POMIAR I OBSERWACJA TĘTNA
TĘTNO
Spowodowane przez skurcz serca wyczuwalne uderzenie o ścianę naczynia fali krwi, która przepłynęła przez układ tętniczy.
Tętno wyczuwa się tam, gdzie tętnice przebiegają powierzchownie i gdzie można docisnąć je do twardych struktur tkankowych.
Pomiaru tętna dokonujemy w celu wykrycia zaburzeń w zakresie liczby (częstości), napięcia (siły), miarowości (rytmu) tętna.
Pomiar tętna
Polega na ocenie falistego ruchu tętnic powstającego zależnie od skurczów serca i elastyczności ścian naczynia.
Jest badaniem diagnostycznym, którego celem jest wykrycie zaburzeń w zakresie liczby (częstotliwości), rytmu (miarowości) i napięcia (siły) tętna.
METODY BADANIA TĘTNA
Metoda palpacyjna
Za pomocą stetoskopu osłuchując czynność serca
Po podłączeniu chorego do aparatury monitorującej, np. do kardiomonitora
MIEJSCA BADANIA TĘTNA
Typowym miejscem badania tętna jest tętnica promieniowa
W stanach nagłych tętno bada się na dużych tętnicach
Szyjnej
Udowej
Ramiennej
Nad koniuszkiem serca
W zaburzeniach krążenia obwodowego tętno bada się na tętnicach:
Grzbietowej stopy
Podkolanowej
Piszczelowej tylnej
Pomiar tętna na tętnicy
Promieniowej- w linii kciuka, 2 cm poniżej kłębu kciuka
Szyjnej- wzdłuż przyśrodkowej krawędzi mięśnia mostkowo- obojczykowo-sutkowego, opuszkami palców 2,3,4 uciska się lekko ku grzbietowi okolicę leżącą w dolnej części szyi
Udowa- punkt poniżej więzadła pachwinowego, w połowie odległości pomiędzy kolcem biodrowym przednim a spojeniem łonowym
Podkolanowa- zgięcie kończyny w stawie kolanowym, mocne uciśnięcie w punkcie leżącym nieco w bok od linii pośrodkowej dołu podkolanowego
Grzbietowa stopy- okolica nieco w bok od ścięgna prostownika palucha
Piszczelowa tylna- linia nieco niżej od przyśrodkowej kostki
Koniuszek serca- przy tętnie niemiarowym należy przez 1 minutę jednocześnie słuchać czynności serca w miejscu uderzenia koniuszkowego serca i badać tętno na wybranej tętnicy obwodowej w celu wykrycia deficytu tętna (częstość tętna mniejsza niż liczona w tym samym czasie akcja serca)
WARTOŚCI PRAWIDŁOWE TĘTNA
Prawidłowe tętno charakteryzuje siła i miarowość, czyli wszystkie uderzenia mają jednakową siłę, a przerwy między nimi są równe. Napięcie prawidłowe jest wtedy, gdy puls w naczyniu tętniczym jest dobrze wyczuwalny, przy czym tętnica jest elastyczna.
CZYNNIKI POWODUJĄCE WAROST TĘTNA
FIZJOLOGICZNIE
Wiek
Stany emocjonalne
Wysiłek fizyczny
Spożycie alkoholu, nikotyny u ludzi młodych
PATOLOGICZNIE
Choroby gorączkowe (wzrost temperatury o 1 stopień Celsjusza odpowiada wzrostowi tętna o 10-20 uderzeń na minutę)
Choroby serca (niewydolność krążenia)
Hipowolemia (utrata krwi, odwodnienie)
Histeria
Choroby przebiegające ze zwiększeniem przemiany materii
CZYNNIKI WPŁYWAJĄCE NA ZWOLNIENIE TĘTNA
FIZJOLOGICZNIE
Sen
Pozycja leżąca
U sportowców
PATOLOGICZNIE
Wzmożone ciśnienie śródczaszkowe
Zatrucia pochodzenia wewnętrznego (mocznica)
Zatrucia pochodzenia zewnętrznego (grzyby)
Hipotermia (obniżenie centralnej temp. ciała)
CZYNNIKI WYWOŁUJĄCE NIEMIAROWOŚĆ TĘTNA
Przyspieszenie lub zwolnienie oddychania
Zmęczenie, nadużywanie kawy, alkoholu
Uszkodzenie mięśnia sercowego
Napięcie tętna uwarunkowane jest stanem naczyń krwionośnych i ilością krążącej krwi.
BŁĘDY TECHNICZNE PODCZAS POMIARU
Niewłaściwe ułożenie opuszek palców nad tętnicą
Wyczucie własnego tętna przez osobę badającą
Krótki czas badania, nie pozwalający na wykrycie niemiarowości
Niedokładne określenie czasu pomiaru
OCENA TĘTNA
Szybkość tętna mierzymy przez 15 sekund, uzyskany w ten sposób wynik mnożymy przez cztery.
Zwolnienie czynności serca poniżej 60 uderzeń/min. to bradykardia, a przyspieszenie czynności serca powyżej 100 uderzeń/min. to tachykardia.
OCENA TĘTNA
Tętno prawidłowe- jest miarowe co oznacza, że wszystkie uderzenia mają jednakową siłę, przerwy między uderzeniami też są równe.
OCENA TĘTNA
Aby ocenić miarowość tętna, wskazane jest badanie przez 1 minutę.
Ocena miarowości tętna:
Arytmia- tętno niemiarowe.
Tachyarytmia- tętno przyspieszone i niemiarowe
Bradyarytmia- tętno zwolnione i niemiarowe
Częstoskurcz napadowy- przyspieszenie czynności pracy serca powyżej 160 uderzeń/minutę, z reguły rozpoczyna się nagle, trwa od kilku minut do kilku dni i nagle ustępuje
Niemiarowość ekstrasystoliczna (skurcze dodatkowe)- polega na dodatkowym skurczu serca, zanim skończy się faza rozkurczu; może powtarzać się np. po każdym drugim skurczu serca jako tętno bliźniacze w zatruciu naparstnicą; skurcze dodatkowe mogą też pojawiać się nieregularnie
Niemiarowość całkowita- jest niemiarowym pojawieniem się fali tętna. Wyczuwa się uderzenia o bardzo nierównej sile i w różnych odstępach czasu. Prawie zawsze świadczy o uszkodzeniu mięśnia sercowego.
Deficyt tętna- częstość tętna w czasie 1 minuty jest mniejsza niż liczona w tym czasie częstość pracy serca, co wynika z braku efektu mechanicznego niektórych skurczów w migotaniu przedsionków, w dodatkowych pobudzeniach komorowych
Tętno wypadające- regularne wypadanie jednego uderzenia tętna, np. co 4 lub 5 skurczów serca, występuje po zmęczeniu, nadużyciu kawy, nikotyny, alkoholu
Niemiarowość oddechowa- polega na okresowym przyspieszaniu i zwalnianiu akcji serca zależnie od wdechu i wydechu. Przy wstrzymaniu oddechu niemiarowość znika. Nie jest objawem patologicznym.
Ocena tętna- częstotliwość
Tachykardia- przyspieszenie czynności serca u osoby dorosłej powyżej 100 uderzeń/ minutę (gorączka, krwotok, odwodnienie, niewydolność krążenia, nadczynność tarczycy)
Bradykardia- zwolnienie czynności serca u osoby dorosłej poniżej 60 udzerzeń/ minutę (niedoczynność tarczycy, mocznica, zatrucie grzybami, guzy mózgu, hipotermia, w czasie działania leków np. preparatów naparstnicy
Ocena tętna- amplitudy (czasu trwania fali skurczowej serca)
Tętno twarde, drutowate- wyczuwa się mocno pod palcami (nadciśnienie tętnicze, miażdżyca)
Tętno chybkie i duże- charakteryzuje się bardzo krótkim okresem wyczuwalności pod palcami, pojawia się przy dużej różnicy między ciśnieniem skurczowym a rozkurczowym (niedomykalność zastawki aorty)
Tętno małe i leniwe- charakteryzuje się małą amplitudą, najlepiej oceniać je na tętnicy szyjnej (zwężenie zastawki aorty)
Tętno nitkowate- jest szybkie, słabo wypełnione, słabo napięte, ledwo wyczuwalne pod palcami (wstrząs, tamponada serca)
Tętno hipokinetyczne- ma małą amplitudę, choć może narastać szybko, związane jest ze zmniejszoną objętością wyrzutową lewej komory, upośledzeniem odpływu z lewej komory, wzrostem oporu naczyniowego obwodowego (niewydolność serca)
Tętno hiperkinetyczne- związane ze zwiększonym rzutem serca przy zmniejszonym oporze naczyń obwodowych (niedomykalność zastawki aorty)
OCENA TĘTNA
Innomiarowość- polega na dodatkowym skurczu serca, zanim skończy się faza rozkurczu. \uderzenie dodatkowe może pojawiać się co kilka uderzeń.
Skurcze dodatkowe mogą pojawiać się nieregularnie i być spowodowane uszkodzeniem mięśnia sercowego jak i nadmierną pobudliwością u ludzi z „nerwicami”
Wskazania do pomiaru
U każdego chorego hospitalizowanego, dwa razy dziennie, równocześnie z pomiarem temperatury.
W przypadku zmiany stanu chorego, np. wystąpienia zaburzeń krążeniowo- oddechowych.
Przed podaniem niektórych leków, np. glikozydów nasercowych.
Kto może dokonać pomiaru?
Lekarz
Pielęgniarka
Położna
Ratownik medyczny
Opiekun medyczny
Każdy pacjent po odpowiednim przeszkoleniu
POMIAR TĘTNA
Czynności przygotowawcze
Dokonującego pomiaru (umycie rąk, ustalenie wskazań do wykonania pomiaru)
Przygotowanie sprzętu i otoczenia (zegarek z sekundnikiem lub stoper, słuchawki lekarskie, zapewnienie ciszy na sali)
Przygotowanie pacjenta (poinformowanie o sposobie pomiaru, uzyskanie zgody, zapewnienie pacjentowi wygodnej pozycji, zalecenie odpoczynku przed badaniem)
POMIAR TĘTNA
Czynności właściwe
Opuszkami palców 2,3,4 lekkie uciskanie na tętnicę
Kciuk badającego poza polem badanej tętnicy
Jeżeli tętno jest dobrze wyczuwalne i miarowe, liczenie uderzeń przez 15 sekund i mnożenie wyniku przez 4
Jeżeli wykryto zaburzenie rytmu, należy liczyć uderzenia serca przez minutę
Określenie szybkości, napięcia i ewentualnego typu niemiarowości
Osłuchiwanie czynności serca słuchawką w miejscu uderzenia koniuszkowego serca, tj. V przestrzeń międzyżebrowa w linii środkowoobojczykowej lewej z jednoczesnym badaniem tętna na wybranej tętnicy obwodowej w celu wykrycia deficytu tętna
POMIAR TĘTNA
Czynności końcowe
Odkażenie lejka lub membrany stetoskopu
Higieniczne mycie rąk
Udokumentowanie wyniku pomiaru
Zgłoszenie wykrytych nieprawidłowości
czynności
Ustalenie wskazań do wykonania pomiaru
Poinformowanie o celu i przebiegu badania
Poinformowanie pacjenta o konieczności odpoczynku przez 15 minut po wysiłku lub przeżyciach emocjonalnych, o unikaniu przed pomiarem tętna spożycia alkoholu i palenia papierosów
Zapewnienie ciszy w czasie pomiaru
Higieniczne umycie rąk i założenie rękawiczek jednorazowego użytku
Ułożenie chorego w pozycji siedzącej lub leżącej
Przeprowadzenie pierwszego badania tętna na prawym i lewym przedramieniu
Przeprowadzenie, jeśli to możliwe, pomiaru tętna w tym samym czasie
Położenie palców:
2- wskazującego
3- środkowego
4- serdecznego
Prawej ręki na tętnicy i po jej wyczuciu lekki uciśnięcie równolegle do jej przebiegu poniżej kości (mięśnia)
Policzenie liczby uderzeń tętna przez 15 sekund oraz zaobserwowanie pozostałych cech tętna; pomnożenie uzyskanej liczby tętna przez cztery
Higieniczne umycie rąk
Dezynfekcja lejka lub membrany stetoskopu
Zapisanie wyniku pomiaru w dokumentacji chorego
Zgłoszenie odchyleń od normy