Seweryn Goszczyński

ur. 04.11.1801 w Ilicach (Ukraina)

zm. 25.02.1876 we Lwowie

• poeta

• publicysta

• działacz polityczny

• syn ubogiego szlachcica - oficera w kampaniach 1792 i 1794, zatrudnionego jako oficjalista dworski

• uczył się nieregularnie (ojciec często zmieniał posady, mały Seweryn musiał przenosić się razem z ojcem; Goszczyński najwięcej nauki pobierał u domowych guwernerów) -najdłużej w szkole bazylianów w Humaniu, w latach 1816-1819 → tam zaprzyjaźnił się z Grabowskim i Zaleskim (założą razem kółko ZA-GO-GRA) (przyjaźń ta inspirowała obu do prób poetyckich, razem odwiedzali Zofiówkę Potockiego i prowadzili długie dyskusje i sprzeczki na temat jej piękna); już w czasie nauki w Humaniu dał się poznać jako porywczy, wyrywający się do czynu

• gdy został wydalony ze szkoły, na początku 1820 wyjechał z Zaleskim do Warszawy - odwiedzili swoje rodziny, dla Goszczyńskiego był to czas twórczej pracy literackiej przy jednoczesnej próżni zarobkowej → wyruszyli 20. 09. 1820 r.; zatrzymali się u krewnych Zaleskiego - rodziny Buczyńskich (Krakowskie Przedmieście)

• w Warszawie zawarł znajomości literackie i polityczne; w 1821 zdołał wydrukować w „Wandzie” dumę o Czarnieckiem oraz triolety i sonety napisane w Hordaszówce; spotkał tam trzeciego kolegę z kółka ZA-GO-GRA, który dostarczał im książki, wstąpili do tajnego Związku Wolnych Braci Polaków, wprowadzeni przez Józefata Ostrowskiego

• w końcu marca wybuchło w Grecji powstanie przeciw Turkom, próba dotarcia do walczących o wolność Greków zakończyła się na Ukrainie, gdzie Goszczyński przebywał 1821-1830, a okres ren można nazwać „próbą konspirowania i tułaczki, zatrzymał się w Humaniu

• okres ten wypełniony był konspiracyjnymi pracami organizacyjnymi (tajne kółka polityczne młodzieży szkolnej), samouctwem i intensywną pracą literacką, traktowaną jako forma wypowiedzi politycznej

• 1826 -1827 - powstały rewolucyjne liryki humańskie

• 1826-1827 - napisał powieść poetycką Zamek Kaniowski , na podstawie której Goszczyński zaliczony został przez współczesnych do tzw. późnej szkoły ukraińskiej

• 1828-1829 - był z Grabowskim w Wiedniu, Krakowie i przelotnie w Warszawie, dokąd przyjechał następnie w 1830

• brał żywy udział w przygotowaniach wojskowych do wybuchu, uczestniczył w ataku na Belweder i kampanii zbrojnej; był członkiem Legii Akademickiej - najpewniej przypadkowo - był to pierwszy odział, który sformował się z cywilów - należeli do niej literaci, dziennikarze itp. pragnący jak najszybciej znaleźć się w zbrojnym szeregu

• od lutego 1831 współpracował z „Nową Polską”, na łamach której ogłaszał wiersze patriotyczne

• po klęsce powstania przeszedł granicę pruską, po czym udał się do Galicji, gdzie prowadził konspiracyjną działalność polityczną, inicjując (1832) we Lwowie tajny Związek Dwudziestu Jeden, zakładając (ok. 1835) w Krakowie Stowarzyszenie Ludu Polskiego

• literackim owocem pobytu ukrywającego się przed żandarmerią austriacką poety w dworach szlacheckich na Podkarpaciu i Podhalu był Dziennik Podróży do Tatarów (wyd. 1853)

• Goszczyński był współzałożycielem grupy pisarzy Ziewonia → w jej almanachu ogłosił (1834) Sobótkę - pieśń z zamierzonej „powieści tatrzańskiej” Kościelisko , w której górale odegrać mieli role analogiczne do ról Kozaków w Zamku kaniowskim - tym razem nie rewolucyjnej, ale patriotycznej siły motorycznej wydarzeń → nierealność koncepcji, wobec odmienionego stosunku do ludu, a zwłaszcza braku w folklorze polskim zjawisk, które czyniły z Kozaków romantyczny symbol ludu wolnego, nie pozwoliła na ukończenie utworu

• swoje poglądy na istotę narodowości w literaturze Goszczyński wyłożył w rozprawie krytycznej Nowa epoka poezji polskiej (1835)

• w połowie lat `30 powstały też liryki, które weszły później do zbioru poezji Trzy struny ( wydane oddzielnie, Strasburg 1839)

• zagrożony coraz poważniej i ograniczony w działaniach represjami władz zaborczych, Goszczyński emigrował do Francji w 1838 → po kilkakrotnej zmianie miejsca pobytu w poszukiwaniu źródeł zarobku w 1841 osiadł w Paryżu (poznał Mickiewicza i Słowackiego)

• pierwsze lata we Francji wypełniła poecie intensywna praca publicystyczna i literacka: w prasie demokratycznej ogłaszał artykuły społeczno-polityczne; w satyrycznej „Pszonce” pamflety wymierzone w prawicowe ugrupowania emigrantów i związanych z nimi działaczy

• wśród utworów literackich publikowanych w prasie emigracyjnej wyróżnia się powieść
  Król Zamczyska (1842)

• w sierpniu 1842 Goszczyński wstąpił do Koła towiańczyków i został jego sekretarzem → pociągnęło to za sobą zerwanie dawnych przyjaźni, a więc w miarę od towianizmu Słowackiego, później Mickiewicza, pogłębiało się w Goszczyńskim poczucie osamotnienia, zaostrzone niedostatkiem, graniczącym ze skrajną nędzą; wycofał się z Rady Opiekuńczej Towarzystwa Wychowania Narodowego,

• na wiele lat zaniechał twórczości literackiej, a artykuły w czasopismach poznańskich, nacechowane mistycyzmem, świadczą o głębokich zmianach w realistycznych poglądach dawnego belwederczyka i demokraty

• 1852-1857 Goszczyński był bibliotekarzem szkoły polskiej na Batignolles

• ok. 1860 (w związku z różnicą zdań dotyczącą poematu Posłanie do Polski (powst. 1856, wyd. 1858) ) wygłaszał odczyty i publikował artykuły niecenzurowane przez Towiańskiego, ale sprawie „mistrza” pozostał wierny do śmierci

• w 1872 wrócił do kraju i osiadł we Lwowie (został namówiony przez przyjaciół), gdzie w 1875 uroczyście obchodzono jego jubileusz

• ze wspomnień Goszczyńskiego ukazała się Noc belwederska (1869)

• w 1924 Stanisław Pigoń wydał „urywki wspomnień i zapiski do pamiętnika 1801-1842”
  Podróż mojego życia

• w rękopisie pozostał Dziennik sprawy

• kilkakrotnie za życia Goszczyńskiego wydawano edycje zbiorowe: Pisma, t. 1-3, Lwów 1838; Poezje, t.1-2, Poznań 1842; Dzieła, t.1-3, Wrocław 1852; Dzieła, t. 1-2, Lipsk 1870

Związek Wolnych Polaków (Związek Braci Wolnych Polaków, Związek Wolnych Lechitów), tajna organizacja patriotyczna studentów i absolwentów Uniwersytetu Warszawskiego, działająca w latach 1819-1821; szerzył hasła niepodległościowe i walki z tyranią; przywódcy: W. Heltman, T. Krępowiecki, L. Piątkiewicz.

Głównym wyróżnikiem jest tu stopień realizmu, charakter związku z kulturą ludową oraz stosunek do przeszłości: idealizacja tradycji rycerskiej czy wydobycie elementów buntu społecznego

Ziewonia noworocznik literacki; tom I ukazał się 1834 we Lwowie, tom II (skonfiskowany przez austriacką policję) 1838 w Pradze, tom III (gł. z treścią tomu II) w Strasburgu; wydawca i red. A. Bielowski z udziałem S. Goszczyńskiego, L. Siemieńskiego, L.A. i J. Dunin-Borkowskich, D. Magnuszewskiego, K.W. Wójcickiego; pismo nawiązywało do tradycji prasłowiańskiej, poezję ludową traktowało jako źródło literatury narodowej.

Pszonka czasopismo satyryczne wydawane nieregularnie półarkuszami 01.05.1839-29.11.1844 w Strasburgu, następnie w Paryżu przez L. Zienkowicza, związane ideologicznie (a w okresie paryskim także finansowo i organizacyjnie) z TDP.

Towianizm, filozofia stworzona przez Andrzeja Towiańskiego (1799-1878), mistyka i reformatora religijnego, która wywarła duży wpływ na polski romantyzm, szczególnie na A. Mickiewicza i J. Słowackiego. W 1841 Towiański przebywający na emigracji w Paryżu proklamował rozpoczęcie "sprawy Bożej" - nowej, wyższej epoki chrześcijaństwa. Założył Koło zwolenników swojej nauki, które istniało również po wydaleniu go z Francji 1842.

Towianizm była koncepcją dalszego rozwoju świata jako procesu wznoszenia się duchów ku Bogu, w szeregu kolejnych wcieleń. Warunkiem ich doskonalenia się miały być "troista ofiara" - ducha, czynu i ciała, realizowana przy pomocy pracy wewnętrznej oraz wpływu "jasnych duchów". Człowiek dysponujący szczególną mocą duchową może poskromić "duchy ciemne" i uzyskać dla wybranego narodu (w tym wypadku Polski) nadprzyrodzoną moc, a za jego pośrednictwem - dla całej ludzkości. Szczególną rolę w rozwoju tej mesjanistycznej koncepcji miały odegrać Słowiańszczyzna i Francja, dlatego Polska powinna przestać nienawidzić Rosję, a także wyrzec się idei rewolucyjnych.

m.in. Stanowisko poetów w społeczności, Słowo o poświęceniu, Pisarze polscy wobec potrzeby narodowej

zaczął pisać w latach szkolnych → debiutował w druku w „Dzienniku Wileńskim” w roku 1820 wierszem przerobionym z Horacego - Do przyjaciół

---