Idea naprawy RP w XVI wieku
O wydarzeniach stricte historycznych, myślę, że nie trzeba wiedzieć AŻ tyle, ile znajduje się poniżej, niemniej w odpowiedzi na to pytanie trzeba uwzględnić najważniejsze daty i wydarzenia, związane z reformacją i kontrreformacją. Nigdy niewiadomo, jakie się w tym temacie otrzyma tzw. „pytania pomocnicze”, w związku z czym postanowiłam umieścić wszystko, co w pewnej mądrej książce o tym piszą, żebyście mogli sobie poczytać i wiedzieć, o co chodzi mniej więcej :)
REFORMACJA:
Ten, zapoczątkowany w 1517 r. przez Marcina Lutra ruch religijny nawiązywał do średniowiecznych prób reformy Kościoła, głoszonych przez m.in. Jana Husa i Johna Wiklifa. Miał na celu uzdrowienie Kościoła, w efekcie doprowadził do podziału go na kilka wyznań i powstania niezależnych od papieża kościołów protestanckich.
Czynniki sprzyjające reformacji:
1. Kryzys w kościele rzymskokatolickim w XV-XVI w.:
- formalizm w życiu religijnym
- nadmierny fiskalizm papiestwa
- łączenie kilku godności w rękach jednej osoby
- bogacenie się hierarchii kościelnej
- zeświecczenie i demoralizacja kleru
- nepotyzm
2. Powszechny antyklerykalizm
3. Powstanie druku, sprzyjające rozpowszechnianiu czytelnictwa i wymianie myśli
4. Krytyczne podejście humanistów do Biblii
5. Dążenie władców do wyzwolenia spod władzy papieża
6. Ogólna sytuacja polityczno-gospodarcza
1517 r. - Marcin Luter ogłasza 95 tez głoszących krytykę sprzedaży odpustów (symboliczna data rozpoczęcia reformacji) luteranizm
1534 r. - Jan Kalwin zrywa z kościołem rzymskokatolickim i ucieka z Francji do Szwajcarii kalwinizm
1534 r. - Akt supremacji - zerwanie więzi z Rzymem i ogłoszenie króla Anglii głową kościoła narodowego anglikanizm
KONTRREFORMACJA
W odpowiedzi na reformację, w kościele rzymskokatolickim zrodził się ruch religijny, trwający od połowy XVI do końca XVII w., którego celem była odnowa katolicyzmu oraz walka z reformacją.
Sobór trydencki 1545-1563 - zwołany w celu przeciwstawienia się reformacji. Sprecyzował dogmaty wiary; ustalił wyznanie wiary („Katechizm rzymski”), podkreślił autorytet i rolę papieża, uznał tradycję za równorzędne z Biblią źródło wiary; ograniczył nadawanie beneficjów kościelnych; zwiększył dyscyplinę kleru; nałożył obowiązek zakładania seminariów w diecezjach; wprowadził nakaz rejestracji wiernych (księgi metrykalne) i cenzurę kościelną, wprowadził różnorakie formy propagandy (kaznodziejstwo, publikacje drukowane, rozbudowana liturgia, przepych świątyń - styl barokowy)
Inkwizycja - instytucja sądowo-policyjna Kościoła rzymskokatolickiego, powołana jeszcze w XIII wieku, zreorganizowana w XVI wieku. Zajmowała się ściganiem osób podejrzanych o herezję. W czasie śledztwa stosowano tortury, proces odbywał się w trybie przyspieszonym i bez udziału obrońcy, wymierzeniem zasądzonej kary zajmowała się władza świecka.
Indeks ksiąg zakazanych - sporządzony po raz pierwszy w 1559 r., trafiały do niego książki uznane za heretyckie lub podważające autorytet Kościoła, znalazło się na nim większość autorów humanistycznych (Erazm z Rotterdamu, N. Machiavelli, F. Rabelais, M. Kopernik, Andrzej Frycz Modrzewski). Zakazem czytania objęto również Biblię w językach narodowych. Zakazane książki palono na stosie, a ich wydawców represjonowano.
Jezuici - czyli Towarzystwo Jezusowe - zakon powołany przez Ignacego Layolę w Paryżu w 1534 roku (1540 r. - zatwierdzony przez papieża) w celu walki z reformacją oraz prowadzenia misji wśród pogan (Afryka i Ameryka). Długoletnie, obowiązkowe studia teologiczne uczyniły z członków zakonu elitę kulturalną Kościoła. Jezuici skupili się głównie na pracy oświatowej, prowadząc sieć szkół średnich (kolegia) i wyższych (akademickie). Propagowali styl barokowy jako narzędzie propagandy Kościoła.
RZECZPOSPOLITA:
Na terenie Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego od XIV wieku koegzystowało obok siebie wiele wyznań: katolicy, prawosławni, katolicy obrządku ormiańskiego, Żydzi, muzułmanie, a od XVI wieku luteranie, kalwiniści, bracia czescy, arianie, unici i wiele innych. Ich w miarę pokojowe współistnienie było zjawiskiem bezprecedensowym w ówczesnym świecie.
Reformacja w RP:
Reformacja na ziemiach polskich miała krótkotrwały, ale masowy charakter - w XVI wieku objęła swymi wpływami w szybkim czasie 1/3 szlachty na okres około dwóch pokoleń. Na trwałe zadomowiła się w środowisku mieszczańskim, zwłaszcza na ternie Prus Książęcych.
Przyczyny reformacji:
- przymusowe opłaty na rzecz Kościoła
- ingerencje Kościoła w sferę gospodarczą (potępienie lichwy)
- rywalizacja między szlachtą a duchowieństwem o majątki ziemskie
- ukształtowanie się w okresie humanizmu nowej elity szlacheckiej, zdolnej do sformułowania programu reformy państwa i Kościoła
- zainteresowanie się szlachty wszelkimi nowinkami
- napięcia społeczne w miastach
- niski poziom intelektualny i moralny kleru
Przebieg reformacji w RP:
1520 r. - szerzenie się pierwszych haseł luterańskich wśród szlachty; zakaz sprowadzania dzieł Lutra
1525 r. - hołd pruski, król Zygmunt Stary staje się protektorem Księstwa Pruskiego (zwanego też Prusami Książęcymi) - pierwszego państwa luterańskiego
1551 r. - zawieszenie jurysdykcji sądowej biskupów katolickich w sferze wyznaniowej
1552 r. - projekt powołania Kościoła narodowego w Polsce
1561 r. - Zygmunt August protektorem państwa luterańskiego w Kurlandii
Zgoda sandomierska 1570 r. - ugoda zawarta między kalwinistami, luteranami i braćmi czeskimi (z pominięciem arian) w celu wspólnej obrony przed kontrreformacją; wprowadzała wzajemne uznawanie sakramentów, postulowała odbywanie wspólnych synodów dla omawiania wspólnej taktyki w obronie wolności religijnej oraz spraw związanych ze szkolnictwem i zagadnieniami moralnymi. Uważana jest za pierwszy alt o charakterze ekumenicznym w Europie.
Akt konfederacji warszawskiej 1573 r. - porozumienie między katolikami i protestantami zawarte w okresie pierwszego bezkrólewia, pod wpływem wydarzeń nocy św. Bartłomieja, mające zapewnić pokój religijny w państwie oraz równouprawnienie wyznań. Uważana za jeden z pierwszych tego typu aktów w Europie.
Utwory literackie:
1. MIKOŁAJ REJ - „KRÓTKA ROZPRAWA…”
Pełne brzmienie tytułu: Krótka rozprawa między trzemi osobami, Panem, Wójtem a Plebanem, którzy i swe, i inszych ludzi przygody wyczytają, a takież i zbytki, i pożytki dzisiejszego świata
- utwór, podpisany zmyślonym nazwiskiem „Ambroży Kurczbok Rożek” został wydany po raz pierwszy w 1543 r. (datacja jest pewna)
- dialog ten pozostaje w związku z tradycją średniowiecza
artykuł pt. „Obraz społeczeństwa polskiego w Krótkiej rozprawie znajdziecie na stronie: http://rej.klp.pl/a-7398.html
- utwór reprezentuje wczesny i pełen optymizmu etap walki o egzekucję praw i dóbr koronnych
- krytyka zawarta w utworze pokrywa się z postulatami wysuwanymi przez szlachtę na sejmikach w czasie tzw. „wojny kokoszej”
* ataki na przekupne sądownictwo
* nadużycia przy eksploatacji żup solnych
* brak stałego systemu obronnego kraju
- utwór porusza także kwestie obyczajowe: rozrzutność szlachecką, hazard, stroje, potrawy, myślistwo
- krytyka duchowieństwa: drwina z obyczajów odpustowych, hałaśliwej liturgii, interesowność księży
- krytyka niedostatków państwa
- Rej pisząc ten utwór, nie był jeszcze związany z ruchem reformacji, jest to więc tekst antyklerykalny, nie antykatolicki
- chłop jest tutaj pełnoprawnym rozmówcą, jego wypowiedzi są istotne z punktu widzenia programu naprawy RP
W Krótkiej rozprawie autor odszedł od konwencji „sporu”, kładąc nacisk nie tyle na stosunki między rozmówcami, na istniejące między nimi napięcia, ile na problemy przez nich rozważane. Uczestniczący w rozmowie pozostają do końca równouprawnieni. Skoro nikt nie przegrywa i nikt nie zwycięża, wszystkie sprawy pozostają otwarte. Dialog nie przynosi gotowych rozwiązań, nie przyznaje się w nim także racji żadnemu z uczestników.
Całość dialogu kończy narzekanie Reczypospolitej na upadek państwa i słaby sejm. Jej słowa są powtórzeniem uwag wypowiedzianych wcześniej rozmówców. RP, która przywołuje argumenty stron, spełnia funkcje postaci nadrzędnej. Pojawienie się nowej bohaterki spaja tekst. Związek treści dialogu z kończącym go narzekaniem RP pozwala przypisać mu funkcję klucza, a zatem wyjaskrawić polityczne znaczenie utworu.
2. A. FRYCZ MODRZEWSKI - „O NAPRAWIE RZECZYPOSPOLITEJ”
3. PIOTR SKARGA - „KAZANIA SEJMOWE”
omówić te 2 utwory jeszcze i wsio