IDEAŁY WYCHOWAWCZE STAROŻYTNEJ GRECJI
Okres archaiczny (X-VII w. p.n.e)
• uczenie poprzez działanie
• wychowanie żołnierskie (etos wojownika), etyka honoru, żądza sławy, pochwała męstwa
• Homerycki wzór osobowy
• Elitaryzm (cnota cechuje wybranych)
Okres klasyczny (VI-IV w. p.n.e)
Indywidualizm (jednostka) - kolektywizm (wspólnota)
Wychowanie spartańskie
• Agoge - wychowanie militarne • Dzieci własnością państwa, permanentny nadzór • Pajdonomos
- kolektywizm, totalizm, brak indywidualizacji • posłuszeństwo, karność
• 7-20 szkolenie, 20-30 służba wojskowa, 30 - obywatel, małżeństwo
Wychowanie ateńskie
• Demokracja. Wychowanie obywatelskie
•
kalokagatia (harmonijny rozwój fizyczny, moralny, intelektualny)
Epoka hellenistyczna (III-I w. p.n.e)
• rozpowszechnienie greckiego modelu wychowawczego (PAIDEIA)
MYŚL PEDAGOGICZNA STAROŻYTNEJ GRECJI
• pojęcie arete (cnota, dzielność, zdolność)
• (męstwo, mądrość, sprawiedliwość, umiar)
• Jakie jest źródło arete? (wrodzona czy nabyta?)
• Czy arete można się nauczyć? W jaki sposób? Za pomocą jakich metod?
• Jak powinna być rola wychowawcy/nauczyciela?
SOFIŚCI (Protagoras, Gorgiasz)
• humanizm, antropocentryzm,
agnostycyzm
• subiektywizm etyczny, relatywizm, etyka sytuacyjna
• pragmatyzm, konwencjonalizm
• Cnoty można się nauczyć, nauczyciel - źródło wiedzy
• Wiedza użyteczna (polityka)
• retoryka, dialektyka (erystyka), mnemotechnika, demagogia
SOKRATES (469-399 p.n.e)
• Intelektualizm etyczny: utożsamienie arete z wiedzą (prawdą)
• Wystarczy wiedzieć co jest dobre (znaleźć prawdę), aby postępować cnotliwie
• Zło źródłem niewiedzy
• Absolutyzm etyczny Prawa uniwersalne
• Wiedza o cnocie - ukryta w człowieku, wewnętrzny głos (dajmonion)
• Droga do prawdy = wydobywanie wiedzy
• stan niewiedzy: „wiem, że nie wiem”
• metoda majeutyczna (akuszerska),
Nauczyciel - pomocnik
• metoda heurystyczna - poszukująca (pytania i odpowiedzi) - naprowadzanie na samodzielne rozwiązanie postawionego zagadnienia
• metoda elenktyczna - zbijanie argumentów, usuwanie fałszywych przekonań - oczyszczanie umysłu
•
Ironia sokratejska - sprowadzenie do absurdu
PLATON (ok. 427-347 p.n.e)
Akademia (387 p.n.e., do 529 r. n.e.)
• Koncepcja „idei”.
• Poznanie = anamneza
Teoria państwa-wychowawcy
• odrzucenie demokracji, organicyzm, system hierarchiczny
• filozofowie, strażnicy, żywiciele
• Wychowanie zbiorowe. Dziecko własnością państwa.
ARYSTOTELES (384-322 p.n.e.)
• tabula rasa • wiedza przez doświadczenie (empiryzm, sensualizm)
• Etapy poznawania/uczenia się:
1) postrzeganie (nauczanie poglądowe)
2) zapamiętywanie (ćwiczenie pamięci)
3) przetwarzanie, wykorzystywanie (logika)
Trzy wcielenia duszy a wychowanie
• roślinna - odżywianie, rozmnażanie (wychowanie fizyczne),
•
zwierzęca - postrzeganie, emocje (wychowanie moralne),
•
myśląca - rozum (wychowanie intelektualne)
Wychowanie
• Charakter: natura, rozum, przyzwyczajenie
• Krytyka intelektualizmu etycznego. • Rola popędów
• Cnotę można wyćwiczyć (trening) • Rola przyzwyczajenia
• państwo a wychowanie
WYCHOWANIE W RZYMIE
Ideał wychowawczy
• Wychowanie obywatelskie, polityczne
• Wzór obywatela: obrońca ojczyzny, szanujący tradycję,
- dobry mówca, przedsiębiorczy, ambitny, żądny bogactwa i sławy
Wychowanie w rodzinie
• Duże rodziny. Pater familias. Matrona
• Do 7 lat matka. Od 7 ojciec. Ok. 16 - dorosłość (toga). Służba wojskowa.
• Educatio w rodzinie. Kontrola cenzora
• Doctrina (szkoła)
Ideał wychowania chrześcijańskiego
• Prymat religijnej wspólnoty
• Cnoty ewangeliczne
• Od końca kon. IV w. - religia państwowa
• dyskusja nad dorobkiem antyku
Św. Augustyn (354-430)
• Wspieranie wiary rozumem.
• Pochwała państwa, chrześcijanie - obywatele
SZKOLNICTWO W GRECJI I RZYMIE
Grecja
• niski prestiż zawodu nauczyciela
• pedagog-wychowawca
• kary fizyczne
• 7-14 nauczanie podstawowe (muzyczne, czytanie, pisanie, gimnastyka)
• 14-18 szkoła średnia (kształcenie literackie, ogólnokształcące) • 18-20 efebia
• Isokrates 390 szkoła retoryczna (wysoki poziom moralny nauczycieli, nagrody zamiast kar, wychowawcza rola pracy)
Szkolnictwo
• Szkoła elementarna, • Szkoła gramatyczna, • Szkoła retoryczna
• I - II w. n.e. szkolnictwo publiczne
Myśl pedagogiczna Marka Kwintyliana (I w. n.e.)
• Optymizm wychowawczy
• Znaczenie nauczyciela
• Nauczanie progresywne, zindywidualizowane (możliwości rozwojowe, wiek, zdolności, zainteresowania)
• Wszechstronność
• Nauczanie poglądowe, pomoce naukowe, zabawa
• Krytyka kar fizycznych. Nagrody, ambicja, naśladownictwo
• Prace domowe, przerwy w pracy
• teksty o rzeczach wzniosłych
Pochwała szkoły publicznej
• wykształcenie więzów przyjaźni, zmysłu społecznego
• mobilizacja (współzawodnictwo, rozbudzanie ambicji)
• ćwiczenie przemawiania
• niższe koszty
WYCHOWANIE W ŚREDNIOWIECZU
• Karol Wielki (742-814). Renesans karoliński
• Prymat Kościoła. 1215 sobór laterański: utrzymywanie szkół
• Nauczanie: pamięciowe, autorytarne, kary cielesne
• brak indywidualizacji, uczeń = odbiorca
Siedem sztuk wyzwolonych
a) trivium: gramatyka, retoryka dialektyka
b) quadrivium: arytmetyka, astronomia, geometria, muzyka
Wychowanie chłopskie
• wychowanie spontaniczne, rodzinne, religijne • wierni i pracowici poddani
Wychowanie mieszczańskie
• w domu mistrza (majstra). Etapy: terminator - czeladnik - mistrz
• Cnoty: porządek, pilność, oszczędność, skromność, spryt, zaradność, solidność
Wychowanie rycerskie
• Cnoty: odwaga, lojalność, sprawność fizyczna, ogłada dworska
Etapy: paź - giermek - rycerz
7 sprawności: jazda konna, pływanie, łucznictwo, szermierka, polowanie, szachy, układanie poematów
Średniowieczne uniwersytety
• korporacje, „uniwersitas magistorum et scholarium”
• Przywileje: - nadawanie stopni (b, mgr, dr), - autonomia (sądownictwo), - prawo do strajku i secesji
Pełny uniwersytet 4 wydziały: sztuk wyzwolonych, prawa, medycyny, teologii.
Akademie bez teologii
- w ośrodkach szkolnych (Paryż), - wokół wybitnych profesorów (Bolonia),
- w wyniku fundacji władców (Praga, Kraków)
Model paryski
• Cech profesorów: wybierali władze (rektora i dziekanów) • Podział na nacje
Model boloński
• korporacja studentów, wybierali rektora, najmowali profesorów
• Wpływ na program, władza administracyjna
• Profesorowie - nadawanie stopni
Akademia Krakowska
• 1364 początkowo bez teologii, model boloński • 1400 odnowiona, model paryski
• Pod koniec XVI w. upadek uczelni
Scholastyka
• zgodność prawd wiary z rozumem.
• Filozofia i religia pochodzą od Boga. Zadaniem rozumu jest uzasadnianie wiary
• św. Anzelm: fides quaerens intellectum
• konfrontowanie objawienia (Pismo Święte i Tradycja) z logiką oraz autorytetami (np. Arystotelesa).
• Anzelm z Cantenbury (XI w)
• Pierre Abelard (XI-XII w.)
• Albert Wielki (XIII w.)
• Tomasz z Akwinum (XIII w.)
• Roger Bacon (XIII w.)
• metoda empiryczna.
• Ignorancja = dzieło szatana.
• Źródła błędów: 1) wiara fałszywym autorytetom; 2) przyzwyczajenie,
3) uprzedzenia mas oraz 4) pozorna wiedza, która ukrywa ignorancję.
4