Bartosz Leszczyński
Streszczenie artykułu
Reprezentacje poznawcze terrorysty i ich indywidualne uwarunkowania.
Tomasz Kubik, Małgorzata Kossowska
Zgromadzone w artykule badanie jest częścią prac nad psychologicznymi determinantami poczucia zagrożenia terroryzmem. Założono, że to jak ludzie postrzegają terrorystę, ma wpływ na samo poczucie zagrożenia i sposoby radzenia sobie z nimi odzwierciedlone w postawach i zachowaniach. Skoncentrowano się głownie na terrorystach z Al-Kaidy, gdyż właśnie ta organizacja jest potencjalnym zagrożeniem dla Polaków. Po zamachu z 11 września 2001 zjawisko terroryzmu stało jednym z najpowszechniej badanych problemów w naukach społecznych i psychologicznych. Ze względu na wyrywkowość tych prac istnieje dogłębna potrzeba eksploracji tego tematu, zwłaszcza pod kątem portretu terrorysty oraz poczucia zagrożenia wraz z psychologicznymi konsekwencjami. Organizacje terrorystyczne różnią się od siebie celami, motywacjami, sposobami działania. Lęk przed nimi jest powszechny. Badanie poczucia zagrożenia w Polsce uzasadnia obecność naszych wojsk w Iraku, Afganistanie. Badacze definiują poczucie zagrożenia jako składową dwóch elementów: obiektu zagrażającemu i obiektu zagrożonemu. Zagrożenie może być postrzegane jako katastrofa naturalna, oraz efekt działania ludzi. Wobec pierwszej społeczeństwo ma poczucie bezradności, zaś drugi może wywoływać różne reakcje obronne np.: radykalizacja postaw wobec obcych.
Jak ludzie postrzegają terrorystów? Posługujemy się tak zwanymi prototypami. Są one najbardziej wyraziste i dostępne w umyśle osoby formułującej sąd. Zatem prototyp terrorysty reprezentowany jest w umyśle jako „gotowy” egzemplarz posiadający określone cechy. Mc Cauley wyróżnił cztery sposoby postrzegania muzułmańskich terrorystów:
Terrorysta z zaburzeniami osobowości
Terrorysta dający upust emocjom(wściekłość, agresja, miłość do boga, identyfikacja z grupą)
Terrorysta chcący realizować własne cele
Terrorysta jako polityk i strateg
Jednak doświadczenia Amerykanów są odmienne od Polaków.
Dlatego autorzy przeprowadzają badania na grupie 28 osób od 18 do 45 roku życia. Celem badania była odpowiedź na pytanie jak ludzie definiują terroryzm islamski. Za narzędzie posłużyła lista cech zgodnie z założeniem, że ludzie tworzą reprezentację świata na podstawie cech przypisywanym jego obiektom. Zastosowano kwestionariusz z pytaniami otwartymi tak aby zgromadzić jak największą ilość cech jakie ludzie przypisują terrorystom, oraz emocji jakie one wzbudzają.
Sporządzono listę 132 charakterystyk a z nich posługując się progową wartością trzech powtórzeń stworzono listę 31 charakterystyk, która posłużyła do badań ilościowych.
W drugim etapie badania celem było określenie związków wyodrębnionych wizerunków terrorysty z wymiarami autorytaryzmu i orientacji na dominację społeczną. W badaniu udział wzięło 100 studentów kierunków humanistycznych.
Uczestnicy mieli oznaczyć na skali procentowej w jakim stopniu każda z podanych 35 cech terrorysty jest typowa właśnie dla terrorysty Al.-Kaidy. Wykorzystane skale uzyskały zadowalające wskaźniki rzetelności. Przeprowadzone badania pozwoliły zidentyfikować cztery sposoby postrzegania terrorysty Al-Kaidy. Zawartość treściowa pokrywa się z koncepcja Mc Cauleya. Okazało się, że studenci mają tendencję do postrzegania terrorysty przez pryzmat naszego systemu wartości „terrorysta jest silny a jego wiara niezachwiana”(ideologia, lojalność, religia). Metody, którymi posługuje się członek Al.-Kaidy jasno stawiają go w zdecydowanie pejoratywnym postrzeganiu. Krótko mówiąc jest on zły, uzbrojony, szukający rozgłosu. Kolejny czynnik wpisuje się dla członka Al-Kaidy jako psychopaty, ku któremu wizerunkowi skłaniają się współczesne społeczeństwa(nieludzki, agresywny, bezrefleksyjny). Ostatni z wyodrębnionych czynników ukazuje terrorystę jako zdesperowanego fanatyka. Jest bezkompromisową ofiarą systemu.
Autorzy poprzez badania i ich wyniki wyodrębniają następujące wymiary terrorysty:
Ideolog
Żołnierz
Psychopata
Zdesperowany fanatyk
Badania dokonane na grupie ludzi polskiej narodowości są całkowicie spójne z wizerunkami, sposobem postrzegania wyodrębnionymi w innych krajach. Zauważono natomiast pewne specyficzne spojrzenie na wizerunek terrorysty jako człowieka uciemiężonego przez „okupanta”, walczącego przeto wszelkimi możliwymi sposobami z wrogiem. Autorzy nieśmiało proponują interpretację historyczną na linii partyzanci polscy walczący w lasach z okupantem hitlerowskim i bolszewickim.
Okazało się, że wymiar terrorysta-ideolog wiąże się z autorytaryzmem, terrorysta-żołnierz z orientacja na dominację społeczną, terrorysta psychopata natomiast jest w interakcji autorytaryzmu i orientacji na dominację społeczną.
Autorzy dodają, że wyniki badań należy traktować jako wskazówkę do dalszych prac.
Bibliografia:
Czasopismo Psychologia Społeczna tom2- numer 2(4) 2007
Artykuł: Reprezentacje poznawcze terrorysty i ich indywidualne uwarunkowania
Tomasz Kubik, Małgorzata Kossowska