UKŁAD WEWNĄTRZWYDZIELNICZY:

A) GRUCZOŁY DOKREWNE WŁAŚCIWE:

1. PRZYSADKA MÓZGOWA:

Przysadka mózgowa jest gruczołem dokrewnym o masie 0,7 g, którego funkcją jest wytwarzanie i wydzielanie hormonów.

Jest ona zlokalizowana wewnątrz czaszki w okolicy kostnego zagłębienia nazywanego siodłem tureckim (łac. sella turcica). Przysadka jest ściśle funkcjonalnie związana z częścią mózgu - podwzgórzem.

Przysadka dzieli się na trzy części: przednią, środkową i tylną. Część przednia i środkowa powstały z nabłonka wyścielającego podniebienie wtórne, natomiast część tylna powstała z podwzgórza i funkcjonalnie jest jego częścią: nie wytwarza ona własnych hormonów, a jedynie magazynuje i wydziela oksytocynę i wazopresynę (hormon antydiuretyczny).

Niedoczynność przysadki powoduje karłowatość i upośledzenie rozwoju biologicznego. Nadczynność natomiast objawia się gigantyzmem i przedwczesną dojrzałością płciową (w wieku dziecięcym) albo akromegalią (u dorosłych)

Część przednia wydziela:

• hormon wzrostu (somatotropinę) GH

• prolaktynę

• hormon adrenokortykotropowy ACTH

• hormon tyreotropowy TSH

• hormon folikulotropowy FSH

• hormon luteinizujący LH

• endorfiny PEA

Część środkowa wydziela:

• hormon melanoforowy MSH

Część tylna magazynuje:

• oksytocynę

• wazopresynę (hormon antydiuretyczny)

2. SZYSZYNKA:

Szyszynka (łac. Corpus pineale, syn. glandula pinealis) - jeden z gruczołów wydzielania wewnętrznego, niewielki gruczoł dokrewny. Znajduje się w mózgu (u człowieka w jego tylnej części, pod blaszką czworaczą, jest częścią nadwzgórza). Powstała z międzymózgowia już u niektórych bezżuchwowców zastępując w całości zadania oka ciemieniowego.

Produkuje tzw. hormon snu, czyli melatoninę. Melatonina i jej pochodne metabolity są wydzielane do płynu mózgowo - rdzeniowego i do krwi. Jego wydzielanie jest ściśle związane z bodźcami świetlnymi - ich obecność hamuje produkcję tego hormonu. U człowieka i ssaków wywiera także hamujący wpływ na wydzielanie hormonów gonadotropowych, zapobiegając przedwczesnemu dojrzewaniu płciowemu. Czynność wydzielnicza szyszynki przebiega zgodnie z dobowym rytmem zmian oświetlenia i zapewne wpływa na rytmiczność różnych funkcji fizjologicznych.

3. GRUCZOŁ TARCZOWY:

Tarczyca (łac. glandula thyroidea) - nieparzysty gruczoł wydzielania wewnętrznego umiejscowiony u ssaków w przednio-dolnej części szyi. Zbudowany jest z dwóch płatów bocznych połączonych wąską cieśnią (węziną). Często występuje także trzeci płat - piramidowy.

Boczne płaty tarczycy sięgają:

• ku górze - połowa wysokości chrząstki tarczowej górnej

• ku dołowi - piąta chrząstka tchawicy

• bocznie - pęczek naczyniowo-nerwowy szyi

• ku tyłowi - powięź przedkręgowa.

Tyroksyna, tetrajodotyronina,T₄, jest obok trójjodotyroniny, podstawowym hormonem tarczycy. Wyjściowym substratem do produkcji tyroksyny jest aminokwas - tyrozyna. Produkowany i magazynowany przez komórki pęcherzykowe tarczycy. Tyroksyna pobudza procesy utleniania w tkankach, pobudza rozpad tłuszczów do kwasów tłuszczowych i glicerolu, wzmaga wchłanianie glukozy z przewodu pokarmowego i jej zużycie przez komórki. Zwiększa także wydzielanie i efekty działania somatotropiny i glikokortykoidów, wpływa na czynność gruczołów płciowych. Hormon ten jest bardzo ważny dla rozwoju fizycznego i psychicznego młodych organizmów, wpływa również regulująco na laktację i rozród.

Trójjodotyronina (T₃) - hormon wytwarzany przez komórki pęcherzyków tarczycy, magazynowany w postaci tyreoglobuliny i wydzielany do krwioobiegu. Trójjodotyronina jest u człowieka głównym hormonem tarczycy, który powstaje głównie przez odjodowanie tyroksyny (T₄) na poziomie tkankowym. Działanie hormonów tarczycy jest niezbędne do prawidłowego funkcjonowania organizmu, ich działanie ujawnia się we wszystkich komórkach organizmu i jest szczególnie ważne w okresie rozwoju ośrodkowego układu nerwowego oraz dla wzrostu.

Kalcytonina (Ct), polipeptydowy hormon złożony z 32 aminokwasów, o masie cząsteczkowej 3420 Da. U człowieka występuje w postaci monomeru lub dimeru i powstaje z polipeptydowego prohormonu o masie ok. 21 kDa. Jest wytwarzany przez komórki przypęcherzykowe (C, należące do serii APUD) tarczycy^[1]. Obecność komórek neuroendokrynnych produkujących kalcytoninę wykrywa się w wielu narządach, głównie w ośrodkowym układzie nerwowym, w przysadce, płucach, w przewodzie pokarmowym, wątrobie i innych.

4. GRUCZOŁY PRZYTARCZYCZNE:

Przytarczyce, gruczoły przytarczyczne (łac. glandulae parathyroideae, ang. parathyroid glands) - dwie pary gruczołów produkujących parathormon, biorący udział w regulacji gospodarki wapniowo-fosforowej ustroju.Gruczoły przytarczyczne osadzone są w masie tkanki łącznej otaczającej gruczoł tarczycowy pod górnymi i dolnymi biegunami tarczycy. Wydzielają one parathormon odpowiedzialny za regulację poziomu wapnia we krwi i płynie tkankowym. Stymuluje on uwalnianie wapnia z kości i resorpcję wapnia z kanalików nerkowych. Aktywuje witaminę D, która zwiększa ilość wapnia wchłanianego w jelicie. Wydzielana przez tarczycę kalcytonina działa antagonistycznie w stosunku do parathormonu. Gdy stężenie wapnia wzrasta ponad normę, wytwarzana w tarczycy kalcytonina hamuje uwalnianie wapnia z kości. Znajdują się pod górnymi i dolnymi biegunami tarczycy.

5. GRUCZOŁ NADNERCZOWY:

Nadnercze, inaczej gruczoł nadnerczowy (łac. glandula adrenalis), parzysty, niewielki (waga około 4 gramów) gruczoł wydzielania wewnętrznego położony zaotrzewnowo na górnym biegunie nerki. Nadnercza składają się z części korowej i rdzeniowej różnych pod względem budowy i czynności. Kora stanowi główną masę gruczołu - około 90% całego nadnercza. Składa się z trzech warstw o różnej budowie histologicznej: kłębkowatej, pasmowatej i siatkowatej.

Kora wytwarza hormony:

• glukokortykoidy (syntetyzowane w komórkach warstwy siatkowatej i pasmowatej), z których najważniejszy jest kortyzol,

• mineralokortykoidy (w warstwie kłębkowatej), z których najsilniejsze działanie wykazuje aldosteron,

• niewielkie ilości hormonów płciowych - androgenów (w warstwach pasmowatej i siatkowatej)

Rdzeń nadnerczy wytwarza katecholaminy. Stale wydziela do krwi niewielkie ilości adrenaliny. Natomiast wszelkie stany emocjonalne, takie jak gniew czy strach, powodują nagłe wydzielanie do krwi dużej jej ilości. W rdzeniu nadnerczy produkowane są też niewielkie ilości noradrenaliny.

Hormony wydzielane przez korę nadnerczy utrzymują równowagę wodno-mineralną organizmu (aldosteron), pomagają również w sytuacji długotrwałego stresu, podnoszą stężenie glukozy we krwi.

B) GRUCZOŁY DOKREWNE MIESZANE:

1. GRASICA:

Grasica (łac. glandula thymus) to gruczoł znajdujący się w śródpiersiu przednim, tuż za mostkiem, zbudowany z dwu płatów składających się ze zrazików oddzielonych przegrodami łącznotkankowymi. Jednym z jej hormonów jest tymozyna.

Głównymi komórkami grasicy są limfocyty (tymocyty) i komórki nabłonkowe.

Tymozyna - hormon wydzielany przez grasicę. Przyśpiesza dojrzewanie limfocytów T, ma działanie przeciwnowotworowe poprzez pobudzanie limfopoezy (powstawania limfocytów). Pełni istotną rolę w zwalczaniu chorób autoimmunologicznych.

• tymopoietyna - hamuje przewodzenie impulsów pomiędzy neuronami a komórkami mięśniowymi - kontroluje siłę skurczu mięśni(działa na płytkach motoneuronalnych w połączeniach akson-komórka mięśniowa)

2. GRUCZOŁ DOKREWNY JĄDRA:

Androgeny są to hormony płciowe o budowie sterydowej o działaniu maskulinizującym fizjologicznie występujące u meżczyzn, jak i w małych stężeniach u kobiet.

U mężczyzn androgeny produkowane są przez:

• komórki Leydiga (śródmiąższowe) znajdujące się w męskich gonadach czyli jądrach

• część siatkowatą kory nadnerczy

U kobiet androgeny wytwarzane są przez:

• jajniki

• część siatkowatą kory nadnerczy

Pierwotnym materiałem do syntezy androgenów jest cholesterol. Jest on wstępnie syntetyzowany z glukozy i kwasów tłuszczowych lub pobierany z dostarczanych drogą krwi cząsteczek lipoprotein LDL.

Produkcja androgenów pozostaje pod kontrolą hormonu tropowego wytwarzanego przez przedni płat przysadki mózgowej lutropiny (LH - hormon luteizujący). Między wydzielaniem lutropiny a androgenów zachodzi ujemne sprzężenie zwrotne. Z kolei wydzielanie lutropiny zależy od wydzielanego przez podwzgórze hormonu uwalniającego GnRH czyli gonadoliberyny.

Do androgenów wytwarzanych w jądrach należą:

• testosteron

• dihydrotestosteron (DHT)

• androstendion

C) GRUCZOŁY DOKREWNE JAJNIKA:

Estrogeny należą do hormonów płciowych. Jest to grupa związków chemicznych o budowie sterydowej, wydzielanych przede wszystkim przez jajniki (cykl miesiączkowy), ale również w niewielkich iloProgesteron (luteina) - steroidowy żeński hormon płciowy wytwarzany przez ciałko żółte i łożysko (w czasie ciąży). Najważniejszy hormon wydzielany przez gonady (jajniki i jądra).

Wydzielanie progesteronu wzrasta po owulacji, co

• przygotowuje błonę śluzową macicy na przyjęcie zapłodnionego jaja

• hamuje skurcze macicy

• wstrzymuje dojrzewanie pęcherzyków Graafa

ściach przez jądra i korę nadnerczy.

Relaksyna - hormon produkowany przez ciałko żółte, będący polipeptydem. Wpływa hamująco na skurcze mięśni macicy i rozluźniająco na spojenie łonowe w czasie porodu.

---