UKŁAD

UKŁAD

WEWNĄTRZWYDZIELNICZY

WEWNĄTRZWYDZIELNICZY

i

i

POWŁOKA WSPÓLNA

POWŁOKA WSPÓLNA

WAŻNE DEFINICJE

WAŻNE DEFINICJE

UKŁAD WEWNĄTRZWYDZIELNICZY

UKŁAD WEWNĄTRZWYDZIELNICZY

– zespół gruczołów o wydzielaniu

– zespół gruczołów o wydzielaniu

wewnętrznym, zwanych również gruczołami dokrewnymi, ponieważ nie mają

wewnętrznym, zwanych również gruczołami dokrewnymi, ponieważ nie mają

one przewodów wyprowadzających, a ich wydzieliny przenikają bezpośrednio

one przewodów wyprowadzających, a ich wydzieliny przenikają bezpośrednio

do płynów ustrojowych

do płynów ustrojowych

HORMON

HORMON

– substancja chemiczna zbudowana z aminokwasów lub związków

– substancja chemiczna zbudowana z aminokwasów lub związków

tłuszczowych (pochodnych cholesterolu), wydzielana przez gruczoły

tłuszczowych (pochodnych cholesterolu), wydzielana przez gruczoły

dokrewne, wywierająca wpływ hamujący lub pobudzający na czynność

dokrewne, wywierająca wpływ hamujący lub pobudzający na czynność

określonych komórek czy narządów.

określonych komórek czy narządów.

Mówiąc inaczej:

Mówiąc inaczej:

1.

1.

Hormon jest to substancja wydzielana przez komórki gruczołowe do

Hormon jest to substancja wydzielana przez komórki gruczołowe do

otaczającego je środowiska (płyn zewnątrzkomórkowy, krew, chłonka)

otaczającego je środowiska (płyn zewnątrzkomórkowy, krew, chłonka)

2.

2.

Z otaczającego komórkę środowiska hormon jest transportowany do komórek

Z otaczającego komórkę środowiska hormon jest transportowany do komórek

docelowych

docelowych

3.

3.

Z komórkami docelowymi hormon reaguje za pośrednictwem swoistych

Z komórkami docelowymi hormon reaguje za pośrednictwem swoistych

receptorów

receptorów

4.

4.

Działanie hormonu na komórki docelowe wywołuje swoistą reakcję

Działanie hormonu na komórki docelowe wywołuje swoistą reakcję

fizjologiczną, morfologiczną i biochemiczną

fizjologiczną, morfologiczną i biochemiczną

5.

5.

Działając na komórki docelowe, hormon nie podlega zużyciu, ani jako źródło

Działając na komórki docelowe, hormon nie podlega zużyciu, ani jako źródło

energii, ani jako produkt metabolizmu

energii, ani jako produkt metabolizmu

PODZIAŁ UKŁADU

PODZIAŁ UKŁADU

WEWNĄTRZWYDZIELNICZEGO

WEWNĄTRZWYDZIELNICZEGO

Układ wewnątrzwydzielniczy dzielimy

Układ wewnątrzwydzielniczy dzielimy

ze względu na charakter

ze względu na charakter

wchodzących w jego skład gruczołów na:

wchodzących w jego skład gruczołów na:

1.

1.

Gruczoły wewnątrzwydzielnicze

Gruczoły wewnątrzwydzielnicze

:

:



Przysadka

Przysadka



Szyszynka

Szyszynka



Tarczyca

Tarczyca



Gruczoły przytarczyczne

Gruczoły przytarczyczne



Nadnercza

Nadnercza

2.

2.

Gruczoły mieszane

Gruczoły mieszane

:

:



Trzustka

Trzustka



Gruczoły płciowe

Gruczoły płciowe

PRZYSADKA

PRZYSADKA

LOKALIZACJA:

LOKALIZACJA:

jest częścią podwzgórza międzymózgowia, z którym

jest częścią podwzgórza międzymózgowia, z którym

jest połączona lejkiem. Leży w zagłębieniu siodła tureckiego trzonu

jest połączona lejkiem. Leży w zagłębieniu siodła tureckiego trzonu

kości klinowej. Jest narządem nieparzystym, o masie 0,6-0,8g,

kości klinowej. Jest narządem nieparzystym, o masie 0,6-0,8g,

otoczona jest łącznotkankową torebką, od której w głąb narządu

otoczona jest łącznotkankową torebką, od której w głąb narządu

wnikają nerwy i naczynia krwionośne.

wnikają nerwy i naczynia krwionośne.

BUDOWA:

BUDOWA:

składa się z dwóch części różniących się od siebie pod

składa się z dwóch części różniących się od siebie pod

względem rozwoju, czynności i budowy histologicznej, czyli z

względem rozwoju, czynności i budowy histologicznej, czyli z

części

części



gruczołowej

gruczołowej

(płat przedni, część guzowa, część pośrednia)

(płat przedni, część guzowa, część pośrednia)



nerwowej

nerwowej

( płat tylny i lejek)

( płat tylny i lejek)

REGULACJA PRACY PRZYSADKI

REGULACJA PRACY PRZYSADKI

Wydzielanie hormonów tropowych przysadki kontrolowane jest przez

Wydzielanie hormonów tropowych przysadki kontrolowane jest przez

układ nerwowy. Układ neurohormonalny środkowego podwzgórza

układ nerwowy. Układ neurohormonalny środkowego podwzgórza

wytwarza tzw,

wytwarza tzw,

hormony uwalniające (liberyny) i hamujące

hormony uwalniające (liberyny) i hamujące

(statyny)

(statyny)

, które drogą neurosekrecyjną dostają się do krążenia

, które drogą neurosekrecyjną dostają się do krążenia

wrotnego przysadki.

wrotnego przysadki.

LIBERYNY

LIBERYNY

:

:



Somatoliberyna – uwalnia STH

Somatoliberyna – uwalnia STH



Tyroliberyna – uwalnia TSH

Tyroliberyna – uwalnia TSH



Gonadoliberyna – uwalnia FSH i LH

Gonadoliberyna – uwalnia FSH i LH



Kortykoliberyna - ACTH

Kortykoliberyna - ACTH

STATYNY

STATYNY

:

:



Somatostatyna – hamuje wydzielanie STH

Somatostatyna – hamuje wydzielanie STH



Prolaktostatyna – hamuje wydzielanie prolaktyny

Prolaktostatyna – hamuje wydzielanie prolaktyny



Melanostatyna – hamuje wydzielanie MSH

Melanostatyna – hamuje wydzielanie MSH

SZYSZYNKA

SZYSZYNKA



Również stanowi część międzymózgowia należąca do

Również stanowi część międzymózgowia należąca do

nadwzgórza. Jest niewielkim, płaskim narządem o kształcie

nadwzgórza. Jest niewielkim, płaskim narządem o kształcie

trójkąta.

trójkąta.



Głównym składnikiem komórkowym szyszynki są

Głównym składnikiem komórkowym szyszynki są

pinealocyty,

pinealocyty,

komórki wielowypustkowe o nieregularnym

komórki wielowypustkowe o nieregularnym

kształcie oraz drobne ciała zbudowane z węglanów i

kształcie oraz drobne ciała zbudowane z węglanów i

fosforanów wapnia zwane

fosforanów wapnia zwane

piaskiem mózgu

piaskiem mózgu



Pinealocyty produkują związki indolowe w tym melatoninę,

Pinealocyty produkują związki indolowe w tym melatoninę,

które prawdopodobnie w wieku dziecięcym hamują

które prawdopodobnie w wieku dziecięcym hamują

czynność gonadotropową przysadki, opóźniając w ten

czynność gonadotropową przysadki, opóźniając w ten

sposób dojrzewanie płciowe

sposób dojrzewanie płciowe



Melatonina wpływa również na ośrodki kontrolujące sen i

Melatonina wpływa również na ośrodki kontrolujące sen i

czuwanie

czuwanie

GRUCZOŁ TARCZOWY

GRUCZOŁ TARCZOWY



Tarczyca znajduje się w przednio-dolnym odcinku szyi. Jej

Tarczyca znajduje się w przednio-dolnym odcinku szyi. Jej

masa wynosi około 30-60g.

masa wynosi około 30-60g.



Składa się z dwóch

Składa się z dwóch

płatów; prawego i lewego

płatów; prawego i lewego

, oraz

, oraz

łączącej je

łączącej je

węziny

węziny

, wąskiego pasma gruczołu leżącego do

, wąskiego pasma gruczołu leżącego do

przodu od górnego odcinka tchawicy

przodu od górnego odcinka tchawicy



Z węziny często wyrasta ku górze, do przodu od krtani,

Z węziny często wyrasta ku górze, do przodu od krtani,

wyrostek gruczołu zwany

wyrostek gruczołu zwany

płatem piramidowym

płatem piramidowym



Płaty tarczycy obejmują z boku dolną część krtani i

Płaty tarczycy obejmują z boku dolną część krtani i

przylegającą do niej część tchawicy. Ku tyłowi graniczą z

przylegającą do niej część tchawicy. Ku tyłowi graniczą z

bocznymi ścianami przełyku i dolnego odcinka gardła

bocznymi ścianami przełyku i dolnego odcinka gardła



Powierzchnię gruczołu tarczowego pokrywa torebka

Powierzchnię gruczołu tarczowego pokrywa torebka

łącznotkankowa, która wnikając w głąb narządu razem z

łącznotkankowa, która wnikając w głąb narządu razem z

nerwami i naczyniami krwionośnymi, dzieli narząd na

nerwami i naczyniami krwionośnymi, dzieli narząd na

płaciki

płaciki



Miąższ narządu składa się z pęcherzyków wypełnionych

Miąższ narządu składa się z pęcherzyków wypełnionych

koloidem w którym zgromadzona jest tyroksyna

koloidem w którym zgromadzona jest tyroksyna

Nadnercza

Nadnercza

Nadnercza są gruczołami położonymi nad górnymi biegunami

Nadnercza są gruczołami położonymi nad górnymi biegunami

nerek. Nadnercze waży 4 – 6 g. gruczoły te są zbudowane z

nerek. Nadnercze waży 4 – 6 g. gruczoły te są zbudowane z

części korowej i rdzenia. Kora nadnerczy zbudowana jest z

części korowej i rdzenia. Kora nadnerczy zbudowana jest z

trzech warstw; kłębkowatej, pasmowatej i siateczkowatej.

trzech warstw; kłębkowatej, pasmowatej i siateczkowatej.

Każda z warst wydziela inną grupę hormonów. Hormony

Każda z warst wydziela inną grupę hormonów. Hormony

kory nadnerczy należą do grupy hormonów steroidowych i

kory nadnerczy należą do grupy hormonów steroidowych i

są syntezowane z cholesterolu.

są syntezowane z cholesterolu.

Rdzeń nadnerczy

Rdzeń nadnerczy

zbudowany jest

zbudowany jest

z komórek chromochłonnych

z komórek chromochłonnych

. Komórki

. Komórki

te zawierają ziarnistości i

te zawierają ziarnistości i

są unerwione przez

są unerwione przez

cholinergiczne współczulne neurony przedzwojowe

cholinergiczne współczulne neurony przedzwojowe

.

.

Hormonami wytwarzanymi przed rdzeń nadnerczy są

Hormonami wytwarzanymi przed rdzeń nadnerczy są

katecholaminy: adrenalina

katecholaminy: adrenalina

(80%),

(80%),

noradrenalina

noradrenalina

(20%)

(20%)

i

i

dopamina

dopamina

(ilości śladowe).

(ilości śladowe).

Warstwa kłębkowata - ALDOSTERON

Warstwa pasmowata -
KORTYZOL

Warstwa siateczkowata – STEROIDY
PŁCIOWE

Rdzeń – ADRENALINA I
NORADRENALINA

TRZUSTKA

TRZUSTKA

CZĘŚĆ DOKREWNA TRZUSTKI

CZĘŚĆ DOKREWNA TRZUSTKI

– tworzona przez narząd

– tworzona przez narząd

wysepowy, składający się z drobnych skupisk komórek

wysepowy, składający się z drobnych skupisk komórek

gruczołowych zwanych

gruczołowych zwanych

wysepkami

wysepkami

.

.



Liczba ich waha się od 200 tysięcy do 2 milionów, najliczniej

Liczba ich waha się od 200 tysięcy do 2 milionów, najliczniej

występują w ogonie trzustki.

występują w ogonie trzustki.



Wysepki zbudowane są z komórek nabłonkowych,

Wysepki zbudowane są z komórek nabłonkowych,

układających się w pasma, między którymi znajduje się

układających się w pasma, między którymi znajduje się

gęsta sieć naczyń włosowatych krwionośnych.

gęsta sieć naczyń włosowatych krwionośnych.



Spośród

Spośród

trzech rodzajów komórek alfa, beta i gamma

trzech rodzajów komórek alfa, beta i gamma

tylko dwóm pierwszym przypisuje się działalność

tylko dwóm pierwszym przypisuje się działalność

wewnątrzwydzielniczą.

wewnątrzwydzielniczą.



Komórki alfa

Komórki alfa

wytwarzają

wytwarzają

glukagon

glukagon

(podwyższający

(podwyższający

stężenie cukru we krwi), a

stężenie cukru we krwi), a

komórki beta

komórki beta

insulinę,

insulinę,

która

która

działa antagonistycznie, obniżając poziom cukru we krwi.

działa antagonistycznie, obniżając poziom cukru we krwi.

POWŁOKA WSPÓLNA (1)

POWŁOKA WSPÓLNA (1)

Skóra

Skóra

(cutis) –

(cutis) –

najbardziej powierzchowna warstwa ciała człowieka. W

najbardziej powierzchowna warstwa ciała człowieka. W

otworach naturalnych przechodzi w błonę śluzową. Całkowita

otworach naturalnych przechodzi w błonę śluzową. Całkowita

powierzchnia skóry wynosi od 1,5 do 2 m2. Grubość jej jest zmienna

powierzchnia skóry wynosi od 1,5 do 2 m2. Grubość jej jest zmienna

i zależy od miejsca występowania.

i zależy od miejsca występowania.

Skóra zbudowana jest z trzech warstw:

Skóra zbudowana jest z trzech warstw:

1.

1.

NASKÓREK

NASKÓREK

(epidermis)

(epidermis)

; zbudowany jest z nabłonka

; zbudowany jest z nabłonka

wielowarstwowego płaskiego, rogowaciejącego. Jego powierzchnia

wielowarstwowego płaskiego, rogowaciejącego. Jego powierzchnia

nie jest gładka. Widoczne są na niej zagłębienia –

nie jest gładka. Widoczne są na niej zagłębienia –

bruzdy skóry

bruzdy skóry

(sulci cutis)

(sulci cutis)

i wyniosłości –

i wyniosłości –

grzebienie skóry

grzebienie skóry

(cristae cutis)

(cristae cutis)

tworzące linie papilarne.

tworzące linie papilarne.

2.

2.

SKÓRA WŁAŚCIWA

SKÓRA WŁAŚCIWA

(dermis)

(dermis)

; utworzona z tkanki łącznej włóknistej.

; utworzona z tkanki łącznej włóknistej.

W jej obrębie wyróżnia się dwie warstwy – brodawkową oraz

W jej obrębie wyróżnia się dwie warstwy – brodawkową oraz

siateczkowatą.

siateczkowatą.



Warstwa brodawkowa

Warstwa brodawkowa

(stratum papillare)

(stratum papillare)

– bardziej wiotka,

– bardziej wiotka,

zawiera liczne włókna kolagenowe, włókna sprężyste i naczynia

zawiera liczne włókna kolagenowe, włókna sprężyste i naczynia

krwionośne, graniczy bezpośrednio z naskórkiem. Tkanka łączna

krwionośne, graniczy bezpośrednio z naskórkiem. Tkanka łączna

uwypukla się w kierunku naskórka tworząc silnie ukrwione i

uwypukla się w kierunku naskórka tworząc silnie ukrwione i

unerwione brodawki, w których zlokalizowane są ciałka dotykowe

unerwione brodawki, w których zlokalizowane są ciałka dotykowe

Meissnera. Wpuklenie nabłonka pomiędzy dwie brodawki jest

Meissnera. Wpuklenie nabłonka pomiędzy dwie brodawki jest

miejscem gdzie wnikają przewody wyprowadzające gruczołów

miejscem gdzie wnikają przewody wyprowadzające gruczołów

potowych.

potowych.

POWŁOKA WSPÓLNA (2)

POWŁOKA WSPÓLNA (2)



Warstwa siatkowata

Warstwa siatkowata

(stratum reticulare)

(stratum reticulare)

–

–

zbudowana z włókien kolagenowych i sprężystych.

zbudowana z włókien kolagenowych i sprężystych.

Występują w niej zakończenia nerwowe zwane

Występują w niej zakończenia nerwowe zwane

ciałkami blaszkowatymi (Vatera – Pacciniego)

ciałkami blaszkowatymi (Vatera – Pacciniego)

3.

3.

TKANKA PODSKÓRNA

TKANKA PODSKÓRNA

(tela subcuanea)

(tela subcuanea)

–

–

zasadniczo nie należy do skóry ale jest z nią

zasadniczo nie należy do skóry ale jest z nią

morfologicznie związana, ponieważ tworzy liczne

morfologicznie związana, ponieważ tworzy liczne

połączenia z leżącymi niżej tkankami. Zbudowana

połączenia z leżącymi niżej tkankami. Zbudowana

jest z tkanki łącznej włóknistej i zawiera zmienną

jest z tkanki łącznej włóknistej i zawiera zmienną

liczbę komórek tłuszczowych. Tworzy podściółkę

liczbę komórek tłuszczowych. Tworzy podściółkę

tłuszczową. W niektórych okolicach ciała tkanka

tłuszczową. W niektórych okolicach ciała tkanka

podskórna jest silnie zredukowana i nie zawiera

podskórna jest silnie zredukowana i nie zawiera

komórek tłuszczowych na przykład na powiekach,

komórek tłuszczowych na przykład na powiekach,

małżowinach usznych, nosie, wargach czy prąciu.

małżowinach usznych, nosie, wargach czy prąciu.

CZUCIE SOMATYCZNE (1)

CZUCIE SOMATYCZNE (1)

RECEPTORY DOTYKOWE

RECEPTORY DOTYKOWE

1.

1.

Wolne zakończenia nerwowe

Wolne zakończenia nerwowe

włókien mielinowych i

włókien mielinowych i

bezmielinowych w skórze i w tkankach głębszych.

bezmielinowych w skórze i w tkankach głębszych.

Sygnalizują one dotyk, a także i ból. Są receptorami

Sygnalizują one dotyk, a także i ból. Są receptorami

wolno adaptującymi się.

wolno adaptującymi się.

2.

2.

Ciałka dotykowe (ciałka czuciowe Meissnera)

Ciałka dotykowe (ciałka czuciowe Meissnera)

– są

– są

zakończeniami grubych włókien mielinowych, otoczonych

zakończeniami grubych włókien mielinowych, otoczonych

torebką, w których znajduje się delikatna siateczka

torebką, w których znajduje się delikatna siateczka

włókien nerwowych. Występują w dużej liczbie zwłaszcza

włókien nerwowych. Występują w dużej liczbie zwłaszcza

na opuszkach palców i wargach. Są odpowiedzialne za

na opuszkach palców i wargach. Są odpowiedzialne za

dokładną lokalizację dwupunktową bodźca dotykowego i

dokładną lokalizację dwupunktową bodźca dotykowego i

rozpoznanie kształtu przedmiotu. Adaptują się szybko,

rozpoznanie kształtu przedmiotu. Adaptują się szybko,

zwykle w przeciągu kilku sekund.

zwykle w przeciągu kilku sekund.

3.

3.

Łąkotki dotykowe (cialka Merckla)

Łąkotki dotykowe (cialka Merckla)

– składają się z

– składają się z

drobnych tarczek utkanych z siateczki łącznotkankowej i

drobnych tarczek utkanych z siateczki łącznotkankowej i

połączonych z grubym zmielizowanym włóknem.

połączonych z grubym zmielizowanym włóknem.

Odbierają bodźce dotykowe, zwłaszcza szybko działające

Odbierają bodźce dotykowe, zwłaszcza szybko działające

o zmiennej sile działania. Występują głównie w opuszkach

o zmiennej sile działania. Występują głównie w opuszkach

palców. Adaptuję się raczej wolno.

palców. Adaptuję się raczej wolno.

Wolne zakończenia

nerwowe

Ciałka dotykowe

(ciałka czuciowe Meissnera)

Ciałka blaszkowate

(ciałka Paciniego)

Ciałka zmysłowe

(narządy końcowe Ruffiniego)

Łąkotki dotykowe

(cialka Merckla)

CZUCIE SOMATYCZNE (2)

CZUCIE SOMATYCZNE (2)

RECEPTORY DOTYKOWE

RECEPTORY DOTYKOWE

4.

4.

Receptory koszyczkowe mieszków włosowych

Receptory koszyczkowe mieszków włosowych

stanowią

stanowią

zakończenia cienkich włókien mielinowych wokół mieszków

zakończenia cienkich włókien mielinowych wokół mieszków

włosowych dzięki czemu każdy włos jest receptorem dotyku.

włosowych dzięki czemu każdy włos jest receptorem dotyku.

5.

5.

Ciałka zmysłowe (narządy końcowe Ruffiniego)

Ciałka zmysłowe (narządy końcowe Ruffiniego)

stanowią kłębki nieosłoniętych włókien nerwowych znajdują

stanowią kłębki nieosłoniętych włókien nerwowych znajdują

się w warstwie brodawkowej skóry i w tkance podskórnej.

się w warstwie brodawkowej skóry i w tkance podskórnej.

Adaptują się długo i służą do odbierania długotrwałego i

Adaptują się długo i służą do odbierania długotrwałego i

silnego ucisku.

silnego ucisku.

6.

6.

Ciałka blaszkowate (ciałka Paciniego)

Ciałka blaszkowate (ciałka Paciniego)

składają się z

składają się z

bezmielinowego zakończenia włókna nerwowego, na które,

bezmielinowego zakończenia włókna nerwowego, na które,

niczym blaszki cebuli, nakładają się komórki satelitowe

niczym blaszki cebuli, nakładają się komórki satelitowe

umieszczone współśrodkowo z licznymi blaszkami

umieszczone współśrodkowo z licznymi blaszkami

łącznotkankowymi przedzielonymi nieściśliwym płynem.

łącznotkankowymi przedzielonymi nieściśliwym płynem.

Adaptują się błyskawicznie i sygnalizują nie sam ucisk ile

Adaptują się błyskawicznie i sygnalizują nie sam ucisk ile

aktualnie zachodzące odkształcenie (wibrację). Znajdują się

aktualnie zachodzące odkształcenie (wibrację). Znajdują się

w tkance podskórnej, krezce i stawach.

w tkance podskórnej, krezce i stawach.

NARZĄDY DODATKOWE

NARZĄDY DODATKOWE

SKÓRY (1)

SKÓRY (1)

GRUCZOŁY ŁOJOWE

GRUCZOŁY ŁOJOWE

o

Gruczoły łojowe są

Gruczoły łojowe są

narządami pęcherzykowatymi

narządami pęcherzykowatymi

, które

, które

znajdują się w skórze właściwej i z reguły związane są z

znajdują się w skórze właściwej i z reguły związane są z

włosami , ponieważ ich przewody wyprowadzające uchodzą

włosami , ponieważ ich przewody wyprowadzające uchodzą

do mieszków włosowych, a stąd dostają się na powierzchnię

do mieszków włosowych, a stąd dostają się na powierzchnię

skóry.

skóry.

o

Gruczołów łojowych pozbawione są powierzchnie dłoniowe

Gruczołów łojowych pozbawione są powierzchnie dłoniowe

rąk i podeszwowe stóp

rąk i podeszwowe stóp

o

Wydzielany przez gruczoły

Wydzielany przez gruczoły

łój

łój

zawierający kwasy

zawierający kwasy

tłuszczowe, cholesterol i związki woskowe, pokrywając

tłuszczowe, cholesterol i związki woskowe, pokrywając

naskórek chroni organizm przed przenikaniem wody,

naskórek chroni organizm przed przenikaniem wody,

nadmiernym parowaniem, powlekając włosy – nadaje im

nadmiernym parowaniem, powlekając włosy – nadaje im

elastyczność i miękkość, ma też pewne właściwości

elastyczność i miękkość, ma też pewne właściwości

bakteriostatyczne

bakteriostatyczne

NARZĄDY DODATKOWE

NARZĄDY DODATKOWE

SKÓRY (2)

SKÓRY (2)

GRUCZOŁY POTOWE

GRUCZOŁY POTOWE

o

W skórze istnieją dwa rodzaje gruczołów potowych:

W skórze istnieją dwa rodzaje gruczołów potowych:

gruczoły zbudowane w postaci pojedynczej cewki tzw.

gruczoły zbudowane w postaci pojedynczej cewki tzw.

ekrynowe

ekrynowe

oraz większe od nich gruczoły cewkowate

oraz większe od nich gruczoły cewkowate

rozgałęzione tzw.

rozgałęzione tzw.

apokrynowe

apokrynowe

o

Gruczoły ekrynowe

Gruczoły ekrynowe

w liczbie 2-3 milionów rozmieszczone

w liczbie 2-3 milionów rozmieszczone

są na całej powierzchni skóry z wyjątkiem czerwieni warg,

są na całej powierzchni skóry z wyjątkiem czerwieni warg,

napletka i warg sromowych mniejszych

napletka i warg sromowych mniejszych

POT

POT

– wydzielany przez te gruczoły w 98% składa się z wody

– wydzielany przez te gruczoły w 98% składa się z wody

oraz zawiera chlorek sodowy i produkty przemiany

oraz zawiera chlorek sodowy i produkty przemiany

białkowej, jak mocznik i kwas moczowy

białkowej, jak mocznik i kwas moczowy

o

Gruczołów apokrynowych

Gruczołów apokrynowych

najwięcej znajduje się w

najwięcej znajduje się w

skórze brodawek sutkowych, w dole pachowym, na brzuchu

skórze brodawek sutkowych, w dole pachowym, na brzuchu

w okolicy pępka, w okolicach narządów płciowych oraz

w okolicy pępka, w okolicach narządów płciowych oraz

dookoła odbytu. W wydzielinie gruczołów apokrynowych

dookoła odbytu. W wydzielinie gruczołów apokrynowych

występuje szereg substancji wonnych, które nadają

występuje szereg substancji wonnych, które nadają

osobnikom charakterystyczny zapach wydzielany pod

osobnikom charakterystyczny zapach wydzielany pod

wpływem bodźców emocjonalnych

wpływem bodźców emocjonalnych

NARZĄDY DODATKOWE

NARZĄDY DODATKOWE

SKÓRY (3)

SKÓRY (3)

GRUCZOŁY MLECZNE

GRUCZOŁY MLECZNE

o

Gruczoł mleczny, albo sutkowy rozwija się u dziewcząt w

Gruczoł mleczny, albo sutkowy rozwija się u dziewcząt w

okresie pokwitania, a pełne wykształcenie osiąga w czasie

okresie pokwitania, a pełne wykształcenie osiąga w czasie

ciąży

ciąży

o

Na szczycie sutka znajduje się

Na szczycie sutka znajduje się

brodawka sutkowa

brodawka sutkowa

obrzeżona

obrzeżona

otoczką

otoczką

. Naskórek brodawki i otoczki może

. Naskórek brodawki i otoczki może

zawierać dużą ilość barwnika oraz spiralnie ułożone

zawierać dużą ilość barwnika oraz spiralnie ułożone

dookoła brodawek mięśnie gładkie i gruczoły potowe o

dookoła brodawek mięśnie gładkie i gruczoły potowe o

charakterze apokrynowym

charakterze apokrynowym

o

Gruczoł mleczny składa się z 15-20 płatów oddzielonych

Gruczoł mleczny składa się z 15-20 płatów oddzielonych

tkanką tłuszczową i łączną. Z każdego płata wychodzi

tkanką tłuszczową i łączną. Z każdego płata wychodzi

przewód mleczny

przewód mleczny

kończący się na szczycie brodawki

kończący się na szczycie brodawki

o

Wydzielina gruczołu sutkowego, zwana

Wydzielina gruczołu sutkowego, zwana

mlekiem

mlekiem

, zawiera

, zawiera

białka witaminy i przeciwciała . Bezpośrednio po porodzie

białka witaminy i przeciwciała . Bezpośrednio po porodzie

gruczoł mleczny wydziela

gruczoł mleczny wydziela

siarę

siarę

bogatszą w albuminy i

bogatszą w albuminy i

globuliny, zawierającą ciała odpornościowe matki, które

globuliny, zawierającą ciała odpornościowe matki, które

zapewniają noworodkowi

zapewniają noworodkowi

odporność bierną

odporność bierną

NARZĄDY DODATKOWE

NARZĄDY DODATKOWE

SKÓRY (4)

SKÓRY (4)

PAZNOKCIE

PAZNOKCIE

o

Grzbietowe powierzchnie opuszek wszystkich palców,

Grzbietowe powierzchnie opuszek wszystkich palców,

pokryte są zrogowaciałymi , lekko wypukłymi płytkami

pokryte są zrogowaciałymi , lekko wypukłymi płytkami

zwanymi paznokciami

zwanymi paznokciami

o

W paznokciu wyróżnia się

W paznokciu wyróżnia się

brzeg wolny

brzeg wolny

,

,

brzegi boczne

brzegi boczne

i

i

brzeg zakryty

brzeg zakryty

o

Brzegi boczne i brzeg zakryty objęte są fałdem skórnym

Brzegi boczne i brzeg zakryty objęte są fałdem skórnym

zwanym

zwanym

wałem paznokcia

wałem paznokcia

o

Paznokieć wnika w szczelinę położoną pod wałem, która

Paznokieć wnika w szczelinę położoną pod wałem, która

tworzy

tworzy

zatokę paznokcia

zatokę paznokcia

o

Paznokieć składa się z ukrytego w zatoce

Paznokieć składa się z ukrytego w zatoce

korzenia

korzenia

,

,

ciała

ciała

paznokcia

paznokcia

oraz

oraz

części wolnej

części wolnej

. Korzeń i ciało paznokcia

. Korzeń i ciało paznokcia

spoczywają na podłożu zwanym

spoczywają na podłożu zwanym

macierzą

macierzą

, mającą

, mającą

budowę skóry właściwej, pokrytej nabłonkiem będącym

budowę skóry właściwej, pokrytej nabłonkiem będącym

odpowiednikiem warstwy rozrodczej naskórka, w tym

odpowiednikiem warstwy rozrodczej naskórka, w tym

miejscu paznokieć zabarwiony jest białawo tworząc

miejscu paznokieć zabarwiony jest białawo tworząc

obłączek

obłączek

NARZĄDY DODATKOWE

NARZĄDY DODATKOWE

SKÓRY (5)

SKÓRY (5)

WŁOSY

WŁOSY

o

Włosy są wytworami warstwy rozrodczej naskórka w postaci

Włosy są wytworami warstwy rozrodczej naskórka w postaci

zrogowaciałych nitkowatych włókien

zrogowaciałych nitkowatych włókien

o

Włos składa się z ukrytego w skórze

Włos składa się z ukrytego w skórze

korzenia

korzenia

oraz z części

oraz z części

zewnętrznej zwanej

zewnętrznej zwanej

łodygą włosa

łodygą włosa

o

Korzeń włosa sięgający w głąb tkanki podskórnej jest objęty

Korzeń włosa sięgający w głąb tkanki podskórnej jest objęty

pochewką zwaną

pochewką zwaną

mieszkiem włosa

mieszkiem włosa

i rozpoczyna się

i rozpoczyna się

zgrubieniem –

zgrubieniem –

opuszką, cebulką włosa

opuszką, cebulką włosa

, w którą wsuwa się od

, w którą wsuwa się od

dołu unaczynione przedłużenie mieszka –

dołu unaczynione przedłużenie mieszka –

brodawka włosa.

brodawka włosa.

o

Brodawka pośredniczy w odżywianiu włosa, natomiast opuszka

Brodawka pośredniczy w odżywianiu włosa, natomiast opuszka

jest właściwym miejscem powstawanie i przedłużania włosa

jest właściwym miejscem powstawanie i przedłużania włosa

o

Do mieszka włosowego przyczepia się

Do mieszka włosowego przyczepia się

mięsień przywłosowy

mięsień przywłosowy

biegnący do naskórka, a w kącie między mięśniem, a

biegnący do naskórka, a w kącie między mięśniem, a

korzeniem włosa leży gruczoł łojowy. Skurcz tego mięśnia

korzeniem włosa leży gruczoł łojowy. Skurcz tego mięśnia

powoduje wyprostowanie włosa i wyciśnięcie łoju. Skurcz

powoduje wyprostowanie włosa i wyciśnięcie łoju. Skurcz

większej liczby mięśni przywłosowych powoduje

większej liczby mięśni przywłosowych powoduje

gęsią skórkę

gęsią skórkę

o

Warstwowo włos składa się z

Warstwowo włos składa się z

rdzenia

rdzenia

,

,

korzenia

korzenia

i

i

osłonki

osłonki

.

.

Kolor włosa uzależniony jest od ilości brunatnego barwnika –

Kolor włosa uzależniony jest od ilości brunatnego barwnika –

melaniny

melaniny

– znajdującego się w warstwie korowej włosa.

– znajdującego się w warstwie korowej włosa.