By zrozumieć scharakteryzowane poniżej integrowane metody ochrony roślin trzeba wyjaśnić kilka pojęć z tym związanych:
Ochrona roślin - jest to zapobieganie i zwalczanie agrofagów w sposób bezpieczny dla człowieka i środowiska, mające na celu ograniczenie strat produkcji roślinnej. Znaczenie ochrony roślin wzrasta wraz z intensyfikacją i specjalizacją w produkcji roślinnej.
Agrofagi - niepożądane organizmy (patogeny, szkodniki i chwasty), szkodliwe dla roślin uprawnych, płodów rolnych oraz zwierząt. Straty powodowane przez agrofagi na świecie wynoszą ok. 35%, a w Polsce ok. 15%. Straty zależą od rejonu, rośliny żywicielskiej i gatunku agrofaga.
Pestycydy - substancje syntetyczne lub naturalne stosowane do zwalczania organizmów szkodliwych lub niepożądanych, używane głównie do ochrony roślin uprawnych, lasów, zbiorników wodnych, ale również zwierząt, ludzi, produktów żywnościowych, a także do niszczenia żywych organizmów, uznanych za szkodliwe, w budynkach inwentarskich, mieszkalnych, szpitalnych i magazynach.
Integracja - to umiejętne wykorzystanie w ochronie roślin wszystkich dostępnych metod, a więc agrotechnicznej, hodowlanej, biologicznej i innych w celu efektywnego i bezpiecznego zwalczania chorób, szkodników i chwastów.
Próg szkodliwości to takie nasilenie choroby lub taka liczebność szkodnika czy chwastów, przy których wartość spodziewanej straty w plonie przewyższa koszt zabiegu ochronnego.
Selektywny środek ochrony to taki, który po zastosowani niszczy szkodniki czy chwasty nie wpływając niekorzystnie na gatunki pożyteczne i inne elementy środowiska rolniczego.
Coraz większego znaczenia nabierają integrowane metody ochrony roślin, polegające na łączeniu metod przydatnych pod względem gospodarczym, ekologicznym i toksykologicznym. Ważne jest by metody te były jak najlepiej powiązane, by wzajemnie się uzupełniały w celu utrzymania liczebności agrofagów poniżej progu ekonomicznej szkodliwości, przy czym pierwszeństwo ma świadome wykorzystanie naturalnych czynników ograniczających.
Integrowane metody ochrony roślin łączą wszystkie dostępne metody zwalczania agrofagów przy wykorzystaniu w jak największym zakresie naturalnych procesów samoregulacji zachodzących w agrocenozach i celowym wspomaganiu tych procesów.
Podstawowy cel - jakim jest ograniczenie strat plonów - musi być łączony z celem minimalizacji zagrożeń dla konsumentów (pozostałości szkodliwych substancji chemicznych), zwierząt gospodarskich i środowiska przyrodniczego (ochrona wód, gleby i powietrza).
Praktyczne zastosowanie integrowanej ochrony roślin wiąże się z wykorzystaniem wszelkich alternatywnych dla ochrony chemicznej metod zwalczania agrofagów. Wyróżnia się dwa rodzaje działań:
działania pośrednie: opracowanie prawidłowego płodozmianu, wykorzystanie w jak największym zakresie odmian roślin odpornych i tolerancyjnych na patogeny i szkodniki, stosowanie mieszanin wewnątrz- i międzygatunkowych, ochrona organizmów pożytecznych.
Do metod pośrednich (zapobiegających, profilaktycznych) zaliczamy:
metody agrotechniczne,
metody hodowlane,
kwarantannę.
działania bezpośrednie: dobór ekologicznie bezpiecznych metod zwalczania agrofagów, w chemicznej ochronie wybór technik wykonywania zabiegów o możliwie najmniejszym zagrożeniu dla otoczenia, wykonywanie zabiegów chemicznych tylko po przekroczeniu ekonomicznych progów zagrożenia (szkodliwości), stosowanie selektywnych pestycydów, stosowanie pestycydów na ograniczonej powierzchni lub w niższych dawkach.
Natomiast w bezpośrednich metodach zwalczania rozróżnia się:
metody chemiczne,
metody biologiczne,
metody mechaniczne,
metody fizyczne.
Najpowszechniej stosowane jest metoda chemiczna, ale obecnie dąży się do jej ograniczenia. Chemiczne zabiegi ratują ponad 20 % zbiorów przed zniszczeniem.
Wraz z rozwojem metody chemicznej w ochronie roślin wydawałoby by się, iż położono kres wszystkim problemom związanym z ochrona roślin np. rolniczych. Lecz badania laboratoryjne wykazały jak niekorzystne są skutki stosowanie chemicznych środków ochrony roślin poprzez długi okres ich zalegania w środowisku, likwidowaniu pożytecznych gatunków, wytwarzaniu przez szkodniki i organizmy chorobotwórcze odporności, a także zagrożeniu dla człowieka.
Stosowaniu metody chemicznej zaczęła towarzyszyć krytyka, aż do głosów domagających się całkowitego zaprzestania stosowania tej metody w ochronie roślin. Ze względu na potrzebę chronienia plonów nie było to już jednak możliwe, a żadna z innych metod nie mogła w pełni przejąć w pełni funkcji metody chemicznej. Wówczas w ochronie roślin opracowano właśnie integrowane metody ochrony roślin.
Podstawowym założeniem tej koncepcji jest fakt, że żadna z proponowanych i stosowanych metod nie jest w stanie w pełni zabezpieczyć upraw przed chorobami, szkodnikami i chwastami, a drugi fakt to konieczność ochrony środowiska.
Opis metod pośrednich (profilaktycznych, zapobiegających):
METODA AGROTECHNICZNA - są to zabiegi agrotechniczne stwarzające optymalne warunki wzrostu i rozwoju roślinom uprawnym, a ograniczające rozwój agrofagów np.:
badania gleb,
dobór odmian roślin najmniej podatnych na choroby i szkodniki,
zdrowy materiał siewny,
termin i sposób siewu,
zmianowanie roślin,
właściwa uprawa roli,
nawożenie organiczne i mineralne,
dobre warunki siedliskowe dla danej rośliny itp.
Wybór odpowiedniej gleby i zabiegów uprawowych ma duże znaczenie, gdyż rośliny posadzone lub posiane na nieodpowiedniej glebie rosną słabo są podatne na choroby i szkodniki. A zabiegi uprawowe jak np. wczesna podorywaka, a później głęboka orka przedzimowa, niszczą grzyby chorobotwórcze, szkodniki glebowe, nory gryzoni polnych oraz siewki chwastów.
Ważne jest również przygotowanie zdrowego, nieuszkodzonego materiału siewnego, gdyż jest on podstawowym warunkiem prawidłowego wzrostu i rozwoju roślin. Wiele chorób i niektóre szkodniki przenoszą się przez nasiona, dlatego należy dbać, aby nasiona, sadzeniaki, sadzonki czy rozsady pochodziły ze zdrowych roślin.
Dość istotny jest termin siewu, ponieważ właśnie przez celowe przesunięcie terminu siewu czy sadzenia można przyspieszyć lub opóźnić rozwój rośliny tak, aby największe nasilenie występowania danej choroby czy szkodnika przypadło na okres, w którym roślina najlepiej to zniesie. Na ogół najkorzystniejszy jest wczesny siew. Np. wczesne siewy siew zbóż jarych przyczyniają się do mniejszego porażenia ich przez rdze.
Duże znaczenie ma zmianowanie roślin. Rośliny podatne na te same choroby lub atakowane przez te same gatunki szkodników nie powinny być uprawiane po sobie, ani obok siebie. Ze względu na możliwość utrzymania się w glebie patogenów i szkodników, trzeba zachować kilkuletnią przerwę w uprawie danej rośliny na tym samym polu. Ma to zapobiec tzw. wykoniczynieniu w uprawie koniczyn etc. Przez odpowiedni dobór roślin w zmianowaniu można ograniczać rozprzestrzenianie się pewnych chorób i szkodników.
Podobnie nawożenie wpływa na poprawę ogólnych warunków wzrostu i rozwoju roślin uprawnych. Szybki wzrost roślin jest korzystny z punktu widzenia ich ochrony. Jeśli w momencie wystąpienie chorób i szkodników rośliny są już wyrośnięte, to są tym samym mniej wrażliwe na ich szkodliwe działanie. Istotne w nawożeniu jest uwzględnienie stosunku N:P:K, jednostronne nawożenie azotem przyspiesza wprawdzie wzrost rośliny, ale tym samym rośliny staja się delikatniejsze i są bardziej podatne na choroby. Bardzo korzystny jest wpływ nawozów fosforanowych i potasowych, które przyczyniają się do wzmocnienia tkanek, co w pewnym stopniu chroni rośliny przed wyleganiem i porażeniem przez patogeny. Podobnie działa wapnowanie, ograniczając nasilenie niektórych chorób.
Wnioskując metoda agrotechniczna powinna być stosowana w każdym gospodarstwie.
METODA HODOWLANA - polega na uzyskiwaniu i wprowadzaniu do praktyki rolniczej odmian odpornych czy mniej wrażliwych na poszczególne choroby i szkodniki, a także herbicydy.
Do praktyki rolniczej wprowadzono wiele odmian odpornych na różne choroby wywoływane przez grzyby, mniejsze możliwości istnieją w zakresie hodowli odmian odpornych na działanie szkodników roślin.
Obecnie coraz większego znaczenia nabiera otrzymywanie nowych odmian metodą inżynierii genetycznej. Metoda ta polega na bezpośrednim przenoszeniu do rośliny odpowiedniej cechy np. odporności, i pozwala na znaczne przyspieszenie procesu hodowlanego. Stosując metody GMO ( roślin genetycznie modyfikowanych) uzyskano np. odmiany ziemniaka odporne na stonkę ziemniaczaną, odmianę kukurydzy, rzepaku i buraków odporne na totalne herbicydy.
Uprawa odpornych odmian roślin jest najlepszym sposobem zapobiegania chorobom.
KWARANTANNA - zadaniem kwarantanny jest zabezpieczeni kraju lub pewnych jego rejonów przed zawleczeniem patogenów, szkodników czy chwastów dotychczas tam niewystępujących oraz w wypadku ich stwierdzenia, niedopuszczenie poprzez zastosowanie wszystkich dostępnych metod ich rozprzestrzeniania się.
Każdy kraj (i UE) posiada listę kwarantannową - listę organizmów, przed którymi się broni; organizmy te podlegają obowiązkowemu zwalczaniu!
Rośliny importowane z zagranicy muszą mieć: świadectwo sanitarne oraz paszport rośliny.
Na polskiej liście „ organizmów” objętych kwarantanną znajduje się ponad 200 gatunków szkodników, chorób i chwastów. W przypadku wykrycia organizmu szkodliwego podlegającego w Polsce obowiązkowi zwalczania powiadamia się o tym pracowników Państwowej Inspekcji Ochrony Roślin i podjąć pod ich nadzorem działania zmierzające do całkowitego zniszczenia występujących osobników.
Każdy kraj ma
Rozróżniamy:
kwarantannę zewnętrzną - system organizacyjno-kontrolny chroniący terytorium kraju przed przywleczeniem z zagranicy agrofagów ,
kwarantannę wewnętrzną -system organizacyjno-kontrolny chroniący terytorium kraju przed rozwleczeniem po kraju agrofaga, który już wystąpił.
Opis metod bezpośrednich:
METODA CHEMICZNA - jest to najbardziej rozpowszechniona metoda ochrony roślin. Stanowi dziś nieodłączną część zabiegów uprawowych. Metody te polegają na wykorzystaniu związków chemicznych działających zabójczo lub osłabiająco na organizmy szkodliwe dla roślin. Związki te stanowią substancję biologicznie czynną chemicznych środków ochrony roślin, zwanych tradycyjnie pestycydami.
W skład chemicznych środków ochrony roślin oprócz substancji biologicznie czynnej wchodzą substancje pomocnicze, pełniące funkcje rozpuszczalników lub nośników, a także zwiększające przyczepność pestycydów do roślin i zwilżalność ( rozpływanie się na powierzchni roślin). Substancje pomocnicze w głównej mierze decydują o formie użytkowej pestycydu.
Skuteczność zabiegu chemicznego zależy od; użycia własnego preparatu, stosowania go we właściwej dawce i właściwym stężeniu oraz terminu stosowania.
Metodę chemiczną w programach integrowanych stosuje się tylko w przypadku, gdy pojaw agrofagów, ( czyli niepożądanych organizmów np.: patogenów, szkodników i chwastów, szkodliwych dla roślin uprawnych, płodów rolnych) przekracza próg szkodliwości i to przez stosowaniu selektywnych środków ochrony roślin.
Najpowszechniej stosowane jest metoda chemiczna, ale obecnie dąży się do jej ograniczenia.
Zgodnie z zasadami stosowania zintegrowanej ochrony roślin zwalczanie chemiczne szkodników stosowane jest jedynie jako działanie uzupełniające. Jeśli jednak konieczne jest użycie pestycydów, należy przestrzegać następujących zasad:
Stosować pestycydy selektywne, które nie są toksyczne (lub są toksyczne tylko w niewielkim stopniu) dla organizmów pożytecznych.
Wykorzystywać selektywne sposoby aplikacji środków ochrony. Niektóre pestycydy można stosować w taki sposób, by nie powodować szkód wśród organizmów pożytecznych. Środki ochrony roślin podawać można przez linie kropkujące i podczas nawadniania. Inne sposoby aplikacji to otoczkowanie nasion substancją z dodatkiem środków chemicznych oraz ograniczenie stosowania pestycydów do okresu, gdy rośliny są jeszcze młode.
Stosować pestycydy selektywne, które nie są toksyczne (lub są toksyczne tylko w niewielkim stopniu) dla organizmów pożytecznych.
Wykorzystywać selektywne sposoby aplikacji środków ochrony. Niektóre pestycydy można stosować w taki sposób, by nie powodować szkód wśród organizmów pożytecznych. Środki ochrony roślin podawać można przez linie kropkujące i podczas nawadniania. Inne sposoby aplikacji to otoczkowanie nasion substancją z dodatkiem środków chemicznych oraz ograniczenie stosowania pestycydów do okresu, gdy rośliny są jeszcze młode.
Stosować pestycydy o krótkim okresie karencji. Niektóre z nich są wprawdzie zabójcze także dla organizmów pożytecznych, które w momencie oprysku znajdują się na roślinach, lecz ich pozostałości zalegają w uprawie jedynie przez krótki czas. Krótko po zastosowaniu (czasem zaledwie w ciągu 1-2 dni) można ponownie wprowadzić organizmy pożyteczne lub też poczekać, aż same spontanicznie przejdą z sąsiednich upraw.
Upewnić się, że producenci materiału rozmnożeniowego nie stosują pestycydów o długim okresie karencji. Środki takie uniemożliwiają lub hamują rozwój organizmów pożytecznych.
Należy unikać pestycydów o długim okresie karencji przed rozpoczęciem stosowania metod zintegrowanej ochrony roślin.
Szczegółowe informacje dot. wpływu poszczególnych pestycydów na organizmy pożyteczne oraz czasu ewentualnego zalegania szkodliwych pozostałości substancji chemicznych można znaleźć w Przewodniku Koppert po Efektach Ubocznych.
Należy unikać nadmiernej ilości kurzu w uprawach, ponieważ hamuje on rozwój organizmów pożytecznych.
Należy zdawać sobie sprawę, że stosowane na danym obszarze pestycydy lub ich opary mogą przedostawać się do upraw, w których wykorzystywane są biologiczne metody ochrony roślin. Może to mieć ujemny wpływ na populację organizmów pożytecznych. Podczas punktowego stosowania pestycydów należy w miarę możliwości osłonić zaatakowany obszar. Dobra komunikacja z sąsiadami w połączeniu z właściwymi działaniami (otwieranie/zamykanie wietrzników, unikanie oprysków w trakcie wietrznej pogody) mogą zmniejszyć negatywne skutki takich czynności.
METODA BIOLOGICZNA - polega na zwalczaniu chorób i szkodników z wykorzystaniem ich naturalnych wrogów. W ramach metod biologicznych wyróżnić można trzy grupy organizmów pożytecznych. Ponizej przedstawiono najbardziej znanych przedstawicieli poszczególnych grup.
Drapieżniki ( drapieżne roztocza, pluskwiaki, chrząszcze i pryszczarki),
Parazytoidy ( pasożytnicze blonkówki i muchówki),
Mikroorganizmy (nicienie, grzyby, bakterie i wirusy).
W biologicznym zwalczaniu stosuje się dwie główne metody: introdukcję i ochronę pożytecznych organizmów.
Introdukcja polega na wprowadzeniu pożytecznych organizmów na zagrożony przez szkodniki teren. Można introdkować gatunki miejscowe, które występują zwykle w zbyt małych ilościach, aby skutecznie redukować liczebność gatunków szkodliwych. Można też introdukować gatunki pochodzące z ojczyzny zawleczonego do danego kraju szkodnika. Introdukcja wymaga hodowli laboratoryjnej gatunków pożytecznych.
Ochrona organizmów pożytecznych polega na tworzeniu im korzystnych warunków rozwoju w określonym środowisku. Wśród organizmów pożytecznych na szczególna uwagę zasługują ptaki owadożerne i gryzoniożerne. Żywią się one owadami i gryzoniami występującymi w dużych ilościach, a więc głównie gatunkami szkodliwymi dla roślin uprawnych. Do ptaków pożytecznych należą: sikorki, jaskółki, dzięcioły, kowaliki, muchołówki, szpaki i inne owadożerne
Odmiennym kierunkiem jest wykorzystywanie wirusów, bakterii i grzybów do zwalczania szkodliwych owadów. Największe znaczenie praktyczne mają preparaty zwane biopreparatami zawierające zarodniki bakterii. Wielką zaletą tych preparatów jest ich praktyczna nieszkodliwość dla zdrowia ludzi i zwierząt domowych.
METODA MECHANICZNA - jest to najstarsza metoda zwalczania szkodników. Polega na wykorzystywaniu prostych urządzeń jak pułapki, zapory, czy rowki chwytne do wyłapywania szkodników. Znaczenie jej dziś jest niewielkie, ciągle jednak znajduje zastosowanie. Pułapki (często z przynętami) stosuje się np. do łowienia gryzoni czy turkucia podjadaka. Rowki chwytne maja na celu ochronę plantacji przed szkodnikami poruszającymi się po ziemi, np. ślimakami. Większe zastosowanie znajduje w leśnictwie.
Często stosowanym przykładem metody mechanicznej są opaski chwytne zakładane na pnie drzew owocowych, w których gromadzą się schodzące na zimowanie gąsienice. Ciekawym przykładem tej metody są urządzenia do mechanicznego zbierania szkodników, stosowanie m.in. w ograniczaniu liczebności stonki ziemniaczanej.
Metody te obejmują zwalczanie chorób i szkodników za pomocą środków mechanicznych.
Nie należy dopuszczać do zasiedlania upraw przez owady. Wiele owadów latających, np. takich jak mszyce, motyle, muchy, pluskwiaki czy wciornastki, można utrzymać z dala od roślin, stosując odpowiednie siatki. Przykrywając glebę lub podłoże folią lub tkaniną, bądź zabezpieczając szyjki korzeniowe specjalnymi kołnierzami można chronić rośliny przed larwami żerującymi na korzeniach i podziemnych częściach roślin. Stosowanie takich środków pozwala także zahamować rozwój i rozprzestrzenianie tych larw i poczwarek, które potrzebują gleby, by przeobrazić się w postać dorosłą.
Należy wyłapywać szkodniki. Owady latające wyłapywać można za pomocą pułapek lepowych, feromonowych, lamp owadobójczych, roślin przywabiających owady, itp.
Organizmy szkodliwe zwalczać można wysoką temperaturą. Stosowane są następujące sposoby:
Gorąca woda
Nasiona, cebule, bulwy i sadzonki można zanurzyć w gorącej wodzie w celu zabicia takich patogenów jak owady, roztocza, nicienie, grzyby i bakterie.
Gorące powietrze
Patogeny występujące w roślinach, bulwach i nasionach można także zwalczać gorącym powietrzem.
Solaryzacja
Przykrycie podłoża w lecie przeźroczystą folią i pozostawienie jej na kilka tygodni powoduje wzrost temperatury w związku z promieniowaniem słonecznym, co z kolei powoduje śmierć wielu organizmów szkodliwych.
Parowanie
Za pomocą pary można dezynfekować glebę, podłoże, skrzynki, itp.
Do zwalczania szkodników wykorzystać można zalewanie podłoża. Zalanie pola na odpowiednio długi czas spowoduje wyginięcie większości szkodników z powodu braku tlenu.
Niezbędne jest usuwanie porażonych roślin z uprawy i ich niszczenie.
METODA FIZYCZNA - polega na zastosowaniu do niszczenia patogenów i szkodników niskich lub wysokich temperatur, promieniowania, elektryczności.
Niskie temperatury stosuje się np. do zabicia strąkowca fasolowego w nasionach. Wysokie temperatury wykorzystuje się do odkażania gleby w szklarniach i inspektach do zaprawiania nasion. Promieniowanie i elektryczność próbowano wykorzystać głównie do niszczenia szkodników magazynowych, ale nie znalazło to jednak szerszego zastosowania.
W moim gospodarstwie rolnym stosuje się opisane powyżej integrowane metody ochrony roślin. Dąży się do łączenia metod przydatnych pod względem gospodarczym, ekologicznym i toksykologicznym. Ważne jest by metody te były jak najlepiej powiązane, by wzajemnie się uzupełniały.
Zaczynając od zabiegów agrotechnicznych stosujemy takie zabiegi jak np.:
badanie gleby, ( jej kwasowości),
dobieramy odmiany roślin najmniej podatnych na choroby i szkodniki,
stosujemy zdrowy, nieuszkodzony materiał siewny,
dokładnie planujemy i analizujemy termin i sposób siewu,
zmianujemy rośliny,
właściwie uprawiamy rolę i wykonujemy zabiegi uprawowe,(np. wczesna podorywka, głęboka orka przedzimowa),
stosujemy nawożenie organiczne i mineralne,
stwarzamy dobre warunki siedliskowe dla danej rośliny itp.,
stosujemy chemiczne metody ochrony roślin,
zaprawiamy nasiona, opryskujemy rośliny.
Recenzja :