Wartość gier i zabaw dydaktycznych w życiu społecznym dziecka.
Rozwój człowieka nie dotrzymuje już kroku szybkości przeobrażeń cywilizacji, przyśpieszenia rytmu życia i przemian w środowisku. Wśród dzieci obserwujemy duży wzrost agresywności. Trzeba usuwać niektóre nawyki i przyzwyczajenia agresywne lub przynajmniej je wyciszać. W świecie ciągłych przemian zachodzących we wszystkich sferach życia, zachowań agresywnych nie da się uniknąć. W takiej sytuacji należy nauczyć dziecko godzenia się z porażką, która jest najczęstszą przyczyną agresji.
Dla dziecka zabawa jest poważną czynnością. Znaczy to, że chociaż dziecko nie będzie się bawiło ani chwili dłużej, jeśli nie ma na to ochoty, to jednak będzie czyniło to na tyle, na ile jest to niezbędne dla jego rozwoju, jak i późniejszego życia. W tym prawdopodobnie zawiera się podwójne znaczenie wyrażenia „uczenia się przez zabawę”. Wiek przedszkolny to wiek zabawy. Nie przekreśla to jednak faktu, że już w tym wieku dziecko się uczy i pracuje. Zabawa służy przede wszystkim jako ujście dla nadmiaru energii, która tłumiona i niewyładowana wywołuje u dziecka naprężenie, nerwowość, drażliwość. Zabawa pomaga dziecku zrozumieć i poznać świat, w którym żyje. Dziecko pozbawione zabawy, zwłaszcza zabawy z innymi dziećmi lub zamiast nich z dorosłymi staje się samolubne, egocentryczne i tyranizuje otoczenie. Poprzez zabawę z innymi uczy się dawać, brać, dzielić się, współpracować i podporządkowywać swoją osobowość grupie. Zabawa jest jednym z ważniejszych wyników wychowania moralnego. Wprawdzie dziecko dowiaduje się w domu lub w przedszkolu, co jest uznawane za dobre, a co za złe, jednak zmuszanie do przyjęcia norm moralnych nigdzie nie jest stawiane tak surowo, jak w zabawie grupowej. Dziecko wie, że musi być rzetelne, uczciwe, prawdomówne, że musi być dobrym towarzyszem, musi być opanowane mimo przegranej, jeśli chce, aby jego udział w zabawie był zaakceptowany przez grupę. Dziecko wie również, że jego towarzysze zabaw są o wiele mniej tolerancyjni dla wykroczeń przeciw przyjętym przepisom zachowania się niż dorośli z jego otoczenia. Dlatego więc uczy się rozpoznawać normy szybciej i dokładniej niż w innym przypadku.
Zabawy dydaktyczne są specjalną formą organizowanej działalności dziecięcej. Do zabaw dydaktycznych należą również gry dydaktyczne, które charakteryzują się tym, że w dążeniu do wygranej występuje element współzawodnictwa oraz obowiązują określone reguły. Są one nie tylko przyjemnymi formami zabawy dziecięcej lecz mają również wielkie znaczenie jako czynnik uspołeczniający. Dziecko uczy się jak wspólnie z innymi osiągnąć cel, jak grać rolę przywódcy równie dobrze jak członka zespołu, uczy się oceniać realnie siebie i swoje zdolności przez porównywanie z towarzyszami zabawy. Dzieci załamują się, gdy tylko mają kłopoty, ponieważ nie miały możliwości nauczenia się, jak trzeba skromnie zwyciężać, przegrywać z godnością i znosić niewygody, aby osiągnąć cel.
Zabawy dydaktyczne służą do doskonalenia różnych sprawności umysłowych, spostrzegawczości, uwagi i pamięci, umiejętności analizy i syntezy wzrokowej i słuchowej, do porównywania, klasyfikowania i uogólniania. Wyrabiają takie cechy charakteru jak: systematyczność, wytrwałość, samodyscyplinę i poczucie sprawiedliwości a przede wszystkim przygotowują do radzenia sobie z porażką. Wdrażają zarówno do samodzielnego podejmowania zadań, jak i do zgodnego współżycia w grupie koleżeńskiej. Rywalizacja grupowa wywiera na dziecko większy wpływ niż rywalizacja indywidualna. Dziecko powinno wcześnie uczyć się tego, że musi grać określone role w zabawach. Natomiast jakiekolwiek naruszanie tych ról np. oszustwo, lekceważenie, kłamstwo nie będzie tolerowane. Aby zdobyć wspólnie zbiorową nagrodę, dzieci wykazują wyższy stopień pozytywnego współdziałania, takiego jak np. wzajemne pomaganie sobie, wspólne korzystanie z materiałów. Natomiast współzawodnictwo między poszczególnymi jednostkami wyzwala negatywne emocje, złe zachowania, takie jak przywłaszczanie sobie materiału, chęć przeszkadzania innym czy dominowanie nad innymi.
Reasumując zabawy z regułami rodzą wiele emocji, a te z kolei różnorodne zachowania. Dziecko już od najwcześniejszych lat należy uczyć przegrywania, aby umiało przyjmować porażkę z godnością i uznaniem. Nauczyciele od jak najwcześniejszych lat winni przeprowadzać „proces uczenia się (…), w którym na podstawie poznania, doświadczenia i ćwiczenia powstają nowe formy zachowania się i działania lub zmieniają się stare”.1 W tym wypadku uczymy dzieci pożądanych zachowań z punktu widzenia społecznego poprzez uczenie się przegrywania.
________________________
1 Okoń Wincenty Zarys dydaktyki ogólnej. Wersja programowa. Warszawa 1970 PZWS