodne z nauczaniem Kościoła

iperyt - bojowy gaz musztardowy, zastosowany na poluwalki przez Niemców w czasie I wojny światowej pod miejscowością Ypres (Belgia) w dniu 12 VII 1917 r.

kartel - związek przedsiębiorstw utworzonych w celu osiągania wysokich zysków, m.in. przez ustalenie przez producentów jednolitej ceny produktu, podziału rynków zbytu

katafalk - specjalne podwyższenie, używane w czasie nabożeństw żałobnych, na którym ustawiana jest trumna ze zwłokami

Klio - W grecko-rzymskiej mitologii muza historii

konfident - (łac. - zaufany) tajny współpracownik (agent) wywiadu określonego kraju lub policji, będący stałym źródłem informacji

kontusz - wierzchni strój noszony przez szlachtę polską, sięgający ziemi, zapinany od przodu i z rozciętymi rękawami

kreacjonizm - (z. łac. creatio - tworzenie) pogląd filozoficzno-religijny, według którego powstanie człowieka uwarunkowane jest wolą Boga, który jest stwórcą duszy ludzkiej

la belle epoque - (fr. - piękna epoka) nazwa przełomu kulturalnego, jaki nastąpił w Europie pod koniec XIX i napocz. XX w.

latopis - (ros. - rocznik) kronika spisywana w dawnej Rusi w XI-XV w., będąca głównym źródłem historycznym do badań dziejów tego kraju

Lebensraum - niem. przestrzeń życiowa

Lewant - (wł. - wschód) kraje położone na wschód od Europy, głównie państwa Bliskiego Wschodu, z którymi państwa europejskie prowadziły tzw. handel lewantyński

marchia - przygraniczne zgrupowanie kilku hrabstw utworzonych w czasach średniowiecza (np.. Marchia Brandenburska), na czele których stał margrabia

manumissio - w starożytnym Rzymie wyzwolenie niewolnika przez jego pana

Mazurek Dąbrowskiego - inaczej Pieśń Legionów Polskich we Włoszech; pieśń powstała w 1797 r.; aytorem tekstu był Józef Wybicki, zaś muzyka oparta była na tradycyjnej melodi ludowej (mazurek); w 1927 r. stał się polskim hymnem narodowym

metresa - dawniej kochanka króla lub możnowładcy

minaret - (arab. - miejsce, skąd pada światło) wieża usytuowana w pobliżu meczetu lub madrasy, z której muezin wzywa pobożnych muzułmanów na modlitwę

mojra - los, przeznaczenie, fatum wpływające na losy człowieka

neofita - (łac. - nowo nawrócony) człowiek przyjmujący nową wiarę, zwłaszcza chrześcijańską

nobilitacja - (łac. - uszlachcenie) procedura prawna polegająca na przyznaniu szlachectwa osobie, która do tej pory przebywała poza tym stanem społecznym; wraz z jej nadaniem określonej osobie nadawano herb; w Polsce prawo do jej przyznawania miał król

ochlokracja - (gr. - władza motłochu) zwyrodniała forma demokracji w niekturych państwach starożytnej Grecji; rządy były tam sprawowane przez prostych ludzi, nieprzygotowanych do pełnienia funkcji publicznych

opole - 1. związek terytorialny charakterystyczny dla rozwoju państwowości u Słowian, w którym kilka rodów (rodzin) wspólnie użytkowało ziemię; 2. jednostka podziału terytorialnego w Polsce w okresie Sredniowiecza

Ossolineum - księgozbiór utworzony przez Maksymiliana Ossolińskiego w 1817 r. we Lwowie; na jego powstanie przeznaczył on własne środki finansowe; obecnie funkcjonuje jako Zakład Narodowy im. Ossolińskich, pełniący rolę biblioteki i wydawnictwa naukowego

panteizm - pogląd filozoficzny utożsamiający bóstwo z całą przyrodą

pardon - dawny zwyczaj wojskowy polegający na darowaniu życia przeciwnikowi na polu bitwy

Paris vaut bien messe - (fr. - Paryż wart jest mszy) wypowiedź przypisywana królowi Francji Henruykowi IV, kiedy przechodził na katolicyzm

pastorał - symboliczna oznaka władzy biskupa i opata, w postaci długiej laski, zakończonej bogato zdobioną spiralą

peregrynacje - inaczej pielgrzymki; podruże o charakterze religijnym do określonych miejsc świętych, np. do Jerozolimy, Częstochowy, Fatimy

pikielhauba - hełm pruski

płacidło - środek płatniczy poprzedzający wprowadzenie monet, stosowany w gospodarce wczesnośredniowiecznych państw; za towary płacono m.in. kawałkami płótna, wyprawionymi skórkami zwierzęcymi, siekierkami itd.

poterna - podziemne chodniki służące do komunikacji w obrębie fortyfikacji

pręgierz - słup przeznaczony do wymierzania kary przestępcom w dawnych miastach

primogenitura - (łac. - pierworództwo) zasada prawna przyznająca pierwszeństwo w dziedziczeniu władzy lub majątku najstarszemu potomkowi w linii prostej

relief - inaczej płaskorzeźba; kompozycja rzeźbiarska umieszczona na elewacji budynku, wykonywana zazwyczaj techniką rzeźbiarską lub odlewniczą

repatriacja - łac. - powrót do ojczyzny

ryngraf - wypukła blacha z wytłoczonym na niej herbem lub wizerunkiem Matki Boskiej; w średniowieczu noszone były na szyi przez rycerzy

seniorat - zasada wprowadzona przez Bolesława Krzywoustego, według której panującym (seniorem) miał być każdorazowo najstarszy przedstawiciel Piastów

symonia - inaczej świętokupstwo; kupowanie ważnych urzędów kościelnych i godności w Kościele katolickim za określoną sumę pieniędzy

szafot - drewniane podwyższenie, na którym kat miejski wykonywał egzekucje skazańców

Szczerbiec - miecz koronacyjny polskich królów, stosowany od 1320 r., tj. od koronacji Władysława Łokietka

Szoah - (hebr. - zagłada) używane przez Żydów określenie zagłady narodu żydowskiego, traktujące ją w kategoriach religijnych

włóka - dawna miara powierzchni odpowiadająca 18 ha

zek - potoczne określenie więźnia w sowieckim łagrze

żupy - kopalnie w okresie staropolskim zajmujące się wydobywaniem soli oraz srebra i ołowiu

7



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
SŁOWNICZEK POJĘĆ HISTORYCZNYCH
SŁOWNICZEK POJĘĆ HISTORYCZNYCH
słownik pojęć historycznych
slownik pojec historycnych klasa 4
SŁOWNICZEK POJĘĆ HISTORYCZNYCH
Słownik pojęć związanych z informatyzacją firmy, Informatyka -all, INFORMATYKA-all
(Slownik pojec)id 1404 Nieznany (2)
Słowniczek pojęć, POLONISTYKA, Metodologia badań literackich
Kasyna online slownik pojec
Słowniczek pojęć fryzjerskich
Słowniczek pojęć masażu
genetyka słownik pojęć
Słowniczek pojęć
słownik pojęć MAKROSOCJOLOGIA
Słownik pojęć fryzjerskich
Filozofia SŁOWNIK POJĘĆ
wos słownik pojęć, wos-maly slownik
Słowniki Mining History hasła
slownik pojec

więcej podobnych podstron