ANTYK

1. Biblia. Wsp�czesny cz�owiek powinien zna� bibli� (nie tylko w sensie chrzeœcija�skiej) �ywotnoœ�, o mi�oœci.

2. Antygona. Istota tragiczna. Cechy dramatu antycznego i szekspirowskiego.

W Antygonie mamy do czynienia z typowo tragicznymi wyborami bohater�w. Przede wszystkim bohaterka tytu�owa Antygona musi dokona� wyboru mi�dzy uszanowaniem prawa boskiego a prawa ustanowionego przez ludzi. Bohaterka stoi przed problemem niemo�liwym do rozwi�zania. Je�eli zdecyduje si� na post�powanie zgodnie z religi� i dokona symbolicznego poch�wku zw�ok brata, to z�amie prawo ludzkie i zostanie skazana na œmier�. Je�eli natomiast respektuj�c zakaz wydany przez kr�la odst�pi od grzebania zw�ok brata, œci�gnie na siebie gniew i kl�tw� bog�w.

Kreon jest r�wnie� postaci� tragiczn�, wydaj�c rozkaz zakazuj�cy pogrzebania zw�ok zdrajcy dzia�a zgodnie z prawem ludzkim, zgodnie z interesem pa�stwa. Jednak tym samym z�ama� prawo boskie i zgubi� ca�� sw� rodzin� - jego �ona i syn pope�niaj� samob�jstwo.

Dramat antyczny: zasada trzech jednoœci (czasu, miejsca i akcji) istnienie ch�ru (wprowadza� aktor�w na scen�, komentowa� i ocenia� przebieg wydarze�); brak scen zbiorowych,

Dramat szekspirowski: zerwanie z zasad� trzech jednoœci, brak ch�ru, sceny zbiorowe, wprowadzenie na scen� duch�w.

3. Archeotypy - prawzory ludzkich postaw (Dedal i Ikar).

Archeotypy - sta�y i niezmienny prawzorzec zachowa� prawzorzec zachowa� i postaw ludzkich, utrwalony w œwiadomoœci zbiorowej ka�dej spo�ecznoœci.

Dedal i Ikar - opowieœ�, kt�ra pokazuje typowe dla m�odego wieku zachowania, ukazane poprzez posta� Ikara (ciekawoœ� œwiata, odwaga, brawura, brak rozwagi). Mit ten prezenyuje te� typowe dla starszego wieku cechy, uosobione przez Dedala (rozs�dek, roztropnoœ�, poleganie na m�droœci, doœwiadczenie)

4. Epos homerycki.

Na plan pierwszy wysuwa si� fabu�a, narrator - wszechwiedz�cy i obiektywny, styl jest podnios�y dostosowany do heroicznych czyn�w bohater�w, obfituje w realistyczne drobiazgowe opisy wa�nych przedmiot�w i sytuacji np. Tarcza Achillesa.

ŒREDNIOWIECZE

5. Kazania œwi�tokrzyskie.

6. Postawy ludzi œredniowiecza a odrodzenia. „ Na dom w Czarnolesie” Jana Kochanowskiego.

Jdeowe wzorce osobowe to typy zachowa�, kt�re s� rozpowszechnione i propagowane w danych czasach. Œredniowiecze wykszta�ci�o dwie grupy ideowych wzorc�w osobowych: religijn� i œwieck�. Do pierwszej zaliczy� mo�emy wzorce œwi�tego i ascety, do drugiej doskona�ego rycerza i w�adc� chrzeœcija�skiego.

Odrodzenie na pierwszy plan stawia�o cz�owieka i wszystko to co by�o zwi�zane z �yciem ludzkim. Innoœ� stanowi fraszka J. Kochanowskiego Na dom w Czarnolesie. Jest to jedna wielka apostrofa, kt�rej adresatem jest B�g. Poeta wyra�a sw� wdzi�cznoœ� za b�ogos�owie�stwo, kt�rego Stw�rca udziela� jego pracy, czego owocem sta� si� dom i maj�tek czarnoleski. Jednoczeœnie podmiot liryczny zwraca si� z proœb� o dalsz� pomoc i b�ogos�awie�stwo trwaj�ce a� do ko�ca jego dni. Deklaruje postaw� skromnoœci i umiaru, poprzestawania na swoim - nie zazdroœci innym pa�ac�w. Pragnie mieszka� w swoim „ gniaŸdzie ojczystym” gdzie r�wnie� posiada� mo�e wielkie bogactwa i wartoœci b�d�ce darem Bo�ym - zdrowie, czyste sumienie, ludzk� �yczliwoœ�.

7. Asceta, rycerz, w�adca.

Ascetami okreœla si� ludzi, kt�rzy dobrowolnie decyduj� si� na umartwianie, odrzucenie wszelkich przyjemnoœci œwiata, �ycie w skrajnej n�dzy i cierpieniu (Legenda o œwi�tym Aleksym). Celem takiej postawy by�o, opr�cz doskonalenia w sobie cnoty i pobo�noœci, uzyskanie zbawienia i osi�gni�cie œwi�toœci ju� na ziemi. Asceci wierzyli, �e po œmierci czeka ich szcz�œcie wieczne. Aleksy jest przyk�adem typowego idealnego cz�owieka œredniowiecza: odrzucaj�cego œwiat materii dla Boga i wiecznego szcz�œcia w niebie.

Wzorzec doskona�ego rycerza: Naczeln� cech� ��cz�c� wszystkie utwory nale��ce do epiki rycerskiej by� wynikaj�cy z nich wizerunek doskona�ego rycerza chrzeœcija�skiego. Taki idealny rycerz musia� spe�nia� mn�stwo warunk�w: musia� by� waleczny, odwa�ny, oddany bogu, ojczy�nie i swojemu panu. Celem swego �ycia doskona�y rycerz uczyni� walk� w obronie wiary chrzeœcija�skiej i swojej ojczyzny. Przyk�adem takiego wzorcowego rycerza jest hrabia Roland.

Doskona�y w�adca powinien posiada� wszystkie cechy doskona�ego rycerza, ale opr�cz tego powinien by� r�wnie� troskliwym kr�lem, dbaj�cym o swoich podw�adnych i b�d�cym dla nich idea�em. Takim doskona�ym w�adc� jest (w Pieœni o Rolandzie) kr�l Karol Wielki.

8. „Rozmowa mistrza Polikarpa ze œmierci�” „Satyra na leniwych ch�op�w” „O zachowaniu si� przy stole”

Tradycja moralistyczna „Rozmowa mistrza Polikarpa ze œmierci�”.

Wiersz ten mo�na okreœli� jako moralno - dydaktyczny poemat. Mamy tu do czynienia ze wczesn� form� alegorycznego ukazywania œmierci kt�ra zjawia si� w postaci rozk�adaj�cego si� cia�a ludzkiego. Ukazanie œmierci w postaci b�d�cej groz� i odraz� oraz ukazanie tzw. czterech rzeczy ostatecznych , czyli m�ki konania, œmierci, s�du ostatecznego i nieba lub piek�a jest w�aœnie jednym z zabieg�w moralizatorsko - dydaktycznych, kt�rycz celem jest przestroga, i� �ycie ziemskie i wszelkie ziemskie dobra s� dla cz�owieka marnoœci� niewarta zabieg�w i stara�, natomiast �ycie wieczne jest prawdziw� wartoœci� do kt�rej warto d��y�.

Satyra na leniwych ch�opow.

Utw�r jest wyrazem rosn�cej nienawiœci do tej ni�szej klasy spo�ecznej. W wierszu s� opisane sposoby jakich u�ywaj� sprytni kmiecie, aby jak najmniej czasu sp�dza� w polu przy wymaganej od nich pracy pa�szczyznianej. Ca�y utw�r jest rejastrem skarg i zarzut�w jakie autor stawia ch�opu.

O zachowaniu si� przy stole.

Utw�r obyczaqjowo - dydaktyczny. Autor poucza jak nale�y zachowa� si� przy stole i zaleca m�czyznom dworne obyczaje oraz szacunek dla kobiet. Jest to pr�ba przeniesienia na grunt s�owia�ski dworskich i biesiadnych zwyczajow zachodnio - europejskich, a tak�e œwiadectwo wzrostu roli kobiety w �yciu towarzyskim w polsce.

ODRODZENIE

9. Pogl�dy Kochanowskiego.

Kochanowski wyznaje filozofie stoickie, by� przekonany �e od nieszcz�œ� i trosk jakie mo�e przynieœ� �ycie potrafi uniezale�ni� ci rozum i opanowanie. Gdy umiera mu c�rka wszystkie prowadzone przez ca�e �ycie idee i wartoœci upadaj�, zaœ wypracowany przez lata system filozoficzno-œwiatopogll�dowy jest w zderzeniu ze œmierci� dziecka ca�kowicie bezu�yteczny. Okaza�o si�, �e renesansowy humanista przezwyci�y� w�asn� s�aboœ� i odbudowa� swe powo�anie, nadw�tlone zaufanie do Boga, œwiata i samego siebie.

10. Dwa obrazy wsi Kochanowskiego a �e�cy Szymona Szymonowica.

Pieœ� œwientoja�ska o Sob�tce jest to cykl pieœni w kt�rych widzimy zafascynowanie wsi� i jej mieszka�cami Kochanowskiego. Opisuje w swych pieœniach dawne s�owia�skie zwyczaje, wr�by, œpiewy, ta�ce przy ogniskach.

12 utwor�w tworzy ca�oœ�, to œpiewane przez 12 panien pieœni, z kt�rych wy�ania si� sielankowy obraz wsi polskiej.

Najleprzym przyk�adem jest pieœ� panny 12, w kt�rej jest mowa o pracy prostych ch�op�w. Cie�ka codzienna praca w polu i przy gospodarstwie sprawia w tym wyidealizowanym obrazku rados� wieœniak�w, jest dla nich powodem do dumy i zadowolenia z wysilku.

�e�cy Sz.Szymonowica s� obrazkiem pokazuj�cym dzieci powszechnie pracuj�cych w polu ch�op�w pa�szczyznianych. Autor ukazuje trudne warunki �ycia ch�opa pa�szczyznianego, tworzy cykl sielanek b�d�cych jednym z pierwszych protest�w w literaturze, protest�w przeciwko niesprawiedliwoœci spo�ecznej dotycz�cej najubo�szych.

11. Idea� ziemianina Pieœ� œwi�toja�ska o Sobotce.

Idea�em cz�owieka jest �ycie w cnocie, jest jedynym i wystarczaj�cym warunkiem osi�gni�cia pe�nego szcz�œcia. Jest ona przez to najwy�szym i jedynym prawdziwym dobrem. Natura jest rozumem, harmonijna, boska najwi�ksz� wi�c doskona�oœci� cz�owieka jest dostosowanie si� do owej powszechnej harmonii: �ycie powinno by� przede wszystkim zgodne z natur� samego cz�owieka.

12. Treny Kochanowskiego.

Tren jest utworem lirycznym, kt�ry wyra�a �al po czyjejœ œmierci. Na treœ� tren�w sk�adaj� si� opisy czyn�w, zalet i zas��g zmar�ej osoby, a tak�e ukazanie pustki, jaka zostaje po jej œmierci, a tak�e poszukiwanie pocieszenia. Bohaterami tren�w byli przewa�nie wielcy ludzie, zas�u�eni w walkach bohaterowie, s�awni poeci. Kochanowski zrywa wi�c w swoim cyklu tren�w z klasyczn� tradycj�, przedmiotem swoich �ez i rozpaczy czyni�c zmar�e 2,5 letnie dzicko. Tren 1 to wprowadzenie w ca�oœ� cyklu. Podmiot liryczny kt�rym jest ojciec - poeta zmar�ego dziecka, opisuje ogrom nieszcz�œcia, jakie go spotka�o. Wzywa jednoczeœnie wszystkie smutki jakie s� na œwiecie aby wesz�y w jego dom i pomog�y mu wyrazi� prze�ywan� tragedi�.

13. Wiersz R��ewicza R��a.

Utw�r R��a jest wspomnieniem o nie�yj�cej ju� od 5 lat dziewczynie. Wida� wyraŸnie, �e œmier� R�y mia�as miejsce w czasie II wojny œwiatowej. Jednak R�a to nietylko imi� ukochanej,to r�wnie� nazwa wiatu, maj�cego w polskiej tradycji kulturowej wielorakie znaczenie. W tym utwo�e r�a mo�e symbolizowa� mi�oœ� ,œmier�, m�cze�stwo. Na wiersz sk�adaj� si� niejako 2 histori� o 2 r�ach. Poeta zestawia je na zasadzie kontrastu, przeciwwstawiaj�c œmier�i �ycie. Jedna z r� z�otow�osa dziewczyna ginie w czasie wojny, odchodzi w milczeniu, zostaje pochowana, jej ojciec szaleje z rozpaczy. R�a - kwiat troskliwie piel�gnowany przez ogrodnika - rozkwita sw� czerwieni�, jest pi�kna. Tak wi�c poeta uœwiadamia sobie, �e pami�� o zmar�ych z czasem przemija, podobnie jak umiera w �ywych wiara i nadzieja. Pozostaje jedynie smutek, �al, poczucie pustki i niespe�nienia.

14. Patryjotyczne wiersze Kochanowskiego Pieœ� o spustoszeniu Podola przez Tatar�w , ...wy kt�rzy Rzeczpospolit� w�adacie - Odprawa pos��w Greckich.

Pieœ� o spustoszeniu Podola przez Tatar�w. Jest to pieœ� patryjotyczna nawi�zuj�ca do wydarze� z roku 1575, kiedy to Tatarzy z�upili Podole, uprowadzaj�c 50 tyœ. je�c�w. Szcze�e mi�uj�c ojczyzn� Kochanowski by� tym, wydarzeniem mocno wstrz�œni�tym. Jednak nie nawo�uje do natychmiastowego krwawego odwetu, konc�truje si� raczaj na wskazaniu przyczyn jakie doprowadzi�y do tragedii, wzywa Polak�w do zapobiegania podobnym katastrof� w przysz�oœci. Dlatego tez postuluje wzmocni� Rzeczpospolit� od wew. i zew. Oskar�aj�c szlacht� o zbytnie przywi�zanie do d�br doczesnych, wzywa do podniesienia wydatk�w na armi� , obron� granic, o myœleniu o przyszloœci. Obawia si� �e g�os ten jest pusty, gdy� polak przed i po szkodzie g�upi.

Odprawa pos��w greckich. Jest to dramat o wymia�e symbolu. Troja jawi si� jako symboliczne ka�de Ÿle rz�dzone i znajduj�ce si� w stanie kryzysu pa�stwo. Kochanowski konfrontuje w Odprawie pos��w Greckich dwie postawy: Antenor - bohater pozytywny, stawiaj�cy dobro ojczyzny ponad kaprys jednostki, prawdziwy patryjota.

Aleksander - bohater negatywny, egoista, dzia�aj�cy szantarzem i przekupstwem.

Zwyci�stwo bohatera negatywnego nad pozytywnym oznacza katastrof� dla Troi i jednoczeœnie przestrog� dla ka�dego czytaj�cego Odpraw�... , apelem o patryjotyzm i mi�oœc do ojczezny.

15. Publicystyka A. Frycza Modrzewskiego O poprawie Rzeczypospolitej.

Dzie�o sk�ada si� z 5 ksi�g. W pracy tej autor zestawi� obraz �wczesnej Rzeczpospolitej, z obrazem doskona�ego pa�stwa, kt�re chcia� zbudowa�. Zanalizowa� wnikliwie ustr�j spo�eczny i pa�stwowy Polski i przedstawi� wszechstronny projekt jego przebudowy. G��wnymi tezami dzie�a by�y: obrona ch�op�w przed uciskiem pa�szczyŸnianym i wzrostem powinnoœci feudalnych, postulat nienaruszalnoœci ziemi ch�opskiej w brew tendencjom rozwijaj�cego si� folwarku szlacheckiego, obrona mieszczan przed szlacht�, zasada r�wnoœci obywateli wobec prawa i prymatu prawa, ktoremu na r�wni podlegaj� wszyscy bez wzgl�du na stan, maj�tek i wyznanie. Postuluje podniesienie stanu oœwiaty i nauki, oraz krytykuje koœci�.

BAROK

16. Portret Makbeta lud Lady Makbet.

Dla Makbeta zbrodnia pocz�tkowa jest czynem zupe�nie abstrakcyjnym i niemo�liwym do pope�nienia. Jednak pod wp�ywem pierwszej pope�nionej zbrodni z wzorowego wasala irycerza kr�la Szkockiego staje si� ��dnym krwi i w�adzy kr�lob�jc�. Po zamordowaniu kr�la i zdobyciu korony Makbet zostaje wpl�tany w nieko�cz�cy si� �a�cuch kolejnych zbrodni, kt�re musi pope�nia� z obawy przed ujawnieniem prawdy o swym czynie. Z normalnego cz�owieka staje si� besti�, tyranem i zbrodnia�em, znienawidzonym przez lud. Od tej pory morderca jednak nie zazna ju� spokoju, przeœladowa� go b�d� halucynacje, zjawy i koszmary.

17. Niestatek Jana Andrzeja Morsztyna (paradoksy, oksymorony).

Niestatek jest utworem, w kt�rym mamy doczynienia z anafor�, czyli wielokrotnym powturzeniem tego samego pocz�tku wersu. Kolejne linijki tekstu rozpoczynaj� si� od s�owa „ pr�dzej”.

Morsztyn wylicza szereg paradoks�w - niemo�liwych sytuacji. Dopiero samo zako�czenie utworu przynosi zaskakuj�c� puent�. Okazuje si�, �e pr�dzej te wszystkie nieprawdopodobie�stwa stan� si� rzeczywistoœci�, ni� kt�raœ kobieta b�dzie stateczna.

Paradoks - efektowne i zaskakuj�ce swoj� treœci� sformu�owanie zawieraj�ce myœli sk��cone z powszechnie �ywionymi przekonanniami, sprzeczne wewn�trznie: paradoks przynosi nieoczekiwan� prawd� - filozoficzn�, moraln�, psychologiczn�, poetyck�.

Oksymoron - najprostsza forma paradoksu. Zwi�zek frazeologiczny obejmuj�cy dwa opozycyjne znaczeniowo wyrazy. W zwi�zku takim dochodzi do metaforycznego przekszta�cenia obu s��w np. zimny ogie�, gor�cy l�d.

18. Sarmatyzm, jak ukazywano sarmate w baroku a jak w p��niejszych epokach.

Sarmatyzm jest to nurt w literaturze barokowej, do kt�rej nale�� utwory o polskiej szlachcie sarmackiej - jej zaletach i wadach, zwykle pisany w formie gaw�dy szlacheckiej, pami�tnikach np. utw�r Jana CHryzostoma Paska Pami�tniki. Utw�r ten jest skarbnic� wiedzy o codziennym sarmackim �yciu �wczesnej szlachty, o jej zwyczajach, upodobaniach, charakterystycznych cechach, typie religijnoœci i kultury, nie�adko splecionych samowol�, ciemnot�, pieniactwem i awanturnictwem. Zawarty w Pami�tnikach portret szlachcica i �o�nierza jest korzystnie retuszowany.

W p�niejszych epokach szlachta sarmacka by�a dalej krytykowana (np. przez Krasickiego w - bajki i satyry)

19. Tw�rczoœ� Moilera.

Œwi�toszek autor pi�tnuje tu przede wszystkim ob�ud� i zak�amanie, ale wyst�puje r�wnie� przeciwko popadaniu w skrajnoœ�. Œwi�toszka zalicza si� do arcydzie� komedii obyczajowej i komedii charakter�w.

Sk�piec og�ln� treœci� tego utworu jest oczywiœcie pot�pienie sk�pstwa ukazanego w ca�ej okaza�oœci. W finale sztuki zostaje utrwalony obraz sk�pca, kt�ry jest po prostu zdziecinia�ym starcem.

OŒWIECENIE

20. Mo�na uczy� bawi�c, Krasicki (bajki i satyry)

Wst�p do bajek wiersz ten jest wyrazist� sugesti�, �e bajka jako gatunek literacki czerpie swe tematy z �ycia, wybieraj�c zachowania typowe i najcz�œciej spotykane, ale jest r�wnoczeœnie sugesti�, �e bajki nie nale�y traktowa� zbyt serio. Bajk� mo�e by� wszystko, cho� wcale nie musi by� to prawd�.

Szcz�r i kot w spos�b bardzo wyra�ny i jednoznaczny atakuje i oœmiesza ludzk� pych�. Pod postaciami zwierz�t ukrywaj� si� ludzie, kt�rych cechy charakteru s� skazane przez taki a nie inny wyb�r zwierz�cia. Opowiadaj�cy wszystkim do ko�a o w�asnej wspania�oœci, szczur kojarzy si� z zarozumia�oœci� i pych�. W swoim samouwielbieniu i wynios�oœci szcz�r zapomina o swym przebieb�ym wrogu kocie, kt�ry wykorzystuje jego chwil� s�aboœci, dopada szczura i dusi na œmier�.

Satyra w oœwieceniu skupia�a si� na oœmieszaniu przez ukazanie dzia�a� i przytoczenia wypowiedzi fikcyjnych najcz�œciej bohater�w, negatywnych cech charakteru, post�pk�w czy g�upoty.

�ona modna. G��wn� treœci� utworu jest skarga szlachcica dotycz�ca osoby jego niedawno poœlubionej �ony. Szlachcic �w o�eni� si� maj�c na widoku pieni�dze i maj�tek. Jednak rych�o okaza�o si�, �e pope�ni� b��d, gdy� ma��onka jego jest wci�� niezadowolona z nowego domu, gospodarstwa ze zwyczaj�w jakie panuj� w domu. Dla siebie dama zastrzega prawo do licznych wyjazd�w, maj�cych jej przynieœ� rozrywk� i wypoczynek od nu��cego wiejskiego �ycia. Po renowacji dworku sprasza te� wielu goœci i wyprawia liczne przyj�cia, kt�re przyœpieszaj� ma��onkowi ca�� mas� nowych wydatk�w i k�opot�w. Krasicki krytykuje szlacht� do bezkrytycznego przejmowania zagranicznych obyczaj�w.

21. Julian Ursyn Niemcewicz Powr�t pos�a.

Akcja utworu rozgrywa si� w ci�gu kilku godzin w dworku Podkomorzego i Podkomorzany, w czasie przerwy w obradach Sejmu Wielkiego. Do domu przyje�d�a syn podkomorzego Walery - pose� stronnictwa patriotycznego, oraz zwolennik reform, prywatnie - ukochany Teresy. W domu ojca spotyka goszcz�cych tu s�siad�w: Starost� z �on�, oraz Szarmanckiego, przedstawicieli konserwatywnego sposobu myœlenia, przeciwnik�w reform i post�pu, co jest przyczyn� wielu dyskusji i spor�w. Pojawia si� r�wnie� intryga mi�osna - poluj�c na posag Szarmacki postanawia zdoby� r�k� teresy, nie cofa si� nawet przed oszczerstwem i oszustwem. Ostatecznie wszystko ko�czy si� dobrze, bohaterowie negatywni (Starosta z �on� i Szarmancki) zostaj� oœmieszeni i skompromitowani, a Walery zdobywa r�k� Teresy.

Powr�t pos�a jest r�wnie� prezentacj� postulat�w wysuwanych przez post�powy ob�z patriotyczny. Nale�a�y do nich przedewszystkim: zniesienie liberum veto i wolnej elekcji, wprowadzenie dziedzicznoœci tronu, mo�liwoœ� wejœcia w sojusz z Prusami przeciw Rosji, zwi�kszenie liczby reg�larnych wojsk oraz ul�enie doli ch�opa (ko�cowa, bardzo wymowna scena, kiedy to Podkomorzy zwraca wolnoœ� parze s�u��cych)

23. Bajka, satyra, komedia. Dlaczego s� w oœwieceniu?

Bajki maj� charakter dydaktyczny, zawieraja jak�œ nauk�, przes�anie moralne albo pouczenie. Bajka s�u�y�a programowi reform, wsp�gra�a z racjonalistycznym i krytycznym nastawieniem wi�kszoœci pisarzy ( bajki Krasickiego ).

Satyra s�u�y�a w oœwieceniu do oœmieszania i krytykowania t�d�cji jakie wyst�powa�y w �wczesnej rzezczpospolitej. Oœmiesza wady szlacheckie ( satyry Krasickiego ).

Komedia operuje chwytami komizmu i grotezki, cz�sto ma charakter satyryczny, oœmieszaj�cy ludzkie wady i s�aboœci charakteru. W oœwieceniu mamy do czynienia z komedi� w utworze Krasickiego Monachomachia, gdzie komizm przejawia si� poprzez ukazanie walki dominikan�w na œwiete ksi�gi i przekazanie obrazu ujemnych stron �ycia polskich zakon�w.

24. Tw�rczoœc Ko���taja i Sztasica.

H.Ko��taj ur. 1750r. a zm. 1812r. Pochodzi� ze szlachty ziemia�skiej. By� on wybitnym i bardzo aktywnym politykiem. By� cz�onkiem Komisji Edukacji Narodowej, opracowa� te� plan rozbudowy szk� w ca�ym kraju.

Ko��taj by� publicyst�, by� zwolennikiem idei uwolnienia ch�op�w z podda�stwa i zapewnienia awansu miastom oraz inteligencji szczeg�lnego miejsca w pa�stwie. Napisa� min. O wolnoœci rolnika - oznacza to �e wszyscy polacy s� sobie r�wni, �e wœr�d poddanych ojczyŸnie nie mo�e by� podzia�u na pan�w i niewolnik�w.

By� jednym z tw�rc�w konstytucji 3-go maja.

Staszic w pierwszym okresie swej tw�rczoœci wyst�powa� jako pisarz i publicysta. Walczy� o post�p spo�. i utrzymanie niezawistoœci narodowej. By� on obro�c� ch�op�w i mieszczan przed naciskiem feudalnym. W walce o post�p szczeg�ln� rol� przypisywa� on nauce i k�ad� du�y nacisk na praktyczne wyko�ystanie jej osi�gni��.

25. Om�wi� teksty liryczne pe�ni�ce rol� patryjotyczne Bogu rodzica i Pieœ� legion�w.

Bogu rodzica jest to najdawniejsza pieœ� religijna. Pieœ� ta zdoby�a wielk� popularnoœ� w œr�d �wczesnych polak�w, sta�a si� 1 polskim hymnem narodowym, œpiewanym przez ryce�y w czasie bitwy pod Grunwaldem w 1410r. Na pierwsz� zwrotk� sk�ada si� modlitwa skierowana do matki boskiej, b�d�ca proŸb� o wstawiennictwo.

W drugiej zwrotce proœba zbiorowego podmiotu lirycznego skierowana jest do syna bo�ego, aby wys�ucha� on modlitwy i zes�a� prosz�cym �ask� pobo�nego �ycia. Obie strofy ko�cza si� zwrotem „Kyrie elejson” czyli panie zmi�uj si� nad nami.

Pieœni Legion�w jest manifestem idei niepodleg�oœciowej, a zarazem wyrazem pogl�d�w na narod. Jest to utw�r, kt�ry zawiera program pol. legion�w oraz wyra�a wiar� w rych�ym odzyskaniu niepodleg�oœci, w gwiazd� przyw�dcz� D�browskiego, oraz o b�ogos�awie�stwo, to g��wne wnioski, jakie wyikaj� ze s��w Mazurka D�browskiego. Utw�r przepe�niony jest wiar� w moc polskiego or�a - szabli, pa�asza, kosy, czyli symboli polskich powsta� niepodleg�oœciowych. Utrata niepodleg�oœci jest jedynie czasowa, nie wolno jednak traci� wiary w zwrot dziejowy.

ROMANTYZM

26. Tw�rczoœ� Norwida „ Fortepian Szopena” i „ Do obywatela Johna Browna”.

Do obywatela Johna Browna. Jest nawi�zaniem do postaci ameryka�skiego farmera, kt�ry walczy� o wolnoœ� murzyn�w i usi�owa� wznieœ� powstanie. Zosta� aresztowany i skazany na œmier� przez powieszenie. Jego wiersz jest poetyck� odezw� do spo�ecze�stwa ameryka�skiego. Norwid przewiduje , �e bezsensowna œmier� farmera zapocz�tkuje fal� terroru. Poeta wyra�a nadziej� �e œmier�, wybitnej jednostki sprawi, i� idee, kt�re g�osi�a, zostan� wprowadzone w �ycie.

Fortepian Szopena - muzyka Szopena wg. Norwida jest najdoskonalsz� sztuk� polsk� i nale�y do najdoskonalszych osi�gni�� sztuki ca�ej ludzkoœci od czas�w najdawniejszych. Poeta przywo�uje posta� i tw�rczoœ� Fryderyka Szopena, jest to wyraz ho�du poety dla wielkiego kompozytora i pianisty, inspiracj� dla poety sta�o si� wyrzucenie na bruk przez �o�nierzy carskich fortepianu Szopena. By� to odwet za nieudany zamach na carskiego namiestnika w kr�lestwie. Fortepian Szopena jest pr�b� ukazania artysty poprzez muzyk� - jego tw�rczoœ�, jest r�wnie� refleksj� nad istot� sztuki. Muzyka Szopena przywodzi podmiotowi lirycznemu na myœl ca�y �a�cuch skojarze�, kt�rych najistotniejsz� cech� zdaje si� by� doskona�oœ�, pe�nia. Norwid zawar� w Fortepianie Szopena swoje refleksje o niezrozumienu przez wsp�czesnych jego wierszy. Wyrazi� przekonanie, �e kiedyœ stan� si� one drogowskazem dla przysz�ych pokole�.

27. Znaczenie komedii Fredry.

Komedi� nazywamy gatunek dramatu obejmuj�cy utwory o pogodnej tematyce i wartkiej, �ywej akcji, kt�ra ko�czy si� najcz�œciej w spos�b pomyœlny dla bohater�w. Œluby panie�skie s� typow� komedi� intrygi. Intryga w Œlubach panie�skich wynika ze z�o�onych przez bohaterki utworu œlub�w wiecznego panie�stwa, jest tu pr�ba odmiennego, w literaturze romantycznej, spojrzenia na mi�oœ�. Typowa romantyczna mi�oœ�, to cel �ycia dwojga ludzi, to cz�sto przyczyna nieszcz�œ� i œmierci. U Fredry jest inaczej. Mi�oœ� jest uczuciem kojarz�cym si� ze spokojnym ciep�em domowego ogniska, z poczuciem bezpiecze�stwa itp. Bohaterowie zakochuj� si� w sobie stopniowo, ale przez to ��cz�ce ich uczucie staje si� trwalsze, szlachetne i prawe. Wydaje si�, �� fredrowski model mi�oœci, tak r�ny od gwa�townych afekt�w literatury romantycznej, zosta� pomyœlany jako pr�ba ukazania innego ni� powstanie narodowowyzwole�cze sposobu na ocalenie to�samoœci narodowej Polak�w. Ocalenie poprzez budowanie fundamentu ka�dego narodu - kochaj�cej si� i wiernej rodziny

28. Nie - boska komedia jako obraz rewolucji.

Krasi�ski przedstawi� rewolucj� jako œwiadectwo wykroczenia cz�owieka przeciwko boskim planom wobec œwiata, czyli akt wolnej woli cz�owieka skierowany przeciw bogu - celem rewolucjonist�w, jest totalne zniszczenie, cho� w tym utworze bunt ma charakter antyfeudalny, antykapitalistyczny, mo�na wyraŸnie odczyta� �e jest on skierowany przeciw „ Bogu, kr�lom, panom” filozofii, religii, sztuki. Rewolucja jest wi�c si�� destrukcyjn�, niesie œmier�, zag�ad�. Ostatecznie przegrywa zar�wno Henryk, jak i Pankracy. Na ruinach okop�w œwi�tej tr�jcy pojawia si� Chrystus-Mœciciel, a dramat ko�czy si� s�owami: Galilejczyku zwyci�y�eœ. Wypowiada je pankracy, kt�ry w tym momencie jest ju� œwiadom, �e nie odkupi pope�nionych zbrodni, �e nie mo�na budowa� niszcz�c oraz �e ten kto wyst�pi przeciw Bo�emu porz�dkowi, musi zosta� ukarany.

29. Œluby panie�skie.

Jest to typowa komedia intrygi, w kt�rej oœrodkiem komizmu staj� si� czyny bohater�w i zabawne komplikacje z nimi zwi�zane. G��wni bohaterowie komedii to dwie pary: Gustaw i Aniela oraz Albin i Klara. Intryga wynika ze z�o�onych przez panny œlub�w. Gustaw, typowy lew salonowy zostaje odprawiony z kwitkiem przez Aniel�, Klara zaœ nie zwraca uwagi na Albina. Panowie, knuj� intryg�: Gustaw udaje przed Aniel� �e kocha inn� dziewczyn� imieniem Aniela, Albin zaœ udaje �e kocha Aniel� a nie Klar�. Do Klary mia�by si� zaleca� stary stryj Radost. Efektem intrygi s� podw�jne zar�czyny i szcz�œcie wszystkich bohater�w. Wszystko ko�czy si� jak na komedi� przysta�o dobrze. Fredro ma inne ni� typowo romantyczne spojrzenie na mi�oœ�. Uczucie to nie jest ju� celem �ycia ani �r�d�em samob�jstw, staje si� za to mi�oœci� szlachetn� i praw�, kojarz�c� si� z ciep�em domowego ogniska. Mi�oœ� staje si� uczuciem do kt�rego trzeba dojrze�, aby m�c j� lepiej doceni�.

30. Wallenrodyzm, mesjanizm, prometeizm.

Wallenrodyzm - postawa bohatera romantycznego. Bohater wallenrodyczny dzia�a z wysokich pobudek patriotycznych. Dla ojczyzny jest got�w poœwi�ci� swoje dobro osobiste, a nawet szcz�œcie ukochanej osoby. Jest to cz�owiek rozdarty pomi�dzy ojczyzn� a rodzin�. Wybiera ojczyzn�.

Mesjanizm - by�a to idea, dzi�ki kt�rej uwa�ano, �e istnieje nar�d wybrany, kt�ry otrzyma� od boga specjaln� misj�. Tym narodem wybranym jest Polska. Mesjanizm jest zawarty w „ widzeniu ksi�dza Piotra” w 3 cz�œci Dziad�w. W symbolicznym obrazie m�cze�stwa poeta ukaza� po�o�enie Polski porozbiorowej, stosunek do niej pa�stw zaborczych i rzeczywisty stosunek reakcyjnych rz�d�w europejskich do powstania listopadowego. Francja nie pomog�a Polakom, tak jak Pi�at nie pom�g� Jezusowi.

Prometeizm - jest to okreœlenie postawy pe�nej humanitaryzmu, charakteryzuj�cej si� mi�oœci� do cz�owieka i gotowoœci wyst�pienia w imi� tej mi�oœci przeciw najwy�szym si�om, bogom, Bogu czy prawom rz�dz�cym œwiatem.

31. T�ksnota za krajem, Sonety Krymskie Mickiewicza i Gr�b Agamemnona S�owackiego.

Mickiewicz w 1823 r. zostaje aresztowany i po procesie skazany na zes�anie w g��b Rosji. W 1825 r. wyrusza do Odessy. Z Odessy kilkakrotnie robi wycieczki na Krym. Poetyckim plonem tych wypraw sta� si� cykl sonet�w, nazwanych Sonetami keymskimi. Poeta dokonuje w nich mistrzowskiego opisu krajobrazu krymskiego, przyrody orientalnej i kultury Wschodu. Jednak prawdziwym celem poety by�o ukazanie „ pejza�u duszy” podmiotu lirycznego, kt�ry jest samotny, smutny i rozdarty wewn�trznie. T�ksni za Litw�, sw� ojczyzn�, wie jednak, �e nie mo�e do niej wr�ci�, �e zosta� skazany na wieczn� tu�aczk�.

Gr�b Agamemnona s�owackiego. Utw�r sk�ada si� z 2 cz�œci. Pierwsza cz�œ� ukazuje pi�kno grobu i jest apostrof� do poezji i natchnienia. Nast�pnie podmiot liryczny uœwiadamia sobie ma�oœ� swej poezji w por�wnaniu do dzie� Homera oraz fakt, �e nie jest rozumiany przez wsp�czesnych Polak�w, nad czym ubolewa. Nast�pnie podmiot snuje refleksje nad sytuacj� polityczn� Polski. Polska ukazana jest tu w spos�b krytyczny, jako kraj s�aby i doprowadzony do upadku przez wady narodu, g��wnie szlachty. Wida� tu ironi�, ale i poczucie w�asnej winy. Upadek powstania listopadowego por�wnany zosta� do bitwy pod Cherone�. Wiersz w ko�cowej fazie wyra�a nadziej�, �e Polska odzyska niepodleg�oœ�, otrz�œnie si� z marazmu i upadku. Wida� tu now� koncepcj� Polski i narodu, podobn� do tej, jak� prezentuje Mickiewicz w Panu Tadeuszu.

32. Powstanie Listopadowe u Mickiewicza i S�owackiego.

Krytyka powstania listopadowego - S�owacki (Kordian). Autor uwa�a i� win� za upadek powstania listopadowego ponosz� przyw�dcy powstania. Ch�opicki kt�ry nie szuka� poparcia wœr�d ch�op�w i by� przyw�dc� nieudolnym. Czartoryski, kt�rego dyplomatyczne zabiegi o uzyskanie poparcia dla powstania na zachodzie okaza�y si� bezowocne. Jan Skrzynecki bezmyœlnie lekcewa��cy plany strategiczne. Niecewicz - konserwatysta. Lewell kt�ry czas traci� na rozpami�tywanie. Krukowiecki - dyktator i zdrajca. Poza tym b��dna by�a ideologia szlacheckiego rewolucjonizmu. Nie by�o konkretnego programu politycznego. Naiwnoœ� polityczna spiskowc�w kt�rzy wierzyli, �e zabicie cara przyniesie niepodleg�oœ�. Niedostrzeganie potrzeby uczynienia powstania og�lnie narodowym. Wreszcie s�aboœ� psychiczna spiskowc�w. Reasumuj�c przyw�dc�w powstania zostali oni skrytykowani za konserwatyzm, a spiskowcy za niedostatki ideologii.

Mickiewicz (w 3 cz. Dziad�w) przedstawi� echa przeœladowa� jakie spad�y na Polak�w po kl�sce powstania listopadowego. Zaburzenie chronologii jest �atwe do odczytania szczeg�lnie w œwietle niekt�rych epizod�w dramatu.

33. Co to jest orientalizm (na podstawie Sonet�w Krymskich).

Orientalizm - zwrot ku tradycji, kulturze i sztuce Wschodu. Orientalizm w literaturze romantycznej przejawia� si� w zainteresowaniu tw�rc�w egzotyka przyrody orientalnej. Romantycy cz�sto odbywali podr�e na wsch�d. Fascynowa�a ich odmienna filozofia, kultura i obyczajowoœ� lud�w wschodnich. Zainteresowanie orientalizmemwida� u A. Mickiewicza w Sonetach krymskich. Sonety te s� poetyckim plonem Mickiewicza z wyprawy na Krym. Autor dokonuje w Sonetach krymskich mistrzowskiego opisu krajobrazu krymskiego, przyrody orientalnej i kultury wschodu.

34. Bohaterowie romantyczni na podstawie Kordiana i Konrada z 3 cz. Dziad�w.

Kordian. W 1 akcie ukazany jako 15-letni ch�opiec, wra�liwy nie potrafi�cy odnaleŸœ� si� w otaczaj�cym œwiecie. Zawiedzona mi�oœ�, sentymentana, brak umiej�tnoœciznalezienia celu w �yciu powoduj� zagubienie i pr�b� samob�jcz�. W akcie 2 podr�e Kordiana po Europie. Jest to czas dojrzewania duchowego bohatera, kontynuacji m�odzie�czych idea��w z rzeczywistoœci� i utraty z�udze�. W Angli przekonuje si� o wszechw�adzy pieni�dza a w rzymie �e los polak�w jest Papie�owi oboj�tny. Kluczowa scena Kordiana to monolog na szczycie Mount Blanc. Tam w bohaterze dokonuje si� ostateczna przemiana. Od tej pory Kordian kt�ry odnalaz� cel w �yciu, b�dzie walczy� o wolnoœ� i niepodleg�oœ� narod�w. Jednak jako jednostka osamotniona skazany jest nakl�sk�.

Konrad - cz�owiek o wyj�tkowej wra�liwoœci i bogatym �yciu wewn�trznym. Jego podstawowa cecha ujawnia si� ju� w ma�ej improwizacji - pycha. Pe�nia osobowoœci Konrada zostanie jednak odkryta w wielkiej improwizacji. Tu bohater pokazuje kilka swoich twarzy. Jest poet� romantycznym, kreatorem, tworzy prawdziw�, �yw� poezj�, a jego akt tw�rczy jest taki sam jak akt boski. Jest wieszczem narodowym - przewodnikiem, kocha nar�d, w pe�ni si� z nim uto�samia, pragnie ofiarowa� mu wolnoœ�, ale za cen� absolutnego podporz�dkowania. Konrad chce w�adzy absolutnej, tyra�skiej. Posta� ta nosi znamiona bohatera baironicznego: zbuntowany, niezale�ny. Jego cech� jest tak�e bunt prometeiski. W imi� mi�oœci do narodu jest tak�e got�w wyst�pi� przeciw Bogu.

35. S�owacki o sobie w swoich utworach Smutno mi Bo�e i Gr�b Agamemnona.

Gr�b ... wyra�nie dzieli si� na dwie cz�œci. Pierwsza z nich stanowi bezpoœrednie nawi�zanie do pobytu poety w grobowcu i do refleksji jakie atmosfera tego miejsca w nim wzbudzi�a. Spojrzenie na gr�b nasuwa podmiotowi lirycznemu skojarzenia z Iliad� Homera. Homer to dla S�owackiego najznakomitszy poeta grecki, symbol doskona�oœci i kunsztu artystycznego. Wspomnienie autora Illiady powoduje �e podmiot liryczny w poczuciu w�asnej ma�oœci korzy si� przed histori�, ma r�wnierz œwiadomoœ� niedoskona�oœci w�asnych wierszy. Elementem wyra�nie biograficznym jest wyra�enie smutku przez podmiot liryczny z powodu nierozumienia jego poezji przez wsp�czesnych. Te rozwa�ania pozwalaj� S�owackiemu na zmian� tonu wypowiedzi.

Smutno mi Bo�e ten hymn powsta� w czasie podr�y morskiej do aleksandrii w 1836 r. S�owacki po kl�sce powstania listopadowego zosta� emigrantem skazanym na �ycie z dala od ojczyzny, do kt�rej nie m�g� wruci� ze wzgl�du na charakter wydanych na obczy�nie swych utwor�w patriotycznych. Z wiersza wy�ania si� obraz poety-tu�acza i poety-pielgrzyma. Motyw wiecznej w�dr�wki cz�sto przewija� si� w tw�rczoœci poet�w rzuconych przez los daleko od ojczyzny, jednak S�owacki nada� mu mistrzowsk� form� cichej lirycznej skargi. Nale��cy do liryki hymn jest gatunkiem literackim zgodnym z konwencj� romantyczn�, w tym hymnie podmiot liryczny jest pojedy�czym cz�owiekiem a przewodni problem to motyw samotnego tu�ania si� po œwiecie, bezdomnoœci, zagubienia si� jednostki wœr�d ludzi. Obok wielkiej t�sknoty za ojczyzn� pojawia si� tu r�wnie� wyraz rozpaczliwej wiary w Boga, kt�ry towarzyszy cz�owiekowi przez ca�e jego �ycie. Jednak nawet wspania�e dary bo�e nie s� w stanie ukoi� smutku wynikaj�cego z t�sknoty za ojczyzn�. Sw�j b�l poeta podkreœla zako�czeniem ka�dej strofy utworu westchnieniem „ smutno mi Bo�e”, westchnienie tu�acza, kt�ry nie wie nawet gdzie znajdzie ukojenie po œmierci.

36. R�znice mi�dzy koncepcj� s�u�by ojczy�nie w romanty�mie i pozytywi�mie.

W romatyŸmie „ modelem” s�u�by ojczy�nie stali si� Konrad (z 3 cz. Dziad�w) i Konrad Wallenrod. S� oni typowym przyk�adem bohatera romantycznego, o czym œwiadczy przede wszystkim ich biografia, a wi�c walka, jedyna lecz nieszcz�œliwa mi�oœ�, poczucia osamotnienia i bezsensu �ycia po porzuceniu przez ukochan�, niech�� do otaczaj�cego lub wr�cz wrogiego mu œwiata, bunt przeciw og�lnie przyj�tym norm� i stosunkom spo�ecznym, w ko�cu ob��d i samob�jstwo.

Pozytywizm potrzeba trzeŸwej oceny, mo�liwoœci i uk�adu si�, a co za tym idzie odrzucenie wszelkich form walki zbrojnej, oraz dzia�alnoœci konspiracyjnej potrzeb� pracy organicznej, czyli wykorzystania legalnych mo�liwoœci samoobrony narodu poprzez stopniowe zwi�kszenie si� ekonomicznych i kulturalnych spo�ecze�stwa. Mia�o si� to obbywa� drog� propagowania, unowoczeœnionych sposob�w produkcji w przemyœle, rolnictwie i handlu. Wzorzec osobowy - cz�owiek starannie wykszta�cony ufny w pot�g� rozumu i mo�liwoœci nauki. Najwi�ksz� wartoœci� w jego �yciu jest praca. Pracuje dla wsp�lnego dobra. Tolerancyjny, pozbawiony wszelkich uprzedze� (Bohatyrowicze z „ Nad Niemnem”).

37. Wielka Improwizacja i hymn Œwi�ty bo�e - por�wnanie.

Nale�y tutaj zwr�ci� uwag� przede wszystkim na wadzenie si� w jednym i drugim utworze.

Wielka Improwizacja jest wyrazem buntu przeciw bogu, ale buntu wzniesionego w imi� ludzkoœci. Taki bunt nazywamy buntem prometejskim, pe�nym humanitaryzmu i mi�oœci do czlowieka. Zdolnoœ� do wyst�pienia w imi� tej mi�oœci przeciw najwy�szym si��, bogom, czy prawom rz�dz�cym œwiatem. Jest w�aœnie najwa�niejsz� cech� postawy prometejskiej. Konrad jest niew�tpliwie bohaterem tragicznym, rozdartym mi�dzy ogromne pragnienie zbawienia ludzkoœci si�� uczucia, a w�asnymi ludzkimi mo�liwoœciami.

Œwi�ty bo�e autor zwraca si� do boga z proœb� o litoœ�, z b�aganiem o zmi�owanie si� nad biednym, udr�czonym przez z�y los cz�owieka. Jego �ycie ju� od momentu narodzin naznaczone jest cierpieniem i œmierci�. Ludzie zwracaj� si� do boga o powstrzymanie kl�sk, spokuj, o pewnoœ� jutra. B�g jednak nie reaguje na wo�anie cz�owieka kieruje ruchem s�o�ca, gwiazd, ksi�yca. Poeta rzuca bogu oskar�enie, �e nie jest wra�liwy na cierpienie cz�owieka. Podmiot liryczny zwraca si� z modlitw� do szatana, stw�rcy z�a, aby zlitowa� si� nad œwiatem. Ostatnia apostrofa skierowana do boga jest wyrazem buntu wobec jego oboj�tnoœci na cierpienie i niedol� cz�owieka.

38. Por�wnac postacie Jacka Soplicy i Kmicica.

Jacek Soplica jest zbuntowany przeciwko œwiatu, z�u, krzywdzie, niesprawiedliwoœci. Po zabiciu Stolnika dokonuje si� w nim przemiana wewn�trzna, zmienia imi�, staje si� postacia dynamiczn�. Nie wywy�sza si� ponad t�umy. Jest cichy, skromny, pokorny. Jego przemiana z hulaki i zabijaki w cichego i ofiarnego bojownika o niepodleg�oœ� jest przyk�adem przysz�ej postawy obywatelskiej.

Kmicic jest bohaterem z�o�onym, mo�na w nim odnaleœ� zar�wno dobre jak i z�e cechy charakteru. Jest postaci� dynamiczn�, zmienia si� wew. w czasie rozwoju akcji, przeobra�a si� z �obuza i awanturnika w gor�cego patryjot� i œwietnego �o�nierza. Kmicic dopuszcza si� zdrady ojczyzny. Wtedy nast�puje w nim prze�om, dokonuje wielu bohaterskich czyn�w co zyskuje mu serce ukochanej Ole�ki, a tak�e sympati� czytelnika.

39. Werterianizm (Werter) - przyk�ady.

Bohater werteryczny - wykreowany przez Goethego Cierpienia m�odego Wertera. W jego �yciu g��wn� rol� odgrywaj� uczucia, jest nadwra�liwy, delikatny, subtelny. �yje wyobra�eniami, marzeniami o boskiej kochance, dlatego stroni od œwiata. Nie umie walczy� o swoje uczucia, jest bierny. Godzi si� z rzeczywistoœci�, a poniewa� nie potrafi znieœ� cierpienia spowodowanego rozstanie z ukochan� kobiet� pope�nia samob�jstwo. Bohater werteryczny to cz�owiek wykszta�cony,oczytany,obyty w towarzystwie, od kt�rego nie stroni. Kiedy jednak znajduje swoj� wybrank�, chce by� tylko z ni�, ub�stwia j�, traktuje jak nieziemsk� istot�. To romantyczny kochanek. Cechuje go taka nadmierna uczciwoœ�. Cechy Wertera w polskiej literaturze romantycznej maj� Gustaw z 4 cz�œci Dziad�w Adasia Mickiewicza i Kordian S�owackiego.

40. Ballady Mickiewicza.

Cykl Ballady i romanse s� uwa�ane za manifest romantyzmu polskiego, oraz za okreœlenie si� ideowe i artystyczne samego Mickiewicza. Znale�œ� tu mo�na ludow� fantastyk� i ludowy pogl�d na œwiat, ukazane s� dwa rodzaje poznania, przy czym podkreœlona jest wy�szoœ� poznania romantycznego nad naukowym, co prowadzi do ukazania ��cznoœci pomi�dzy ludzkim œwiatem a duchowym. Romantycznoœ� to ballada uznana za utw�r programowy polskiego romantyzmu, zapowiedŸ temat�w, motyw�w i problem�w, dominuj�cych w dorobku literackim epoki. Pierwsza cz�œ�ballady to kr�tkie opowiadanie o wiejskiej dziewczynie kt�ra przed laty straci�a ukochanego, a teraz rozmawia z nim, œmieje si� i pr�buje dotkn��. Wierzy �e Jsiek jest obok niej i �e istnieje ��cznoœ� mi�dzy œwietem �ywych i zmar�ych. Cz�œ� druga jest polemik� narratora ze starcem odrzucaj�cym wszystko to, czego nie da si� dowieœ� rozumowo i naukowo uzasadni�. Narrator jednak opowiada si� za wiar� prostego ludu stwierdzaj�c Czucie i wiara silniej m�wi do mnie ni� m�drca szkie�ko i oko.

41. Oda do m�odoœci Mickiewicza i wiersz Do M�odych Asnyka.

Oda do m�odoœci jest przeznaczona dla m�odzie�y. Utw�r ten sta� si� manifestem programowym m�odego pokolenia. Przeciwstawione s� tutaj dwa œwiaty. Pierwszy to œwiat stary stworzony przez ludzi oœwiecenia, od kt�rego Mickiewicz zdecydowanie odcina si�, jest mu nieprzychylny, wr�cz wrogi. Mickiewicz zarzuca staremu œwiatu brak uczucia, wra�liwoœci, duszy, ciemnot� i zacofanie. Mickiewicz wyra�nie opowiada si� za drugim œwiatem, œwiatem m�odych przedstawiaj�c go jako zapowiedŸ nadchodz�cego romantyzmu. Œwiat ludzi m�odych jest pe�en marze� i plan�w na przysz�oœ�. M�odoœ� jest pot�g�, kt�ra mo�e czyni� cuda, to ona mo�e jedynie ruszy� œwiatem w lepsze.

Do m�odych autor zwraca si� do triumfuj�cych pozytywist�w, apeluj�c o poszukiwanie przez m�ode pokolenie prawdy jasnego p�omienia i odkrywanie nowych nieodkrytych dr�g. Akceptuje w ten spos�b pozytywistyczn� koncepcj� post�pu, rozwoju i naukowych metod poznania œwiata. Jednak r�wnoczeœnie przestrzega pozytywist�w przed zbyt radykalnym odcinaniem si� od w�asnych korzeni, czyli od spuœcizny epoki poprzedniej i dorobku mienionych epok. Poeta wie doskonale, �e tak jak pozytywiœci pokonali romantyk�w, tak kiedyœ stan� si� pokoleniem starym. Tylko zachowuj�c i piel�gnuj�c dorobek przodk�w pozytywiœci mog� by� pewni, �e r�wnie� ich osi�gni�cia nie zostan� zaprzepaszczone.

42. Konrad Wallenrod A. Mickiewicza i Judym z Ludzi bezdomnych-por�wnanie.

Konrad jest cz�owiekiem -bochaterem walenrodycznym, kt�ry dzia�a z wysokich potriotycznych pobudek, jest gotowy dla ojczyzny poœwi�ci� dobro osobiste a nawet szcz�œcie ukochanej osoby. Jest to typ bohatera zmuszonego do wyboru pomi�dzy ojczyzn� a rodzin�. Porzuca �on� Aldon�, przez to rujnuje jej �ycie.

Podobnym bohaterem jest Tomasz Judym, kt�ry tak�e kieruje si� uczuciami. Judym nie u�ywa racjonalnych, konkretnych argument�, nie umie by� rzeczowy, zbyt anga�uje si� osobiœcie, ujawnia swoj� psychiczn� s�aboœ�, dlatego nie jest traktowany powa�nie. Wybiera pomoc biednym nad karier�. Odrzuca mi�oœ� Joasi.

43. Koncert Jankiela i Wojskiego.

Po zako�czonym polowaniu na niedŸwiedzia myœliwi wylegli na polan� i otoczyli ogromnego zwierza. Nagle Wojski uni�s� sw�j kr�ty r�g bawoli i zagra�. Wszyscy z zaciekawieniem s�uchali koncertu na rogu. W graniu by�a ukazazna historia polowania. Najpierw j�ki po j�kach skomlom, to ps�w granie, potem grzmot to strzelanie. W tym fragmencie wyst�puje wiele œrodk�w stylistycznych jak: epitety, por�wnania np. r�g kr�ty jak w�� boa, wyrazy dŸwi�ko-naœladowcze (onomatopeje) np. grzmi, rzeœki, dŸwi�cz�cy, strzelanie. Nagromadzone liczne œrodki stylistyczne pozwalaj� czytelnikowi wyobrazi� sobie przebieg polowania i przybli�y� jego atmosfer�. Oddzia�ywuj� na liczne zmys�y cz�owieka np. s�uch, wzroku. Koncert Jankiela na cymba�ach okreœlony jest mianem koncertu nad koncertami. Poeta w spos�b mistrzowski uwydatni� artystyczne walory konceru poprzez: wprowadzenie melodii pieœni narodowych (polonez 3-go maja, piosenka o �o�nierzu tu�aczu, mazurek D�browskiego), naœladowanie dŸwi�k�w r�nych instrument�w (dzwonki, b�benki, tr�by mosi�ne), zmiany rytmu i si�u uderze�. Wprowadzenie dyzonansu w melodi� poprzez zgrupowanie wyraz�w ze sp�g�oskami sycz�cymi, nagromadzenie wyraz dŸwi�konaœladowczych, nagromadzenie odpowiednich rzeczownik�w i czasownik�w, emocjonalnych epitet�w, por�wna�, przenoœni i poet�rze�. Przywo�ane obrazy historyczne wywo�uj� r�n� reakcj� u s�uchaczy. Konstytucja 3-go maja (1791) - m�odzie� rwa�a si� do ta�ca a starsi wspominali og�oszenie konstytucji. Targowica (1792) - zaskoczenie i przera�enie obecnych, rozpacz Gerwazego, kt�ry odczu� i zrozumia� znaczenie fa�szywego akordu. RzeŸ Pragi (1794) - niepok�j i l�k wieœniaczek, kt�re zna�y z opowieœci ludowych tragiczne zako�czenie powstania koœciuszkowskiego. Dzieje legion�w - smutne refleksje �o�nierzy, tu�aczka �o�nierzy polskich, walka na obczy�nie zdala od kraju (1795-1812). Mazurek D�browskiego w Soplicowie - wzruszenie wszystkich i og�lna radoœ� wiara i nadzieja Polak�w w wyzwolenie ojczyzny.

44. Wsch�d s�o�ca Pan Tadeusz.

Ju� ostatnie gwiazdy przygas�y i niebo pojaœnia�o, prawa strona niebosk�onu jeszcze by�a ciemna, gdy z lewej si� zarumieni�a i powi�kszy�a biel por�wnana do bia�ek oka, nagle pojawi�a si� t�cza, niby �renica z kt�rej promieni wyprysn�� i przesun�� si� po niebiosach zatrzymuj�c si� na bia�ej chmurze. Nagle s�o�ce wzesz�o i jego promienie jak race skrzy�owa�y si� na niebie. S�o�ce by�o nieco senne, przymr�y�o si� by chwili dr��c b�ysn�� siedmio,a barwami. Jest szafirowe, rubinowe, ��te. Potem by�o podobne do kryszta�u przeŸroczystego, do brylantu, a na ko�cu ogniste. Wielkie jak ksi�yc, sz�o jak gwiazda migaj�ca po niebi samotnie.

POZYTYWIZM

45. Panorama spo�. w Lalce.

Arystokracja rodowa: ��ccy, Baron Krzeszowski, Baron Dalski.

Cechuje j� pr�niactwo, pogarda dla pracy i dla ludzi pracy, fa�sz, zak�amanie, egoizm, wystawowy tryb �ycia, wieczne œwi�to, zabawy, brak patryjotyzmu, oboj�tnoœ� wobec losow kraju i narodu.

Szlachta : ojciec Wokulskiego.

Warstwa zamieraj�ca, po uw�aszczeniu ch�op�w nie potrafi�ca ju� gospodarowa�, nadal trwoni pieni�dze - dopiero nast�pne pokolenie (np. Stawka) przyzwyczajaj� si� do nowych warunk�w.

Mieszcza�stwo mo�na je podzieli� na polskie, pochodzenia �ydowskiego i niemieckiego.

- Mieszcza�stwo polskie: Szprot, W�growicz. Cechuje je brak inicjatywy, ch�ci do pracy, jest s�abe, sk�ucone, bierne, zacofane.

- Mieszcza�stwo pochodzenia �ydowskiego: Szlangbaumowie. Cechuje je energia, oszcz�dnoœ�, pracowitoœ�, wnikliwoœ�, zdobycie pieni�dzy jest dla nich spraw� najwa�niejsz�, nie przebieraj� w œrodkach, potrafi� si� poni�a�, ale i te� mog� by� aroganccy.

- Mieszcza�stwo pochodzenia niemieckiego: Minclowie. Cechuje je pracowitoœ�, wytrwa�oœ�, oszcz�dnoœ�, uparta wola gromadzenia maj�tku ale ciasne choryzonty umys�owe.

Lud miejski : Wysocki i W�gie�ek, biedota powiœla. N�dzni rzemieœlnicy skazani s� na g�odow� egzyst�cj�, s� pracowici, uczciwi, wdzi�czni za najdrobniejsz� pomoc.

46. Lalka opowieœ� o mi�oœci, o spo�ecznoœci.

Wokulski kocha si� bezgranicznie w Izabeli ��ckiej, pr�bje pope�ni� samob�jstwo, mi�oœ� jego kszta�tuje si� pod wp�ywem poezji Mickiewicza, daje si� obezw�adni� wyobra�eniu o mi�oœci, nie dostrzegaj�c w�asnych reali�w. Mi�oœ� nieodwzajemniona, kr�powana przes�dami i wymogami towarzyskimi konwenans�w. Nie zdaje sobie sprawy, �e obiekt jego mi�oœci to kobieta niezdolna do odwzajemnienia jego uczucia, cechuje j� ch��d uczuciowy. Wokulski ponosi kl�sk� jak wszyscy romantyczni bohaterowie, gdy� jego mi�oœ� jest zbyt czysta i wielka, a ukochana poni�a go za jego pochodzenie spo�. Ma��e�stwo z Izabell� by�oby dla niego kl�sk� gorsz� ni� zerwanie z ni�, nic ich naprawd� nie ��czy�o a nawet - wszystko dzieli�o.

47. Dlaczego powieœci i nowele s� w pozytywiŸmie.

Pozytywizm rozwin�� gatunki literackie; poniewa� to w�aœnie one najlepiej nadawa�y si� do wyra�enia idei i myœli dominuj�cych w tej epoce. Zadaniem literatury pozytywistycznej by�o badanie rzeczywistoœci, odzwierciedlenie jej, przekazywanie wzorc�w ideowych i osobowych. Zadaniem pisarza by�o s�u�y� idei, s�u�da spo�ecze�stwu a zarazem przewodzenie innymi, wskazywanie dr�g rozwoju. Wœr�d gatunk�w prozatorskich dzczeg�ln� uwag� warto zwr�ci� na nowelistyk�, kt�ra sta�a si� szczeg�lni silnym or�em pozytywist�w w walce o nowy lepszy œwiat.

48. Kt�ra z tradycji: pozytywistyczna czy romantyczna jest potrzebna wsp��czesnemu czytelnikowi?

Wed��g mnie wsp�czesnemu czytelnikowi jest potrzebna tradycji z okresu pozytywistycznego, gdy� nale�y tu przede wszystkim zwr�ci� uwag� na has�a w�aœnie tej epoki jak praca u podstaw i praca organiczna.

Praca u podstaw wi��e si� z propagowaniem nauki w najni�szych sferach spo�ecznych, a co za tym idzie budowa coraz wi�cej szk� i uczelni. Dbanie rozwijanie si� spo�ecze�stwa polskiego.

Praca organiczna wi��e si� z unowoczeœnieniem przemys�u,handlu,rolnictwa i ca�ej gospodarki kraju,bowiem tylko mocny ekonomicznie nar�d mo�e funkcjonowa�.

49. Jakie jest usytuowanie poezji (Orzeszkowa,Prus).

Orzeszkowa ukazuje w Nad Niemnem rozleg�y obraz spolecze�stwa polskiego drugiej po�owy 19 wieku.Pisarka usi�uje zawrze� w swej powieœci wskaz�wki etyczne i moralne, jakimi Polacy powinni si� kierowa� w okreœlonej sytuacji politycznej. Najwy�sz� wartoœci�, o jakiej pisze Orzeszkowa jest praca. Wida� to bardzo dok�adnie w Nad Niemnem gdzie praca nie jest przekle�stwem, ale dobrowolnym obowi�zkiem cz�owieka wobec œwiata i siebie.

Prus ukazuje w swej powieœci Lalka przestarza�� struktur� polskiego spo�ecze�stwa, uniemo�liwiaj�c� rozwuj i wzrost m�odych si�, sygnalizuje bezsilnoœ� programu pracy organicznej wobec schorze� spo�ecze�stwa, a tak�e bezsilnoœ� tw�rczych i myœl�cych jednostek sp�tanych niewol� narodu i przyt�oczonych egoizmem i bezczynnoœci� warstw przewodz�cych. Lalka uchodzi za najdoskonalszy artystycznie i najg��bszy intelektualnie utw�r polskiej prozy powieœciowej, oraz za najbardziej europejsk� powieœ� polsk�.

50. Has�a pozytywistyczne.

G��wnymi has�ami epoki w kraju to: idea pracy w miejsce nier�wnaj walki, propagowanie idea�u nauki, oœwiecenie spo�ecze�stwa, organicyzm i praca u podstaw, praktycyzm w miejsce idea�u; miara si�y na zamiary, utylitaryzm literatury i sztuki, r�wnouprawnienie mniejszoœci narodowych, emancypacja kobiet. Pisarze w pozytywi�mie chc� walczy� z g�odem, cierpieniem i ciemnot�.

51. Nowelistyka pozytywistyczna.

Nowela kr�tka zwi�z�a forma, wyst�puje w niej jeden g��wny bohater, jedno miejsce akcji; nowela pozytywistyczna w pocz�tkach epoki mia�a charakter tendencyjny: s�u�y�a celom agitacyjnym, interwencyjnym.

a) losy wiejskiego dziecka np. Janka muzykanta i Antka (Prusa). Autor w tych nowelach ukazuje losy dziecka, kt�re jest niedowartoœciowane przez doros�ych, s� to dzieci biedne, bez pieni�dzy na wykszta�cenie.

b) problem nietolerancji, kwestia �ydowska w opowiadaniu Mendel Gda�ski (Orzeszkowej). Jest wyst�pieniem przeciw antysemityzmu. Mendel Gda�ski jest bohaterem utworu, kt�ry nie l�ka si� z�a. Jego kl�sk� jest utrata wiary ludzi, poniewa� zachowa� �ydowsk� religi� i obyczaje. Dla wielu ludzi w warszawie jest obcy i przedmiotem pogardy.

c) sprawy narodowe w A. B. C. I w Glorii victis. Tematem glorii wictis jest epizod powstania styczniowego. Jego akcja rozgrywa si� na polesiu. Autentyczni bohaterowie i Traugutt, Rodowicki, tworz� oni mit heros�w narodowych walcz�cych o wolnoœ� ojczyzny. W A.B.C. Orzeszkowej wyst�puje problem rusyfikacji i germanizacji szk�. Walka o polsk� oœwiat� w warunkach ucisku rusyfikacyjnego. Bohaterka joanna Lipska za nauczanie J�zyka polskiego zostaje skazana przez s�d.

d) miejsce kobiety w spo�ecze�stwie. W ABC jest ukazane pragnienie pracy i samodzielnoœci przez kobiet�. Koniecznoœ� pracy zarobkowej przy braku maj�tku osobistego.

e) wyzysk kapitalistyczny - Powracaj�ca fala (Prusa). Bezwzgl�dna w�adza w�aœciciela fabryki, rosn�ce wymagania, pogorszenie si� warunk�w bezpiecze�stwa powodem œmierci polskiego robotnika.

52. Miejsce Konopnickiej w literaturze.

Maria Konopnicka w literaturze pozytywistycznej odgrywa�a znacz�c� rol�. Jej wiersze i nowele m�wi�y o problemach narodowo-wyzwole�czych kraju, a tak�e porusza problem biedoty spo�ecznej. Pisa�a utwory dla dzici np. O krasnol�dkach i sierotce Marysi. W wierszu Wolny najmita Konopnicka porusza problem spo�eczny, ukazywany przez pryzmat n�dzy ch�opskiej. Kluczem tego utworu jest wolnoœ� i r�ne mo�liwoœci interpretacji jej znaczenia. Bohaterem utworu jest wolny ch�op, kt�ry zosta� uwolniony od wyzysku pa�szczyŸnianego, jednak jedyna wolnoœ� jak� zyska� to n�dza, g��d, œmier� najbli�szych. Konopnicka z niezwykle gorzk� ironi� ukazuje tragiczny wymiar wolnoœci ch�opa. Wolnoœ� to w tym utworze synonim niewoli.

Rota jest przyk�adem liryki patriotycznej. Jest to wiersz - apel, odezwa do rodak�w i deklaracja mi�oœci do ojczyzny. S�owo rota oznacz przysi�g�, a wiersz jest przysi�g� jak� poetka sk�ada ojczy�nie w imieniu ca�ych pokole� Polak�w.

M�ODA POLSKA

53. Deszcz jesienny Staffa.

W wierszu tym poeta kreœli obraz smutnego jesiennego dnia, ogl�danego przez zap�akane deszczem szyby. Widziana przyroda jest smutna, senna, szara. Zawarty w wierszu jest pesynizm i melancholia. Autor zastosowa� zabieg poetycki zwany onomatopej�. Dobra� s�owa w taki spos�b, aby swoim bzmieniem naœladowa�y odg�os padajacego deszczu i dzwi�k�w z tym zwi�zanych ( nagromadzenie g�osek „sz” „cz” „d�” „�” „�” „œ” ). Wiersz jest bardzo nastrojowy i melancholijny, co zostaje podkreœlone po przez dziwne, sennne wyobra�enia, a tak�e niezwyk�� plastycznoœ� obrazu ( szaroœ�, ciemnoœ�, mg�y deszcz ) i muzycznoœ� ( onomatopeje ).

54. Confiteor Przybyszewskiego, Koniec wieku XIX. Tetmayera.

Confiteor. W tym utworze autor protestuje przeciwko sztuce utylitarnej, wys�wa koncepcje „sztyka dla sztuki”. Sztuk� uwa�a za absolut. Sztuka jest absolutem, wi�c nie mo�e by� na us�ugach jakiejkolwiek ideii, jest pani�, praŸr�d�em z kt�rego ca�e �ycie si� wy�oni�o. Autor jest kap�anem sztuki, odcina si� od spo�ecze�stwa. Autor pragn�� by polska sztuka sta�a si� uniwersalna i mi�dzynarodowa.

Koniec wieku XIX podmiot liryczny pr�buje znaleœ� odpowiedz na pytania nurtuj�ce ludzi. Zastanawia si� jak �y�, jak� postawe przyj�� wobec œwiata i ludzi, jakimi si� kierowac wartoœciami. Poeta stawia szereg pyta� na kt�re nie mo�e znaleœ� odpowiedzi. Cz�owiek ko�ca wieku jest samotny, bezradny, nie jest w stanie podj�� jakiegokolwiek dzia�ania, jedyne na co mo�e si� zdoby�, to milczenie i biernoœ�.

55. Krzak dzikiej r��y Kazimierza Przerwy-Tetmajera.

Autor w impresjonistyczny spos�b ukazuje krajobraz g�r operuj�c gr� œwiate� i zacieraj�c kontury. Na tym tle ukazana jest samotna r�a. Autortowi najprawdopodobniej chodzi�o o ukazanie grozy ludzkiego bytu. R�a boi si� o swoje �ycie, bo widzi pr�chniej�c� star� limb�, kt�ra dowodzi, �e pi�knoœ� i m�odoœ� zamienia si� w brzydot� i powolne umieranie.

56. Etapy tw�rczoœci Kasprowicza.

a) okres realistyczno-naturalistyczny (sonety). Sonet 15 podmiot liryczny ukazuje n�dz� panuj�c� na wsi. Bohaterem jest kobieta, kt�ra trac�c m�a i gospodark� musia�a wynajmowa� si� do roboty u innych. Z powodu braku si� i staroœci umiera.

b) okras impresjonistyczno-symboliczny (Krzak dzikiej r�y). Autor ukazuje przemijanie, �e zawsze pi�kno si� sko�czy, a zostanie brzydota i czekanie na œmier�.

c) okres symboliczno-katastroficzny (hymny). Hymn Œwi�ty Bo�e ukazuje gr�b do kt�rego d��y lud, poniewa� �ycie cz�owieka jest m�k�. Cz�owiek jest sam ze swoimi nieszcz�œciami, nawet nie znajduje upojenia w bogu, zwraca si� o pomoc do samego szatana.

d) utwory z Ksi�gi ubogich. Tytu� nawi�zuje do znanych z dawniejszych epok utwor�w chrzeœcija�skich. W dziele tym poeta uto�samia si� z prostakami, kt�rzy doznaj� najprostszych i najszlachetniejszych uczu�, radoœci z istnienia œwiata i ludzi, w�asnego �ycia, satysfakcji z drobnych osi�gni��.

57. Przyczyny upadku powstania styczniowego Rozdziobi� nas kruki, wrony Stefana �eromskiego.

Pisarz ukazuje skutki upoœledzenia najni�szych warstw spo�ecznych. Akcja rozgrywa si� pod koniec powstania styczniowego. Jeden z powsta�c�w, Szymon Winrych, transportuj�cy bro� zostaje schwytany przez patrol rosjan i zamordowany. Jego zw�oki znajduje przechodz�cy wieœniak, kt�ry traktuje to jako �r�d�o dochodu. Dopiero po zabraniu ca�ej garderoby ze zmar�ego grzebie cia�o. �eromski m�wi wprost o powodach takiego post�powania. Ch�opi zawsze byli warstw� upoœledzon� spo�ecznie i intelektualnie. Skazani na ci�k� prac�, �yj�cy w trudnych warunkach musieli walczy� o prze�ycie, a ojczyzna, patriotyzm i niepodleg�oœ� jest dla nich ca�kowicie obca i oboj�tna.

58. S�dy spo�ecze�stwa w Weselu i Dziadach cz.III.

Z realistycznej cz�œci Wesela wynikaj� nast�puj�ce wnioski: ch�opi interesuj� si� polityk�, wydarzeniami rozgrywaj�cymi si� poza wsi� nie tworz� zamkni�tej hermetycznie spo�ecznoœci s� otwarci, ciekawi i gotowi przyj�� nowoœci, pami�taj� przytym o przesz�oœci, maj� krytyczny stosunek do inteligencji, wobec mieszczan s� pe�ni dystansu, wœr�d ch�op�w brak jednak indywidualnoœci, silnej osobowoœci, przyw�dcy.

Inteligencja to grupa, kt�rej nierealne frazesy, ja�owe gesty i udawany patriotyzm ca�kowicie wystarczaj�. S� niech�tni wszelkim zmianom i zdecydowanie odrzucaj� myœl o zbrataniu si� z ch�opami. Mimo wielkiej sceny - symbolu b�d�cej zako�czeniem dramatu, mo�na je zinterpretowa� jednoznacznie - Polacy ko�ca 19-tego wieku nie s� w stanie zdoby� niepodleg�oœci. Poeta postrzega Polak�w jako nar�d pogr��ony w mara�mie, ot�pieniu, s�aboœci.

W Dziadach cz.3 spo�ecze�stwo ukazane jest jako pozbawione wolnoœci, oczekuj�ce na wyroki i uciemi�one.

W scenie 7 (salon warszawski) widzimy towarzystwo podzielone na dwie cz�œci. Przy drzwiach stoj� m�odzi patrioci dyskutuj�cy o sprawach wa�nych dla ojczyzny. Z kolei przy stolikach siedzi arystokracja, ludzie, kt�rym los Polski jest oboj�tny, nie chc� s�ucha� o m�cz�stwie m�odzi�y wile�skiej, o torturach i o wyw�zkach na Sybir.

59. Wesele jako dramat realistyczny i wizyjno-symboliczny.

Wesele w widoczny spos�b dzieli si� na dwa plany: realistyczny i symboliczny. W�tki pierwszego aktu sk�adaj� si� w realistyczn� komedi� obyczajow�, zorganizowan� zgodnie z konwencj� przyj�cia towarzyskiego - rozmowy, flirty, wzajemne towarzyskie zale�noœci np. zwi�zki ksi�dza z �ydem, autor dba o dok�adne, wr�cz naturalistyczne odtworzenie wygl�du goœci i wn�trz.

Sceny 2 aktu nale�y interpretowa� w kategoriach dramatu wizyjno-symbolicznego, jest to specyficzny seans spirytystyczny wywo�any interwancj� Racheli i zaproszeniem panny m�odej. Scena realistyczna ulega diametralnej zmianie, zegar wybija p�noc, Chocho� pojawia si� w izbie. Artysta odkrywa prawdziwe oblicze bohater�w, pojawiaj�ce si� im duchy mo�na traktowa� jako odzwierciedlenie ich stan�w wewn�trznych, s�aboœci, ogranicze�, aczasem zak�amania mi�dzy intencjami dzia�a� a ich rzeczywistym skutkiem. Celem poety by�o wskazanie g��bokich, wewn�trznych, wywodz�cych si� z mentalnoœci charakteru pokole�, powod�w s�aboœci, niepokoju narodu, co uniemo�liwia wsp�ln� walk� o wolnoœ�.

60. Rozumienie zasad moralnych Doktor Piotr.

Opowiadanie Doktor Piotr zawiera histori� jednostki zmuszonej do dokonania trudnego wyboru. �eromski nie oceni� bohater�w jednoznacznie. Skonfrontowa� dwie postawy wobec nowej rzeczywistoœci. Dominik Cedzyna, ojciec Piotra, to cz�owiek, kt�ry �yje w kraju, nigdy go nie opuszcza�. �ycie nie szcz�dzi mu upokorze�, nie ma funduszy, aby wykszta�ci� syna. Pracuje u cz�owieka z ni�szej klasy spo�ecznej. Dominik wiedzie bardzo skromne �ycie, ale mimo to nie jest w stanie od�o�y� sumy niezb�dnej dla syna. W ko�cu decyduje si� zmniejszy� robotnikom p�ace. Nie mniej jednak post�powania Dominika nie mo�na okreœli� inaczej jako kradzie�. Tymczasem Piotr dowiedziawszy si� o nieuczciwoœci ojca postanawia zwr�ci� robotnikom pieni�dze. Nie mo�e jednak znale�œ� zatrudnienia i wyje�d�a zagranic�, poœwi�caj�c na sp�at� d�ugu ca�� energi� i lata pracy.

61. Ch�opi jako przyk�ad folkloru ch�opskich typ�w.

Reymonta interesuje wszystko to co dotyczy �ycia spo�ecznoœci: praca, dzie� powszedni, œwi�ta, czas wolny, rozrywka. Mieszka�cy Lipiec urastaj� do rangi bohatera zbiorowego powieœci. Jest to spo�ecznoœ� silnie zchierarhizowana, sk�adaj�ca si� z kilku warstw: najmo�niejsi, poni�ej sytuuj� si� bogaci gospodarze. Drugi ci�g jest zwi�zany z folklorem i obrz�dami kalendarzowo-obyczajowo-obrz�dowo-liturgicznymi, wed�ug kt�rego �yje spo�ecznoœ� Lipiecka. Sk�adaj� si� na niego opr�cz wielkich œwi�t religijnych r�wnie� odpusty, chrzciny, œluby z weselami, pogrzeby, zwyczaje ludowe, zabawy, wr�by a nawet zabobony. Gromada lipiecka �yje w kr�gu wiary chrzeœcija�skiej, ale wierzenia spo�ecznoœci si�gaj� nawet poga�stwa. Katolickie obrz�dy splataj� si� z poga�skimi.

62. Moralnoœ� pani Dulskiej Gabriela Zapolska(dulszczyzna, ko�tuneria).

Ko�tuneria - zacofanie, ciemnota, ograniczenie, ma�ostkowoœ�.

Dulszczyzna to poj�cie wywodzi si� od Dulskiej, czyli postawa o podw�jnej moralnoœci i sprawdza si� w dzisiejszych czasach. Ka�dy z nas jest o dw�ch twarzach. Jest to zesp� cech i postaw charakteryzyj�cych si� przedewszystkim podw�jn� moralnoœci�, inn� dla siebie i swoich najbli�szych, odmienn� dla otoczenia.

Zapolska przedstawia w swoim utworze bohaterk� o dw�ch twarzach. Jedna przeznaczona do publicznego ukazywania jako twarz kobiety, kt�ra dba o swoj� rodzin�, druga zaœ to twarz kobiety, kt�ra jest tyranem, na codzie� zaniedbana, zak�amana. Salon w jej domu jest urz�dowy na pokaz.

63. Dzika kaczka Ibsena.

Utw�r przedstawiony jest w 5 aktach. Pierwszy akt rozgrywa si� w domu Werlego, pozosta�e cztery u Hjelmara Ekdala. W akcie pierwszym ukazane jest przyj�cie, zorganizowane na czeœ� powrotu syna Werlego-Gregersa. Przedstawione tam zostaj� g��wne postacie utworu.W akcie drugim miejsce akcji przenosi si� do m�odego Ekdala.Do ko�ca utworu przez nast�pne trzy akty rozgrywa si� u niego. Ca�a akcja kr�ci si� wok� rodziny Hjelmara. Gregers wierzy�, �e wystarczy wyjawi� swemuprzyjacielowi i jego �onieGinie ca�� prawd� o ich przesz�oœci, abyu�o�y� mi�dzy nimi lepsze stosunki, oparte na wy�szej etyce. Rezultaty tego s� tragiczne gdy�naiwny Gregers aniprzez chwil� nie przypuszcza�, �e zburzy w ten spos�b dotychczesowe �ycie Ekdal�w i spowoduje w konsekwencji samob�jstwo Jadwigi. Zaœ odwrotne pogl�dy reprezentuje doktor Rellig, kt�ry uwarza, �e w spo�ecze�stwie opartym na zak�amaniu pogl�d Gregersa mo�e wywo�a� wi�cej szkody ni� ten kto toleruje k�amstwo.

64. Problematyka spo�eczna,moralna i narodowa w opowiadaniach �eromskiego.

Do grupy utwor�w spo�ecznych i moralnych zaliczy� mo�emy opowiadania:Si�aczka, kt�ra stanowi pr�b� rozliczenia si� z idea�ami pozytywistycznymi, szczeg�lnie z programem pracy u podstaw. Tytu� noweli sta� si� okreœleniem postawy �yciowej charakteryzuj�cej si� idealistycznym stosunkiem do �ycia, poœwi�ceniem dla innych, prac� niejednokrotnie przekraczaj�c� mo�liwoœci ka�dego cz�owieka.

Do tej samej grupy nale�y opowiadanie Doktor Piotr, kt�ra przynosi zagadnienia konsekwencji dokonania wyboru mi�dzy nakazem moralnym a poczuciem wi�zi rodzinnych. Przed wyborem staje tytu�owy bohater, widz�cy jak jego ojciec okrada robotnik�w by zapewni� mu dobre wykszta�cenie

W drugiej grupie znajduj� si� opowiadania podejmuj�ce problematyk� narodowowyzwole�cz�, a w szczeg�lnoœci powstania styczniowego. Takim opowiadaniem jest np. Rozdziobi� nas kruki i wrony. Autor krytykuje tu œrodowiska niech�tne powstaniu i ugodowe wzgl�dem zaborc�w, podkreœla zgubne skutki braku zainteresowania powstaniem ch�op�w, gdy� jest on ociemnia�y i prymitywny.

65. Joseph Conrad jako moralista (Lord Jim).

Lord Jim jest najpopularniejsz� powieœci� Josepha Conrada. Problematyka psychologiczno-moralna jaka dominuje w utworze wynika z przekonania, �e ka�dy cz�owiek musi bezwzgl�dnie przestrzega� zasady nadrz�dnego kodeksu etyczno-moralnego. Pojawwia si� tu kwestia winy i kary. Za swoje czyny ludzie ponosz� ca�kowit� odpowiedzialnoœ�, ka�de z�amanie zasad etycznych, czy prawnych musi zrodzi� powa�ne konsekwencje, odbi� si� na �yciu cz�owieka. Spowodowa� mo�e konsekwencje przedewszystkim w wymiarze moralnym. Tytu�owy bohater Jim jest przyk�adem cz�owieka obci��onego poczuciem winy i d���cym do odkupienia swych b��d�w. Lord Jim jest powieœci� uniwersaln�, aktualn� i cenn� dla ka�dego, gdy� m�wi o sprawach nieobcych ka�demu, o wa�nych decyzjach jakie ka�dy cz�owiek musi podj�� i o konsekwencjach wybor�w dokonywanych w r�nych sytuacjach. Powieœ� dowodzi, �e ka�da decyzja, kt�r� podejmuje si� czasem w u�amku sekundy mo�e zawa�y� na ca�ym �yciu.

66. Postawa artyst�w m�odej polski - przyk�ady.

Dekadentyzm by� jednym z najpopularniejszych pr�d�w w literaturze 19-tego wieku. Zwi�zany jest wi�c z okreœleniem fin de siecle (koniec wieku). Postawa dekadencka charakteryzowa�a si� przekonaniem o bezsensownoœci dzia�ania, zbli�aj�cej si� katastrofy i wynikaj�cej z niego apatii i biernoœci. Wed�ug dekadent�w, otaczaj�cy œwiat by� piek�em, samo �ycie zaœ czymœ n�dznym i �a�osnym. Do najbardziej zdeklarowanych poet�w - dekadent�w okresu m�odej polski nale�a� Kazimierz Przerwa Tetmajer Koniec wieku 19.

Symbolizm by� zupe�nie nowym kierunkiem zwi�zanym z silnie zakorzenionym w epoce przekonaniem o istnieniu obszaru i zjawisk niezbadanych, niepoj�tych, a maj�cych rozstrzygaj�ce znaczenie dla ludzkiej egzystencji. Mistrzem symbolizmu jest Stanis�aw Wyspia�ski Wesele.

Impresjonizm by� kierunkiem, kt�ry przenikn�� do literatury z malarstwa. A mianowicie od obrazu Moneta Impresio - wsch�d s�o�ca. W poezji impresjonizm polega� na podporz�dkowaniu œwiata przedstawionego podmiotowi lirycznemu i nastrojowoœci. Poeci przekazywali nastr�j chwili, obiektywny obraz œwiata. W praktyce oznacza�o to zdominowanie poezji przez wra�enia zmys�owe, muzyk�, barwy, œwiat�o, zapachy, doznania psychiczne Deszcz jesienny Staffa.

Naturalizm to kierunek literacki ukszta�towany we Francji. Punktem wyjœcia by�o przekonanie, �e cz�owiek zdominowany jest przez instynkt, nie r�ni si� swym zachowaniem od zwierz�t. Zdaniem naturalist�w w literaturze nale�y ukazywa� rzeczywistoœ� z fotograficzn� dok�adnoœci�. G��wnymi jego przedstawicielami byli Jan Kasprowicz W cha�upie, Z cha�upy. Stefan �eromski Ludzie bezdomni, Gabriela Zapolska Moralnoœ� pani Dulskiej.

Ekspresjonizm stawia� sobie za cel ukazanie rzeczywistoœci, kontrastem, dysharmoni�.

67. cechy poezji, dramatu na podstawie Bodlera, Rimbauda, Werlain.

Bodler jego poezja charakteryzuje si� pi�knem poetyckiego j�zyka, doskona�oœci� formy, muzykalnoœci�. Jego poezja wyra�a skrajn�, pesymistyczn� wizj� cz�owieka - istoty tragicznej, podejmuje problemy egzystencji, absurd istnienia, strach przed œmierci�. Padlina dzieli si� na dwie cz�œci. Pierwsza jest wspomnieniem spaceru jaki odby� podmiot liryczny ze swoj� ukochan�. Zwraca si� do niej z pytaniem: czy pami�ta �e natkn�li si� na le��c� padlin�, by p�Ÿniej z dok�adnoœci� opisa� wygl�d rozk�adaj�cego si� œcierwa. Obraz jest wstr�tny, odra�aj�cy, wydaje si� jednak �e podmiot liryczny zachwyca si� wspomnieniem. W cz�œci drugiej rozwa�a sens �ycia ludzkiego. Œmierci nikt nie ucieknie, dosi�ga ona ka�dego. Jedynie poezja jest wartoœci� wieczn� i nieprzemijaln�, nawet œmier� nie jest w stanie j� zagroŸi�.

Rimbaud trktuje poezj� jako pewiem rodzaj poznania, ucieczk� od rzeczywistoœci. W swoich utworach realizowa� ide� synestezji, czyli metafory ��cz�cej r�ne doznania zmys�owe. Statek pijany - utw�r ten jest opisem prze�y� i przyg�d statku, kt�ry wyzwoli� si� spod ludzkiej w�adzy i wyp�yn�� na szerokie wody. Utw�r ten jest wierszem symbolicznym, wyra�a protest przeciwko skr�powaniu jednostki, jej ograniczeniu, przeciwko wi�zom œwiata. Statek to symbol cz�owieka, kt�ry pragnie uwolni� si� od kr�puj�cych go norm. Ka�u�a - morze jest symbolem rodzinnego �ycia, przeci�tnoœci, ograniczenia.

Walerein charakterystyczn� cech� jego poezji jest przenikanie si� wra�e� zmys�owych z wra�eniami sennymi, oraz wsp� istnienie okreœlonych nastroj�w i barw, odczu� psychicznych. Zmierzch mistyczny utw�r mo�na interpretowa� jako pejza� stworzony w wyobraŸni artysty. Poeta nie nazywa stanu w jakim si� znajduje, nie precyzuje uczu� jakie chce wyraŸi� tworzy jedynie nastr�j, superwizje. Kluczowe w tym utworze wydaj� si� by� trzy s�owa: wspomnienie, zmrok, nadzieja. W wyobra�ni artysty tworz� one przedziwn� ca�oœ� otulon� �agodnym œwiatem, bladej czerwieni.

68. Ch�opi w kontekœcie pr�d�w literackich M�odej polski.

Naturalizm Reymont ukazywa� surowe prawa walki o byt, œcierania si� rz�dzy i chciwoœci ch�opskiej. Toczy si� tu nieustanna walka, kieruj� ni� ludzkie nami�tnoœci. W obrazie �ycia odnajdujemy obrazy naturalizmu obci�cie nogi przez Kub�.

Impresjonizm w licznych opisach przyrody jakie wype�niaj� dzie�o Reymonta znajdujemy wyraŸnie œlady impresjonistyczne, wra�liwoœci na barwy, perspektywy powietrznej. Mo�emy znaleŸœ� opisy, kt�re odtwarzaj� œwiat. S� to kolory, ruch i zjawiska akustyczne. Jest tam �ywy krajobraz, zarazem t�em pracy ludzkiej.

Symbolizm ch�op jest zwi�zany z prac� i sw� ziemi� od momentu urodzin do chwili œmierci. Rodzi si� na niej i umiera, jak cho�by Boryna, kt�rego œmier� jest symbolem przynale�noœci czlowieka do œwiata natury, do ziemi.

DWUDZIESTOLECIE

MI�DZY WOJENNE

69. Urok poezji Leœmiana.

Boles�aw Leœmian tworzy� pi�kne wiersze. Najs�ynniejszym i najpi�kniejszym erotykiem Leœmiana jest wiersz W malinowym chruœniaku. Œwiat mi�oœci dwojga ludzi zosta� tu okazany w niezwykle subtelny, dyskretny spos�b. Ca�y utw�r jest utrzymany w bardzo stonowanym nastroju, panuj� cisza i spok�j. Opis otaczaj�cej kochank�w przyrody zdaje jedy si� zmaga� t� cisz� i powodowa�, �e schronieni wœr�d krzak�w malin postrzegaj� ca�y œwiat z zupe�nie innej, swojej w�asnej perspektywy. Maliny staj� si� symbolami uniesie� mi�osnych, zmys�owoœci, ekstazy. Opisuj�c t� sytuacj� liryczn� poeta jest niezwykle delikatny, zaledwie szkicuje emocje jakie ��cz� tych dwoje ludzi, udowadniaj�c tym samym swoj� wra�liwoœ� wobec uczu� i prze�y� w�asnych, oraz innych os�b. Utw�r Dziewczyna jest typowym wierszem symbolicznym. Dwunastu braci chce uwolni� dziewczyn�, kt�ra znajduje si� za murem. Gdy krusz� mur okazuje si� �e dziewczyny tam nie ma. Bracia symbolizuj� d��enie do celu, a dziewczyna symbolizuje cel wszystkich d��e�. Mur - przeszkody jakie mo�e spotka� cz�owiek na drodze.

70. Granica i bohaterowie Ferdydurke.

Bohaterem Granicy jest ZenonZi�biewicz, kt�ry przekroczy� granic� powie�onej mu w�adzy, gdy osi�gn�� pewien poziom kariery spo�ecznej i jednoczeœnie wysoki poziom �ycia sta� si� bogaty i zapomnia� �e s� te� ludzie biedni. Podejmuj�c decyzj� i wydaj�c rozkaz strzelania do robotnik�w wiedzia�, �e upominaj� si� oni o swoje prawa, o popraw� trudnych warunk�w �ycia. Jednak�e nie by�o to dla Ziembiewicza wa�ne, chcia� on wype�ni� swoj� w�adz� w spos�b jak najbardziej prosty, pragn�� utrzyma� porz�dek w mieœcie, w kt�rym ��dzi�. J�zio jako bohater utworu Ferdydurke te� nie ma ustabilizowanej pozycji spo�ecznej (nie wiemy nic o jego �yciu osobistym, ani przesz�oœci). Wnioski wup�ywaj�ce z lektury Ferdydurke s� nieweso�e, bo wed�ug Gombrowicza cz�owiek nigdy nie jest ca�kowicie wolny od formy, przed kt�r� nie ma ucieczki. I tak samo jak J�zio Zenon Ziembiewicz z Granicy b�dzie walczy� z form�. Jednaj�e w czasie tej walki przekroczy granic� moraln�.

71. Poezja Staffa - humanizm i klasycyzm

Humanizm (z �ac.homo-cz�owiek,humanus - ludzki). Naczelnym has�em humanizmu sta�y si� s�owa komedio pisarza Terencjusza (cz�owiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce).

Klasycyzm wywodzi si� z antyku i jest to doskona�oœ� jednostki. Sonet szalony. Ju� sam tyt� stanowi wyraŸn� wskaz�wk�, �e Staff poprzez ten utw�r wzywa do poszukiwania w �yciu radoœci, do cieszenia si� ka�d� chwil� i ka�dym wydarzeniem. Bardzo wyra�nie zmienia si� œwiat przyrody ukazanej w weirszu. Przyroda stanowi przyjazne cz�owiekowi otoczenie, wyzwala w nim optymizm, radosne szale�stwo. Podmiot liryczny czuje si� bezpieczny, gdy� wie, �e odnalaz� swoje miejsce w œwiecie. Aby poczu� radoœ� z �ycia nie poterzeba m�droœci, rozwagi, ani filozoficznej pewnoœci jego sensu i celu. Wystarczy pogoda ducha i optymistyczne spojrzenie na œwiat.

72. Proces jako powieœ� parabola.

Parabola przejawia si� w tym utworze w trzech p�aszczyznach. Pierwsza to powieœ� o biurokracji - jest absurdem, potworem pora�aj�cym œwiat, nie s�u��cym cz�owiekowi. Dzieje J�zefa k. To losy cz�owieka postawionego wobec w�adzy, urz�d�w decyduj�cych o nim. Autor nie podaje nazwiska bohatera by podkreœli�, �e J�zef K. Jest jednym z wielu. Druga p�aszczyzna to utw�r wizjonerski, przeczucie czas�w pogardy. Dzie�o wizjonerskie, bo obrazuje dramat cz�owieka �yj�cego w p�niejszych systemach, kt�re w nied�ugim czasie narodzi�y si� na œwiecie, a kt�rych istot� sta�o si� tworzenie absurdalnego zak�amanego i z�ego œwiata zmieniaj�cego �ycie cz�owieka w koszmar. Osamotnienie ludzi pozostawionych na pastw� w�adzy, arogancja urz�dnik�w, cechy system�w totalitarnych, faszyzm, komunizm. Trzecia p�aszczyzna to metafora uog�lniaj�ca los ludzki. Ukazuje egzystencj� ludzk� w kategoriach metafizycznych, kt�rej istot� stanowi wina. Samo istnienie cz�owieka ska�onego grzechem pierworodnym jest win�. Cz�owiek rodzi si� i zostaje odg�rnie podporz�dkowany ustalonym prawom. �ycie, trud istnienia to proces s�dowy, w kt�rym cz�owiek jest oskar�onym i w�asnym obro�c�, w�adza, s�d - to b�g a wyrok i egzykucja to œmier�.

73. Skamander i tw�rczoœ� Tuwima.

Tuwim by� skamandryt�, cechy charakterystyczne jego poezji, wyraŸnie r�ni� si� od dekadenckich utwor�w poet�w m�odopolskich, jak i odtw�rczoœci poet�w awangardowych dwudziestolecia. W poezji Tuwima przedstaiwa si� radoœ� �ycia, cecha poezji dwudziestolecia mi�dzywojennego, to si�ganie do motyw�w codziennoœci, kultury ulicy. Stworzenie bohatera, kt�rym jest prosty cz�owiek, skamandryci nie odcinaj� si� od historii Polski, od tradycji narodowej. Tuwim nawraca do tradycji, ho�duj j�, podkreœla rol� j�zyka w narodzie i w poezji (np. Rzecz Czarnoleska). Tuwim tematyk� si�ga do r�nych dziedzin �ycia ludzkiego. Poezja ta jest r�norodna. Jego dorobek poetycki: Do krytyk�w i Mieszka�cy.

Mieszka�cy to obraz przeci�tnego dnia z �ycia przeci�tnego mieszczucha. Tek wygl�da ka�y dzie� filistra, tak wygl�da ca�e jego szare �ycie. Wszystko jest szare, monotonne i nieciekawe. Prosty prymitywny drobnomieszczanin dba tylko o gromadzenie d�br doczesnych i zaspokojenia w�asnych, najbardziej przyziemnych potrzeb. Jest to ci�g�a konsumcja, bezustanna pogo� za sprawami materialnymi. Nawet wieczorna modlitwa staje si� oklepanym poœpiesznie zbiorem frazes�w, proœb� o korzyœci i spok�j od wojen.

74. Awangarda poetycka.

Jest to nazwa dwudziestowiecznych kierunk�w artystycznych, kt�rych programy wyrasta�y ze sprzeciwu wobec sztuki zastanej, jej zada� i osi�gni��, torowa�y drog� nowym rozwi�zaniom ideowo-artystycznym. Cechy awangardy to przedewszystkim sprzeciw wobec realizmu i naturalizmu, a tak�e sk�onnoœci do eksperymentowania.

75. Przyboœ Z Tatr.

Poeta opisa� ostatnie chwile �ycia kobiety posluguj�c si� konstrukcj� dwuczasu i dwuprzestrzen. W pierwszej i drugiej strofie podmiot liryczny znajduje si� na miejscu tragedii i wspomina zmar��. Trzecia i czwarta strofa to powr�t w przesz�oœ�. Ostatnie dwie strofy to gra s��w. Aby odda� groz� œmierci Przyboœ u�y� oksymoron�w i syntezii oraz metafor: kamieniuje t� przestrze�, niewybuch�u huk ska�. Symbolem œwiata kobiety staje si� pi�œ� zaciœni�ta: na obrywie g�azu, kt�ry nale�y do: granitowej trumny Tatr, gdzie spotka�a j� œmier�.

76. Przedwioœnie trzy programy naprawy Polski.

A-program naprawy Polski przedstawiony przez Szymona Gajowca. Zo�o�enia programowe Gajowca to: zabezpieczenie niepodleg�oœci kraju st�d koniecznoœ� wzmocnienia armii, zapewnienie spokoju i porz�dku publicznego przy pomocy sprawnej policji pa�stwowej, upowszechnienie oœwiaty likwidacja analfabetzmu. Program Gajowca cechuje zbyt powolne t�po i ma�y zakres zmian. Gajowiec uwa�a, �e wszystko si� z czasem u�o�y.

B-program Cezarego Baryki wobec pogl�d�w Gajowca: Baryka uwa�a, �e Polsce potrzeba natychmiast jakiejs wielkiej idei, jakiegoœ czynu przeobra�aj�cego. Baryka oskar�a Gajowca o ma�oœ� i tch�rzostwo. Baryka prze�ywa sceny konfrontacjii szuka prze�y� i b��ka si� w swych poszukiwaniach. Chce pozna� rzeczywistoœ�.

C-program Antoniego Lulki: jest komunistom œlepo wie��cym we wszystko co g�osz� w Rosji i opowiada si� po stronie bolszewik�w. Widzi koniecznoœ� obalenia kapitalizmu drog� rewolucji i wprowadzenia ustroju komunistycznego. Pisarz boi si� komunizmu i chce ostrzec przed nim rodak�w.

77. Z kim, czym walcz� bohaterowie Ferdydurke.

Naczelnym problemem w powieœci jest walka g��wnego bohatera z form�. Forma oznacza konwencj�, schematy narzucone cz�owiekowi z zewn�trz. Jest to sztuczna konwencja i gra pozor�w. W powieœci walk� z form� podejmuje J�Ÿio trzydziestoletni pisarz wepchni�ty w dzieci�stwo. J�Ÿio �amie formy i uk�ady wdaj�c si� w ka�d� awantur�. Wsz�dzie doprowadza do tzw. pupy do wyzwolenia form. Prze�ywa trzy etapy przyg�d i w�dr�wek, pobyt w trzech innych œrodowiskach: w szkole, na stancji i dworku ziemia�skim, gdzie wyst�puje jako buntownik przeciw formie. Demaskuje: w szkole- niedoj�a�oœ�, fa�sz, zgrywy; w domu m�odziak�w: nowoczesnoœ�; w dworku ziemia�skim tradycyjne stusunki feudalne.

78, Szewcy jako teoria czystej formy.

Witkiewicz stworzy� teori� czystej formy a wi�c zwraca� uwag� na kompozycj� sztuki dramatycznej konstrukcji poszczeg�lnych jej element�w, s��w i gest�w, a dopiero na ko�cu na sam� treœ� i idee, jakie ona wyra�a. Utw�r nie ma opowiada� lecz umo�liwiac odbiorc� prze�ycia. Teoria czystej formy przeciwstawia si� tradycji, mia�a pod�o�e filozoficzne i wi�za�a si� z niepokojem o losy kultury i sztuki. Wg. Witkacego �ycie jest dziwn� niesamowit� zagadk�, kt�rej rozwi�zania cz�owiek szukal zawsze w religii, filozofii i sztuce.

79. D��enia awangardy( G�browicz albo Schulz ).

Cech� awangardy by�y: antyracjonalizm, sprzeciw wobec realizmu i naturalizmu, a tak�e sk�onnoœci do eksperymentowania. Najwa�niejsz� cech� opowiada� Szulca jest ich odr�bnoœ� od powszechnie uprawianej w dwudziestoleciu mi�dzywojennym prozy. Sklepy cynamonowe i sanatorium pod klepsydr� reprezentuje tzw. proz� poetyck�. W tego rodzaju ksi��kach realistyczne czynniki fabularne zostaj� zepchni�te na drugi plan. Na plan pierwszy wys�wa si� rzeczywistoœ� zdeformowana, odkszta�cona i zmitologizowana. W przypadku opowiada� Szulca mamy do czynienia z poetycko - fantastycznym przetwo�eniem reali�w �ycia w ma�ym galicyjskim miasteczku z przed I-ej wojny œwiatowej. Czynnikiem organizacyjnym jest œwiat przedstawiony gdzie bohater- narrator przenosi si� do czasu dzieci�stwa. Opowiadanie G�browicza Ferdydurka jest ukazaniem reali�w �ycia w krzywym zwierciadle. G��wny bohater przenosi si� w czasy dzieci�stwa. S� one na�ucone cz�owiekowi z zewn�trz i przyjmowane przez niego jak w�asne, gdy� wed�ug G�browicza zawsze musimy wyra�a� si� w jakiejœ formie.

80. Sharakteryzuj bohater�w Nocy i dni - Bogumi� i Barbara.

D�browska ukaza�a ich jako par� silnie skontarastowan�, r�ni�c� si� w�aœciwie wszystkim.

Bogumi� jest silnie zwi�zany z otoczeniem, przyrod� i innymi ludzmi. Sens �ycia odnajduje w pracy. Jest to ci�ka praca zgodna z rytmem przyrody, rozumie ja i jej prawa, stara si� z ni� wsp�y�. Bogumi� dla innych ludzi jest �yczliwy, stara si� im pom�c, ufa im, jest wyrozumia�y wobec ich b��d�w i pomy�ek. Jest dobrym cz�owiekiem, pe�nym ciep�a, pogodny duch i radoœci �ycia.

Barbara jest idealistk�, �yje w œr�d marze� i pragnie�, kt�rych nie udaje si� jej zrealizowa� w �yciu codziennym. M�� traktuje j� jak kobiet� z krwi i koœci, pomoc i wyr�k� w ci�kim i codziennym trudzie, a nie jak b�stwo z romansu. Stara si� ona by� dobr� gospodyni� i wzorowa matk�. Popelnia sporo b��d�w, spotyka ja wiele niepowodze�, s� one wynikiem innego wychowania i innej tradycji. Wszystko widzi w czarnych barwach, jest �yciowa pesymistk�, �atwo wpada w panik�.

LITERATURA WSP��CZESNA

81. Ballady i romanse Borowskiego.

Autor dla oddania tragizmu hitlerowkich dzia�a� autor po��czy� kilka motyw�w. 1 to obraz g�odnej ob��kanej z przera�enia dziewczynki �ydowskiej na ulicy miasteczka i ludzi udzielaj�cych jej ja�omu�ny. Drugi motyw tomotyw hitlerowc�w, kt�rzy z�apali i rozstrzelali dziewczynk� i jest ufantastyczniony, przetworzony przez po��czenie z symbolem m�cze�stwa z w�tkiem m�ki Jezusa. Mamy te� motyw do nawi�zania Mickiewiczowskiej Ballady. Broniewski wprowadza nas w groz� cytatem Ballady Mickiewicza. Chce powiedzie�, �e ta rzeczywistoœ� wykracza poza granic� ludzkiego rozumu. Powturzenie zwrotu z Mickiewicza na ko�cu wiersza sugeruje, �e odpowiednikiem jednostkowego dramatu bohaterki Mickiewicza we wsp�czesnej epoce. Jest to dramat zbiorowy.

82. Campo di fiori Mi�osz.

Autor ukazuje dwa wydarzenia. Pierwsze to œmier� Giordana Bruna kt�ry by� spalony, a drugie wydarzenie to mordowanie �yd�w w gettcie warszawskim(43 r.). Autor ukazuje tu fakty dramatyczne kt�rych cz�owiek nie pami�ta bo zajmuje si� sprawami codziennymi-handlem. Autor przypomina nam o tych wydarzeniach, on musi pami�ta� i pisa� o tym, poeta jest wybra�cem. Sztuka a w tym poezja winny przeciwstawi� si� prawom zapominania ich zadaniem jest przypomina� œwiatu ludzkie tragedie, uczy ludzi wsp�czucia i wra�liwoœci na losy innych.

83. Pocz�tek dlaczego.

Pocz�tek to utw�r o narodzinach totalitaryzmu, pocz�tku nowej epoki powojennej, o pocz�tku doros�oœci bohater�w, o pocz�tki nowego �ycia, o pocz�tku nadzieji oraz wiary. Ukazane postacie w utworze ��cz� si� ze sob� tworz�c ca�oœ�. Nie ma tu chronologii wydarze�, od razu poznajemy przesz�oœ� bohatera teraŸniejszoœ� i przysz�oœ� wszystkich bohater�w. Od razu wiemy �e Henryk zginie w gettcie. Osi� fabularn� powieœci s� dwie r�wnoleg�e akcje uratowania Irmy i Joasi z r�k Niemc�w. Obie pr�by rozgrywaj� si� niezale�nie, ludzie zamieszani w t� spraw� s� ze sob� powi�zani. ��czy ich przyjaŸ� mi�oœ�, dzia�anie w imi� dobrej sprawy przeciwko z�u.

84. Ludzie ludziom zgotowali ten los.

Na�kowska ukazuje w medalionach fizyczne niszczenie ofiar przez rozstrzeliwanie, duszenie gazem, palenie w krematoriach, oraz zbrodnie dokonywane na psychice cz�owieka. Cz�owiek musia� przejœ� drug� przemian� psychiczn� zanim sta� si� oboj�tny na to co si� w ok� jego dzia�o. Zabito w nim wra�liwoœ� moraln�, zdolnoœ� do przera�enia i wewn�trznego protestu. Na�kowska daje wyraz zdumieniu �e to ludzie ludziom zgotowali ten los, co w wielkim symbolicznym skr�cie oddaje wymow� utworu. Poprzez manifestowanie w ca�ym utworze zdziwienia wyra�onego w formule „ ludzie ludziom zgotowali ten los autorka oskar�a ca�y system faszystowski. Proces ludob�jstwa by� przemyœlany, by� on dzie�em ludzi, to ludzie byli jego wykonawcami.

85. Tango Mro�ka jako wsp��czesne wesele.

Autor nawi�zuje do wesela Wyspia�skiego, tu i tam mamy opozycj� inteligencji lud�w. W Weselu taniec jest marazmem, wiernoœci inteligwncji polskiej. Taniec Edka to znak dominacji nad inteligencj�, kt�ra nie potrafi odnaleŸœ� miejsca, awi�c Tango jest znowu dramatem o tragicznej niemo�noœci Polski. Fina�owy taniec ­groteskowym symbolem, jest to krytyka wsp�czesnego œwiata, kt�ry sta� si� absurdem..

86. Ocalony R��ewicz.

Wiersz ten jest przedstawiony w formie prostego komunikatu bez ozdobnik�w, bo tak tylko mo�na m�wi� o czasach „ pogardy”. Jest to liryka bezpoœrednia, forma monolobu podmiotu lirycznego. Mamy tu obrazy dotycz�ce wspomnie�. Utw�r zaczyna si� i ko�czy tym samym wyznaniem uj�tym w formie odr�bnej strofy. Strofa pierwsza sk�ada si� z dw�ch prostych zda� w formie komunikatu. Podmiot liryczny jest to m�ody cz�owiek ocalony z wojny. Konkretyzacja wieku wskazuje �e nale�y on do pokolenia Kolumb�w. Zadaniem autora jest dotarcie do czytelnika, wstrz�sn�� nim, przenieœ� go w œwiat, w kt�rym sam by�. Jako z nielicznych „ ocala�”. W brutalny spos�b ukazana jest œmier� cz�owieka z czas�w drugiej wojny œwiatowej.

87. Odpowiedzialnoœ� jednostki za przest�pstwa wojenne na podstawie los�w Koseckiego i Sonnenbruha.

Antoni Kosecki jest bohaterem powieœci Andrzejewskiego Popi�� i diament. Bohater szybko zorientowa� si� �e w obozie prze�yje silniejszy. Pozby� si� wszelkich wyrzut�w sumienia i zapomnia� o zasadach etycznych. S�dzia Kosecki pe�ni� w obozie funkcj� kapo. Nauczy� si� tam jak by� okrutnym i jak zadawa� b�l istotom ludzkim. Cz�owiek zamkni�ty w obozie sta� si� odpowiedzialny za przest�pstwa wojenne.

Profesor Sonnenbruch jest bohaterem dramatu Kruczkowskiego Niemcy. Bohater ten przez trzydzieœci lat pracowa� naukowo wi�kszoœ� swego czasu sp�dza� w labolatorium. Prawdopodobnie to nad czym pracowa� sta�o si� doasskona�ym œrodkiem ludob�jczym stosowanym przez ludob�jc�w w obozach.

88. Ob�z przedstawiony w Opowiadaniach Borowskiego.

Ob�z by� miejscem wyl�gania si� najwi�kszego okrucie�stwa, oraz zabija� w ludziach podstawowe instynkty. Matki wyrzeka�y si� swoich dzieci, instynkt macierzy�ski zosta� zdominowany przez walk� o przetrwanie Prosz� pa�stwa do gazu. Ludzie nie maj� �ycia uczuciowego i osobistego, ich czas wype�niony jest prac� i pr�b� przetrwania do dnia nast�pnego. Wojna i okupacja wywar�y du�y wp�yw na stosunki mi�dzyludzkie. Borowski ukazuje, �e czasami pojawiali si� ludzie dla kt�rych r�wnie wa�ny by� bliŸni oraz niesiona mu pomoc. Przyk�adem jest Po�egnanie z mari�. Opr�cz prowadzenia w�asnych interes�w ludzie zatrudnieni w firmie budowlanej pomagali �ydom i uciekinierom z getta warszawskiego.

89. Dramat pokolenia akowc�w w Popiele i diamencie.

Problemy pokolenia akowc�w by�y powa�ne. Wychowani byli na idea�ach romantycznych, czerpali wzory z bohater�w Conrada. Nakazywa�y one wiernoœ� podstawowym normom etycznym i �ycie z przekonaniem s�usznoœci sprawy kt�rej si� poœwi�ci�o. Byli dojrzali, wykazali si� heroizmem, zdali egzamin moralny. Nie uciekali a stawiali czo�o wyzwaniom, wci�� wierni idea�om kt��rym przysi�gali.(Maciek i Andrzej).

90. Ballady Mi�osza i Pokolenie Baczy�skiego.

Piosenka o porcelanie. Sam tytu� sugeruje nam �e b�dziemy mieli do czynienia z czymœ pi�knym i lekkim. Piosenka jest czymœ lekkim, porcelana koja�y nam si� z kruchoœci�, ze sztuk�. Mi�osz cz�sto stosuje zdrobnienia np.: uszka, spodeczki, wietrzyk, nawet o zasch�ej krwi pisze pisze zakrzep�a farba. Nie nale�y da� si� zwieœ� estetyce wiersza. Ta estetyka s�u�y Mi�oszowi do przekazania prawdy niezwykle brutalnej i tragicznej. Wiersz jest ten o wojnie, o zniszczeniach, o zag�adzie kulturowej i cywilizacyjnej ludzkoœci. Porcelana oznacza dorobek kulturowy ludzkoœci. Wojna niszczy go oraz wszystko to co stwo�yli., filozofowie, artyœci i poeci. Skoncentrowanie czo�gu z porcelan� ma na celu ukazanie jak bezsilna jest kultura w obliczu brutalnej wojny.

Wiersz Pokolenie jest dowodem straszliwej niepewnoœci Baczy�skiego, odnosz�cej si� do wymiaru moralnego czyn�w m�odych �o�nirzy. Mimo isz kolumbowie walczyli w s�usznej sprawie, mimo i� bronili ojczyzn�, to jednak zabijali innych ludzi. Podmiot liryczny stawia pytanie o przysz�e pokolenie czy dostrzeg� w kolumbach bohater�w i czy b�d� chcia�y o nich pami�ta�: czy nam postawi� z litoœci chocia� nad grobem krzy�.

91. Losy pisarza Zniewolony umys� Cz. Mi�osza, lub Ha�ba domowa Jacka Trznadla.

Pisarze otrzymywali wskaz�wki jak nale�y pisa�, na cz�sto organizowanych zjazdach. Literatura mia�a pomaga� na budowaniu socjalizmu w Polsce. Pisarz musia� zespoli� si� z klas� robotnicz�, musia� wykaza� si� partyjnoœci� rozumian� jako wierzsze s�uszne idea�om socjalistycznym. Taka postawa gwarantowa�a s�uszne widzenie œwiata. Indywidualizm by� niepo��dany. Pisano o pracy, budowaniu, o przezwyci�aniu przesz�oœci, dlatego akcje utwor�w socrelistycznych rozgrywaj� si� w fabrykach i PGR-ach. Pozytywnym bohaterem by� sekreta� partyjny, kt�ry przed wojn� cierpia� przeœladowania. Pozytywny bohater to przodownik pracy, to cz�owiek kt�ry zara�a innych swoj� si�� moraln�. Zawsze przejawia si� posta� negatywna jest nim ku�ag lub inteligent na us�ugach wrog�w socjalizmu. Cechowa�a go przebieg�oœ� i bezwzgl�dnoœ�. W rezultacie socrealizm zaowocowa� utworami schematycznymi powielaj�cymi si� w k�ko tymi samymi sprawami i problemami.

92. Totalitaryzm w literaturze polskiej.

Totalitaryzm jest systemem rz�d�w d���cych do ca�kowitego podporz�dkowania spo�ecze�stwa pa�stwu za pomoc� propagandy, terroru, tajnych s�u�b. Ksi��ka Gustawa Herlinga Grudzi�skiego Inny œwiat jest wstrz�saj�cym zapisem procesu degradacji moralnej i etycznej cz�owieka zniewolonego przez wymyœlny system represji i ogranicze�. Komunistyczne �agry by�y miejscem gdzie w�adza ZSRR zsy�a�a ludzi, kt�rych chcia�a si� pozby�. Obrazem w�adzy totalitarnej jest utw�r Hanny Krall Zd�rzy� przed panem bogiem, kt�rej t�em historycznym s� wydarzenia, kt�re rozegra�y si� w Gettcie Warszawskim. Zamiarem Hitlera by�o zniszczenie ca�ego narodu �ydowskiego. Gigantyczne zbrodnie dokonywa�y si� w obozach koncentracyjnych i na ulicach gett.

Te obrazy sk�adaj� si� na wizj� totalitaryzmu, kt�ry panowa� w Polsce od 1939 do 1956 r.

93. Nike kt�ra si� waha - Herberta

To utw�r w kt�rym pojawia si� bogini zwyci�ztwa Nike. Pragnie ona uca�owa� m�odego ch�opca kt�ry idzie na b�j. Waha si� jednak bo wie �e je�eli to uczyni jej pieszczota mo�e spowodowa� �e ch�opiec ktury musi zgin�� mo�e umrzec nie w walce ale podczas ucieczki. Utw�r ukazuje pewne uog�lnienie: los tak samo nie oszcz�dzi l�kliwych jak i odwa�nych. Inny spos�b nawi�zywania do tradycji i przesz�oœci to wyko�ystanie pewnych w�tk�w z historii staro�ytnej lub mitologii.

94. Kartoteka jako nowy typ dramatu.

Mijsce akcji cechuje symultanizm ( technika polegaj�ca na r�wnoczesnym prezentowaniu wyda�e� kt�re si� dziej� jednoczeœnie w r�nych miejscach ).

Czas zosta� przedstawiony synchronicznie ( jednoczesnoœ� wystepowania zda�e� ). Niby sa czsy powojenne, ale jednoczeœnie 40 - letni boharer jest ma�ym ch�opcem czy maturzyst�. Teraz jest dyrektorem operetki, instytutu, by� w Pary�u. Wszystko to wskazuje �e jest to cz�owiek ka�dy ( ewrymen ), reprezentant nas wszystkich. Jest bierny, jest antybohaterem, wojna zbu�y�a jego uporz�dkowan� kartotek� �ycia, kartki z jego �ycia s� niepouk�adane, nie mo�e dogada� si� z nowym pokoleniem dlatego taka bierna postawe przyjmuje. Jest to csena, wi�c na niej musi by� bohater a jest on antybohaterem. Przedstawione w utwo�e postacie to jakby przetasowane migawki �ycia bohatera, �ycia kt�re doprowadzi�o go do zniech�cenia, utraty wiary w wartoœci do biernej postawy.

Ch�r w utwo�e pochodzi z dramatu klasycznego ale kartoteka jest dramatem awangardowym, ale wyrasta z G�browicza i czystej formy Witkiewicza, R��ewicz zakpil z tradycyjnych konwencji np.: zasugerowa� jednoœ� miejsca i czasu konstru�uj�c pok�j bohatera i jednoczeœnie bu�y to przez symultanizm jednoœci miejsca i czasu

Jnn� nowoœcia jest technika kola�u przejenta z malarstwa. Jej realizacja jest ��czenie r�nych tekst�w, stylistyka. Autor zastosowa� tu grotesk�. Autor groteskowo tu przedstawia egzamin maturalny na kt�rym starcy odpowiadaja na pytania.

95. Scharakteryzuj posta� Jurgena Stroopa.

a) �o�nierska dyscyplina ojca, re�im domowy matki pozbawi�y go indywidualizmu i nauczy�y go pos�usze�stwa.

b) Uwa�a� za najwa�niejszy cel �ycia bycie u w�adzy i osi�gni�cie bogactwa.

c) Brak zdolnoœci, opornoœ� w nauce, ch�� przypodobania si� nauczycielom, poswi�cenie wiekszej uwagi przedmiotom fizycznym, lekcewazenie nauk humanistycznych.

d) Noszenie w sobie kultu wojskowego i wojennego w celu zagarni�cia d�br dla swego kraju i dla siebie.

e) Nie mial on wlasnych poglad�w, to co soba reprezentowa� to mieszanka pogl�d�w. Patrza� jedynie na innych ludzi np.: Hitlera.

f) na jego psychik� wplyn�a religia.

96. Postawy bohater�w D�umy.

a) Kilku bohater�w powieœci - B.Rieux, J.Tarrou, R.rambert, J.Grant, Paneloux - zas��guje na szczeg�ln� uwage mimo isz znaleŸli si� wobec takiego samego zagro�enia jak wszyscy, postanowili dzia�a� i przyjeli czynn� postaw� wobec epidemi.

b) Sytuacja �yciowa, w jakiej si� znaleŸli by�a sprawdzianem wartoœci ich charakter�w.

c) Sami byli samotni i mieli za sob� wiele trudnych prze�y�, ale mimo to nie poddali si� rozpaczy, nie izolowali si� od spo�eczenstwa, lecz wybrali solidarnoœ� z nim i powinnosc wobec niego.

d) Byli szlachetni, wrazliwi, wsp�czuli cierpi�cym, dzialali wspolnie i poœwiecali si�, narazaj�c swoje �ycie, gdy� uwa�ali �e walka z d�um� jest ich podstawowym obowi�zkiem

e) Ich postawa i nieugieta wola walki z d�um� zas�uguje na podziw i szacunek.

97. Pami�tnik z powstania warszawskiego - prze�ycia ludnoœci w powstaniu warszawskim z prespektywy œwiatka zag�ady.

Narratorem i g��wnym bohaterem utworu jest Miron Bia�oszewski. Na pocz�tku powstania ludzie mieszkali na wyzszych pi�trach, p�Ÿniej przenosili si� na ni�sze a nastepnie do piwnic. Sceny z �ycia ludnoœci cywilnej to mianowicie; pranie, gotowanie, sposoby zdobywania po�ywienia. Ludzi ��czy�a solidarnoœ�. W jednym schronie czy piwnicy musia�y nie raz mieszka� przez jakis czas przypadkowe osoby. Ludzie �yli w niedostatku, w poczuciu beznadziejnoœci, w sytuacji ci�g�ego, œmiertelnego zagro�enia. Autor nie ukazuje swoich prze�y� wewn�trznych, ogranicza si� do opisania dozna� zmys�owych. W czasie powstania warszawskiego trwa�y uci��liwe ostrzeliwania, naloty i babardowania miasta. Armia czerwona bez czynnie patrzy�a z drugiego brzegu wis�y na konanie warszawy.

98. Poezja Bia�oszewskiego.

Poezja Tego autora zaliczana jest do nurtu ligwistycznego. Najproœciej rzecz ujmuj�c lingwizm Bia�oszewskiego polega na braku logiki znaczen wyrazow tworzacych wiersz. Nie przekazuj� one �adnych sens�w. Lingwizm to zabawa z j�zykiem. Czasem przypadkowe zestawienie s��w mo�e prowadzi� do pewnych skoja�e� i znacze�, tworzy� swoiste metafory. Poezja lingwistyczna swoje Ÿr�d�a czerpie z poezji awangardowej ale nie jest z ni� r�wnoznaczna. „Pod�ogo b�ogos�aw” - zabawa s�owami tytulowymi i koja�enie z nimi s��w o podobnym brzmieniu.

Poezja jego jest dziwna i nie zrozumia�a dla wsp�czesnego czytelnika.

99. Folwark zwierzecy jako powieœ� parabola.

Akcja sprawia wra�enie rzeczywistej. Bohaterami sa zwierzeta o czysto ludzkich cechach. Nie zosta� okreœlony œ�iœle czas i miejsce. Wiemy �e gdzieœ w angli w folwarku, pr�no by�o poszukiwa� go gdzies na mapie. To powoduje �e wyda�enia mog� dzia� si� wsz�dzie i zawsze a tym samym maja charakter unuiwersalny. Chodzi tutaj o ukryte sensy, o rzeczywistoœ� totalitarn�, o funkcjonowanie pa�stwa pora�onym totalitaryzmem i dydaktyzm. Jest to pouczenie, ostrzezenie przed systemem totalitarnym.

ANTYK

1. Biblia

2. Antygona. Istota tragiczna. Cechy dramatu antycznego i szekspirowskiego.

3. Archeotypy - prawzory ludzkich postaw (Dedal i Ikar).

4. Epos homerycki.

ŒREDNIOWIECZE

5. Kazania œwi�tokrzyskie.

6. Postawy ludzi œredniowiecza a odrodzenia. „ Na dom w Czarnolesie” Jana Kochanowskiego.

7. Asceta, rycerz, w�adca.

8. „Rozmowa mistrza Polikarpa ze œmierci�” „Satyra na leniwych ch�op�w” „O zachowaniu si� przy stole”

ODRODZENIE

9. Pogl�dy Kochanowskiego.

10. Dwa obrazy wsi Kochanowskiego a �e�cy Szymona Szymonowica.

11. Idea� ziemianina Pieœ� œwi�toja�ska o Sobotce.

12. Treny Kochanowskiego.

13. Wiersz R��ewicza R��a.

14. Patryjotyczne wiersze Kochanowskiego Pieœ� o spustoszeniu Podola przez Tatar�w , ...wy kt�rzy Rzeczpospolit� w�adacie - Odprawa pos��w Greckich.

15. Publicystyka A. Frycza Modrzewskiego O poprawie Rzeczypospolitej.

BAROK

16. Portret Makbeta lud Lady Makbet.

17. Niestatek Jana Andrzeja Morsztyna (paradoksy, oksymorony).

18. Sarmatyzm, jak ukazywano sarmate w baroku a jak w p��niejszych epokach.

19. Tw�rczoœ� Moilera.

OŒWIECENIE

20. Mo�na uczy� bawi�c, Krasicki (bajki i satyry)

21. Julian Ursyn Niemcewicz Powr�t pos�a.

23. Bajka, satyra, komedia. Dlaczego s� w oœwieceniu?

24. Tw�rczoœc Ko���taja i Sztasica.

25. Om�wi� teksty liryczne pe�ni�ce rol� patryjotyczne Bogu rodzica i Pieœ� legion�w.

ROMANTYZM

26. Tw�rczoœ� Norwida „ Fortepian Szopena” i „ Do obywatela Johna Browna”.

27. Znaczenie komedii Fredry.

28. Nie - boska komedia jako obraz rewolucji.

29. Œluby panie�skie.

30. Wallenrodyzm, mesjanizm, prometeizm.

31. T�ksnota za krajem, Sonety Krymskie Mickiewicza i Gr�b Agamemnona S�owackiego.

32. Powstanie Listopadowe u Mickiewicza i S�owackiego.

33. Co to jest orientalizm (na podstawie Sonet�w Krymskich).

34. Bohaterowie romantyczni na podstawie Kordiana i Konrada z 3 cz. Dziad�w.

35. S�owacki o sobie w swoich utworach Smutno mi Bo�e i Gr�b Agamemnona.

36. R�znice mi�dzy koncepcj� s�u�by ojczy�nie w romanty�mie i pozytywi�mie.

37. Wielka Improwizacja i hymn Œwi�ty bo�e - por�wnanie.

38. Por�wnac postacie Jacka Soplicy i Kmicica.

39. Werterianizm (Werter) - przyk�ady.

40. Ballady Mickiewicza.

41. Oda do m�odoœci Mickiewicza i wiersz Do M�odych Asnyka.

42. Konrad Wallenrod A. Mickiewicza i Judym z Ludzi bezdomnych-por�wnanie.

43. Koncert Jankiela i Wojskiego.

44. Wsch�d s�o�ca Pan Tadeusz.

POZYTYWIZM

45. Panorama spo�. w Lalce.

46. Lalka opowieœ� o mi�oœci, o spo�ecznoœci.

47. Dlaczego powieœci i nowele s� w pozytywiŸmie.

48. Kt�ra z tradycji: pozytywistyczna czy romantyczna jest potrzebna wsp��czesnemu czytelnikowi?

49. Jakie jest usytuowanie poezji (Orzeszkowa,Prus).

50. Has�a pozytywistyczne.

51. Nowelistyka pozytywistyczna.

52. Miejsce Konopnickiej w literaturze.

M�ODA POLSKA

53. Deszcz jesienny Staffa.

54. Confiteor Przybyszewskiego, Koniec wieku XIX. Tetmayera.

55. Krzak dzikiej r��y Kazimierza Przerwy-Tetmajera.

56. Etapy tw�rczoœci Kasprowicza.

57. Przyczyny upadku powstania styczniowego Rozdziobi� nas kruki, wrony Stefana �eromskiego.

58. S�dy spo�ecze�stwa w Weselu i Dziadach cz.III.

59. Wesele jako dramat realistyczny i wizyjno-symboliczny.

60. Rozumienie zasad moralnych Doktor Piotr.

61. Ch�opi jako przyk�ad folkloru ch�opskich typ�w.

62. Moralnoœ� pani Dulskiej Gabriela Zapolska(dulszczyzna, ko�tuneria).

63. Dzika kaczka Ibsena.

64. Problematyka spo�eczna,moralna i narodowa w opowiadaniach �eromskiego.

65. Joseph Conrad jako moralista (Lord Jim).

66. Postawa artyst�w m�odej polski - przyk�ady.

67. cechy poezji, dramatu na podstawie Bodlera, Rimbauda, Werlain

68. Ch�opi w kontekœcie pr�d�w literackich M�odej polski.

69. Urok poezji Leœmiana

MI�DZY WOJENNE

. DWUDZIESTOLECIE

70. Granica i bohaterowie Ferdydurke.

71. Poezja Staffa - humanizm i klasycyzm

72. Proces jako powieœ� parabola.

73. Skamander i tw�rczoœ� Tuwima.

74. Awangarda poetycka.

75. Przyboœ Z Tatr.

76. Przedwioœnie trzy programy naprawy Polski.

77. Z kim, czym walcz� bohaterowie Ferdydurke.

78, Szewcy jako teoria czystej formy.

79. D��enia awangardy( G�browicz albo Schulz ).

80. Sharakteryzuj bohater�w Nocy i dni - Bogumi� i Barbara.

LITERATURA WSP��CZESNA

81. Ballady i romanse Borowskiego.

82. Campo di fiori Mi�osz.

83. Pocz�tek dlaczego.

84. Ludzie ludziom zgotowali ten los.

85. Tango Mro�ka jako wsp��czesne wesele.

86. Ocalony R��ewicz.

87. Odpowiedzialnoœ� jednostki za przest�pstwa wojenne na podstawie los�w Koseckiego i Sonnenbruha.

88. Ob�z przedstawiony w Opowiadaniach Borowskiego.

89. Dramat pokolenia akowc�w w Popiele i diamencie.

90. Ballady Mi�osza i Pokolenie Baczy�skiego.

91. Losy pisarza Zniewolony umys� Cz. Mi�osza, lub Ha�ba domowa Jacka Trznadla.

92. Totalitaryzm w literaturze polskiej.

93. Nike kt�ra si� waha - Herberta

94. Kartoteka jako nowy typ dramatu.

95. Scharakteryzuj posta� Jurgena Stroopa.

96. Postawy bohater�w D�umy.

97. Pami�tnik z powstania warszawskiego - prze�ycia ludnoœci w powstaniu warszawskim z prespektywy œwiatka zag�ady.

98. Poezja Bia�oszewskiego.

99. Folwark zwierzecy jako powieœ� parabola.

1 Pytanie:

W podanych przyk�adach okreœl rodzaj stylizacji:

a) Wojownik to stary i doœwiadczony Hetman wielki, ale zbyt dufa� w sobie i si� zgubi�.

b) Pos�ach jaowce na pustaci bez siedem rok�w. Jedzenie mi ta nie zawdy przynosili.

Odpowiedz:

Archaizacja - Sienkiewiczowski bohater przemawia j�zykiem epoki rycerzy.

Charakterystyczny jest tutaj szyk wyraz�w. Wojownik stary doœwiadczony oraz orzeczenie na ko�cu zdania, tak�e s�owo dufa� nale�y do j�zyka archaicznego.

Dzisiaj powiedzielibyœmy: Wielki to doœwiadczony i stary wojownik ale zgubi�a go zbytnia pewnoœ� siebie.

Gwaryzacja: Bohater opowiadania m�wi j�zykiem g�ralskim. Pos�ach - pos�em, pustaci - pustkowie, bez siedem rok�w - przez siedem lat.

2 Pytanie:

Na dowolnych przyk�adach lit. wyjaœnij zabieg artystyczny zwany gwaryzacj� i archaizacj�.

Odpowiedz:

Praktyka pisarska cz�sto stosuje zabieg stylistyczny kt�ry nazywamy gwaryzaj� i archaizacj� K.P.Tetmajer w swoim zbiorze opowiada� „Na skalnym podhalu” opisuj�c typy g�ralskie, surowe �ycie tych ludzi w tamtych czasach wprowadzi� do utwor�w gwar� g�ralsk� podhala�sk�. Jego bohaterowie m�wi� autentycznym j�zykiem regionu. Œwiadome u�ycie Tetmajera gwary nazywamy gwaryzacj� tekstu lit. Gwaryzacja najcz�œciej wyst�puje gdy pisarz podejmuje temat ludowy, ch�opski. Spotykamy si� z ni� w „Ch�opach” Reymonta, ludowej poezji Konopnickiej.

Z kolei archaizacj� nazywamy zabieg stylistyczny polegaj�cy na wprowadzeniu do tekstu historycznego j�z. dawnej epoki. Przyk�adem s� „Krzy�acy” Sienkiewicza oraz „Trylogia”. W jednym i drugim przypadku pisarz musi si� trzyma� zasady umiarkowanej stylizacji aby nie zaciemnia� czytelnikowi obrazu przekazywanych spraw.

3 Pytanie:

W ni�ej podanym fragmencie wska� archaizmy, okreœl epok� z kt�rej ten tekst pochodzi.

„ Uz�a� cz�owieka nagiego, przyrodzenia niewieœciego, obraza wielce skaradnego, �oktusz� przepasanego”

Odpowiedz:

Archaizmami nazywamy stare zjawiska j�zykowe kt�re wysz�y z u�ycia Dzisiaj stanowi� rodzaj dokumentu rozwoju j�zyka. Archaizmy mo�emy podzieli� na fonetyczne, s�ownikowe, fleksyjne i sk�adniowe. Fragment pochodzi ze œredniowiecznego moralitetu. „Rozmowa mistrza Polikarpa ze œmierci�”. Archaizmy w tekœcie to: uz�a� - arch. fonetyczny dziœ powiemy ujrza�,

obraza - arch. s�ownikowy dziœ posta�, wielce to arch. s�ownikowy dziœ bardzo,

skaradnego - arch. fonetyczny dziœ szkaradnego, �oktusza - arch. s�ownikowy dziœ p�achta.

Archaizacja jest to zabieg stylistyczny u�ywany w lit. i polegaj�cy na zastosowaniu j�z. dawnej epoki o kt�rej autor pisze. Archaizacja ma na celu zbli�enie nas do prawdy historycznej. Przyk�ad archaizacji „Krzy�acy” Sienkiewicza, gdzie Ma�ko i Zbyszko m�wi� j�zykiem swoich czas�w. Sienkiewicz zastosowa� archaizacje w dialogach, opisach zdarze�, opowieœciach narratora.

4 Pytanie:

Scharakteryzuj podstawy polskiej ortografii maj�ce zastosowanie w przypadku pisowni wyraz�w: ryba, morze, nie pracuje, nie wysoki, g�ra, s�siedzki

Odpowiedz:

Polska ortografia opiera si� na 4 zasadach:

a) fonetyczna - czeœ� wyraz�w piszemy tak jak s�yszymy ( ryba, baba )

b) historyczna - dotyczy g��wnie wyraz�w z: rz, �, u, �. Nazywamy j� historyczna poniewa� ze wzgl�d�w historycznych u�ywamy liter kt�re kiedyœ oznacza�y inn� wymow� g�oski. Dziœ wymawiamy jednakowo ale zaznaczanej przy pomocy 2 liter: rz, �, u, �. Piszemy rzeka przez „rz” bo historycznie by�a g�oska „r” mi�kkie rieka, morze - morie.

c) s�owotw�rcza oparta na pisowni zgodnej z pochodzeniem wyrazu. Piszemy proœba przez „œ” chocia� s�yszymy „z”. Piszemy s�siedzki przez „d�” chocia� s�yszymy „c”.

d) umowna - zasada ta dotyczy g�ownie pisowni ��cznej i roz��cznej wyraz�w. Um�wiono si� �e „nie” z czasownikami piszemy oddzielnie a „nie” z przymiotnikami razem np.: niewysoki.

5 Pytanie:

Jak� f-ci� j�zykowa rozpoznajesz w podanym tekœcie Okreœl autora i tytu� utworu.

„Wp�yn��em na suchego przestw�r oceanu. W�z nurza si� w zielonoœ� i jak ��dka brodzi”.

Odpowiedz:

Jest to fragment ze „Step�w Akerma�skie” Mickiewicza. Fragment ten spe�nia f-cj� artystyczn� i zarazem ekspresywn�. Mickiewicz zastosowa� metafory, por�wnania, epitety, o du�ej sile ekspresji plastycznej. Metafora „ suchy przestw�r oceanu” podkreœla podobie�stwo ukrai�skiego stepu a podr�e ka�kazu do oceanu to trafna metafora kt�ra powsta�a na zasadzie podobie�stwa faluj�cych traw stepowych do fal morskich. „Suchy ocean” to specyficzny epitet, oksymoron. Por�wnanie „w�z nurza si� w zielonoœci jak ��dka brodzi” oddaje bardzo plastycznie i malarsko zjawisko poruszania si� wozu, kt�ra to czynnoœ� przypomina �eglug� ��dk�.

6 Pytanie:

U��� sensownie zdania z wyrazami: diaspora, pietyzm, alienacja.

Odpowiedz:

Powy�sze wyrazy nale�� do s�ownictwa u�ywanego w okreœlonych dyscyplinach naukowych. W tym przypadku nale�� do j�zyka socjologii kultury i aby je u�y� we w�aœciwym znaczeniu nale�y si�gn�� do s�ownika wyraz�w obcych i zwrot�w obcoj�zycznych Kopalinskiego.

a) Wtedy ustalimy znaczenie diaspora - rozproszenie narodowoœci, plemienia, rozejœcie si� po œwiecie

Przyk�ad: Nar�d �ydowski zanim powsta�o pa�stwo izraelskie �y� w diasporze.

b) Wyraz pietyzm ma œcis�y zwi�zek pocz�tkowo z kultem religijnym a potem z innymi dziedzinami �ycia. Pietyzm oznacza szczeg�lny rodzaj uczucia, troski opieku�czej, rodzaj szacunku, mi�oœci, wyr�nienia

Przyk�ad: S�owianie z prawdziwym pietyzmem odnosili si� do œwi�toœci.

c) Alienacja to termin dotycz�cy zagadnie� filozofii egzystencjalnej, Oznacza wyobcowanie cz�owieka ze œwiata albo w œwiecie. To osamotnienie, poczucie obcoœci

Przyk�ad: wsp�czesna sztuka cz�sto podejmuje problem alienacji cz�owieka i jego wyobcowanie.

7 Pytanie:

Okreœl œrodki stylistyczne i jej f-cj� artystyczn�:

a) Zosia jak bia�y ptak zlecia�a z parkanu na d�onie.

b) O Polsko p�ki ty dusz� anielsk� b�dziesz wi�zi�a w czerepie rubasznym.

c) Krzak dzikiej r��y, samotny, senny, zadumany, stronie do zimnej tuli i œciany.

Odpowiedz:

Wszystkie przypadki zacytowanych fragment�w dotycz� f-cji ekspresywnej j�zyka czyli f-cji artystycznej.

Przyk�ad „a” to cytat z „Pana Tadeusza”. Zawiera on typowe por�wnanie. Bohaterka Zosia jak œnieg bia�y to posta� w bieli, kt�r� autor pokaza� jako zjawisko ulotne, niemal uskrzydlone.

Przyk�ad „b” to fragment „Grobu Agamemnona” S�owackiego i sprowadza si� do klasycznych dw�ch metafor - symbol�w. Lud poeta nazwa� dusz� anielsk� a szlacht� i szlachetczyzn� czerepem rubasznym. W ten spos�b przy pomocy symboli, metafory wyrazi� sw�j krytyczny stosunek do szlachty i pozytywny wobec ludu.

Przyk�ad „c” to fragment wiersza Kasprowicza „ Krzak dzikiej r�y”. Na uwag� zas�uguj� tutaj epitety kszta�tuj�ce nastr�j utworu i okreœlaj�ce bli�ej �w krzak dzikiej r�y, samotny, senny i zadumany w sobie. Maja one na celu wzmocnienie nastroju zagro�enia, osamotnienia, niebezpiecze�stwa. Sam krzak r�y to symbol, rodzaj metafory pod kt�r� mo�na odczyta� ludzki los, ludzka kondycj� w groŸnym œwiecie.

8 Pytanie:

Przy pomocy odpowiedniego s�ownika ustal bogactwo synonim�w do zwrotu „rodzi� si�”, zastosuj je w odpowiednich zwi�zkach frazeologicznych.

Odpowiedz:

Synonimy to wyrazy bliskoznaczne, a wiec pomocny mi b�dzie s�ownik wyraz�w bliskoznacznych Skor�bki. Odszukuje has�o „rodzic si�” i jego synonimiczne okreœlenie „przychodzi� na œwiat”, „zaczyna� �ycie”, „ujrze� œwiat�o dzienne”.

Przyk�ady:

a) U mojej ciotki przysz�o na œwiat kolejne dziecko.

b) Zacz��em �y� dopiero w wieku 20 lat.

c) Ujrza�em œwiat�o dzienne kiedy sko�czy�a si� noc.

9 Pytanie:

Om�w istot� oraz f-cje form j�zykowych: dialog, monolog, opis, opowiadanie.

Odpowiedz:

a) Monolog to forma wypowiedzi pojedynczej osoby. Mo�e on przybiera� posta� wierszowan� czyli mowy wi�zanej, typowej dla liryki.

Przyk�adem mo�e by� „Hymn” S�owackiego zaczynaj�cy si� od s��w „Smutno mi Bo�e...”. Monolog mo�e przybra� r�wnie� form� prozy i wyst�powa� w gat. epickich np. powieœci, opowiadanie, jako rodzaj osobistej wypowiedzi bohatera.

Przyk�adem mo�e by� fragment rozwa�a� Wokulskiego, kiedy bohater przechadza si� po Powiœlu i snuje rozwa�ania na temat jego n�dzy Monolog wyst�puje te� w postaci d�u�szego wynu�enia bohatera w dramacie.

Przyk�adem jest monolog Hamleta zaczynaj�cy si� od s��w: „By� albo nie by�...” lub Konrada w „Improwizacji”.

b) Dialog czyli rozmowa jest typowa form� wypowiedzi dla dramatu lub wierszowanych form udramatyzowanych tak jak np. „kr�tka rozmowa miedzy trzema osobami ”. Dialog wyst�puje w dramacie klasycznym, modernistycznym a tak�e anty teatru np.: „Szewcy” Witkacego, „Tango” Mro�ka.

c) Opis to forma wypowiedzi wyst�puj�ca zar�wno w poezji lirycznej epickiej (np. „Pan Tadeusz”) jak tez w opowiadaniach np. opis przyrody w „Nad Niemnem”. Rozr��niamy opisy:

- postaci tzn. Charakterystyka z zewn�trz bohatera

- sytuacji

- krajobraz�w

- przedmiot�w

Opis ma charakter statyczny, dominuj� w nim przymiotniki.

d) Opowiadanie to samodzielna forma wypowiedzi, gatunek epicki albo tez element utwor�w epickich pisany wierszem i proz�. Typowym opowiadaniem jest wypowiedz Jacka Soplicy, a oddzielnym gatunkiem jest np. opowiadanie „ABC” Orzeszkowej.

10 Pytanie:

Przy pomocy w�aœciwego s�ownika ustal bogactwo synonim�w do wyrazu „dom”, zastosuj je we w�aœciwych zwi�zkach frazeologicznych.

Odpowiedz:

Nale�y si�gn�� w tym przypadku do s�ownika wyraz�w blisko znacznych Skorupki i pod has�em „dom” poszuka� wyraz�w bliskoznacznych: „chata”, „rudera”, „pa�ac”, „cha�upa”, „lepianka”. Wszystko to to synonimy czyli wyrazy bliskoznaczne.

Przyk�ady:

a) Na leœnym wzg�rzu sta�a male�ka chata.

b)Dw�r robi� wra�enie bogatego i zasobnego.

c) By�a to istna rudera.

11 Pytanie:

Podaj przyk�ady mowy zale�nej i niezale�nej, omawiaj�c ich istot�.

Odpowiedz:

Mowa niezale�na to przede wszystkim dialog lub taki typ wypowiedzi w kt�rej podmiot dochodzi do g�osu, jest cytowany.

Przyk�ad: Ojciec oznajmi� nam : jutro wszyscy wyruszamy na grzybobranie.

Mow� niezale�n� mo�na zamieni� na zale�n� : ma to miejsce wtedy, gdy informuje o wszystkim osoba trzecia, rodzaj narratora. Ojciec oznajmi� rodzinie �e jutro wszyscy wyruszaj� na grzybobranie.

12 Pytanie:

Wska� pochodzenie frazeologicznych zwrot�w, nazwij je pod wzgl�dem ich stopnia ��czliwoœci, om�w ich sens: „Jerycho�skie tr�by”, „Salomonowa m�droœ�”, „Kainowa zbrodnia”, „Sodoma i gomora”, „Apokaliptyczna wizja œwiata”, „Syn marnotrawny”.

Odpowiedz:

Frazeologi� nazywamy dzia� nauki o j�zyku, kt�ry zajmuje si� zwi�zkami wyraz�w pod wzgl�dem ich znaczenia, logicznej i sensownej sp�jnoœci Rozr�niamy zwi�zki frazeologiczne sta�e czyli sp�jne i zmienne czyli ��czliwe.

Sta�ymi zwi�zkami frazeologicznymi nazywamy takie w kt�rych nie da si� podmieni� �adnego z cz�on�w, bez szkody dla ich znaczenia. Do nich najcz�œciej nalez� przys�owia, porzekad�a a tak�e idiomy czyli zwroty nieprzet�umaczalne na obcy j�zyk np. „przygania� kocio� garnkowi”, „Pijany jak bela”.

LuŸne zwi�zki frazeologiczne, to takie w kt�rych poszczeg�lne elementy mo�na wymieni� np.: „falowa�o morze, albo zbo�e . Przytoczone zwi�zki maja charakter sta�y. Zwroty frazeologiczne w kt�rych mo�na je zastosowa�:

a) Orkiestra rykn�a jak sto jerycho�skich tr�b.

b) Pachnie mi tu salomonowa m�droœci� (pr�buj�c� pogodzi� dwie strony).

c) To mi wygl�da na Kainowa zbrodnie (czyli bratob�jcz�).

d) Nasze miasto to istna Sodoma i Gomora (czyli siedlisko rozpusty).

e) Borowski w swoich opowiadaniach przedstawi� apokaliptyczn� wizj� oboz�w (uprzedmiotowienia)

f) Powr�ci� do domu syn marnotrawny (czyli taki kt�ry zgrzeszy�, zrozumia� i wyrazi� ch�� poprawy).

12 Pytanie:

Ustali� na podstawie w�aœciwego s�ownika etymologi� wyraz�w: miednica, bielizna, dostarcza�, nowohutnicki. Zrewidowa� ich poprawnoœ� w przypadkach gdy budz� one zastrze�enie z punktu budowy s�owotw�rczej.

Odpowiedz:

Ka�dy wyraz posiada kilka znacze�. Najwa�niejsze s� trzy realne, etymologiczne i przenoœne.

Przez realne rozumiemy to co wyraz oznacza np.: naparstek to przyrz�d do ochrony palca przed ukuciem.

Znaczenie etymologiczne tego wyrazu wi��e si� z jego budow� s�owotw�rcz� i jego rdzennym pochodzeniem. Wyraz naparstek pochodzi od staros�owia�skiego s�owa pyrst - palec. Jest to coœ co si� wk�ada na palec. Wyjaœnienie tego wyrazu znajdziemy w s�owniku etymologicznym j. polskiego A.Brucknera.

S�ownik ten wyjaœnia te� �e miednica pochodzi od miedzi, bielizna od bieli, dostarcza� od dostatku, nowohutnicki od nowej huty. Z punktu widzenia budowy s�owotw�rczej wyraz nowohutnicki jest Ÿle skonstruowany Powinno by� nowohucki. Podobnie wyraz dostarcza� os�abi� sw�j zwi�zek z wyrazem dostatek przez zniekszta�cenie „t” w „r”.

13 pytanie:

Jakie znasz kryteria poprawnoœci j�zykowej, kt�re z nich mo�e ci pom�c przy rozstrzygni�ciu poprawnoœci tekstu:

a) Nieindagowa�em go w szczeg��y szanuj�c obowi�zek dyskrecji wojskowej.

b) S�uchaj ch�opcze znasz li ty umiar w �artach.

c) W dniu œwi�ta edukacji narodowej nasi nauczycielowie byli zadowoleni z

akademii

Odpowiedz:

Kryteria poprawnoœci j�zykowej to zasady kt�rymi kierujemy si� przy ocenie tego co jest poprawne pod wzgl�dem j�zykowym a co b��dne.

Rozr�niamy kryteria:

a) narodowe - ka�e ono nam da� pierwsze�stwo wyrazowi polskiemu przed obcym jeœli taki istnieje.

b) historyczne - ka�e ono nam wystrzega� si� form przestarza�ych

c) funkcjonalne - zmusza nas do formu�owania j�zykowych form zgodnie z ich

przeznaczeniem

d) komunikatywne - wymaga od nas jednoznacznego formu�owania myœli

14 Pytanie:

Na poni�szym przyk�adzie wska� czym jest forma j�zykowa a czym b��d. Dokonaj korekty tekstu.

a) Ociec mi� kcia� wzi�œ� do kina ale nic nie wysz�o.

b) Piotr wykonuje co dziennie robot� na warsztatach.

Odpowiedz:

Norm� j�zykow� nazywamy zasad�, wz�r pos�ugiwania si� j�zykiem. Utrwalaj� si� one pod wp�ywem dyscypliny m�wi�cych i pisz�cych a ustalaj� je autorytety naukowe kt�rzy w odpowiednich wydawnictwach wyjaœniaj� system j�zykowy, objaœniaj� histori� j�zyka, kierunki zmian w nim zachodz�cym a tak�e wskazuj� na uwarunkowania spo�eczne, sytuacyjne w kt�rych coœ mo�e by� norma lub b��dem. Wa�na rol� poza autorytetami odgrywa zwyczaj spo�eczny. Bywa tak �e j�zykoznawca zakwestionuje jak�œ form� a zwyczaj spo�eczny przes�dzi o jej u�yciu np.: wyraz „samolot”. B��dem j�zykowym jest odst�pstwo od tej normy.

Poprawnie zapisane zdania:

a) Ojciec chcia� mnie wzi�� do kina, ale nic z tego nie wysz�o.

b) Piotr pracuje codziennie w warsztatach.

15 Pytanie:

Pos�u� si� odpowiednim s�ownikiem oceniaj�c poprawnoœ� ni�ej podanych form wyra�e�:

a) Na dworzu ju� si� wypogodzi�o.

b) Nie masz niczego do stracenia.

c) Stan jego zdrowia uleg� dalszej poprawie.

Odpowiedz:

Aby zadecydowa� o poprawnoœci podanych wyra�e� nale�y si�gn�� do s�ownika poprawnej polszczyzny S.Szobera.

a) Ustalamy, �e forma na dworzu jest regionalnym prze�ytkiem. Dziœ powiemy „na dworze”

b) Nie masz nic do stracenia.

C) Stan jego zdrowia poprawi� si�.

16 Pytanie:

Wska� w powy�szym tekœcie antonimy:

Nie ten jest uczciwym cz�owiekiem, co nie robi Ÿle, ale ten co robi dobrze.

Odpowiedz:

Antonimami nazywamy wyrazy o znaczeniu przeciwstawnym np.: szczeroœ� - ob�uda, pracowitoœ� - lenistwo, przyjaciel - wr�g, dobry - z�y.

S�u�� one do zaakcentowania przeciwstawnoœci znaczeniowej wyraz�w. W podanym zdaniu mamy pare antonim�w: robi dobrze - robi Ÿle W konstrukcji tego zdania chodzi�o o wyraŸne zaakcentowanie, kogo mo�na nazwa� cz�owiekiem uczciwym. Zosta�o to podkreœlone przez konstrukcj� zdania z�o�onego podrz�dnie orzecznikowego.

Mo�na powiedzie� inaczej: Uczciwym cz�owiekiem jest robi�cy dobrze.

17 Pytanie:

Jak� f-cj� j�zyka pe�ni tekst:

Ludzie, ludzie! Nie �yjcie wi�cej w brudzie, kupujcie u mnie tylko pachn�ce myde�ka, myde�eczka jak ciasteczka. Hej ludzie, ludzie.

Odpowiedz:

Wypowiedz ta stanowi humorystyczn� reklam� myde�ka opart� na prostym rymowaniu w stylu jarmarcznej poezji. On zachwala sw�j towar u�ywaj�c rymowanki, wykrzyknik�w. Mamy tu do czynienia z f-cj� ekspresywn� - emocjonaln� j�zyka oraz �artobliw�.

18 Pytanie:

Skorygowa� przy pomocy w�aœciwej formy j�zykowej:

a) Z gniewu zaszumia�o mi w oczach.

b) Pies zaskowycza� z radoœci.

c) Zdrowie pisarza uleg�o dalszej poprawie.

Odpowiedz:

Mamy tu do czynienia z wadliwa konstrukcj� zwi�zk�w frazeologicznych kt�re powsta�y z przemieszania r�nych prawie sta�ych zwi�zk�w frazeologicznych:

a) Z b�lu zaszumia�o komuœ w uszach a pociemnia�o w oczach.

b) pies zaskowycza� z b�lu, a zaszczeka� z radoœci.

c) Zdrowie pisarza uleg�o dalszemu pogorszeniu.

9 Pytanie:

Na dowolnym przyk�adzie np.: „Rozdziobi� nas kruki i wrony” �eromskiego wyjaœnij istot� stylu naturalistycznego.

Odpowiedz:

Naturalizm to kierunek po�owy XIX w. Jego ojczyzn� by�a Francja a tw�rc� E.Zolla. Naturalizm zak�ada� �e literatura powinna stanowi� wartoœ� naukowego dokumentu, powinna by� wierna fotografi� �ycia bez wzgl�du na to, czy podejmowany temat jest drastyczny z punktu widzenia moralnego i estetycznego. W literaturze nie powinno by� zakazanych temat�w, a za spraw� Darwina naturaliœci eksponowali zwierz�c� natur� cz�owieka. Nie pomijali wstydliwego do t�d seksu. Takim stylem pos�ugiwali si� u nas: Zapolska, Reymont, �eromski.

U Reymonta w „Ch�opach” mamy np.: drastyczna scen�, kiedy Kuba obcina sobie nog�. Pisarz w spos�b bardzo szczeg�owy turpistyczny, drastyczny zwraca uwag� na ten fakt.

Podobnie u �eromskiego w „Rozdziobi� nas kruki i wrony” w taki spos�b przedstawia scen� preparowania przez kruki i wrony m�zgu Winrycha a tak�e agoni� konia.

W „Ch�opach” Reymonta ukazana jest walka o byt - przetrwanie i tak stary Boryna nie zapisze maj�tku synowi �eby nie iœ� na wyc�g, oraz prawo dziedziczenia cech. Jagna jest jak matka a Antek posiada cech ojca.

20 Pytanie:

Kt�ra ze znanych ekranizacji dzie�a literackiego zwielokrotni�a obrazy ...

Odpowiedz:

Ekranizacja dzie�a literackiego jest te� zwana adaptacj� filmow�. Jest to zabieg polegaj�cy na prze�o�eniu j�zyka lit. na j�zyk filmowy czyli j�zyk ruchomych obraz�w i dŸwi�k�w Mamy adaptacje wierne oraz takie kt�re s� dzie�em re�ysera a nie autora. Te drugie to doœ� dowolne przyk�ady literatury na j�zyk filmu. Jest rzecz� oczywist� �e re�yser nie mo�e sfilmowa� ca�ej ksi��ki Szuka wi�c w�tk�w, dialog�w kt�re z natury tej rzeczy maj� charakter filmowy, teatralny. Niekt�re adaptacje zwielokrotniaj� wartoœci prawzoru literackiego. Przyk�adem na to jest ekranizacja „Popio�u i diamentu” Wajdy, kt�ra w pewnym sensie wyjaœni�a problematyk� tamtych czas�w oraz da�a popularnoœ� Z.Cybulskiej. W zwi�zku z tym cz�sto m�wi si� �e jest to „Popi� i diament” Wajdy wed�ug powieœci Andrzejewskiego.

21 Pytanie:

Na podstawie podanego tekstu, wyjaœnij na czym polegaj� cechy fonetyczne naszego j�zyka, uzasadnij te� zaistnienie w polskiej ortografii i grafice dw�ch znak�w: „chrz�szcz brzmi w trzcinie i strz�sa skrzyd�a z d�d�u”.

Odpowiedz:

W podanym tekœcie w jego poszczeg�lnych wyrazach znalaz�a si� liczna liczba g�osek dŸwi�ku typowych dla polskiego systemu fonetycznego.

S� to: „sz”, „cz”, „dz”, „rz”.

DŸwi�ki te s� trudne artykulacyjnie. S� to g�oski przednio j�zykowo - dzi�s�owe.

Pod wzgl�dem zwarcia szczelinowe. Za sprawa tych dŸwi�k�w m�wimy o j�zyku polskim �e jest w nim du�o dŸwi�k�w sycz�cych, zwartych, kt�re sprawiaj� �e nasz j�zyk jest trudny, ma�omuzykalny. Sprawa dwuznak�w czyli liter ��cz�cych pochodzenia �aci�skiego a oznaczaj�cych dŸwi�ki typowo polskie, mo�na wyjaœni� tak. Œredniowieczni Skrybowie, mnisi przepisuj�cy ksi�gi dokonuj�cy zapisu polskiej mowy natrafili na trudnoœci, poniewa� dla typowo polskich dŸwi�k�w nie znaleŸli w �acinie odpowiednich liter i tak dla polskiej „sz” znaleŸli dwuznak ��cz�cy 2 litery �aci�skie „s” i „z”. Podobnie „cz' i „d�”. Dla innych dŸwi�k�w skrybowie zapo�yczyli od czech�w kropk� nad liter� jako znak stwardnienia lub kresk� - znak zmi�kczenia.

22 Pytanie: ( dopisa� )

Znajomoœ� element�w gramatyki historycznej to jest jer�w pozwoli nam wyjaœni� formy oboczne wyraz�w: �obez, �obza, Chociwel, Chociwla.

Odpowiedz:

W j�zyku staro - cerkwiowo - s�owia�skim pozosta�y œlady p�samog�osek zwane jerami. W�aœnie wtedy istnia�y dŸwi�ki na pograniczu mi�dzy samog�osk� a sp�g�osk�. Nie wiemy jak je wymawiamy, wiemy �e w tamtym zapisie jer twardy zapisywano a jer mi�kki . Z czasem jery te uleg�y proces� kt�re nazywamy wokalizacj� jer�w czyli zamian� na samog�osk� „e” , albo wypadni�ciu jera. W procesie tym wa�n� rol� odgrywa�a pozycja jer�w: mocna lub s�aba. Jer w pozycji mocnej przechodzi� w „e” a w zale�noœci od tego czy by� twardy czy mi�kki pozostawia� œlad twardoœci czy mi�kkoœci:

W obydwu przypadkach nazw miejscowych w mianowniku pojawi�o si� „e” jako efekt wokalizacji jera w pozycji mocnej. W przypadku dope�niacza jery te wypad�y znalaz�szy si� s�abej. Dlatego dziœ m�wimy „�obza” „Chociwla” zgodnie z prawami gramatyki historycznej.

23 Pytanie:

Niezb�dne warunki do zaistnienia aktu mowy i komunikacji j�zykowej na dowolnych przyk�adach.

Odpowiedz:

Akt mowy to fizyczne wyartyku�owanie poprawnych pod wzgl�dem brzmienia s��w, wyra�e� w zdaniu. Mo�e on zaistnie� gdy m�wi�cy pos�uguje si� sprawnym aparatem artykulacyjnym. Akt mowy mo�e przybra� form� pisan�. Zaistnieje on wtedy gdy pos�uguje si� sprawnym systemem graficznym, ortografi�, sk�adni� - stylistyk�.

„Rozmowa liryczna” Ga�czy�skiego.

Do zaistnienia aktu niezb�dny jest nadawca, w tym przypadku jest to ch�opiec i odbiorca tu dziewczyna. Po mi�dzy nimi musi zaistnie� wsp�lny przekaz, czyli komunikat, kod j�zykowy, wsp�lny dla obu. Komunikat dociera od nadawcy do odbiorcy przy pomocy kana�u komunikacyjnego. S� nim: kod m�wiony lub pisany. Kod to inaczej system j�zykowy czyli wsp�lny j�zyk Nasi bohaterowie pos�uguj� si� tym wsp�lnym kodem. Aby dosz�o do komunikacji musi by� r�wnie� kontakt. Mamy tu tego spe�nienie. Bohaterowie si� rozumiej� poniewa� s� tak samo zaanga�owani uczuciowo.

24 Pytanie:

Oce� z punktu kryterium f-cjonalnego zdania:

a) Mimo tak wielkiego okresu czasu, przeznaczenie zachowa�o si� cz�œciowo w dzisiejszej Grecji.

b)Piotr polubi� i opiekowa� si� troskliwie swoimi zwierz�tami.

Odpowiedz:

Kryterium f-cjonalne polega na okreœleniu zjawiska j�zykowego pod wzgl�dem jego f-cji. Rozr�niamy kilka ich rodzaj�w a wœr�d nich f-cj� komunikatywn�.

W zdaniu „a” oceniamy ze stanowiska f-cji komunikatywnej, budzi zastrze�enie w formu�owaniu okresu czasu, kt�ry jest tzw. pleonazmem Sam wyraz okres jest ju� miar� czasu, a wi�c powinno brzmie�:

„Mimo tak wielkiej r�nicy czasowej lub mimo tak wielkiego up�ywu czasu”.

Zastrze�enie te� budzi stwierdzenie:

„Przeznaczenie zachowa�o si�, jako niejasne niekomunikatywne”. Powinno by�

„wiara w przeznaczenie”.

Zdanie powinno brzmie�:

a) Mimo tak wielkiego up�ywu czasu od epoki staro�ytnej wiara w przeznaczenie zachowa�a si� cz�œciowo w dzisiejszej Grecji.

Drugie zdanie te� jest zbudowane niejasno.

b) Piotr polubi� swoje zwierzaki i opiekowa� si� nimi troskliwie.

25 Pytanie:

Zdanie:

^1a Studenci, kt�rzy ² nie z�o�yli egzaminu, ^1b musz� zg�osi� si� do sekretariatu, aby ³ ustali� termin dodatkowy, poniewa� tego ⁴ wymagaj� przepisy.

Jest to zdanie wielokrotnie z�o�one ze zdania g��wnego 1a, 1b, zdania wtr�conego przydawkowego 2, zdania podrz�dnego okolicznikowego celu 3 i podrz�dnego do zdania 3 okolicznikowe przyczyny 4.

Zdanie wtr�cone oddzielamy znakami interpunkcyjnymi kt�re stawiamy te� przed sp�jnikami „aby”, „poniewa�”

26 Pytanie:

Wstawi� brakuj�ce przecinki, zilustrowa� budow� zdania wykresem i zmieni� struktur� zdania ze z�o�onego na pojedyncze

Zdanie:

Gdy tylko ¹usta� deszcz, kolarze ostro ²ruszyli ze startu, poniewa� ³obawiali si� konkur�cji, kt�ra ⁴zapowiada�a si� groŸnie

Mamy do czynienia ze zdaniem wielokrotnie z�o�onym w spos�b podrz�dny a u�yte przecinki zaznaczaj� rodzaj zale�noœci kt�ry obrazuje wykres. Iloœ� zda� ustalamy za pomoc� iloœci orzecze�.

Prawid�owo u�o�one zdanie:

Po deszczu kolarze ruszyli ostro ze startu ze wzgl�du na groŸn� konkur�cje.

27 Pytanie:

Wykonaj wykres zdania, uzasadnij przecinki i zdefiniuj rodzaj zdania.

Ojciec ¹powiedzia�, �e jutro ²p�jdziemy do kina, gdy tylko ³odrobimy lekcje.

Mamy tu do czynienia ze zdaniem wielokrotnie z�o�onym poniewa� s� trzy orzeczenia. Jest to zdanie z�o�one podrz�dnie czyli jedno od drugiego œciœle zale�y. Zdaniem g��wnym jest zdanie 1 z jego stanowiska pytamy o zdanie 2 ( co powiedzia�? ). Po pytaniu orientujemy si� �e jest to zdanie dope�nieniowe. Z kolei zdanie 3 zale�ne jest od zdania 2 i odpowiada na pytanie: kiedy p�jdziemy?

Odpowiedz znajdziemy w zdaniu 3 kt�re jest zdaniem okolicznikowym czasu.

Poprawnie u�o�one zdanie:

Ojciec powiedzia� o jutrzejszym wyjœciu do kina po odrobieniu lekcji.

28 Pytanie:

F-cja informatywna j�zyka na podstawie tekstu „Bogowie, groby i ucze�”.

Odpowiedz:

Elementy aktu mowy:

Komunikat

Nadawca.....................Odbiorca

Kontakt

Kod

Analiza tekstu:

- tekst zbudowany jest ze zda� oznajmuj�cych pojedynczych i dwukrotnie z�o�onych

- orzeczenia wyra�one s� formami 3 os. l.poj lub mn.

- wyraŸne s� zwi�zki mi�dzy zdaniami

- wyst�puj� nazwy w�asne ( ... Pompeja)

- tekst ma charakter oceniaj�cy

29 Pytanie:

F-cja impresywna na przyk�adzie fragmentu „O poprawie Rzeczypospolitej” Modrzewskiego i przem�wienia wsp��czesnego.

Odpowiedz:

Analiza tekstu:

- s�ownictwo i wyra�enia oceniaj�ce silne nacechowanie uczuciowe

- powt�rzenia

- g��wnie zdania poj. i du�o pyta� retorycznych

- wprowadza si� 1 os. l.mn. jako za�o�enia �e podziela si� pogl�d nadawcy

- wypowiada si� oceny pozytywne i negatywne

- niekt�re oceny wyra�one s� przenoœniami

- wprowadza si� przyk�ady z historii i literatury

- wyst�puj� slogany

Rol� f-cji impresywnej jest wp�ywanie na odbiorc�, kszta�towanie jego pogl�d�w, sk�anianie do pewnych zachowa�.

30 Pytanie:

F-cja ekspresywna j�zyka na przyk�adzie fragmentu „Syzyfowych prac” - lekcja j.polskiego.

Odpowiedz:

Analiza tekstu:

- wyst�puj� s�owa nacechowane emocjonalnie ( ptaszek, gada� )

- ukazane s� wewn�trzne uczucia Marcina Borowicza

- hiperbola - przesadnia

- zdania wykrzyknikowe, pytania retoryczne

F-cj� ekspresywn� stanowi to, co w tekœcie jest wyrazem uczu� kt�rymi nadawca chce si� podzieli� z odbiorc�.

31 Pytanie:

F-cja poetycka na przyk�adzie wiersza Horacego „Exegi minumentum”.

Odpowiedz:

Analiza tekstu:

- apostrofa do Mentomely

- przerzutnia

- inwersja szyku np.: gdzie z szumem si� Anfidus rozhukany toczy

- anafora czyli taka struktura w pewien zesp� zda�, wersy zaczynaj� si� od tych samych wyraz�w

- ton patetyczny

- bogata metaforyka

32. Pytanie:

Typy wyraz�w.

Odpowiedz:

S� to wyrazy z�o�one pochodz�ce od dw�ch wyraz�w podstawowych. Wyr��niamy trzy typy wyraz�w z�o�onych: wzrosty, z�o�enia i zestawienia. Pierwszy przyk�ad to z�o�enia pochodz�ce od przymiotnika bia�y i rzeczownika skrzyd�a Spaja je formant o. Drugi przyk�ad jest wzrostem, oba wyrazy ��czy si� bezpoœrednio - Bia�ystok. Trzeci przyk�ad jest zestawieniem - wieczne pi�ro.

33. Pytanie:

Tendencje rozwojowe wsp��czesnej polszczyzny.

Odpowiedz:

Polskie s�owotw�rstwo pozostaje pod dzia�aniem r�nych tendencji, do precyzji nazw i ich skr�towoœci, ekonomicznoœci.

Przejawem pierwszej jest powstanie z�o�e� i wielowyrazowych wyraz�w np.: kobieta szofer. Skr�towe np.: szko�a og�lnokszta�c�ca - powiemy og�lniak. Dzisiaj powstaj� uproszczenia wyraz�w o obcych przedrostkach np.: super nowoœ� - mini sukienka. Nowe znaczenia maj� charakter rodzimy albo zapo�yczone z j�zyk�w obcych np.: jastrz�bie to zwolennicy wojny, a go��bie to ludzie pokojowi. Wyrazy we wt�rnych znaczeniach s�u�� nazywaniu nowych przedmiot�w np.: ...mi to sztuczne futro. W podanych wyrazach chodzi o uœciœlenie nazw.

34 Pytanie: (Dopisa�)

Zmiany znaczeniowe.

W�sacz, wyraz podstawowy w�s - acz. Ktoœ kto ma w�sy. Formant oznacza nosiciela rzeczy, osob� kt�ra ma zwi�zek ze znaczeniem.

Œlepota - œlep - ota, cz�owiek œlepy. Formant oznacza nazw� choroby ...

Po jego dodaniu - ota powstaje rzeczownik.

Cieplarnia - ciepl - arnia. To miejsce w kt�rym jest ciep�o Formant oznacza nazw� miejsca, tworzy rzeczownik, podczas gdy wyraz podstawowy jest przys��wkiem.

Srogoœ� - sro - goœ�, cech cz�owieka, formant oznacza nazw� cechy, sprawia �e wyraz pochodny staje si� rzeczownikiem.

35 Pytanie:

Akcent.

Odpowiedz:

Akcent jest w j�zyku polskim sta�y. Pada na sylab� przedostatni�. Podane przyk�ady sa odst�pstwami od tej normy.

matematyka - pada akcent na trzeci� sylab� od ko�ca bo jest to wyraz obcego pochodzenia zako�czonego na yka. Wyrazy te pochodz�ce z greki lub �aciny mia�y nie polski akcent. Dzisiejszy zwyczaj j�zykowy podkreœla ten historyczny zwi�zek Podobnie mo�na wyt�umaczy� akcent na wyrazie technikum. Wyrazy sprzedawalibyœcie, wolelibyœcie one zachowa�y akcent wyrazu g��wnego podczas gdy cz�stki oznaczaj�ce czas lub tryb nie by�y samodzielne akcentowo i doczepi�y si� do cz�œci g��wnej. I tak w 1.os.l.mn. trybu przypuszczaj�cego akcent pada na czwarta sylab� od ko�ca: sprzedawalibyœmy.

W 3 os.l.mn. trybu przypuszczaj�cego akcent pada na trzecia sylab� od ko�ca robi�y.

W 2 os.l.mn. czasu przysz�ego akcent pada na trzeci� sylab� od ko�ca myœlelibyœcie.

Formant liczebnik�w od 400 - 900, akcent pada na trzeci� sylab� od ko�ca.

36. Pytanie:

Neologizmy, ich rodzaje.

Odpowiedz:

Neologizmy - s�owa nowe z „przysz�oœci�”. Odr��niamy je terminami: neologizmy obiegowe i artystyczne.

Wyr��niamy neologizmy:

1) Neologizmy s�owotw�rcze - nowe wyrazy podzielne, motywowane np.: betoniarz - robotnik zatrudniony przy produkcji betonu.

2) Neologizmy znaczeniowe - wyrazy tradycyjne, u�yte w nowej treœci np.: korek - zahamowanie ruchu pojazd�w w skutek ich nadmiernego nagromadzenia.

3) Neologizmy frazeologiczne - czyli nowe ustabilizowane zwi�zki wyrazowe np.: pirat drogowy.

Niekt�rzy badacze wyr��niaj� jeszcze 4 typ neologizm�w - nowe zapo�yczone.

1 Pytanie:

W podanych przyk�adach okreœl rodzaj stylizacji:

a) Wojownik to stary i doœwiadczony Hetman wielki, ale zbyt dufa� w sobie i si� zgubi�.

b) Pos�ach jaowce na pustaci bez siedem rok�w. Jedzenie mi ta nie zawdy przynosili.

2 Pytanie:

Na dowolnych przyk�adach lit. wyjaœnij zabieg artystyczny zwany gwaryzacj� i archaizacj�.

3 Pytanie:

W ni�ej podanym fragmencie wska� archaizmy, okreœl epok� z kt�rej ten tekst pochodzi.

„ Uz�a� cz�owieka nagiego, przyrodzenia niewieœciego, obraza wielce skaradnego, �oktusz� przepasanego”

4 Pytanie:

Scharakteryzuj podstawy polskiej ortografii maj�ce zastosowanie w przypadku pisowni wyraz�w: ryba, morze, nie pracuje, nie wysoki, g�ra, s�siedzki

5. Pytanie:

Jak� f-ci� j�zykowa rozpoznajesz w podanym tekœcie Okreœl autora i tytu� utworu.

„Wp�yn��em na suchego przestw�r oceanu. W�z nurza si� w zielonoœ� i jak ��dka brodzi”.

6 Pytanie:

U��� sensownie zdania z wyrazami: diaspora, pietyzm, alienacja.

7 Pytanie:

Okreœl œrodki stylistyczne i jej f-cj� artystyczn�:

a) Zosia jak bia�y ptak zlecia�a z parkanu na d�onie.

b) O Polsko p�ki ty dusz� anielsk� b�dziesz wi�zi�a w czerepie rubasznym.

c) Krzak dzikiej r��y, samotny, senny, zadumany, stronie do zimnej tuli i œciany.

8 Pytanie:

Przy pomocy odpowiedniego s�ownika ustal bogactwo synonim�w do zwrotu „rodzi� si�”, zastosuj je w odpowiednich zwi�zkach frazeologicznych.

9 Pytanie:

Om�w istot� oraz f-cje form j�zykowych: dialog, monolog, opis, opowiadanie.

10 Pytanie:

Przy pomocy w�aœciwego s�ownika ustal bogactwo synonim�w do wyrazu „dom”, zastosuj je we w�aœciwych zwi�zkach frazeologicznych.

11 Pytanie:

Podaj przyk�ady mowy zale�nej i niezale�nej, omawiaj�c ich istot�.

12 Pytanie:

Wska� pochodzenie frazeologicznych zwrot�w, nazwij je pod wzgl�dem ich stopnia ��czliwoœci, om�w ich sens: „Jerycho�skie tr�by”, „Salomonowa m�droœ�”, „Kainowa zbrodnia”, „Sodoma i gomora”, „Apokaliptyczna wizja œwiata”, „Syn marnotrawny”.

12 Pytanie:

Ustali� na podstawie w�aœciwego s�ownika etymologi� wyraz�w: miednica, bielizna, dostarcza�, nowohutnicki. Zrewidowa� ich poprawnoœ� w przypadkach gdy budz� one zastrze�enie z punktu budowy s�owotw�rczej.

13 pytanie:

Jakie znasz kryteria poprawnoœci j�zykowej, kt�re z nich mo�e ci pom�c przy rozstrzygni�ciu poprawnoœci tekstu:

a) Nieindagowa�em go w szczeg��y szanuj�c obowi�zek dyskrecji wojskowej.

b) S�uchaj ch�opcze znasz li ty umiar w �artach.

c) W dniu œwi�ta edukacji narodowej nasi nauczycielowie byli zadowoleni z akademii

14 Pytanie:

Na poni�szym przyk�adzie wska� czym jest forma j�zykowa a czym b��d. Dokonaj korekty tekstu.

a) Ociec mi� kcia� wzi�œ� do kina ale nic nie wysz�o.

b) Piotr wykonuje co dziennie robot� na warsztatach.

15 Pytanie:

Pos�u� si� odpowiednim s�ownikiem oceniaj�c poprawnoœ� ni�ej podanych form wyra�e�:

a) Na dworzu ju� si� wypogodzi�o.

b) Nie masz niczego do stracenia.

c) Stan jego zdrowia uleg� dalszej poprawie.

16 Pytanie:

Wska� w powy�szym tekœcie antonimy:

Nie ten jest uczciwym cz�owiekiem, co nie robi Ÿle, ale ten co robi dobrze.

17 Pytanie:

Jak� f-cj� j�zyka pe�ni tekst:

Ludzie, ludzie! Nie �yjcie wi�cej w brudzie, kupujcie u mnie tylko pachn�ce myde�ka, myde�eczka jak ciasteczka. Hej ludzie, ludzie.

18 Pytanie:

Skorygowa� przy pomocy w�aœciwej formy j�zykowej:

a) Z gniewu zaszumia�o mi w oczach.

b) Pies zaskowycza� z radoœci.

c) Zdrowie pisarza uleg�o dalszej poprawie.

9 Pytanie:

Na dowolnym przyk�adzie np.: „Rozdziobi� nas kruki i wrony” �eromskiego wyjaœnij istot� stylu naturalistycznego.

20 Pytanie:

Kt�ra ze znanych ekranizacji dzie�a literackiego zwielokrotni�a obrazy ...

21 Pytanie:

Na podstawie podanego tekstu, wyjaœnij na czym polegaj� cechy fonetyczne naszego j�zyka, uzasadnij te� zaistnienie w polskiej ortografii i grafice dw�ch znak�w: „chrz�szcz brzmi w trzcinie i strz�sa skrzyd�a z d�d�u”.

22 Pytanie:

Znajomoœ� element�w gramatyki historycznej to jest jer�w pozwoli nam wyjaœni� formy oboczne wyraz�w: �obez, �obza, Chociwel, Chociwla.

23 Pytanie:

Niezb�dne warunki do zaistnienia aktu mowy i komunikacji j�zykowej na dowolnych przyk�adach.

24 Pytanie:

Oce� z punktu kryterium f-cjonalnego zdania:

a) Mimo tak wielkiego okresu czasu, przeznaczenie zachowa�o si� cz�œciowo w dzisiejszej Grecji.

b)Piotr polubi� i opiekowa� si� troskliwie swoimi zwierz�tami.

25 Pytanie:

Zdanie:

^1a Studenci, kt�rzy ² nie z�o�yli egzaminu, ^1b musz� zg�osi� si� do sekretariatu, aby ³ ustali� termin dodatkowy, poniewa� tego ⁴ wymagaj� przepisy.

26 Pytanie:

Wstawi� brakuj�ce przecinki, zilustrowa� budow� zdania wykresem i zmieni� struktur� zdania ze z�o�onego na pojedyncze

Zdanie:

Gdy tylko ¹usta� deszcz, kolarze ostro ²ruszyli ze startu, poniewa� ³obawiali si� konkur�cji, kt�ra ⁴zapowiada�a si� groŸnie

27 Pytanie:

Wykonaj wykres zdania, uzasadnij przecinki i zdefiniuj rodzaj zdania.

Ojciec ¹powiedzia�, �e jutro ²p�jdziemy do kina, gdy tylko ³odrobimy lekcje.

28 Pytanie:

F-cja informatywna j�zyka na podstawie tekstu „Bogowie, groby i ucze�”.

29 Pytanie:

F-cja impresywna na przyk�adzie fragmentu „O poprawie Rzeczypospolitej” Modrzewskiego i przem�wienia wsp��czesnego.

30 Pytanie:

F-cja ekspresywna j�zyka na przyk�adzie fragmentu „Syzyfowych prac” - lekcja j.polskiego.

31 Pytanie:

F-cja poetycka na przyk�adzie wiersza Horacego „Exegi minumentum”.

32. Pytanie:

Typy wyraz�w.

33. Pytanie:

Tendencje rozwojowe wsp��czesnej polszczyzny.

34 Pytanie: (Dopisa�)

Zmiany znaczeniowe.

35 Pytanie:

Akcent.

36. Pytanie:

Neologizmy, ich rodzaje.

---