STAROŻYTNOŚĆ
IDEE TOTALITARYZMU PAŃSTWOWEGO W STAROŻYTNEJ GRECKIEJ MYŚLI I PRAKTYCE PEDAGOGICZNEJ
PLATON - System szkolny Platona był pierwszym przemyślanym , konsekwentnym , państwowym i przymusowym ustrojem szkolnym . System Platona stanowił syntezę wychowania państwowego w Sparcie i idei wszechstronnego wychowania w Atenach . Punktem wyjścia systemu było przekonanie , że obywatele są absolutną własnością państwa i dlatego ich wychowanie jest jego podstawowym obowiązkiem . Czas i jakość wychowania powinny być zależne od jakości posiadanej duszy . Państwo powinno roztoczyć opiekę wychowawczą nad dziećmi jeszcze długo przed ich narodzeniem . Z chwilą urodzenia niemowlę było zabierane matce i oddawane niańce . Aby zapewnić całkowity wpływ państwa na wychowanie dzieci matki dopuszczano tylko do karmienia , z tym , że nie mogły wiedzieć , które dzieci są ich .
Zgodnie z głównym celem wychowania obywateli podporządkowanych ideologii i potrzebom państwa , szczególnie wnikliwie należało dobierać opiekunki , jak również selekcjonować treści i formy wychowania . Platon uważał , że zabawa i nauka powinny być tak dobierane i organizowane , by służyły dziecku jako przyszłemu dorosłemu obywatelowi . Formy i treści zabaw należało całkowicie cenzurować . W tym systemie wychowawczym istniała całkowita równość między dziewczynkami i chłopcami .
ARYSTOTELES - Podkreślał olbrzymią rolę państwa w wychowaniu . Każda jednostka podporządkowana jest rodzinie i państwu . Ponieważ obyczaje każdego wolnego Greka muszą się zgadzać z formą rządów , o kształtowanie więc ich powinno starać się państwo . Powinno też starać się , aby wszyscy byli wychowywani w jednakowym duchu . Wychowanie jest jedną z największych sił politycznych i dlatego państwo powinno je uważać za jeden z najważniejszych obowiązków . Szkołę obowiązkową utrzymywaną przez państwo Arystoteles przewidywał jedynie dla wolnych obywateli greckich .
System szkolny proponowany przez Arystotelesa był bardziej realny niż u Platona - wychowanie powinno być organizowane i nadzorowane przez państwo , ale nadzór ten nie miał być tak bezwzględny i drobiazgowy . Arystoteles dostrzegał i cenił osobowość i indywidualność człowieka . Celem wychowania było ukształtowanie ludzi świadomych wspólnego interesu państwa , walczących o jego dobro .
SPARTA - Państwo powinno sprawować nadzór nad wychowaniem młodzieży , aby dostosować ją do głównego celu swego istnienia . Sparta wydała przepisy nakładające na geruzję i eforów obowiązek czuwania nad sprawami wychowawczymi . Nad postępowaniem i wychowaniem młodzieży miał obowiązek czuwać każdy Spartanin i to pod grozą wysokich kar . Działalność państwa w wychowaniu rozpoczynała się z chwilą urodzenia dziecka . Treści wychowania spartańskiego ograniczały się do tego , co zapewniało osiągnięcie celu głównego - wychowanie dzielnego żołnierza i bezgranicznie oddanego państwu obywatela .
TRWAŁE WARTOŚCI I OSIĄGNIĘCIA STAROŻYTNEJ MYŚLI PEDAGOGICZNEJ
W zakresie celów wychowania pedagogika starożytna sformułowała ideał człowieka o wszechstronnie rozwiniętej osobowości . Był on wprawdzie zubożony o pracę fizyczną jako czynnik wychowawczy , ale takie poglądy wynikały z ideologii ustroju niewolniczego , zasadzającej się na pogardzie do pracy fizycznej . Z ogólnej koncepcji wszechstronnie rozwiniętej osobowości można wyodrębnić dwie linie albo dwa cele szczegółowe , które dały początek kierunkom rozwoju pedagogiki europejskiej . Te kierunki to : sokratejska koncepcja kształcenia osobowości i platońskie szkolnictwo przygotowujące do życia .
W zakresie organizacji oświaty osiągnięciem epoki antycznej było stworzenie szkoły jako instytucji publicznej , państwowej i świeckiej oraz dopracowanie się systemu szkolnego , opartego na współzależnych od siebie szczeblach szkolnych - Grecja hellenistyczna i Rzym cesarski .
W dziedzinie teorii do systemu szkolnego włączono opracowane organizacyjnie i metodycznie , powszechne , państwowe i obowiązkowe wychowanie przedszkolne .
Wyodrębniono nauczyciela jako specjalnie powołanego urzędnika publicznego i państwowego , określono jego obowiązki pedagogiczne i osobowość , dając tym samym podstawy do zrodzonej w czasach współczesnych pedeutologii .
W starożytności dano początek dydaktyce i teorii wychowania . Dokonano próby oparcia wychowania na rodzącej się psychologii , a nawet medycynie .
W psychologii dziecka dostrzeżono rolę wychowawczą jego podstawowych potrzeb , wyodrębniono okresy rozwojowe , sformułowano drogi i etapy poznawania rzeczywistości , zapoczątkowano refleksję nad metodyką nauczania poszczególnych przedmiotów .
Grecko-rzymska myśl pedagogiczna wynikała z praktyki , intuicji i ogólnych założeń filozofii . Nie dysponowała własnymi badaniami empirycznymi , ani naukami pomocniczymi , bo takich nie było .
STOSUNEK WCZESNEGO CHRZEŚCIJAŃSTWA DO KULTURY ANTYCZNEJ I SZKOŁY GRECKO-RZYMSKIEJ
Chrześcijaństwo , znajdujące w Rzymie zwolenników już w I w. , nie interesowało się początkowo zagadnieniami kultury i oświaty mimo , że było religią opartą na objawieniu zawartym w księgach Starego i Nowego Testamentu . Przyczyną tego obojętnego stosunku do szkoły i wykształcenia był fakt , że do nowej religii garnęły się początkowo głównie najniższe warstwy społeczne , którym za cierpienia , wyzysk i nędzę w życiu doczesnym obiecywała ona nagrodę w życiu pozagrobowym i dowodziła , że biedni oraz cierpiący łatwiej dostąpią szczęśliwości wiecznej niż bogaci . Nadzieja zrównania się , choćby po śmierci , z bogatymi , obietnica wywyższenia upośledzonych za grobem przemawiały silniej do uciśnionych warstw rzymskich niż różnice dzielące chrześcijaństwo od politeizmu rzymskiego . Ponieważ biedne warstwy przyjmujące chrześcijaństwo poprzestawały na nauce czytania i pisania , a na terenie szkoły elementarnej nie stykały się niemal z zagadnieniami religijnymi oraz z mitologią rzymską , przywódcy pierwotnego chrześcijaństwa , zajęci sprawami organizacyjnymi i propagowaniem nowych idei w coraz szerszych kręgach społeczeństwa , nie interesowali się w ogóle sprawą kształcenia młodzieży ani jej wychowaniem . Obowiązki wychowawcze składał Kościół na rodziców wymagając od nich , aby dzieci uczyli zasad nowej wiary i przynajmniej głównych zagadnień historii biblijnej .
Gdy jednak w końcu I w. chrześcijaństwo zaczęło zdobywać wyznawców również wśród warstw bogatych , wykształconych w szkole rzymskiej , problem stosunku Kościoła do oświaty stawał się coraz bardziej aktualny . Mimo , że szkoła pogańska z jej świeckim programem nauczania i lekturą pełną bóstw starożytnych wydawała się nieodpowiednia dla nowo nawróconych wyznawców chrześcijaństwa , nie chcieli oni rezygnować z kształcenia swoich dzieci .
Obowiązującego niemal powszechnie zwyczaju kształcenia dzieci chrześcijańskich w szkołach nie zwalczali wyraźnie najwybitniejsi przywódcy chrześcijańscy zwłaszcza , że sami również zawdzięczali im swoją wiedzę . Nie podejmowali też przez kilka pierwszych wieków jakichkolwiek prób tworzenia własnego systemu wychowania , który można by było przeciwstawić olbrzymiemu dorobkowi kultury hellenistycznej . W tych warunkach stara szkoła rzymska stanowiła w pierwszych wiekach chrześcijaństwa jedyne źródło świeckiej wiedzy , niezbędnej dla bogatych wyznawców nowej religii . Warto wspomnieć , że chrześcijaństwo usiłowało tworzyć własną kulturę i organizować własne szkoły , dostosowane całkowicie do potrzeb religii , jedynie w krajach będących poza zasięgiem kultury hellenistycznej . Np. Etiopia i Armenia , w których to krajach chrześcijaństwo w okresie IV i V stulecia stworzyło szereg szkół własnych przesiąkniętych duchem religijnym , wypracowało język kościelno-literacki i dało początek szybko zresztą skostniałej kulturze .
Chrześcijaństwo wobec szkół rzymskich w IV w.
Realizując konsekwentnie założenia edyktu mediolańskiego Konstantyn Wielki w 319 r. Zwolnił od podatków miejskich i innych ciężarów publicznych cały kler chrześcijański , zrównując w ten sposób jego sytuację społeczną z gramatystami i rektorami oraz lekarzami . Liczba klery chrześcijańskiego była jednak nieporównanie większa niż nauczycieli . Ponadto pod jego opiekę uciekali często bogaci kupcy , pragnąc w ten sposób uniknąć płacenia podatków na rzecz miast . Zgodnie z zarządzeniem Konstantyna Wielkiego na miastach spoczywał też ciężar utrzymywania licznych przedstawicieli kleru oraz związanej z nim poważnej rzeszy ubogich czy też szukających opieki Kościoła . Wydatki na cele charytatywne oraz majątki przeznaczone przez miasta na utrzymanie kleru pomniejszały znacznie ich dochody i utrudniały im utrzymanie szkół , które szczególnie w mniejszych ośrodkach zaczęły podupadać . Fakt ten wskazywał , że zbliżają się czasy niezwykle ciężkie dla starej kultury pogańskiej . Sytuację jej pogarszało stałe zmniejszanie się liczby pogan , przechodzących coraz liczniej pod sztandary nowej religii .
Opierając się na różnych objawach zanikania wpływów starej kultury klasycznej , przywódcy chrześcijaństwa zachodniego zaczęli w IV w. nakładać na nauczycieli chrześcijańskich obowiązek składania na początku roku przed zebranymi uczniami oświadczenia , że bogowie pogańscy są demonami , a wiara w nich nie ma żadnego uzasadnienia . Ponieważ praktyka ta obniżała ideową i moralną wartość nauki szkolnej , a nawet podkopywała sens jej istnienia , zwolennicy kultury pogańskiej skłonili cesarza Juliana Apostatę do przeciwnatarcia . Pragnąc uratować zagrożony byt szkoły łacińskiej - edyktem z 362 r. Nakazał klerowi chrześcijańskiemu zwrócić miastom wszelkie dobra nadane im przez poprzednich cesarzy , chcąc w ten sposób zwiększyć dochody miast i ułatwić wypłacanie pensji nauczycielom . Ponadto zabronił wszystkim chrześcijanom pełnienia obowiązków nauczycielskich . Szybka śmierć Juliana Apostaty nie pozwoliła mu wprowadzić w życie tych zarządzeń . Pod wpływem gwałtownej reakcji ze strony wyznawców chrystianizmu odwołano w 364 r. edykty i nauczyciele chrześcijańscy znów wrócili do szkoły .
Powstanie szkoły aleksandryjskiej i jej działalność - III w.
Głównym jej organizatorem , twórcą programu oraz założeń ideologicznych był Klemens Aleksandryjski . W jego przekonaniu zasady religii chrześcijańskiej nie były niczym nowym . Stanowiły syntezę filozofii greckiej - zwłaszcza Platona oraz religii żydowskiej .
Zrodzona szkoła katechetyczna w Aleksandrii opracowała pod koniec drugiego stulecia program nauczania obejmujący wszystkie przedmioty dawnych szkół hellenistycznych . Po opanowaniu sztuki czytania i pisania przystępowali jej uczniowie do nauki gramatyki i logiki , a następnie do geometrii , astronomii i fizyki . W wyższych klasach uczono etyki filozoficznej , przystosowanej do wymogów religii , a wreszcie znajomości Biblii , która była ukoronowaniem całej wiedzy .
Duże uznanie i rozgłos zawdzięczała szkoła aleksandryjska w pewnej mierze neoplatonizmowi , ostatniemu wielkiemu systemowi filozoficznemu starożytności . Jego twórca - Plotyn założył w 245 r. własną szkołę filozoficzną w Rzymie . Plotyn szerzył pogardę ciała i dóbr materialnych , gloryfikował ascezę , a główny cel życia widział w ekstazie prowadzącej do zjednoczenia duszy z bóstwem . Opierając się na nauce Platona o świecie idei Plotyn twierdził , że źródłem wszelkiego istnienia jest byt pierwotny , mający charakter ponadzmysłowy , nadnaturalny i ponadrozumowy . Neoplatonizm nie odwoływał się do żadnej religii objawionej i posługiwał się głównie argumentacją filozoficzną , mimo to był on na wskroś religijny . W systemie tym wszystkie nauki , zwłaszcza teoria poznania , etyka i estetyka , otrzymały metafizyczną i teologiczną formę .
TERTULIAN
Przedstawiciel ugodowego kierunku w stosunku do wiedzy
Wiedza przedstawia dla życia ludzkiego tak wielkie wartości , że nie potrafił sobie wyobrazić niewykształconego chrześcijanin
ŚW. FELIKS
Twierdził , że nauka jest absolutną potrzebą do lepszego poznania Pisma Świętego
ŚW.HIERONIM
Dążył do pogodzenia starożytnej wiedzy z religią chrześcijańską
Literatura pogańska nie uczyni chrześcijaństwu żadnej szkody , jeżeli usunie się z niej to wszystko , co nadaje jej charakter pogański
ŚW.AUGUSTYN
Twórca podstaw ideologicznych całej pedagogiki chrześcijańskiej wieków średnich
„ De magistro „ - rozprawa poświęcona pracy nauczyciela , jej skuteczności i celowości
Przyznawał pewne znaczenie poznaniu zmysłowemu , ale tylko rzeczy zewnętrznych
Prawdy ogólne - ich poznanie jest możliwe tylko dzięki oświeceniu duszy ; rola nauczania sprowadzała się do stwarzania odpowiednich bodźców
Potępiał fakt posyłania dzieci do szkół pogańskich , ponieważ filozofia i literatura klasyczna odwracały umysły młodzieży od zagadnień religijnych ; potem zmienił zdanie i uważał , że wiedza , zwłaszcza filozoficzna , jest potrzebna do odpierania ataków i zwalczania poglądów głoszonych przez przeciwników chrystianizmu
Zalecał chrześcijanom naukę gramatyki i dialektyki jako sztuki poprawnego myślenia oraz retoryki - jak oddziaływać słowem na ludzkie serca
MARCJAN CAPELLA
„ O zaślubinach Merkurego i filologii „
opis sztuk wyzwolonych - od tego wzięła się nazwa w późniejszych czasach
gramatyka
retoryka (redagowanie pism w stylu kancelaryjnym)
dialektyka (sztuka dowodzenia)
arytmetyka
geometria
astronomia
muzyka