HISTORIA ARCHEO C.D.

ARTUR EWANS - (1851-41), prowadził wykopaliska w Knossos na Krecie., Znalazł zabytki z tekstami zapisanymi pismem hieroglificznym oraz linearnym A i B.

MICHAEL VENTRIS - brytyjski architekt, odczytał sylabiczne pismo linearne B. Zastosował metody wypracowane przez kryptografię wojskową. Wyniki opublikował w 1953r.

SPYRIDON MRINATES - rozpoczął w 1967 r badania wykopaliskowe w Akrotiri na wyspie Therze (odkryto miasto zasypane wulkanicznym popiołem).

HOWARD CARTER - ( 1874-1939) - odkrył grobowiec Tutanchamona (1922).

HUGO WINCLER - w 1906 r rozpoczął wykopaliska w Bogazkoy - dawnej stolicy państwa Hetytów, Hottusa.

BEDRICH HROZNY - (1879-1952) - czesk uczony opublikował wyniki swoich prac poświęconych odczytywaniu języka hetyckiego.

CHARLES L. WOOLEY- (1880-1960) - kierował badaniami wykopaliskowymi w Ur.

LOUIS I MARY LEAKEY - badania w wąwozie Olduvai na wschodniej Afryce. Odkryli szczątki australopiteka i prymitywne narzędzia kamienne.

MORTIMER WHEELER - (1890-1976) - prowadził wykopaliska na ternie Wielkiej Brytanii i w Indiach - (stanowisko Harappa). Zwrócił uwagę na konieczność postrzegania źródeł archeologicznych zarówno w układach pionowych jak i poziomych. Numerował odsłaniane warstwy. Wprowadził „system kratowy”.

KATHLEEN KENYON - prowadził wykopalisk w Jerychu. Zajmowała się metodami stratygraficznymi.

VERE G. CHILDE - (1892-1957) - profesor archeologii prehistorycznej Uniwersytetów w Edynburgu i Londynie, koncentrował się na ustaleniu sekwencji kulturowych i chronologii. Znawca neolitu i epoki brązu w Europie na Bliskim Wschodzie.

WILLARD LIBBY - (1908-1980)- opracował w latach 40-tych radiowęglową metodę datowania. Potem metodę potasowo-argonową (lata 50-te), metodę termoluminescencyjną (lata 70-te).

OSWALD HEER - szwajcarski paleobotanik (początki archeobotaniki). W latach 60-tych XIX w opublikował pracę dotyczącą szczątków roślinnych odkrytych podczas wykopalisk prowadzonych w osadach palafitowych odkrytych w Szwajcarii.

LEWIS BINFORD - formułował nowe podejście do pracy badawczej archeologii.

DAVID L. CLARKE - (1937-1976) - podstawowe założenia nowej archeologii.

GERARD DE GEER - szwedzki geolog, zwrócił uwagę na istnienie iłów warwowych.

JAN HODDER - uczestniczył w debatach na temat teorii i metod archeologii. Archeologia postprocesualna.

E.A. DOUGLASS - początek XX w. Rozwój dendrochronologii. Douglass (amerykański astronom) ustalił zależność występującą pomiędzy warunkami klimatycznymi panującymi w danym regionie, a wyglądem przyrostów różnych drzew.

L. RUTIMEYER - szwajcarski anatom. Opublikował pierwszą pracę z dziedziny archeozoologii, dotyczyła ona szczątków zwierzęcych pochodzących z tych samych osad.

NAUKI POMOCNICZE W ARCHEOLOGII.

*HISTORIA - wykorzystywanie źródeł historycznych. Tam gdzie jest to możliwe archeolog jest zobligowany do zebrania odpowiednich źródeł pisanych. W interpretacji ważne jest by korzystać z oryginału (archeologia protohistoryczna). Przy interpretacji źródeł pisanych ważna jest jeszcze świadomość TOPOSU - (paradygmat, wzór). Występujący w różnego rodzaju opisach był stosowany przez kronikarzy na zasadzie „kalki”- np. opisywanie władców zgodnie z istniejącym kanonem. Umiejętność wyciągania z przekazów historycznych rozmaitego rodzaju danych o charakterze toponomastycznym - różnego rodzaju informacji nazwach miejscowych, które mogą być w przetworzonej formie i zachowują się we współczesnym nazewnictwie.

Analiza hydronimów - różnego rodzaju nazw dotyczących m.in. dużych rzek, które były kiedyś punktami orientacyjnymi umożliwiającymi poruszanie się w terenie. Bardo często te duże rzeki zachowują swoje nazwy, mimo wielokrotnego przetwarzania.

Emendacja - poprawianie tekstu. (Interpretacja historyczna).

*HISTORIA SZTUKI - możliwości interpretacyjne przekazów ikonograficznych, wątków stylistycznych, treści ideowych.

*ETNOGRAFIA - (źródła antropologiczne) - opisanie ludów. Interpretacja tzw. Źródeł sepulkralnych, czyli znalezisk grobowych. Związek trzech bóstw greckich: …, Tanatosa i Erosa, czyli boga śmierci, snu, miłości. Te trzy wątki bardzo często się przeplatają, występują w różnych kulturach.

Analizy językoznawcze - dział językoznawstwa, który analizuje nazwy miejscowe, które zawierają w sobie dane o charakterze botanicznym, np.: „bory”, „dąbrówki” itd.

*ANTROPOLOGIA FIZYCZNA - analiza szczątków ludzkich. Antropolog powinien być obecny na każdych wykopaliskach (cmentarzyskach), by określić wiek zmarłego, płeć, wzrost oraz dokonać wstępną analizę różnego rodzaju patologii, które zachowują się w materiale kostnym - określanie przyczyn zgonu. Podstawa - określenie typu rasowego. Istotną rolę odgrywają tu próby odtworzenia wyglądu (twarzy) danego osobnika. Można ustalić z dużą dozą prawdopodobieństwa kolor oczu i włosów. Antropologii nie stosuje się określenia wiekowego np. zmarł w wieku 45 lat, stosuje za to przedziały wiekowe: ifans I, II - dla wieku niemowlęcego i wczesno dziecięcego, juvelis - kilkanaście lat, adultus - osoba dorosła, madulus - osoba dorosła (35-50 lat) i seminis - po 50 r.ż.

Przyczyny śmierci bardzo trudno określić na podstawie badań antropologicznych, tylko wtedy, gdy w materiale kostnym są jakieś zmiany patologiczne. W INNYM PRZYPADKU NIE!!!

Można określić z bardzo dużą dozą prawdopodobieństwa pokrewieństwo.

Analiza przepalonych szczątków ludzkich - jako pierwszy w Polsce zajął się tym prof. Karol Piasecki. Okazało się, że z tych szczątek można uzyskać dużo cennych informacji.

Szczątki kostne zwierzęce badane są przez archeozoologów. Arecheoichtiologia odnosi się do badania szczątków … (2:28). Archeozoolodzy określą przede wszystkim, z jakiego gatunku pochodzi dany zwierzak. Potem określa się wiek - (w którym momencie były zabijane przez człowieka - preferencje żywieniowe) i płeć. Kryteria wielkościowe - kiedyś zwierzęta były znacznie mniejsze, było z nich mniej mięsa.

Analiza osteologiczna - pod kątem śladów znajdowanych na kościach m.in. śladów filetowania (rozdrabnianie na mniejsze lub większe części tusz zwierzęcych). Ślady pokonsumpcyjne - (miażdżenie kości świadczące o wyjadaniu szpiku kostnego). Stwierdzanie zmian patologicznych.

Analiza ikonograficzna - odtwarza się potencjalną strukturę stada zwierząt, co daje nam (w jakimś stopniu) informację na temat typu gospodarki danej społeczność. Procentowa przewaga bydła i na drugim miejscu świni - gospodarka osiadła. Bydło na równi (lub mniej) z owcą i kozą - pasterstwo. W przypadku wyższości procentowej zwierząt dzikich (powyżej 10%) - to mamy do czynienia z gospodarką z dużym udziałem czynności łowieckich.

Analizie poddawane ą także zęby zarówno u ludzi jak i zwierząt.

*BADANIA PRZYRODNICZE - rozwijają się na dużą skalę po II w.ś. Do najstarszych badania należą badania makro szczątków roślinnych, czyli badania archeobotaniczne - określanie gatunkowego pochodzenia ziaren rozmaitych roślin, zbóż, chwastów (ważne dla roślin synantropijnych, czyli roślin lubiących przebywać w pobliżu siedzib ludzkich).

*DENDROLOGIA - określanie gatunków drzew.

*BADANIA PALINOLOGICZNE - badanie pyłków roślinnych. Do tego typu analiz są wybierane zbiorniki wodne funkcjonujące - (np. jeziora) i niefunkcjonujące - (np. …(2:48)), z których pobierane są profile pyłkowe. Dobrze zachowane profile mogą być datowane za pomocą metody C14.

*BADANIA GEOMORFOLOGICZNE - zajmują się próbą odtworzenia naturalne powierzchni badanego przez nas regionu, a z drugiej strony wykazania w interesującym nas regionie, antropogenów - czyli tych ingerencji człowieka w środowisko naturalne, które doprowadziło do przekształcenia naturalnego wyglądu powierzchni ziemi.

*BADANIA GLEBOZNAWCZE - pewne gatunki roślin wytwarzają gleby, a inne wybierają te, w których czują się dobrze. Ważną częścią gleboznawstwa jest pedologia - zajmuje się analizą, badaniem gleb kopalnych.

*PALEOHYDROGRAFIA - część badań geologiczno - geomorfologicznych, która zajmuje się analizą i odtwarzaniem naturalnej sieci hydrograficznej w badanym przez nas mikro lub makro regionie.

*BADANIA FIZYKOCHEMICZNE - przede wszystkim badania metaloznawcze - skład chemiczny przedmiotów z metali określają czystość żelaza, jego pochodzenie. Ustalenie składu chemicznego. Badania fizykochemiczne ceramiki - szlify, które pozwalają określić strukturę masy garncarskiej. Ale też określić temperaturę wypału.

PRAWODAWSTWO ARCHEOLOGICZNE

W pierwszej połowie XIX w wszystkie kolekcje liczących się muzeów europejskich powstały w wyniku rabunku. Nie było zasad prawnych zabraniających wywożenie zabytków poza granice kraju, którym odkryto dane znalezisko. Taka sytuacja trwała do początków wieku XX. Powstawały pewne przepisy regulujące kontrolę zabytków, a po I w.ś. uszczegóławiane. Prusy wschodnie - uczniowie nadawali (o jakiś znaleziskach)do nauczycieli, nauczyciele do władzy.

Połowa XVII, Dania - Krystian IV wydał edykt królewski, który regulował kwestię własności przedmiotów wydobywanych z ziemi. Wydobywanych przypadkowo jak i w wyniku wykopalisk. Zakładał, że właścicielem wszystkich cennych przedmiotów jest monarchia, ale były w posiadaniu właścicieli na terenie, których dane zabytek znaleziono.

Po I w.ś. w Polsce obowiązywały przez 10 lat przepisy wypracowane w obrębie Prus, monarchii austrowęgierskiej i caratu rosyjskiego. Na świecie sytuacja zaczęła się zmieniać dopiero po zakończeniu I w.ś. Wrz z powołaniem Ligii Narodów. Chodziło o zabezpieczenie interesów narodów, na których prowadzone są wykopki.

Po II w.ś. nadeszły zmiany - Konwencja Haska zabraniała prowadzeniem badań wykopaliskowych na terenach objętych działaniami wojennymi - (lata 40-te.). Niemcy i Ruscy w czasie wojny rabowali i szabrowali. Bliski wschód, Egipt, Meksyk, Peru - powstają wewnętrzne regulacje prawne zmierzającego opanowania i unormowania w sytuacji w zakresie dopuszczania do prac wykopaliskowych - wystawiano koncesję. Znaleziska zostają w kraju, w którym je wykopano.

W ramach prac UNESCO zostały opracowane na przełomie lat 50 i 60 dwa akty prawne, które były podstawą późniejszych regulacji i norm. Pierwszym z tych aktów jest dokument tzw. ZALECENIE organizacji narodów zjednoczonych, który został napisany w 1956 r. Dotyczyło zasad prowadzenia wykopalisk w obrębie państw członkowskich - dotyczyły misji krajowych i zagranicznych. Mówiły o:

- definicji badań wykopaliskowych

- definicji dóbr chronionych

- ochronie dziedzictwa archeologicznego

- tworzeniu zbiorów centralnych i regionalnych

- edukacji społeczeństwa

- wykopkach w kontekście współpracy międzynarodowej

- gwarancjach wzajemnych

- prawie wstępu na teren wykopalisk

- podziale znalezisk

- prawach naukowych oraz prawach i obowiązkach prowadzącego wykopki

- handlu starożytnościami

- konieczności ochrony stanowisk archeologicznych w szerszym kontekście (ochrona krajobrazu kulturowego)

- wykorzystywaniu wykrywaczy metalu

- dziedzictwie archeologicznym (m.in. definicje dziedzictwa acheol., finansowanie badań terenowych i konserwacji zabytków, pomoc techniczna i naukowa).

REGULACJE PRAWNE W POLSCE:

W okresie międzywojennym i kilkanaście lat po II w.ś. te akty prawne były bardzo ubogie, właściwie wcale ich nie było. W 1962 przyjęto ustawę o ochronie dóbr kultury - ujęta bardzo szeroko, znajdowały się w niej zapiski dotyczące m.in. budynków o charakterze historycznym, o zbiorach muzealnych, archiwalnych, a także kwestie związane z aspektem przyrodniczym, traktowała o zabytkach archeologicznych oraz mówiła zasadach prowadzenia prac wykopaliskowych. Wszystkie przedmioty znalezione w ziemi należą do skarbu państwa, co wykluczało tworzenie prywatnych kolekcji, a dla znalazców przewidziano nagrody. Urzędy konserwatorskie mogą objąć jedynie ludzie ze stopniem naukowym.

W latach 80-tych powołano Ośrodek Dokumentacji Zabytków stworzonego i kierowanego przez Danutę Jastawic.

W 2005 r - wchodzi nowa ustawa dotycząca ochrony dóbr kultury, która reguluje kwestie związane z prowadzeniem badań itd.

W każdym województwie istnieje urząd konserwatora zabytków. Punktem wyjścia do uzyskania zgody na prowadzenie prac wykopaliskowych jest zwrócenie się na piśmie do konserwatora wojewódzkiego do spraw zabytków archeologicznych z prośbą o wyrażenie zgody na prowadzenie prac wykopaliskowych. Istnieją też delegatury terenowe do nich też można iść po zgodę. W zezwoleniu musi być podana nazwa instytucji bądź firmy prowadzącej te badania, zakres prac i podstawowe informacje dotyczące sposobu ich prowadzenia, określenie czasu, w jakim te badania będą prowadzone, info o źródłach finansowania, pisemna zgoda właściciela terenu, na którym prowadzone są wykopki.

W zezwoleniu podane są powyższe info oraz: osoby odpowiedzialne za badania, parametry, które mogą spowodować koncesję zezwolenia na prowadzenie badań np. w wyniku nieuzasadnionego przerwania prac, konserwator ma prawo wizytowania stanowisk, podawany jest okres, w którym po zakończeniu wykopalisk powinna trafić kopia sprawozdania z prac wykop wraz z kopiami dokumentacji itp., także info gdzie materiały są deponowane.

Konserwator może nie udzielić pozwolenia w odniesieniu do osób, które prowadziły badania na innym terenie i się z nich nie wywiązały. Na złożenie sprawozdania prowadzący badania mają pół roku.

Druga połowa lat 80-tych - powołany został Krajowy Ośrodek Badań Dokumentacji Zabytków (KDBZ), zajmował się dokumentowaniem form krajobrazowych dziedzictwa kulturowego.

W połowie lat 90-tych powołano Ośrodek Ochrony Dokumentacji Archeologicznej (OODA), do którego włączono Ośrodek Dokumentacji Zabytków (ODZ).

ELEMENTY KULTURY MATERIALNEJ - kultura żywa i martwa

Te pojęcia wprowadził w latach 50-tych Hans Jurgen Eggers + selekcja pozytywna i negatywna.

SELEKCJA POZYTYWNA - proces świadomego wyłączania z obiegu kulturowego (społecznego) pewnych elementów należących do kultury materialnej. Np.: składanie do grobów darów, deponowanie skarbów. Depozyty te musiały być wycofane z obiegu w tym samym czasie. Elementy tego depozytu powinny być sobie mniej więcej współczesne, nawet, jeżeli były kolekcjonowane przez jakiś czas.

SELEKCJA NEGATYWNA - dotyczy przedmiotów, które są znajdowane w warstwach lub obiektach archeologicznych, które zostały usunięte z obiegu społecznego w wyniku nieświadomej lub przypadkowej działalności (zgubione przedmiot, zniszczone, porzucone).

ZESPÓŁ ZWARTY - grupa przedmiotów (zabytków), które zostały wycofane z obiegu społecznego w wyniku selekcji pozytywnej. Np.: zespól monet.

KULTURA ŻYWA - stref kultury nieposiadająca śladów materialnych, czyli normy, zachowania społeczne, gesty, rytuały (nie mają odzwierciedlenia w źródłach archeologicznych).

Część wytworów, które nie uległy fosylizacji - np.: przedmioty zabrane przez mieszkańców przy opuszczaniu stanowiska archeologicznego.

Część reliktów materialnych, która uległ zniszczeniu w wyniku różnych warunków konserwacji w warstwach kulturowych bądź zniszczenia warstw kulturowych.

Stanowiska niebadane lub nieznane.

Zabytki pochodzące z wykopalisk niepoddane pewnym procedurom badawczym.

Relikty materialne kultury żywej - są dla archeologa podstawowym źródłem informacji.

Relikty materialne ulegające fosylizacji - ta część kultury żywej, ta część źródeł materialnych, która dostaje się do ziemi i która w ziemi jest spetryfikowana, zachowuje się lepiej lub gorzej, ale pozostają po niej jakieś ślady.

Czynniki postdepozycyjne i tachonomiczne - maja wpływ na to, w jaki sposób relikty materialne uległy fosylizacji i stały się źródłem archeologicznym, zachowując się do naszych czasów. Są to różnego rodzaju procesy, które zachodzą od momentu dostania się przedmiotu do gleby do chwili odsłonięcia przez archeologa.

Czynniki postdepozycyjne - mogą to być różnego rodzaju działania niwelacyjne.

Czynniki tachonomiczne, - czyli warunki glebowe, które powodują petryfikację źródła bądź też jego zniszczenie.

Zawartość stanowisk archeologicznych - to, co zostało wyłączone z obiegu (świadomie bądź ź nie), co miało szansę za chować się w warunkach glebowych, przetrwać różnego rodzaju czynniki poprzez setki lub tysiące lat, wpływa na to, co znajduje się na konkretnym stanowisku archeologicznym.

Badania wykopaliskowe - stanowisko archeologiczne, obszar poddany badaniom gdzie pojawiają się archeolodzy, zakładają siatkę, otwierają pierwsze wykopy prowadza badania na tym, co się zachowało.

Zawartość stanowisk badanych drogą wykopaliskową - nie wszystko, co w danym miejscu było, miało szansę zachować się do naszych czasów, my badamy pozostałości.

Analiza zabytków i ich kontekstu wykopaliskowego - wybór grupy zabytków poddanych pełnej analizie. Badaniom wykopaliskowym poddawana jest tylko części materiałów, powierzchni, źródeł itp. Na ogół zwraca się uwagę na rozplanowanie obiektu, czynniki datujące, które pozwolą nam umiejscowić obiekty bądź też całe stanowisko w czasie, zwraca się uwagę na zabytki wydzielone (atrakcyjne), a materiał masowy traktuje się często jako nie charakterystyczny.

Zabytki poddane pełnej analizie metodami archeologicznymi, przyrodniczymi i technologicznymi - analiza historyczna - tylko takie zabytki trafiają do publicznego obiegu. Zabytki te mają określoną formę, kształt, typ, chronologię oraz sposób wypału (ceramika), badań fizykochemicznych itp. Maja również przeprowadzoną pełną analizę źródeł zabytków ruchomych i nieruchomych, a dane te są opublikowane.

KULTURA MARTWA - fragment kultury żywej zróżnicowany w zależności od poziomu rozwoju różnych dziedzin wytwórczości materialnej. Jest z reguły złożona przede wszystkim z wyrobów wykonanych z surowców mineralnych (kamień, ceramika), występujących częściej lub wyroby z kości, które z kolei są znacznie lepiej zachowane niż wyroby z drewna.

Zabytki ruchome - wszystkie zabytki, które można przenosić.

Zabytki nieruchome - można podzielić na obiekty osadnicze i grobowe. Są to warstwy archeologiczne, wypełniska obiektów i negatywy tych obiektów, nie można ich zabrać ze stanowiska.

Artefakty - zabytki archeologiczne, które są efektem działalności materialnej człowieka (budowle, ceramika itp.).

Ekofakty - źródła archeologiczne pozyskiwane w trakcie badań wykopaliskowych, które są pozostałością sfery przyrodniczej np.: zwęglone nasiona zbóż, kości zwierzęce itp.

Zabytki, które są połączeniem artefaktów i ekofaktów - np.: kościany grzebień itp.

Schemat przedstawiający kierunki historyczne w archeologii.

Perspektywa historyczna - perspektywa wypracowana w archeologii europejskiej. Traktowanie archeologii jako części dziejów.

- archeologia etniczna - próba łączenia źródeł archeologicznych z konkretnymi

etosami, plemionami bądź też grupami językowymi. Jest to typowe podejście

dyfuzjonistyczne, które wymusza konieczność spojrzenia na źródła archeologiczne z

perspektywy historycznej. Dzięki temu można tworzyć różnego rodzaju scenariusze

historyczne wydarzeń odtwarzanych na podstawie źródeł archeologicznych, a później

uzupełnianych tam gdzie jest to możliwe o źródła historyczne.

- archeologia opisowa - źródła po ich pozyskaniu, wydobyciu z ziemi, muszą być

sklasyfikowane. Z archeologią opisową są związane działania taksonomiczne (podział

materiału na typy, grupy itp.) i chronologiczne (ustawianie materialu w ciągach

chronologicznych zarówno w odniesieniu do chronologii względnej - próba ustalenia

co jest starsze , co młodsze i co pochodzi z tych samych czasów - i chronologii

bezwzględnej czyli absolutnej, która pozwala na odnoszenie pewnych zabytków lub

zespołów zabytków do konkretnych dat kalendarzowych.

Perspektywa antropologiczna - wprowadzona w Nowym Świecie pod koniec XVIII w i na początku XIX, kiedy badania archeologiczne były częścią poszukiwań o charakterze etnograficznym, możliwości porównania tego co zostało zdeponowane w ziemi z tym co ówcześni tubylcy Ameryki Północnej nosili na sobie i użytkowali. Zaowocowało to pojawieniem się nowej archeologii, archeologii procesualnej, która patrzyła na archeologie z punktu widzenia działań i pojęć antropologii kulturowej w oderwaniu od historii. Stawiała na tworzenie modeli i prawidłowości, które rządziły źródłem archeologicznym.

- archeologia kontekstualna - która zwraca uwagę przy analizie źródeł

archeologicznych przede wszystkim na ich semantyczne znaczenie, co źródła

archeologiczne oznaczają. Analiza symboliczna

Do pełnej analizy holistycznej konieczne jest wykorzystanie wszystkich elementów.

KULTURA ARCHEOLOGICZNA - jednostki kulturowe, grupy zabytków, zespołów, obiektów ruchomych i nieruchomych, które tworzą kulturę archeologiczną. Pojęcie to zostało wprowadzone do literatury na przełomie XIX i XX w przez Gustawa Kossinna.

8

---