Trzy sposoby rozumienia pojęć

Wyróżnia się trzy sposoby rozumienia pojęć: klasyczny, probabilistyczny i egzemplarzowy. Najstarszy - klasyczny - zakłada, że pojęcie jest reprezentacją klasy, która obejmuje wszystkie istotne właściwości tej klasy, a więc jej cechy wspólne. Ponieważ granice między pojęciami są ostre, wyszczególnione istotne właściwości stają się cechami definicyjnymi pojęcia. Takie, silnie semantyczne, podejście implikuje możliwość praktycznego, jednoznacznego zdefiniowania każdego pojęcia. Gdyby przyjąć takie założenie, to w niektórych przypadkach drobiazgowe katalogowanie właściwości doprowadziłoby do utworzenia zupełnie niepotrzebnych i niezrozumiałych konstruktów czysto teoretycznych, ponieważ ludzie posługują się pojęciami i kategoriami niekoniecznie znając ich kryteria. Pogląd probabilistyczny uwzględnia nieostrość granic niektórych pojęć, która wynika z natury języka naturalnego. Niezmiernie trudno jest bowiem wskazać cechy definicyjne niektórych, potocznie uważanych za proste i podstawowe, pojęć. Ponadto rozumienie niektórych pojęć zależy od kontekstu, w którym się one pojawiają, co znacznie utrudnia utworzenie katalogu cech definicyjnych. Omawiany pogląd zakłada brak cech koniecznych i wystarczających do opisu danego pojęcia. Nawet w naukach ścisłych pojawiają się pojęcia, co do których wciąż trwają spory dotyczące ich natury, co nie decyduje przecież o braku pewnej reprezentacji poznawczej sprawiającego problemy pojęcia. Z tego powodu teoretycy podejścia probabilistycznego uznają za główną zasadę to, aby pojęcie było sumarycznym opisem pewnej klasy. Pojęcie w myśl tego podejścia jest wypadkową nadawanych mu znaczeń. Najbardziej typowy egzemplarz z kategorii staje się prototypem pojęcia. W umyśle pozostaje pewien abstrakt z obiektów oczyszczonych z cech odstających od średniej. Takie stwierdzenie może być mylące, bowiem prototyp w świecie rzeczywistym nie musi wcale wskazywać typowości w danej kategorii. Problem ten zdaje się dobrze wyjaśniać podejście egzemplarzowe wskazujące na rolę indywidualnego doświadczenia w kreowaniu pojęć. Identyfikacja obiektu polega na jego porównaniu do przechowywanych w pamięci egzemplarzy obiektów. Nie porównuje się więc do uśrednionego prototypu, lecz do jednostek, z którymi się już zetknęło. Zwolennicy takiego podejścia uznają, że bardzo ważne jest to, który egzemplarz poznany był najpierw (efekt pierwszeństwa), ponieważ on najmocniej determinuje odbiór obiektu. Mocną stroną tego podejścia jest także niezależne od kontekstu wyjaśnianie procesu tworzenia pojęć bez odwoływania się do złożonych i nie zawsze jasnych procesów poznawczych i zachowywanie całej informacji o obiektach, bez odcinania od nich informacji nietypowych dla większości obiektów z danej kategorii. To samo może być słabością, gdy człowieka potraktuje się jako zbieracza informacji bez zdolności do abstrakcji, oraz utworzy się bezsensowne kategorie.