„Zbrojenie i rozbrojenie ograniczenie zbrojeń w systemie LN, ONZ - systemach regionalnych”

„Ograniczenie zbrojeń w systemach Ligi Narodów i ONZ”

Anna Galant

Akademia Obrony Narodowej

Bezpieczeństwo Narodowe

Rok I, sem II

Międzynarodowe stosunki wojskowe

Warszawa 2012

Wzrost zainteresowania zagadnieniami rozbrojenia datuje się od przełom XIX i XX wieku. W tym okresie, w tej dziedzinie wykazały się przede wszystkim takie organizacje jak Liga Narodów i Organizacja Narodów Zjednoczonych. Ich działalnośc w rozpoczęła się po nieudanych dyskusjach na temat rozbrojenia w czasie Konferencji Haskich (1899 i 1907) które nie doprowadziły do porozumień, podobnie jak prowadzone przez wiele lat rokowania na forum Ligi Narodów, w tym Konferencji Rozbrojeniowej 1931-37 . Rozbrojenie nabrało szczególnego znaczenia po II wojnie światowej ; 1946 i 1947 w ramach ONZ utworzono Komisję Atomizacji oraz Komisję Zbrojeń Konwencjonalnych, 1952 zastąpione przez Komisję Rozbrojeniową ONZ.

Zanim jednak przejdę do opisywania genezy tego procesu pragnę go zdefiniowac. Tak więc „rozbrojenie” jest formą demilitaryzacji gdyż jego celem jest wyeliminowanie określonych rodzajów lub typów broni. W zakresie tego pojęcia może się mieścić: całkowita eliminacja określonego rodzaju uzbrojenia, zakaz posiadania określonej broni (na obszarze całego kraju, bądź na danym terytorium), zakaz rozpowszechniania określonej broni, zakaz podjęcia lub nakaz wykonania określonych przedsięwzięć mających zmniejszyć niebezpieczeństwo wybuchu konfliktu zbrojnego. Ściśle wiąże się ono z kontrolą zbrojeń która oznacza rozmaite formy współpracy państw w sprawach wojskowych, a zwłaszcza ograniczania i regulowania rozwoju oraz rozmieszczania zbrojeń, eliminacji bądź redukcji broni, użycia broni i weryfikacji porozumień.

Podczas I Konfederacji Haskiej (1899) podjęto pierwsze kroki, które zostały uważane za początek kontroli zbrojeń w Europie. Sprawa rozbrojenia nie stała wówczas na porządku dziennym, ponieważ w polityce ówczesnych głównych mocarstw armie były nie tylko instrumentem obrony koniecznej, ale również uprawnionym narzędziem podbojów i rozszerzania imperiów.

Po I wojnie światowej rozmowy i rokowania rozbrojeniowe zostały podjęte w ramach Ligi Narodów, która tę problematykę miała zapisaną w mandacie. Kompetencje Zgromadzenia były bardzo rozległe. Powierzono Radzie rozpatrywanie wszystkich spraw wchodzących w zakres działania Ligi lub dotyczących pokoju świata. Powołaniu Ligi Narodów przyświecały więc idee związane z utrzymaniem pokoju. Utworzono w ten sposób forum, którego celem było rozwiązanie bieżących problemów gospodarczych i politycznych. Debatowano również na temat rozbrojenia. Zadaniem Ligi Narodów było zatem kontrolowanie sytuacji międzynarodowej w Europie w latach międzywojennych. Jej istnienie miało skutecznie zapobiegać wojnie i niesprawiedliwości. 24 stycznia 1931 r. Rada Ligi Narodów podjęła decyzję o zwołaniu konferencji rozbrojeniowej do Genewy na dzień 2 lutego 1932 r.. Na konferencje zaproszono 64 państwa, ale Ekwador, Nikaragua, Paragwaj i Salwador nie przestały swoich delegatów, w rezultacie więc uczestniczyło w niej 60 państw. Przewodniczącym konferencji wybrano byłego brytyjskiego Ministra Spraw Zagranicznych Arthura Hendersona. Na czele polskiej delegacji stał minister August Zaleski. Całość prac konferencji koordynowało powołane 5 lutego Biuro konferencji rozbrojeniowej, kierowane przez Hendersona i 14 jego zastępców, w tym przedstawiciela Polski Zaleskiego. Następnie powołano Komisję Ogólną, do której państwa delegowały po jednym przedstawicielu. Ukonstytuowała się również Komisja Polityczna oraz trzy Komisje techniczne: Lądowa, Morska, Budżetowa (badająca wydatki na obronę Narodową).

- art. 8 Paktu Ligi Narodów „utrzymanie pokoju wymaga zmniejszenie zbrojeń narodowych do minimum dającego pogodzić się z bezpieczeństwem narodowym”

Przewidziano też, że Rada Ligi, „uwzględniając geograficzne położenie i specyficzne warunki każdego państwa, opracuje plany takiego zmniejszenia środków celem przedłożenia ich poszczególnym rządom do rozważenia i decyzji”.

Podstawą obrad konferencji rozbrojeniowej nie stał się projekt konwekcji rozbrojeniowej, opracowany przez Komisję Przygotowawczą, lecz różne inicjatywy i plany zgłaszane przez poszczególne delegacje. Do najważniejszych z nich należy zaliczyć:
· Polski plan rozbrojenia moralnego
· Delegacja w sprawie równouprawnienia Niemiec w dziedzinie zbrojeń
· Plany francuskie: Tardieu oraz Herriota-Paul-Boncoura
· Plan Hoovera
· Plan MacDonalda
Wspaniałym przykładem działalności Ligi Narodów w tematyce rozbrojeniowej jest jej stosunek do III Rzeszy. Zagrożenia, jakie niosły rządy Rzeszy niosły ze sobą zagrożenie zaburzenia ładu europejskiego w kształcie nakreślonym w Wersalu. Najlepszy sposób wpływania na kierunek polityki Niemiec widziano w związaniu ich zachodem nawet za cenę nieuchronnych koncesji i ustępstw. Pierwszym formalnym przejawem takiego kierunku myślenia był plan MacDonalda z marca 1933r., który przewidywał stopniowe wyrównywanie potencjału wojskowego Niemiec i innych państw. Ograniczenia w dziedzinie zbrojeń morskich i lotniczych oraz piecioletni okres kontrolny, jaki przewidywał ten plan, był także dla Hitlera nie do przyjęcia, to też delegacja niemiecka na genewskiej konferencji rozbrojeniowej rozpoczęła działania destrukcyjne, prowadzące do rychłego jej opuszczenia. Zauważalna jest tutaj nieskutecznośc Ligi Narodów w tym przedsięwzięciu .

W ciągu trwania drugiej połowy XX wieku, podpisano wiele porozumień ograniczających wyścig zbrojeń i ich redukcje. Wśród nich wyróżnić można trzy specyficzne rodzaje - porozumienia ograniczające dalszy rozwój zbrojeń po względem przestrzennym, ilościowym i jakościowym. Największe znaczenie dla światowego bezpieczeństwa miały rokowania rozbrojeniowe odbywające się głównie na płaszczyźnie dwustronnej USA-ZSRR, ale też nie brakowało ważnych porozumień w skali regionalnej.
W latach 1957-1959 na zbrojenia wydawano w świecie ponad 100 mld dolarów rocznie.

Już w 1959 roku na wspólny wniosek USA i ZSRR Zgromadzenia Ogólne ONZ 20 listopada jednogłośnie przyjęło rezolucję wzywającą wszystkie państwa w świecie do podjęcia starań zmierzających do wprowadzenia powszechnego rozbrojenia. W praktyce rezolucja ta była bez żadnego znaczenia dla poziomu zbrojeń w skali globalnej. W tym samym roku, na konferencji w Waszyngtonie podpisano Układ Antarktyczny ratyfikowany przez 12 państw, w którym m.in. zakazano działalności wojskowej na jej obszarach. Kluczowy problem zakazu prób z bronią nuklearną podjęła w 1961 roku XVI Sesja Zgromadzenia Ogólnego ONZ. Od 1958 roku prób tych starano się unikać, jednak w 1960 roku Francja złamała regułę i przeprowadziła na algierskiej Saharze trzy kolejne próby. Jednocześnie doszło do zaostrzenia stosunków na linii Wschód-Zachód na tle tzw. Drugiego kryzysu berlińskiego po zbudowaniu przez NRD muru w Berlinie. Kanclerz RFN Konrad Adenauer zasugerował w jednej z wypowiedzi starania RFN o pozyskanie broni nuklearnej. W tej sytuacji również ZSRR przeprowadził trzy kolejne próby z własną bronią termojądrową, stawiając świat wobec problemu wojny jądrowej o globalnym zasięgu. Fakty te wywołały poważne zaniepokojenie opinii publicznej na świecie. Stany Zjednoczone wystąpiły z wnioskiem, by sprawą zajęła się Organizacja Narodów Zjednoczonych. Zgromadzenie Ogólne ONZ przyjęło uchwałę, głoszącą, że użycie broni nuklearnej byłoby sprzeczne z duchem i celami ONZ, stanowiłoby pogwałcenie Karty Narodów Zjednoczonych

Okres zimnej wojny. Teoretycznie kontrola zbrojeń dotyczyła wszystkich typów zbrojeń i wszystkich państw. W praktyce była ona jednak ograniczona do zbrojeń nuklearnych, a jej głównym celem było zmniejszenie zagrożenia wybuchu wojny między Stanami Zjednoczonymi a Związkiem Radzieckim. Toczony pomiędzy nimi wyścig zbrojeń osiągnął zdolność do „wielokrotnego zniszczenia” przeciwnika. Państwa doszły wtedy do wniosku, że trzeba powstrzymać dynamikę tego wyścigu, który był nonsensowny z politycznego punktu widzenia, niesłychanie kosztowny i grożący zagładę ludzkości.

System stabilności strategicznej opierał się na nuklearnym reżimie kontroli zbrojeń w skali globalnej i obejmował trzy koncentryczne kręgi:

-stosunki USA-ZSRR, w których przyjęto zasadę parytetu i zbliżonych pułapów uzbrojenia

-Chiny, Francja i Wielka Brytania, które mogły rozbudowywać swój potencjał nuklearny dopóty, dopóki nie stanowił on wyzwania dla równowagi radziecko-amerykańskiej

-pozostałe państwa, które- w odróżnieniu od mocarstw uznanych za uprawnione do posiadania broni jądrowej-określone zostały w Układzie o nierozprzestrzenianiu broni jądrowej(1968) jako :niejądrowe” i nie miały prawa produkcji i posiadania broni nuklearnej

Większość podpisanych porozumień dotyczących kontroli zbrojeń wzywa konkretne państwa do redukcji ilości lub typów posiadanych przez nie broni. Niektóre z nich mają za zadanie powstrzymać rozprzestrzenianie konkretnych rodzajów broni do krajów, które jeszcze jej nie posiadają, a co najmniej jeden znaczący traktat wykorzystuje formalne, wielostronne procesy służące weryfikacji tego, czy postanowienia układów są realizowane.

---