Osiągnięcia Starożytnego Rzymu

Architektura Rzymska

Architektura starożytnego Rzymu była początkowo związana tylko z Rzymem, później,
co było efektem licznych podbojów, jej zasięg ogarnął prawie całą Europę Zachodnią, Bałkany, Grecję, Azję Mniejszą, Syrię, Palestyną i Afrykę Północną.
Architektura rzymska ukształtowała się w znacznej mierze pod wpływem architektury hellenistycznej i architektury etruskiej. Pierwsze rzymskie świątynie powstały podczas panowania etruskich królów. Wtedy Rzymianie nauczyli się odlewać brąz, wypalać terakotę, poznali konstrukcje łukowe i sklepienia.
Wpływom greckim Rzymianie zawdzięczają porządek koryncki. Natomiast sami wykształcili porządek kompozytowy. Rzymianie wynaleźli również cement, który produkowali z wapna
i popiołów wulkanicznych, wody i drobnych kamieni. Pozwoliło im to na opanowanie techniki wyrobu zapraw i tynków. Opanowana w II wieku p.n.e. umiejętność wypalania cegły przyczyniła się do przełomu w sztuce rzymskiej.
Z tego okresu zachowały się drogi i akwedukty, urządzenia kanalizacyjne, mosty, budowle użyteczności publicznej: kuria, bazylika, termy, cyrki. Przykładem budownictwa sakralnego była niezachowana świątynia Jowisza Najlepszego Największego, zbudowana w porządku toskańskim.
Okres republiki, to rozwój urbanistyki i architektury. Miasta otaczano murami obronnymi z bramami, wieżami, rozbudowano akwedukty i system kanalizacyjny. Przebudowano Rzym. Wzdłuż dróg powstawały nekropolie. Powstały mauzolea np. Mauzoleum Hadriana, katakumby. Budowano okazałe pałace. Powszechniejsze stało się stosowanie kopuł. Budowle powszechnego użytku też przybrały monumentalne rozmiary np. amfiteatr Koloseum, teatry, termy Karakalli. Zaczęły powstawać łuki triumfalne. Na podbitych terenach zakładano stałe obozy wojskowe, które dały początek licznym miastom.

Panteon

Mianem Panteonu starożytni rzymianie określali poświęconą wszystkim bogom, okrągłą świątynię, wybudowaną na Polu Marsowym w 125 roku n.e. przez Hadriana, na miejscu starszej świątyni ufundowanej w 27 roku p.n.e. przez Agryppę, która uległa zniszczeniu w pożarze w 80 roku. Ze starej świątyni zachował się tylko portyk. Panteon Agryppy miał kształt prostokątny, Hadrian natomiast zbudował świątynie na planie koła. Składała się ona
z trzech części: kolumnowego portyku, prostokątnego przedsionka i okrągłej celli z kopułą.
W V wieku świątynia uległa uszkodzeniu, podczas najazdu barbarzyńców. W roku 609 cesarz Fokas podarował Panteon papieżowi Bonifacemu IV, który przemianował starożytną świątynię na kościół pw. Santa Maria ad Martyres. W XIV wieku Panteon zmieniono status Panteonu i stał się on fortecą obronną. Odnowiony i przywrócony do dawnej świetności stał się dopiero w okresie renesansu. Pracami kierował wówczas Rafael. W Panteonie pochowani są miedzy innymi: Rafael Santi oraz królowie włoscy Wiktor Emanuel II i Humbert I.
Panteon stanowi rotunda o średnicy 43,3 metra. Jej wysokość jest dokładnie taka sama jak średnica, a jej proporcje są idealne. Przed wejściem do świątyni znajduje się portyk
z kolumnami, ułożonymi w porządku korynckim. Jest ich 16, z czego 8 ustawionych
w pierwszym rzędzie. Portyk zwieńczony jest tympanonem, pod którym widniej inskrypcja. Wysokość portyku wraz z tympanonem wynosi 25 metrów. Kopuła Panteonu odlana jest z betonu i posiada centralnie rozmieszczony otwór o średnicy 9 metrów, który jest jedynym źródłem światłą. W środku panteonu znajdują się rzeźby z brązu, kopuła ozdobiona jest kasetonami, a w ścianach znajdują się nisze.
Do czasu zbudowania Panteonu największą budową kopułową na świecie był Skarbiec Atreusza w Grecji.

Forum Romanum

Forum Romanum było politycznym i ekonomicznym centrum Rzymu w czasie republiki,
a w okresie cesarstwa jego rolę ograniczono do centrum życia religijnego. Od VI w. p.n.e. Forum Romanum pełniło rolę placu miejskiego, początkowo o znaczeniu głównie handlowym, z czasem stając się miejscem o ważnym znaczeniu kulturowym i politycznym. Ważność tego miejsca jest podkreślona przez istnienie wielu ważnych budowli związanych
z polityką, religią i sądownictwem. Regia była początkowo siedzibą królów, Curia miejscem spotkań senatu, w Comitum i Rostra miał miejsce publiczne spotkania.
Do najważniejszych świątyń na terenie Forum należy zaliczyć świątynię Kastora i Polluxa, świątynię Saturna i świątynię Westy. Z działalnością handlową i sądowniczą związane są budynki bazylik między innymi Bazylika Aemelia i Bazylika Julia. Najważniejsze budynki i budowle na Forum Romanum to: Cloaca Maxima - kolektor odprowadzający nadmiar wody; Comitium -miejsce zgromadzeń ludowych; Curia - budynek senatu, wzniesiony za czasów Tullisa Hostiliusa; Regia - siedziba królów, zgodnie z legendą wzniesiona za czasów drugiego króla Rzymu Nnuma Pompilisza; świątynie Westy, Janusa, Kastora i Polluxa.
Między IV w. p.n.e. a IV w. n.e. zbudowano na Forum Romanum świątynie: Concordii, Augusta, Cezara, Dioskurów, Wespazjana, Faustyny i Antonina, Romulusa, bazyliki Porcia, Aemilia, Sempronia, Opimia, Julia, Maksencjusza, łuki triumfalne Tyberiusza, Tytusa, Septymiusza Sewera.
Forum Romanum zostało opuszczone pod koniec czwartego wieku. W okresie średniowiecza kilka dawnych świątyń przekształcono w kościoły. Następnie na Forum Romanum mieścił się targ bydła. Niestety marmury ze starożytnych budowli wykorzystywano jako materiał budowlany lub przerabiano na wapno. Dopiero w XIX wieku doceniono to miejsce prowadząc wykopaliska i zabezpieczając resztki dawnego Forum Romanum.

Łuki Tryumfalne

Były budowami w kształcie monumentalnej, wolnostojącej bramy, stawianej dla upamiętnienia ważnej osoby lub uczczenia ważnego wydarzenia politycznego.
Pierwsze łuki tryumfalne powstawały w starożytnym Rzymie, bowiem Rzymianie przejęli ten zwyczaj od Etrusków. Później podobne budowle wznoszone były także w innych krajach.
Zazwyczaj łuki miały charakter budowli trwałych i wiele z ich przetrwało po dzień dzisiejszy, jednakże zdarzało się, że budowano także prowizoryczne konstrukcje dla uczczenia jakiegoś wydarzenia.
Pierwsze bramy stawiano na podwyższeniu z bloków o graniastym kształcie, a potem nad nim formowano otwór przejazdowy. Łuki wykonywano z kamienia ciosanego w kształcie arkadowym jako jedno-, dwu- lub trójprzęsłowe konstrukcje. Filary zdobione były półkolumnami lub tez wtopionymi w filar kolumnami, stawianymi na piedestałach, które miały za zadanie, podkreślać wielkość budowli. Wyraźnie zaakcentowane łuki przejazdów opierano na ozdobnych impostach. Belkowanie wieńczyła attyka. Wolne pola wypełniano reliefami, napisami mówiącymi o przyczynach powstania tego łuku. Na szczycie umieszczano kwadrygę z posągiem osoby, na cześć, której wzniesiono ten łuk.
Do najsłynniejszych łuków tryumfalnych należy Łuk Tytusa, zbudowany między 81-96 rokiem przy Via Sacra, dla uczczenia zwycięstwa Wespazjana i Tytusa w wojnie z żydami i zdobycia Jerozolimy. Łuk ma wysokość 15,4 metra, jego szerokość wynosi 8,3 metra, a głębokość 3,35 metra. Posiada tylko jedną bramę przejazdową. Zbudowany jest z białego marmuru.
Na attyce łuku umieszczona jest inskrypcja, poświęcona Tytusowi i Wespazjanowi. Reliefy wewnętrzne ukazują triumf Tytusa i zdobyte łupy, umieszczone po stronie wschodniej architrawu pokazują procesję podczas triumfu. Na ścianie północnej - są gloryfikacją jego dokonań. Strona wschodnia to relief jednoplanowy, pozostałe wykorzystują ujęcie wieloplanowe. Łuk Tytusa obrazuje ewolucję rzeźby rzymskiej w I wieku. Łuk był zwieńczony posągiem Cesarza.

Rzeźba Rzymska

Rzeźba rzymska, rodziła się dwukrotnie. Pierwszy okres to wpływy etruskie a drugi, to czas związany z przejęciem wielu cennych dzieł greckich po podbojach dokonanych w II wieku p.n.e. Początki rozwoju rzeźby rzymskiej przyjmowane są zazwyczaj na koniec II wieku p.n.e. Wytworzone zostały na zapotrzebowanie możnych kolekcjonujących dzieła sztuki. Dla zaspokojenia stale rosnącego popytu zaczęto wytwarzać kopie mniej lub bardziej wiernie oddające pierwowzory. Początkowo kopie powstawały w warsztatach greckich, później
w różnych miastach Azji Mniejszej, w końcu także w samej Italii, szczególnie po odkryciu dużych złóż marmuru w Carrarze.
Kopiowano także posągi oraz tworzono z nich całe grupy wzorowane często na pojedynczych postaciach. Rzeźby te służyły przede wszystkim do dekoracji wnętrz i ogrodów.
Z wzorowania się na greckiej rzeźbie sakralnej, powstała rzeźba dekoracyjna o tematyce mitologicznej. Kopiści na ogół nie podpisywali swoich dzieł.
Równolegle do działalności kopistów rozwijały się dwa inne nurty tematyki rzeźbiarskiej: portret oraz relief historyczny.

Malarstwo rzymskie

Bogata dokumentacja dostępna w Pompejach, Herkulanum i Boscoreale, czyli miastach Kampanii zalanych przez erupcję Wezuwiusza w 79 roku n.e. jest jedynym świadectwem malarstwa rzymskiego. Z malarstwa greckiego nie zostało nic, jedynie przekazane przez źródła nazwiska wielkich malarzy jal Polignot , Zeuksis, Parrazjos czy Apollodoros, żyjący miedzy V i III w. p.n.e. Twórczość tych malarzy znana jest z opisów literackich i pośrednio z zachowanych kopii rzymskich. Z ich nazwiskami łączą się narodziny malarstwa nie jako pokolorowanego rysunku jak to mamy w malarstwie egipskim i etruskim, ale jako sztuka malowania z rozmaitością efektów kolorystycznych, światłocieniem (skigrafią) i iluzją przestrzeni. Wszystko to odnajdujemy w malarstwie rzymskim które rozwijało się bądź przez naśladowanie arcydzieł greckich tam przywożonych badż przez aktywność artystów helleńskich wezwanych do pracy we Włoszech.

W świecie rzymskim malarstwo było rozumiane przede wszystkim jako dekoracja wnętrz domów, budynków publicznych i warsztatów. Ważny gatunek malarstwa występujący w prywatnych domach to portret malowany tak jak inne malowidła wprost na ścianie. Zadanie artysty nie polegało wyłącznie na oddaniu podobieństwa lecz także na pozytywnym scharakteryzowaniu zajęć, upodobań i uczuć osoby portretowanej. Bardzo popularna wśród Rzymian była technika mozaiki układana z kawałków kolorowych marmurów lub z kostek szklanych. Technika ta przede wszystkim była zarezerwowana dla podłóg. Najczęściej podłogi miały rysunek geometryczny z kolorową kompozycją na białym tle.

Sztuka Etruska

Najstarszy okres rozwoju sztuki starożytnego Rzymu związany jest z panowaniem królów etruskich. Okres rozkwitu tej sztuki trwał do najazdu Galów na Rzym w 390 p.n.e.
Rzymianie przejęli od Etrusków wiele umiejętności związanych z architekturą oraz technikę odlewania rzeźb w brązie. Posągi pochodzące z tego okresu były naturalnej wielkości statuami bohaterów, przywódców ubranych w togi lub zbroje. Posągi bogów wykonywane były w podobnym stylu, ale jako materiału używano wypalanej gliny.
Malarstwo stanowiły głównie pejzaże, przedstawiające podbite miasta, które malowane były na planszach niesionych podczas pochodów triumfalnych

Rzeźba Etruska

Rzeźba etruska to oczywiście nie tylko dzieła mające zastosowanie do zdobienia grobowców. Tworzono także portrety w postaci stojących posągów (tzw. Arringatore, Mówca z III w. p.n.e.), figurki dekoracyjne (często o tematyce rodzajowej), wotywne i sakralne zarówno z terakoty, jak i z brązu. Pod koniec VI w. p.n.e. większe posągi z brązu były odlewane metodą tzw. pustego odlewu.

Malarstwo Etruskie

Malarstwo etruskie jest najlepiej zachowaną dziedziną sztuki etruskiej. Liczne freski figuralne zdobiły wnętrza grobowców. Najstarsze, pochodzące z VII i VI w. p.n.e. są w stylu orientalnym. Ich tematyka to sceny rodzajowe i z mitów greckich. Barwne malowidła z postaciami o zaznaczonym konturze i zróżnicowanej kolorystyce w zależności od płci (dla kobiet zarezerwowano barwę białą, dla mężczyzn brunatną).

Architektura etruska

Głównym materiałem używanym w budownictwie była cegła i drewno. Kamień stosowano przede wszystkim w budowlach obronnych, natomiast terakotę do ozdoby.

Zachowane pozostałości miast to przede wszystkim ślady siatki ulic, urządzeń wodnych i kanalizacyjnych. Pozwalają one wnioskować o wysokim poziomie urbanistyki, wzorowanym na kulturze hellenistycznej i wschodniej. Domy wznoszone na początku VII w. p.n.e. budowane były na planie prostokąta. Fundamenty wykonywano z otoczaków lub bloków kamiennych, ściany z suszonej cegły wzmacniano drewnianymi palami. Dach o konstrukcji z drewna kryty był terakotowymi dachówkami. Domy zdobiono płytkami z terakoty. Na przełomie VII i VI w. p.n.e. dom etruski rozbudowany został wszerz, wzdłuż znajdującego się przed nim dziedzińca. Trójdzielne wnętrza składały się z umieszczonego pośrodku większego pomieszczenia i dwóch bocznych o mniejszej powierzchni. Pod wpływem kultury greckiej dom mieszkalny w IV w. p.n.e. uległ przekształceniu. Zabudowa tego okresu to dom budowany na planie prostokąta, z szeregiem pomieszczeń wokół częściowo przekrytego dachem atrium. Fundamenty były wykonywane z kamienia a dwuspadowe dachy kryte były dachówką i zdobione terakotą. Przez kolejne lata (do ok. II w. p.n.e. atrium zmieniało się, upodabniając się coraz bardziej do reprezentacyjnej izby z funkcją komunikacyjną.

Inne

Oprócz rzeźby „oficjalnej” obejmującej reliefy historyczne i portrety panujących powstawały inne dzieła w postaci posągów, popiersi i płaskorzeźb zamawianych przez mieszkańców Rzymu. W nich również odbijała się panująca w danym okresie moda i przemiany stylu. Do wyrobów związanych z tym nurtem należą reliefy dekorujące budowle świeckie, prywatne domy czy grobowce oraz reliefy wykonywane na sarkofagach.

Zapotrzebowanie na sarkofagi wzrosło wraz z zerwaniem w II w., z tradycja palenia zwłok i chowania popiołów w urnach. Sarkofagi rzymskie najbogatszy relief mają wykonany na pokrywie i froncie. Tylne ściany były pozbawione ozdób (sarkofagi stawiano w głębokich niszach, zatem nie wszystkie boki były dobrze widoczne). Dekorację ich stanowiły sceny związane z mitologią, zwłaszcza grecką. Najczęściej przedstawiano sceny o dużym ładunku dramatyzmu oraz alegorie wyrażające zwycięstwo nad śmiercią. Pod koniec II w. pojawiły się sceny batalistyczne, gloryfikujące zmarłego, przedstawiającego go jako zwycięzcę, człowieka dzielnego.

Źródła:

-Rzym i cywilizacja klasyczna na zachodzie, Ilustrowana historia świata tom III, Jon M. Roberts, wyd. Świat Książki, Warszawa 1999
- Ilustrowana Historia Świata pod redakcją Geoffreya Markera, wyd. Świat Książki, Warszawa 1995
- Słownik sztuk pięknych, F. Winzer, wyd. Książnica, Katowice 2000

• Encyklopedia PWN

• www.wiklipedia.pl

• www.starozytny-rzym.pl

---