I. Definicja i cechy przedsiębiorstwa

Współczesne przedsiębiorstwa są formami organizacji działalności gospodarczej ukształtowanymi w wyniku rozwoju potencjału wytwórczego, stosunków ekonomicznych, politycznych itp.

Są to formy zróżnicowane i podlegające zmianom, adaptujące się do dynamicznych warunków gospodarowania. Przedsiębiorstwo jest jednym z głównych przedmiotów zainteresowań teoretyków i praktyków gospodarki.

Pojęcie przedsiębiorstwa nie jest jednak jednolicie zdefiniowane i interpretowane.

W mikroekonomii neoklasycznej przedsiębiorstwo jest racjonalnym decydentem sprzedającym produkty na rynku konkurencyjnym. Wyjaśnienie zachowania przedsiębiorstwa można sprowadzić do interpretacji krzywej produkcji.

Mimo, że ekonomia neoklasyczna wciąż jest osnową głównego nurtu w mikroekonomii, to istnieją inne podejścia teoretyczne istotnie modyfikujące i rozszerzające marginalistyczną koncepcję przedsiębiorstwa:

• odejście od stereotypu racjonalnego decydenta i wprowadzenie koncepcji ograniczonej racjonalności

• uwzględnienie wewnętrznej złożoności przedsiębiorstwa wraz z wewnętrznymi sprzecznościami interesów

• traktowanie rynku i wolnej konkurencji jako jednego z alternatywnych sposobów regulowania stosunków między podmiotami gospodarczymi.

1. Przedsiębiorstwem nazywamy podmiot gospodarczy prowadzący na własny rachunek działalność produkcyjną lub usługową w celu osiągnięcia określonych korzyści.

2. Przedsiębiorstwo rozumiane jest jako jednostka gospodarcza mająca osobowość prawną, wyodrębniona pod względem ekonomicznym, organizacyjnym i terytorialnym, nastawiona na osiąganie zysku ze swej działalności produkcyjnej i/lub usługowej oraz dysponująca określonym majątkiem (Bieniok)

3. Podmiot gospodarczy produkujący i (lub) sprzedający na rachunek i ryzyko właściciela dobra i (lub) usługi, którego wyłącznym lub jednym z wielu celów jest osiąganie zysków. (Bieniok inaczej)

a. przedsiębiorczość

Przedsiębiorczość to wola i umiejętność znajdowania okazji do osiągania korzystnych dla przedsiębiorstwa wyników ekonomicznych oraz podejmowania ryzyka i działań zapewniających wykorzystanie owych okazji.

Jest to możliwość osiągnięcia celu lepszego od dotychczasowego przy przeciętnych warunkach, które są warunkami trudniejszymi od przewidywanych przy rozpoczynaniu działania.

b. samodzielność

Samodzielność dotyczy podejmowania decyzji gospodarczych wyznaczających działalność przedsiębiorstwa. Określa się ją jako stan, w którym nikt z zewnątrz nie może wydawać poleceń dotyczących jego działań. Całkowita samodzielność jest niemożliwa. Ograniczona jest m.in. przepisami prawa i normami etycznymi wykluczającymi społecznie niepożądane działanie.

c. samofinansowanie

Jest to pokrywanie wszystkich wydatków i zobowiązań finansowych przedsiębiorstwa z przychodów uzyskanych z tytułu sprzedaży wytwarzanych produktów (sprzedaż dóbr i dotacje/dopłaty od państwa i innych instytucji).

W warunkach gospodarki rynkowej brak dostatecznych przychodów oznacza niemożność zakupu czynników produkcji (kapitał, ziemia praca), a także niemożność wywiązania się z zobowiązań finansowych.

Skrajną konsekwencją jest ogłoszenie upadłości.

W gospodarce rynkowej występują twarde ograniczenia budżetowe.

d. racjonalność działań

Dążenie do osiągania w danych warunkach możliwie korzystnych dla siebie wyników, przy czym „korzystnych dla siebie wyników finansowych” jest pojęciem względnym. W gospodarce rynkowej pod tym pojęciem można rozumieć maksymalizację zysku ze sprzedaży przy zapewnieniu zadowalających relatywnie zysków.

Racjonalność jest pojęciem względnym, zależnym od systemu funkcjonowania, warunków rynkowych, form własności i organizacji przedsiębiorstw.

W gospodarce rynkowej ważne jest czy suma racjonalności indywidualnych jest racjonalnością systemową.

II. Cele przedsiębiorstwa

Ewolucja poglądów na temat celów. Początkowo maksymalizacja zysku - pogląd rozpowszechniony również obecnie. W miarę rozwoju badań pojawiają się inne sformułowania dotyczące celów funkcjonowania przedsiębiorstwa.

Można wyróżnić pierwszą grupę poglądów charakteryzujących cele przedsiębiorstwa.

Uważa się, że przedsiębiorstwa dążą do określonego jednego, syntetycznego celu. Tym celem jest maksymalizacja zysków w długim okresie, osiąganie zadowalających zysków, maksymalizacja zyskownej sprzedaży.

Drugi, niedawno powstały, kierunek poddaje krytyce koncepcję jednego celu i opierając się na badaniach przyjmuje założenie, że przedsiębiorstwa realizują pewne zbiory celów.

Wchodzą do nich:

• osiąganie określonej stopy zysku

• uzyskiwanie wyznaczonego udziału w sprzedaży na rynku

• osiąganie przodującej pozycji w poziomie technicznym określonych wyrobów

• zapewnienie dobrych stosunków z otoczeniem

Drugi zbiór to:

• optymalizowanie dochodów

• zwiększenie skali działania

• rozszerzanie wpływów i zajmowanie korzystnej pozycji w danej dziedzinie produkcji

Trzeci zbiór:

• zysk (stopa i kwota zysku)

• wielkość, kierunki, struktura sprzedaży

Między tymi trzema grupami występują zależności.

Podział celów:

1. ze względu na zakres czasowy:

1. krótkookresowe

2. długookresowe

2. ze względu na kryterium formułowania:

1. strategiczne

2. taktyczne

3. operacyjne

3. ważność celu

1. główne (końcowe)

2. pośrednie (środki realizacji celu głównego)

Tworzy się pionowy łańcuch celów, na zasadzie cel-środki (cel niższego rzędu jest tylko środkiem do realizacji celu wyższego rzędu)

4. inny podział (podobny do 1):

1. ciągłe - trwale obowiązujące

2. konkretne zadania na cały okres

III. Funkcje przedsiębiorstwa

Funkcje przedsiębiorstw:

• ekonomiczne

• techniczne

• społeczne

IV. Formy organizacyjne przedsiębiorstw

Są 3 podstawowe typy organizacyjne wg formy własności: (wg Kamerschena)

• przedsiębiorstwo własności indywidualnej - każde przedsięwzięcie gospodarcze prowadzone przez jedną osobę i będące jej własnością. Ma ograniczenia:

• rozmiar, skala i formy nie mogą rosnąć bardziej niż pozwalają źródła właściciela - oszczędności i pożyczki

• brak rady i wsparcia współwłaścicieli

• właściciel przejmuje wszystkie zyski ale ponosi też całe ryzyko pełna odpowiedzialność za długi

• działalność wygasa z chwilą śmierci właściciela

• spółka osobowa - przedsięwzięcie gospodarcze należące i zarządzane przez dwie lub więcej osób. Zalety:

• szerszy dostęp do kapitału - możliwość korzyści skali

• zyski, straty i ryzyko są podzielone

• zyski traktowane przez urzędy podatkowe jako dochody

• spółka akcyjna - korporacja - osoba prawna posiadająca prawo do prowadzenia działalności we własnym imieniu na podobnych zasadach jak osoba fizyczna.

• działa bezterminowo - aż do likwidacji - niezależnie od życia właścicieli

• prawa własności przenoszone przez giełdy

• prawa własności oddzielone od kierownictwa

• potrzebna zgoda władz na działalność

• inne formy opodatkowania (czasami nawet podwójne opodatkowanie)

Formy organizacyjno-prawne przedsiębiorstw - mają wpływ na bezpieczeństwo majątkowe właściciela, zakres odpowiedzialności właściciela za zobowiązania, układ stosunków wewnętrznych, sposób reprezentowania przedsiębiorstwa na zewnątrz, koszt, tryb tworzenia i likwidacji przedsiębiorstwa, zasady opodatkowania i księgowości:

1. przedsiębiorstwo jednoosobowe - najprostsza forma podmiotu gospodarczego, mało problemów, szczególnie związanych z własnością, ale też niewielkie możliwości kapitałowe; jasno określony zakres odpowiedzialności i obowiązków; brak efektu synergicznego; działalność ewidencjonowana lub koncesjonowana; polski kodeks handlowy dopuszcza możliwość utworzenie firmy jednoosobowej o statusie spółki z o.o. (normalnie jest status osoby fizycznej)

2. spółka cywilna - umowa pisemna między wspólnikami - cel, przedmiot działalności, wysokość wkładów poszczególnych wspólników (jeśli deklarowane); w porównaniu do (1) ma charakter złożony; regulacje wewnętrzne muszą być racjonalne i zgodne z kodeksem cywilnym (stosowanym dyspozytywnie - dopiero jeśli wspólnicy nie postanowili inaczej); zasada pełnej (całym majątkiem osobistym) i solidarnej odpowiedzialności wspólników za zobowiązania spółki; działalność ewidencjonowana lub koncesjonowana, wobec osób trzecich bezwzględnie obowiązują przepisy kodeksu cywilnego; status osoby fizycznej

3. spółka jawna - podobna do (2) (brak osobowości prawnej i solidarna odpowiedzialność wspólników); jako tzw. kupiec rejestrowy posiada (obiera) firmę - nazwę zastrzeżoną sądownie, pod którą prowadzi przedsiębiorstwo i która podlega rejestracji sądowej w rejestrze handlowym; mimo, że nie jest osobą prawną, nabywa zdolność prawną i procesową. Osoba przystępująca do spółki odpowiada za zobowiązania spółki powstałe przed dniem jej przystąpienia.

4. spółka partnerska - jest spółka osobowa, utworzona przez wspólników (partnerów) w celu wykonywania wolnego zawodu w spółce prowadzącej przedsiębiorstwo pod własną firmą; Partnerami w spółce mogą być wyłącznie osoby fizyczne, uprawnione do wykonywania wolnych zawodów, określonych w art. 88 lub w odrębnej ustawie. W większości przypadków stosuje się odpowiednio przepisy o spółce jawnej. Partnerami w spółce mogą być osoby uprawnione do wykonywania następujących zawodów: adwokata, aptekarza, architekta, biegłego rewidenta, brokera ubezpieczeniowego, doradcy podatkowego, księgowego, lekarza, lekarza stomatologa, lekarza weterynarii, notariusza, pielęgniarki, położnej, radcy prawnego, rzecznika patentowego, rzeczoznawcy majątkowego i tłumacza przysięgłego. Firma spółki partnerskiej powinna zawierać nazwisko co najmniej jednego partnera, dodatkowe oznaczenie „i partner” bądź „i partnerzy” albo „spółka partnerska” oraz określenie wolnego zawodu wykonywanego w spółce . Dopuszczalne jest używanie w obrocie skrótu „sp.p.” Firmy z oznaczeniem „i partner” bądź „i partnerzy” albo „spółka partnerska” oraz skrótu „sp.p.” może używać tylko spółka partnerska (znalezione w k.s.h.)

5. spółka komandytowa - podobna do (3) i (6) - przynajmniej jeden wspólnik (komplementariusz) odpowiada za zobowiązania spółki - odpowiada bez ograniczeń - całym majątkiem, a odpowiedzialność przynajmniej jednego wspólnika (komandytariusza) jest ograniczona do wysokości wniesionego wkładu; nie ma osobowości prawnej, ale ma cechy osoby prawnej; zawierana umową pisemną w formie aktu notarialnego (pod groźbą nieważności); komandytariusze nie mają prawa ani obowiązku prowadzenia spraw spółki, chyba, że w umowie postanowiono inaczej; sprawy firmy załatwiają komplementariusze - lepszy podział odpowiedzialności

6. spółka komandytowo-akcyjna - spółka osobowa mająca na celu prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną firmą, w której wobec wierzycieli za zobowiązania spółki co najmniej jeden wspólnik odpowiada bez ograniczenia (komplementariusz), a co najmniej jeden wspólnik jest akcjonariuszem; w zakresie stosunku prawnego komplementariuszy, zarówno między sobą, wobec wszystkich akcjonariuszy, jak i wobec osób trzecich, a także do wkładów tychże wspólników do spółki, z wyłączeniem wkładów na kapitał zakładowy - przepisy dotyczące spółki komandytowej; w pozostałych sprawach - odpowiednio przepisy dotyczące spółki akcyjnej, a w szczególności przepisy dotyczące kapitału zakładowego, wkładów akcjonariuszy, akcji, rady nadzorczej i walnego zgromadzenia. Kapitał zakładowy spółki komandytowo-akcyjnej powinien wynosić co najmniej 50000złotych; dodatkowe oznaczenie „spółka komandytowo-akcyjna”; Dopuszczalne jest używanie w obrocie skrótu „S.K.A.”. Nazwisko albo firma (nazwa) akcjonariusza nie może być zamieszczane w firmie spółki. W przypadku zamieszczenia nazwiska albo firmy (nazwy) akcjonariusza w firmie spółki akcjonariusz ten odpowiada wobec osób trzecich tak jak komplementariusz. (art. 125-150 k.s.h.)

7. spółka z ograniczoną odpowiedzialnością - spółka kapitałowa - właściciele muszą zgromadzić i utrzymać w całości kapitał zakładowy - powstaje on z wkładów pieniężnych lub rzeczowych (aportów) wnoszonych jako udziały spółki; ma osobowość prawną; musi mieć zgromadzenie wspólników i zarząd, w większych firmach także rada nadzorcza lub komisja rewizyjna; bezpieczeństwo majątkowe wspólników - odpowiedzialność za zobowiązania firmy tylko do wysokości wniesionych udziałów - bo jest prawne i księgowe oddzielenie majątku spółki od majątku osobistego wspólników

8. spółka akcyjna - zwana korporacją (wg Nasiłowskiego) - podstawą jej istnienia jest kapitał akcyjny podzielony na określoną w statucie spółki liczbę akcji o równej wartości nominalnej - akcje najczęściej na okaziciela - swoboda obrotu akcjami sprawia, że właściciele ciągle się zmieniają; zawiązanie łączne(samodzielny wykup akcji) lub sukcesywne - zyski opodatkowane dwukrotnie: raz jako dochód korporacji, a drugi raz dywidenda jako indywidualny dochód akcjonariuszy. Muszą podawać bilans do publicznej wiadomości.

9. spółka cicha - rozpowszechnione w krajach zachodnich - podobna do spółki akcyjnej - ograniczona odpowiedzialność za długi firmy do wysokości udziałów; Spółki ciche nie mogą jednak sprzedawać akcji szerokiej publiczności (tak jak mogą spółki akcyjne), udziały w spółce cichej mogą być odsprzedane tylko za zgodą innych udziałowców (w S.A. mogły być sprzedane w każdej chwili). (Dach)

10. przedsiębiorstwo państwowe - niejasno określone stosunki własnościowe, uprawnienia decyzyjne, odpowiedzialność; kapitał założycielski z budżetu; obecnie prywatyzowane

1. kapitałową (pośrednio) przekształcenie w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa i udostępnienie udziałów osobom fizycznym i prawnym

2. likwidacyjną (bezpośrednią) - likwidacja przedsiębiorstwa, zagospodarowanie majątku przez sprzedaż wniesienie do półki lub przekazanie w odpłatne użytkowanie.

11. spółdzielnia -większa otwartość - przy tworzeniu nie przewiduje się z góry, ile osób będzie jej członkami. Co najmniej 10 założycieli (os. fizyczne) lub 3 (os. prawne) ;

12. inne

1. stowarzyszenie

2. fundacja

3. zakład budżetowy

4. przedsiębiorstwa komunalne

V. Środki finansowania działalności gospodarczej

W nowoczesnej gospodarce przedsiębiorstwa wykorzystują pieniądze na opłacenie niezbędnych materiałów, siły roboczej, budynków itp. - potrzebny do tego jest kapitał.

Źródła kapitału:

• oszczędności osobiste

• oszczędności przedsiębiorstw - z zyskó po potrąceniu podatku (zysk niepodzielony)

• pożyczki z banków, od przyjaciół, krewnych

• dług bankowy - pożyczka w porównaniu do obligacji jest krótkoterminowa

• kredyty handlowe udzielane przez dostawców

• sprzedaż akcji i obligacji

1. akcje uprzywilejowane - uprawniają do stałej dywidendy wypłacanej niezależnie od sytuacji finansowej przedsiębiorstwa, ma większą liczbę głosów od zwykłej tej samej wartości - należą zazwyczaj do założycieli

2. akcje zwykłe uprawniają do udziału w zyskach jakie pozostaną po uregulowaniu wszystkich innych zobowiązań spółki (opłacenie podatków, procentów od emitowanych obligacji, dywidend od akcji uprzywilejowanych oraz potrąceniu zysków nie rozdzielonych, przeznaczonych na dalszy rozwój spółki

3. obligacje (bonds) - rodzaj skryptu dłużnego - zobowiązanie do wypacania odsetek aż do wymagalności - wtedy wartość nominalna.

4. opcje - prawo zakupu określonej liczby akcji po określonej cenie w określonym czasie

W miarę wzrostu potencjału ekonomicznego spółki akcyjnej, jak współwłaściciele stają się właścicielami, są coraz bardziej rozproszeni, jest ich mniej ale mają większą siłę. Zjawisko oddzielania własności od kontroli i zarządzania tendencja ta może doprowadzić do konfliktu interesów między akcjonariuszami a kierownictwem, gdy kierownik unika ryzyka, lub wypłaca sobie nadmierne wynagrodzenia.

VI. Funkcja produkcji

Jest główną kategorią poznawczą teorii produkcji.

Wielkość produkcji wynika z nakładów czynników produkcji - jest ich funkcją.

Jest ona funkcją wielu zmiennych, którą można zapisać jako:

Q=P(M,L,K)

Gdzie:

M - materiały; L - praca, K - kapitał.

Funkcję produkcji definiuje się dla danego stanu techniczno - technologicznego:

Jest techniczną zależnością wyznaczającą maksymalną ilość produkcji, która może być wytworzona z każdego zbioru określonych nakładów czynników produkcji. Funkcja ta odzwierciedla zatem prawidłowości wiążące nakłady z produkcją.

Istotą jest poznanie tych powiązań.

Funkcję produkcji można wykorzystać również do wyznaczania minimalnej ilości czynników produkcji dla żądanej wielkości produkcji.

Techniczna efektywność wymaga procesu produkcyjnego, przy którym na dany produkt nie zużywa się więcej nakładów niż jest to rzeczywiście potrzebne.

Funkcja produkcji wyznacza granicę zbioru produkcyjnego - możliwej produkcji Y przy X nakładu.

Krzywa produktu całkowitego TP pokazuje, że zmiany wielkości Q produktu wynikają z łącznego zastosowania nakładów czynników produkcji:

• aż do C jest dodatnio nachylona - jednokierunkowa zależność między ilością produktu a nakładami pracy - od punktu C nachylenie ujemne

• nachylenie krzywej jest zmienne - do A (punkt przegięcia - nachylenie rosnące, potem malejące

• od C zwiększanie czynnika produkcji powoduje zmniejszenie produktu całkowitego

Produkt przeciętny AP określony jest jako ilość całkowitego produktu na jedną jednostkę pracy.

Jest równy nachyleniu promienia g wyprowadzonego z początku układu współrzędnych do dowolnego punktu na krzywej produktu całkowitego.

TP rośnie aż do B - rośnie AP które osiąga maksymalną wartość w B, zmniejszający się promień - malejące AP.

Poziom produkcji, przy którym AP osiąga maksimum nazywamy punktem malejącej przeciętnej produktywności.

Produkt krańcowy MP jest zmianą wielkości produktu całkowitego wynikającą ze zmiany nakładu zmiennego czynnika produkcji o 1 jednostkę.

Poziom produkcji, gdy MP osiąga maksimum nazywamy punktem malejącej krańcowej produktywności.

Do pomiaru funkcji produkcji stosuje się:

1. 
   dane z szeregów czasowych dotyczących ilości zużycia różnych nakładów czynników produkcji

2. dane przekrojowe obrazujące ilości nakładów i ilości produkcji

3. dane technologiczne dostarczane przez inżynierów na podstawie obserwacji i praktycznych eksperymentów w toku produkcji.

Stosuje się więc i kreśli izokwanty

Izokwanta - zbiór możliwych kombinacji nakładu jednego czynnika oraz drugiego czynnika produkcji akurat (nie więcej i nie mniej) wystarczających do wytworzenia danej ilości produktu.

Izokwanty są podobne do KO.

Ważna różnica: Izokwanty są skalowane ilością produktu jaka im odpowiada, a nie poziomem użyteczności - ustalane przez technologię a nie przez użyteczność.

Gdy ilości czynników produkcji mogą być zmienne kreśli się mapę izokwant.

Właściwości:

• im dalej od początku układu tym większą produkcję prezentuje

• nie mogą się przecinać

• mają nachylenie ujemne

• są wypukłe w stosunku do początku układu

Daje się więc powiedzieć, że funkcja produkcji opisuje jak zmienia się wielkość produkcji w miarę zwiększania zmiennego czynnika, a izokwanty pokazują różne kombinacje dwóch czynników produkcji dla uzyskania danych rozmiarów produkcji.

VII. Praktyczna ocena działalności gospodarczej i wskaźniki efektywności.

Działalność przedsiębiorstwa polega też na ewidencjonowaniu. Chodzi o możliwość wykorzystania informacji o wykorzystaniu zasobów ekonomicznych i funduszy przedsiębiorstwa. Służą do tego wskaźniki ekonomiczne ustalające relację pomiędzy przeciętnymi wartościami wskaźników dla branży. Ocenie podlegają przemiany w tych samych odcinkach czasu.

Dzielą się one na:

1. wskaźniki płynności finansowej

1. wskaźnik płynności bieżącej - current ratio
   - powinien być większy od 1, pożądane aby był (1,5 ; 2,5)

2. wskaźnik wysokiej płynności - quick ratio
   - określa w jakim stopniu firma może pokryć zobowiązania bieżące środkami obrotowymi o wysokiej płynności.

3. wskaźnik obrotu zapasami - inventory turnover ratio
   - informuje o gospodarowaniu zapasami - jeśli jest wysoki to jest sprawne gospodarowanie brak nadmiernych zapasów

4. przeciętny okres ściągania należności - average colletion period
   - zwykle przyjmuje się stan na koniec roku

2. wskaźniki sprawności wykorzystania zasobów

1. wskaźnik sprawności wykorzystania aktywów ogółem - total assets turnover ratio - mówi o efektywności gospodarowania aktywami i w jaki sposób osiąga się przychody ze sprzedaży
   

2. wskaźnik sprawności wykorzystania środków trwałych netto - fixed assets turnover ratio
   - mówi m.in. o kapitałochłonności

3. wskaźniki zadłużenia (wspomagania finansowego)

1. wskaźnik stopnia zadłużenia - debt ratio
   - jako dług przyjmuje się stan zobowiązań bieżących i zadłużenia długoterminowego na koniec danego roku

2. wskaźnik możliwości obsługi długu - times-interest-earned ratio - TIE ratio
   - koszty finansowe odsetki od zadłużenia

4. wskaźniki rentowności

1. marża zysku - profit margin:
   

2. stopa zwrotu z aktywów - return on assets - ROA
   - praktycy mówią o stopie zwrotu z inwestycji (całość aktywów)

3. stopa zwrotu z zainwestowanego kapitału własnego - return on equity - ROE
   

4. równanie Du Pouta
   

5. wskaźniki rynkowe

1. wskaźnik ceny do dochodów
   
   

2. 
   
   

3. stopa zwrotu dywidendy - dividend vield
   

Wskaźniki te oblicza się na podstawie danych z bilansu przedsiębiorstwa - jego częścią jest rachunek wyników.

Bilans zawiera dane na koniec roku obrachunkowego a rachunek wyników (sprawozdanie finansowe) zawiera strumienie przychodów i rozchodów za cały rok obrachunkowy.

MIKROEKONOMIA - Producent, f.produkcji, ocena działalności - konspekt

Str. 1

X

0

Y

---