ROZRÓD Anatomia narządu płciowego żeńskiego – organa genitalia feminina


Anatomia narządu płciowego żeńskiego - organa genitalia feminina.

Kiedyś - systema sexuale femininum. Składa się z gonad płciowych żeńskich - jajników (ovaria) i dróg wyprowadzających (powstałych z przewodów Müllera): część jajowodowa (pars oviductina), część maciczna (pars uterina) i część pochwowa (pars vaginalis). Do tyłu zakończony jest zatoką moczopłciową (sinus urogenitalis).

Jajniki.

Owalne, jajowate, gładkie (u bydła i koni) lub pobrużdżone (jak owoc morwy - u świń). Powierzchnia boczna i przyśrodkowa (facies lateralis et medialis), krawędź wolna i z krezką (margo liber et mesovaricus) - w krezce naczynia i nerwy, które wchodzą do wnęki (hilus ovaris). Blisko jajnika jest róg maciczny (jeżeli jest to macica dwurożna) - extremitas uterina (biegun maciczny), bliżej jajowodu jest extremitas tubaria.

W jajniku są dwie strefy:

- rdzenna - zona vasculosa - w środku (wyj. klacz);

- pęcherzykowa - zona parenchymatosa - na powierzchni, z wyjątkiem klaczy (u niej na powierzchni jest tylko w fossa ovulationis, gdzie przebija się przez warstwę rdzenną i w tym miejscu odbywa się owulacja - ważna przy badaniu jajników).

W warstwie pęcherzykowej dochodzi do rozwoju pierwotnych pęcherzyków jajnikowych (folliculus primarius), o średnicy 30-50μm. Pod wpływem FSH i LH z przysadki rozwijają się one w pęcherzyki średniej wielkości, a następnie pęcherzyki przedowulacyjne (mogą one sterczeć nad powierzchnię jajnika; fluktujące twory wyczuwalne przed owulacją) - u koni 5-20cm średnicy, u bydła - 2cm, u świń, owiec, kóz - 1cm, u suk - 2mm.

Pęcherzyk pęka i tworzy się jama poowulacyjna, która wypełnia się krwią i daje ciałko żółte (corpus luteum) - powierzchnia jajnika nie jest równa.

Jajnik lewy i prawy różnią się od siebie wielkością. Ciałko żółte u bydła wystaje często poza jajnik i można je wykryć rektalnie.

Od jajnika do macicy biegnie ligamentum ovarii proprium, które razem z krezką jajowodową tworzy fossa (bursa) ovarica - zachyłek otrzewnowy. W jajowodzie jest też ujemne ciśnienie, które zasysa komórkę jajową. Jajnik jest przesuwalny w stosunku do bursa ovarica; przy zapaleniach, zrostach staje się nieprzesuwalny, daje lity twór i powoduje to niepłodność, bo komórka jajowa nie może przedostać się do jajowodu.

LH działa na receptory w theca folliculi interna i powoduje wydzielanie testosteronu, który pod wpływem FSH działającego na receptory w membrana granulosa, powoduje jego przejście w 17-β-estradiol, który po dostaniu się do krwi powoduje zewnętrzne objawy rujowe. Pod wpływem LH dochodzi do owulacji, powstaje ciałko żółte, które wydziela progesteron, który w przypadku ciąży działa na błonę śluzową macicy i jajowodów, i powstaje tzw. Mleczko maciczne. Przy braku produkcji progesteronu dochodzi do zaburzeń w ciąży.

Jajowód.

Biegnie do macicy do bieguna jojowodowego jajnika. Składa się z części szerszej i węższej (bliżej rogu macicy). Szersza to ampulla tubae uterinae, kończąca się isthmus tubae uterinae.

Jajowód ma 3 warstwy, od wewnątrz:

- błona śluzowa z nabłonkiem cylindrycznym okresowo urzęsionym, wydzielniczym (płyn odżywczy dla komórki jajowej, plemników);

- warstwa mięśniowa (silnie rozwinięta warstwa okrężna, słabiej podłużna);

- surowiczówka.

Jajowód wisi w mesosalphinx. W ⅓ górnej części (ampulla) dochodzi do zapłodnienia. U bydła 1 mm3 nasienia zawiera ok. 1 mld. plemników. Większość ginie w pochwie, kanale szyjki macicznej, do jajowodu trafia kilkaset.

Część przymaciczna jajowodu jest bardzo wąska 0,1-0,3mm - średnicy mniej więcej jak komórka jajowa. Przy stanach zapalnych i obrzęku jajowodu dochodzi do niepłodności.

Po zapłodnieniu komórka jajowa przebywa w jajowodzie:

- u klaczy 9-10 dni;

- u suki 8-10 dni;

- u krowy 4 dni;

- u lochy 2-3 dni.

Do macicy trafia w formie moruli.

Jajowód zakończony jest lejkiem (infundibulum tubae uterinae) ze strzępkami (fimbriae), z których niektóre są przyklejone do jajnika (fimbriae ovaricae) i ułatwiają przedostanie się komórki jajowej do jajowodu. Lejek od strony jajnika zakończony jest ostium abdominale, a do macicy otwiera się ostium uterinae (na papilla tubae uterinae, z wyjątkiem świń i bydła).

Różna długość i przebieg:

- klacz - 30cm; łukowaty;

- krowa - kilkanaście do 28cm; meandryczny;;

- małe przeżuwacze - kilkanaście cm;

- suka - kilka cm; prosty.

Macica.

U torbaczy są 2 macice i 2 pochwy - zwierzęta dwupochwowe - didelfia.

U gryzoni jest 1 pochwa i 2 macice - uterus duplex.

U świnki morskiej - uterus dipartitus, bicornis - dwudzielna, dwurożna - macica podzielona na 2 części; przegroda sięga głęboko do szyjki macicznej.

U bydła - uterus bicornis, subseptus - dwurożna, z przegrodą, która dzieli prawie cały człon; nieprzedzielona jest 3-4cm wolna część członu i szyjka maciczna.

U suk i loch podobnie, tylko przegroda jest nieco krótsza.

Klacz, owca, koza - uterus bicornis, non subseptus - dwurożna, nieprzedzielona.

Człowiek, małpy człekokształtne - uterus simplex - zrośnięcie części macicznej, trzon w postaci gruszki (corpus uteri), dno (fundus) naprzeciw szyjki; szyjka (cervix) - połączenie między macicą i pochwą, twór mięśniowo-łącznotkankowy. Szyjka jest oddzielona funkcjonalnie - ma osobne naczynia i nerwy. Gdy macica się kurczy, to szyjka się rozkurcza.

Warstwy jak w jajowodzie, przy czym między warstwami mięśni jest stratum vasculosum. Występuje otrzewna - perimetrium. Zawieszona na ligamentum latum uteri i mesometrium.

Szyjka maciczna.

U klaczy ma 6 cm, u krowy 6-8 cm (twór tęgi, grubości od kciuka do dwóch palców). W środku znajduje się canalis cervicis uteri. Otwiera się do macicy ostium canalis cervicis uteri internum (ostium uteri internum) i do pochwy ostium canalis cervicis uteri externum (ostium uteri externum). Kanał pokryty jest błoną śluzową, kolejna warstwa to mięśniówka, dużo tkanki łącznej sprężystej, otrzewna. Do pochwy uchodzi w formie ust macicznych (uwypuklenie) - portio vaginalis cervicis uteri. Nad nimi znajduje się fornix dorsale (jako jedyna część pochwy pokryta otrzewną, która tworzy excavatio recto uterinae - przy pęknięciu pochwy wypadają jelita) i fornix ventrale.

Kanał ma charakterystyczny przebieg. U klaczy jest zawsze otwarty, bo błona śluzowa kanału ma tylko fałdy podłużne. U lochy są tylko fałdy poprzeczne (dlatego katetery do zapładniania loch są zakończone świderkiem). U krowy i kobiety są fałdy podłużne i poprzeczne (o przebiegu spiralnym - plicae palmatae).

Trzon macicy ma u klaczy 16-18 cm, a rogi ok. 2 x tyle. Rogi u lochy mają ok. 2 m długości.

Pochwa.

Żeński narząd kopulacyjny. Leży pozaotrzewnowo i wyścielona jest błoną śluzową z nabłonkiem płaskim wielowarstwowym, który podlega przemianom w zależności od cyklu płciowego. Najgrubszy jest w rui. Błona śluzowa w czasie rui wydziela niewielkie ilości płynu, który daje poślizg. Następne warstwy to warstwa mięśniowa i przydanka. Pochwa ma duże możliwości rozciągania.

Sinus urogenitalis.

Pochwa przechodzi w sinus urogenitalis (dawniej vestibulum vaginae), gdzie znajdują się ujścia narządów płciowego i moczowego. Tuż przed wejściem u kobiety jest błona dziewicza, w postaci szczątkowej występująca u klaczy i prosiąt. Na granicy przedsionka i pochwy jest ostium urethrae externum. U loch i krów poniżej znajduje się zachyłek cewki moczowej - diverticulum urethrale (ważne przy cewnikowaniu - podnieść fałd do góry i wprowadzić cewnik ruchem esowatym).

Zatoka moczopłciowa ma inne pochodzenie niż pochwa. Błona śluzowa z nabłonkiem płaskim wielowartswowym, a pod nią ciało prężne, opuszki przedsionka pochwy - w okresie rui, przy kopulacji, wypełniają się one krwią - zwiększone przyleganie i ucisk na prącie. Głębiej jest zwieracz przedsionka pochwy, przechodzący w zwieracz sromu (constrictor vestibuli → c. vulvae) - jest to mięsień poprzecznie prążkowany. Często występuje jego spazm na tle nerwowym.

Do odruchu ejakulacji potrzebne są odpowiednia temperatura, ciśnienie, poślizg. U koni odruch ejakulacji u samców wyzwalany jest zwiększonym ciśnieniem na podstawę trzonu prącia. U świń ciśnienie na żołądź prącia, a u królików wystarczy sama temperatura w pochwie (60°C).

W zatoce uchodzą glandulae vestibulares majores et minores (małe tylko u kotów i bydła, u pozostałych gatunków zwierząt - duże). Wydzielają one śluz w czasie aktu kopulacji. Wzdłuż narządów płciowych biegną pozostałości po przewodach Wolffa - ductuli longitudinales Gertneri.

Srom.

Stanowi zakończenie przedsionka pochwy. Występują dwie wargi - labia - ograniczające szparę sromową (rima vulvae). W miejscu połączenia warg są spojenia - comissura labiorum ventralis i dorsalis, przy czym u bydła dolne jest ostre, a górne łagodne, a u konia odwrotnie. W dolnym kącie znajduje się łechtaczka - clitoris; u bydła szczątkowa, u suk i klaczy stosunkowo silnie rozwinięta. Wyróżnia się na niej crura, które sięgają do spojenia kulszowego (arcus ischiadicus), trzon (corpus clitoridis) i u klaczy żołądź (glans). Otoczona jest fałdem błony śluzowej - fossa clitoridis - znajduje się tam dużo grudek chłonnych, które powiększają się przy infekcji.

Unaczynienie:

- jajniki, jajowody, róg maciczny - a. spermatica interna (z żyłą i nerwem), bezpośrednio od aorty; ramus ovaricus (a. ovarica), ramus oviductidus, ramus uterinus (a. uterina cranialis); krążenie przeciwprądowe;

- macica, część środkowa - a. uterina media (u bydła od a. umbilicalis);

- tylna część macicy i reszta - a. hypogastrica/

Unerwienie:

- część przednia - n. spermaticus internus;

- część miednicowa - nn. pelvici;

- srom, łechtaczka - n. pudendus internus (u samców odchodzi jeszcze n. dorsalis penis).

Gruczoł mlekowy:

- a. spermatica externa (2-3-4 odcinek lędźwiowy).

Wprowadzenie do zagadnień płodności.

Rozród zwierząt charakteryzuje się dwoma podstawowymi cechami:

- rytmicznością - rytmicznie przebiegające porody;

- cyklicznością - cykle płciowe.

Podstawowe właściwości reprodukcyjne zwierząt:

- płodność (fertilitas) - zdolność wydawania na świat potomstwa zdolnego do życia;

- plenność (fecunditas) - liczba potomstwa wydanego na świat w czasie jednego porodu.

Płodność (fertilitas, fertility):

- w odniesieniu do samców oznacza zdolność do zapłodnienia samicy (zdolność do wytwarzania plemników i do krycia samicy);

- w odniesieniu do samicy to zdolność do zajścia w ciążę i urodzenia zdrowego potomstwa, zdolnego do odchowu.

Płodność obniżona (subfertilitas) - czasowo obniżona przydatność zwierzęcia do reprodukcji (na tle czynników wewnętrznych organizmu i zewnętrznych).

Niepłodność (infertilitas):

- przejściowa nieprzydatność zwierzęcia do reprodukcji;

- krowa niepłodna daje cielę co 2-3 lata.

Jałowość (sterilitas) - trwała niepłodność.

Czynniki wpływające na płodność:

- czynniki pierwotne (dziedziczne i wrodzone);

- czynniki wtórne (środowiskowe);

- wzajemne oddziaływanie obu grup na siebie.

Czynniki pierwotne:

1. Niedorozwój i zniekształcenie narządów rozrodczych:

- niedorozwój gonad - hipoplazja;

- brak (aplazja) dróg wyprowadzających komórki płciowe u samców i samic.

2. Zaburzenia w wydzielaniu wewnętrznym:

- zwyrodnienie jajników;

- zaburzenie przebiegu jajeczkowania;

- zaburzenia cyklu rujowego;

- zaburzenia odruchów (u samców);

- zaburzenia przebiegu spermatogenezy (u samców).

Czynniki wtórne:

1. Zmiany anatomiczne lub czynnościowe powstałe w następstwie przebytych chorób zakaźnych (gruźlica, bruceloza, IBR, IPV, rzęsistkowica, choroba mątwikowa).

2. Niewłaściwe żywienie.

3. Niewłaściwa organizacja rozrodu:

- słaba wykrywalność rui;

- zła jakość nasienia (zależy od sposobu konserwowania, higieny pozyskiwania, higieny obróbki, temperatury);

- niewłaściwa higiena (inseminacji, samej hodowli);

- zła technika (inseminacji - np. nasienie powinno wprowadzać się jak najgłębiej, do trzonu macicy);

- nieumiejętne sterowanie hormonalne (brak znajomości cyklu, nie przeprowadzenie wywiadu);

- czynnik ludzki (wszystko, co dotyczy zwierzęcia, powinno być w jego dokumentacji).

Badanie zootechniczne obory:

I Kontrola żywienia krów:

- odpowiednia ilość i jakość (niedobory powodują spadek płodności);

- dostosowanie żywienia do stanu fizjologicznego krowy (ciąża, laktacja, okres zasuszania).

Błędy żywieniowe:

- „tłusta krowa”;

- skarmianie jesienią zrzynek buraczanych;

- zbytnie otłuszczenie jałówek (pasza treściwa w nadmiarze);

- zbyt ubogie pasze - niedobory białka i/lub energii;

- zepsute kiszonki;

- brak grup technologicznych.

II Wskaźniki (miary) płodności - wszystkie znajdują się w dokumentacji:

a) Indeks inseminacyjny - liczba zabiegów inseminacji wykonanych na krowie w ciągu jednego roku, by zaszła w ciążę.

Liczba wszystkich zabiegów unasienniania (sztucznego i naturalnego)

0x08 graphic

Liczba krów, które zaszły w ciążę

Do 1,5 - dobrze; >2 - kiepsko; >3 - bardzo źle.

b) Niepowtarzalność (non-return; NR) - liczba % samic nie powtarzających rui po pierwszym unasiennieniu.

Liczba samic, które nie powtórzyły rui

0x08 graphic
Liczba wszystkich inseminacji x 100

Ocena u krowy w 60 dniu po inseminacji, u lochy - w 30 dniu.

c) Zapładnialność (conception rate) - odsetek samic zapłodnionych po pierwszym unasiennieniu.

Liczba samic ciężarnych po pierwszej inseminacji

0x08 graphic
Liczba samic inseminowanych x 100

Bardzo dobrze >60% - u krów; >85% u loch; poniżej 60% - średnio; poniżej 40% - źle.

d) Wskaźnik zacieleń - ile samic zaszło w ciążę - w ciągu danego okresu czasu, w %.

Liczba samic ciężarnych

0x08 graphic
Liczba wszystkich samic inseminowanych w określonym czasie x 100

e) Okres międzywycieleniowy - od jednego porodu do drugiego; miedzyporodowy; u bydła trwa rok, u świń - 180 dni. Jest to czas, w dniach, między jednym porodem, a drugim.

Okres międzyciążowy + okres ciąży

f) Okres międzyciążowy (service period) - wskazuje zarówno czas powstawania cyklu rujowego po porodzie, jak i skuteczność unasienniania. Od porodu do ponownego zajścia w ciążę. Po ilu dniach samice są ponownie w ciąży.

U bydła 50-100 dni najlepiej 60 dni); u koni 9-30 dni; u owiec, kóz - 210 dni (u owiec poliestralnych - 50 dni); świnie - 60-70 dni.

g) Wskaźnik plenności - odsetek urodzonego potomstwa w stosunku do liczby rodzących samic.

h) Wskaźnik odchowu - odsetek odsadzonego potomstwa w stosunku do liczby rodzących samic.

i) Wskaźnik ciąży - liczba zabiegów unasienniania potrzebna do uzyskania jednej ciąży.

Liczba wykonywanych unsiennień łącznie z reinseminacją

0x08 graphic
Liczba samic ciężarnych

III Analiza gleby, gruntów, z których pobierana jest pasza dla krów, pastwisk.

IV Ocena zoohigieniczna obory (oświetlenie, wentylacja, kanalizacja, poidła, podłogi, ciągi paszowe, dojarki, paszarnie; czynniki klimatyczne warunkujące płodność - temperatura ok. 15°C u bydła, światło, długość dnia świetlnego, ciśnienie atmosferyczne, wilgotność, hałas).

Plan badania krów na płodność.

Badanie lekarsko-weterynaryjne krowy:

1. Wywiad.

a) wiek - wieloródki po przewężeniach na rogach;

b) ilość dotychczasowych porodów;

c) przebieg ostatniej ciąży i porodu

- czas trwania ciąży - 280 dni ± 2 tygodnie (38-42 tyg.); wpływają na to czynniki dziedziczne, rasa - górskie dłużej; płody męskie 1 dzień dłużej niż żeńskie, bliźniaki - 2 tyg. krócej, wiosenne i zimowe - krócej;

- czas trwania porodu - fizjologicznie 3-8 h (konie 15-30 minut, świnie - 2 h);

- czy była udzielana pomoc porodowa i przez kogo;

- kiedy i jak odeszło łożysko; fizjologicznie 3-6 h, zatrzymanie - po 12 h;

d) okres poporodowy (puerperium) - schorzenia i wypływy (lochia) z narządu rozrodczego po porodzie (barwa, zapach, nasilenie); u bydła trwa 42 dni; wypływy początkowo:

- krwiste, czerwone (lochia sanguinolenta);

- ciemnobrunatne (lochia rubra);

- białe (lochia alba) - leukocyty, złuszczone nabłonki, bakterie;

- śluzowe (lochia serosa).

Cykl płciowy - okres od pierwszego dnia po wystąpieniu objawów rui, do ostatniego dnia przed następną rują. Charakteryzuje się zespołem zmian cyklicznych w jaju, błonie śluzowej macicy i pochwy oraz narządach zewnętrznych.

Okresy:

- proestrus - okres przedrujowy (pęcherzyk na jajniku);

- oestrus - ruja;

- metoestrus - porujowy (ciałko żółte);

- dioestrus - międzyrujowy.

Proestrus i oestrus - faza pęcherzykowa.

Metoestrus i dioestrus - faza luteinowa.

Ruja - zewnętrzny objaw aktywności płciowej samic, polegający na gotowości do kopulacji (kilka - kilkadziesiąt godzin).

Metody rozpoznawania rui:

- obserwacja 2-3 x dziennie;

- próbnik, szukarek (świnki wietnamskie);

- kamar - barwnik;

- podometry;

- PGF2α - iniekcja do wywołania rui i owulacji;

- pomiar oporu śluzu;

- cytologia pochwy;

- zachowanie w obecności samców - akceptacja;

- USG - u klaczy;

- psy.

Objawy zewnętrzne:

- proestrus - spadek apetytu, spadek mleczności, mleko słone, obskakiwanie, obrzęk sromu, wypływ śluzowy;

- oestrus - odruch tolerancji (daje się obskakiwać), bardzo dużo śluzu, klarownego, ciągliwego;

- metoestrus - brak odruchu tolerancji, uspokojenie, śluz papkowaty, czasem krwawienie.

Krowy:

- długość cyklu 21 dni (17-24);

- ruja 13-27 h;

- owulacja ok. 12 h (10-15 h) od ustąpienia zewnętrznych objawów rujowych;

- u bydła mięsnego obserwuje się pewną sezonowość.

Owce:

- sezonowo poliestralne;

- prymitywne (górskie) - jeden cykl rujowy;

- merynosy - sezon trwa 6-8 miesięcy, nawet do 20 cykli;

- początek sezonu (poliestralne) - sierpień-wrzesień;

- długość sezonu rozrodczego 160-230 dni (wrzosówki);

- długość cyklu 17 dni (14-19 dni);

- czas trwania rui 24-36 h (13-84 h);

- ciąża ok. 5 miesięcy (142-152 dni).

Kozy:

- sezonowo poliestralne;

- bardzo wcześnie osiągają dojrzałość płciową;

- sezon - okres skracającego się dnia świetlnego (ok. 10 tygodni po najdłuższym dniu w roku);

- długość cyklu 19-23 dni (średnio 21 dni);

- ruja ok. 36 h;

- owulacja 24-36 h po rozpoczęciu objawów rujowych, też po zakończeniu zewnętrznych objawów rujowych;

- długość ciąży 150 dni (146-157 dni).

Świnie:

- poliestralne;

- długość cyklu 21 dni (18-24 dni):

- faza estrogenowa 6-7 dni;

- faza lutealna 14 dni;

- ruja 2-3 dni;

- owulacja ok. 43 h (36-55 h) od rozpoczęcia rui;

- krycie w ciągu 24 h od odruchu tolerancji;

- długość ciąży 114 dni (3x3x3).

Konie:

- sezonowo poliestralne;

- cykl rujowy średnio 21-22 dni;

- ruja 6-7 dni (10 h - 10 dni);

- owulacja 1-2 dni przed zakończeniem rui;

- krycie lub sztuczna inseminacja:

- na ślepo co 48 h (nasienie płynne) lub co 24 h (nasienie mrożone);

- po kontroli pęcherzyka per rectum, USG.

Badanie wewnętrzne narządu rodnego krów i klaczy.

- badanie per rectum i per vaginam;

- cewnikowanie pęcherza moczowego;

- kateteryzacja szyjki macicznej.

Badanie ginekologiczno-położnicze:

- zewnętrzne:

- oglądanie;

- omacywanie;

- opukiwanie;

- wewnętrzne:

- per rectum - exploratio rectalis;

- per vaginam - exploratio vaginalis:

- oglądanie przy pomocy wzierników;

- badanie przez omacywanie;

- kateteryzacja szyjki macicy;

- cewnikowanie pęcherza moczowego;

- biopsja endometrium (klacze - stan cyklu);

- wymaz (z pochwy, błony śluzowej macicy);

- endoskopia;

- USG.

Wskazania do badania wewnętrznego:

- ustalenie fazy cyklu płciowego;

- badanie na ciążę;

- ocena okresu poporodowego;

- pomoc przy porodzie;

- badanie w celu ustalenia przyczyn niepłodności.

Przygotowanie lekarza do badania wewnętrznego narządów rodnych:

- ubiór - ubranie ochronne;

- sprzęt: zestaw Albrechtsena - kleszcze dwu- lub czteroszponowe, rozwieracz sprężynowy;

- katetery do szyjki macicznej: Soderlunda, Götzego, proste;

- cewniki, dutka, klucz nosowy.

Przygotowanie lekarza do badania klinicznego narządów rodnych:

- cewniki do pęcherza moczowego: twarde, metalowe, plastykowe, gumowe (różne przekroje i długości);

- wzierniki do pochwy (waginoskopy) - Polańskiego, Skatkina, Benesza;

- lampa czołowa laryngologiczna lub latarka elektryczna.

Przygotowanie zwierzęcia do badania:

- poskromienie: krowa - klucz nosowy, poskrom; klacz - poskrom z tylną zasłoną, dutka na górną wargę, pęta poskramiające na kończynach tylnych, środki uspokajające;

- czystość - okolicę sromu umyć ciepłą czystą wodą, wydezynfekować i wysuszyć;

- ogon wywiązać na szyję krowy, a u klaczy owinąć opaską z gazy.

Przygotowanie sprzętu do badania przez pochwę:

- wydezynfekowany i sterylny;

- metalowy lub plastikowy;

- pipety, katetery, wzierniki sterylizować w autoklawie lub w roztworach sterinoli, biovalu, alkoholu.

Badanie przez pochwę poprzez oglądanie przy pomocy wzierników:

- obmycie sromu;

- dezynfekcja sprzętu;

- przed użyciem wziernik ogrzać;

- wziernikowanie nie może trwać zbyt długo (u klaczy do 30 s);

- oceniamy wnętrze pochwy: błonę śluzową i część pochwową szyjki macicznej.

Technika badania wewnętrznego przez pochwę u krów i klaczy:

- wziernikowanie - ramiona wziernika złożone, wkłada się wolno do pochwy (pod kątem 45°);

- wziernik zwilżony (np. parafina);

- wziernik Polańskiego - obraca się zamkiem do góry i śrubą rozwiera się ramiona, aby obejrzeć ujście cewki i dno pochwy (badamy sklepienie);

- obrót wziernika o 180° zamkiem do dołu - ściany boczne pochwy, szyjka macicy;

- oświetlenie ścian pochwy.

Przy badaniu pochwy ocenia się:

- barwę (kolor, połysk) - po 30 s żywo czerwona;

- stan powierzchni błony śluzowej pochwy;

- stopień wypełnienia naczyń;

- ilość i jakość wydzieliny na ścianach pochwy;

- wielkość i barwę portio vaginalis uteri;

- stopień rozwarcia szyjki.

Badanie pochwy - stany fizjologiczne:

- zdrowa i niezmieniona błona śluzowa: różowa, pokryta wydzieliną;

- ilość i jakość wydzieliny zależy od fazy cyklu płciowego;

- międzyrujowa (dioestrus): śluz gęsty, mało;

- rujowa: rzadszy, przezroczysty, ciągliwy, wycieka w formie długich nitek.

Badanie pochwy - część pochwowa szyjki macicy:

- wziernikowanie pozwala obejrzeć:

- ujście zewnętrzne szyjki macicznej; „usta maciczne”;

- ocena rodzaju wypływu z szyjki;

- zmiany w ułożeniu i wielkości, zabarwieniu;

- rozwarcie szyjki macicy;

- u bydła kształt rozety - zazwyczaj zamknięta, średnica 2-3 cm;

- szyjka otwarta fizjologicznie: ruja, poród (kiedy indziej = patologia);

- śluz czopuje szyjkę w czasie ciąży i dioestrus.

Barwa błony śluzowej „ust macicznych” w czasie ciąży:

- ciąża - lekko przekrwiona, różowo-fioletowa z gęstym śluzem;

- od zapłodnienia „usta maciczne” są zamknięte i zaczopowane gęstym śluzem;

- od 3-4 miesiąca - wciąganie w dół, na prawo.

Nieprawidłowości:

- nieprawidłowości rozwojowe;

- blizny i zwężenia (po ciężkich porodach, u wieloródek);

- stany zapalne;

- nowotwory.

Palpacyjne badanie pochwy:

- ręką „uzbrojoną” w rękawicę ustala się:

- przestronność pochwy;

- stopień rozwarcia szyjki macicznej;

- ilość i jakość śluzu;

- śluz należy wydobyć i obejrzeć pod światło:

- dioestrus - mało lepkiego śluzu;

- oestrus - dużo śluzu przejrzystego, jasnego, długie nitki;

- procesy patologiczne - domieszki krwi, ropy.

Badanie pochwy:

- klacze - badanie bardzo ważne przy diagnostyce ciąży - trzeba badać bardzo ostrożnie;

- owce, kozy, świnie - znaczenie drugorzędne;

- suki, kotki - małe znaczenie; wzierniki laryngologiczne (ustalenie czasu unasienniania - wymaz z górnego sklepienia pochwy; bakteriologia).

Badanie per rectum:

- ocena macicy;

- ocena gonad;

- wewnętrzne kontury kości miednicy i kości krzyżowej;

- ocena węzłów chłonnych.

Kolejność - plan badania:

- rozpoczęcie od masażu okolicy szyjki kantem dłoni, co prowadzi do inwolucji narządu;

- po wyszukaniu macicy bada się kolejno: szyjkę, trzon, rogi, jajniki, więzadła wraz z jajowodami.

Ocena macicy (metodyka):

- położenie;

- wielkość;

- symetria;

- konsystencja;

- wrażliwość i kurczliwość;

- zawartość;

- przesuwalność.

- ocena: położenie, wielkość, kształt, przesuwalność;

- twór chrząstkowy, twardy;

- długość 6-8 cm, grubość 2-3 palców;

- daje się ująć w dłoń i przesuwać.

- szerokość 2-4 palców;

- przechodzi dogłowowo w rogi;

- rogi połączone lig. intercornuale;

- dobrze wyczuwalny, osiągalny dłonią;

- ocenia się: położenie, wielkość, symetrię, reaktywność, grubość ścian, zawartość.

- u jałowic grubości palca;

- symetryczne, przesuwalne, elastyczne, mieszczą się w jamie miednicy;

- u wieloródki - grubości 2-3 palców, ściany grubsze, tęgie, mieszczą się w ⅔ w jamie brzusznej, w ⅓ w jamie miednicy.

- jama miednicza - jałówki;

- jama brzuszna - wieloródki, ciąża, puerperium, patologia;

- na pograniczu obu jam.

- obejmowalna dłonią, o średnicy 1-2 palców;

- obejmowalna, o średnicy powyżej 3 palców;

- nieobejmowalna dłonią (na początku ciąży, po porodzie).

- symetryczna;

- niesymetryczna (ciąża, ropomacicze).

- ciastowata - norma;

- gumowata - ruja;

- twarda - wczesne puerperium;

- cienkościenna - ciąża;

- wiotka, jędrna, tęga - wiek, cysty, afunkcja janików.

- niskiego stopnia - norma;

- dużego stopnia - ruja;

- brak wrażliwości - wiek, afunkcja jajników, przerost tkanki łącznej.

- nie stwierdzona - norma;

- płyn - pyo-, muco-, hydro-, lochiometra, wczesna ciąża;

- części płodu - wysoka ciąża, mumifikacja.

- zachowana - norma;

- ograniczona - ciąża, wczesne puerperium, zrosty.

Badanie jajowodów:

- niewyczuwalne - norma;

- wyczuwalne - patologia.

Badanie jajników:

- ocena - wielkość, położenie, kształt, powierzchnia, konsystencja, tkliwość, obecność pęcherzyków Graafa, ciałka żółtego, cyst;

- od ziarna fasoli do wielkości śliwki, jajka;

- w bursa ovarica bocznie od rogów;

- spłaszczone owalnie;

- przy badaniu warto wykonać szkic jajnika z oznaczonym położeniem.

Afunkcja - jeżeli po dwukrotnym badaniu w przeciągu 10 dni nie występują żadne zmiany wyczuwalne palpacyjnie.

Cysty jajnikowe - nie owulujące, cienko- lub grubościenne pęcherze, o średnicy powyżej 2 cm, utrzymujące się powyżej 10 dni, bez występowania cyklicznego ciałka żółtego.

Więzadło szerokie macicy:

- napięcie;

- szmery naczyniowe a.uterina media.

Wewnętrzne kontury kości krzyżowej, miednicy i węzły chłonne:

- ciągłość kości, pęknięcia, zrosty - przeszkody porodowe;

- węzły chłonne - powiększone przy białaczce;

- ocena pęcherza moczowego - nie pomylić z macicą.

Badanie rektalne u klaczy:

- badanie rozpoczynamy od prawego jajnika (ostatnie żebro, wysokość guza biodrowego);

- prawy jajnik wielkości jaja gęsiego, fossa ovulationis;

- prawy róg - rozwidlenie macicy - lewy róg - lewy jajnik (trudno odszukać, w kieszonce pod lewym rogiem).

Cewnikowanie pęcherza moczowego:

- wskazania: pobranie moczu do badań, zatrzymanie moczu;

- sprzęt - cewniki;

- metodyka.

Kateteryzacja szyjki macicy:

- wskazania - sztuczne unasiennianie, wprowadzenie leków, diagnostyka - biopsja;

- sprzęt - katetery (prosty dla klaczy, zwrotne do lewarowania, z oliwką);

- metodyka:

- metoda rektalno-waginalna - ręka do prostnicy, naciągamy pochwę i nakierowujemy kateter do szyjki;

- metoda po palcu - dłoń do końca pochwy, palec drugi do szyjki macicy i po nim kateter;

- metoda pod kontrolą wzroku - z wziernikiem i światłem;

- metoda Albrechtsena:

* palec drugi lewej dłoni przykładamy do ust macicznych;

* wkładamy trakcję czteroszponową, z wąsem do góry zamka (otwarty); po palcu i łapiemy fałdy ust macicznych na dole i zakleszczamy;

* wyjmujemy lewą dłoń i wyciągamy szyjkę maciczną, aż zobaczymy oś trakcji;

* pomocnik podaje rozwieracz, zakładamy i widzimy szyjkę;

* przekładamy trakcję do lewej ręki, bierzemy kateter i kateteryzujemy szyjkę maciczną;

* wyjmujemy kateter;

* pomocnik dezynfekuje okolicę szyjki jodyną;

* usuwa się rozwieracz;

* ostrożnym ruchem odprowadzamy szyjkę na miejsce;

* zdejmujemy trakcję i wyjmujemy oburącz, lekko rozchyloną, poziomo.

Zastosowanie USG w rozrodzie zwierząt.

Nowoczesne techniki obrazowania:

- USG - nieinwazyjna, bezbolesna, stosunkowo łatwa i dokładna;

- endoskopia - większe możliwości, też przeprowadzanie zabiegów.

USG:

- badanie narządów i tkanek;

- 2-10 MHz.

Zasada działania:

- kryształy piezoelektryczne - bez środka symetrii; po przyłożeniu przyrządu są zdolne do wytwarzania fal, odbierania i przetwarzania na impulsy elektryczne:

- kwarc;

- cyrkonian ołowiu;

- tytanian ołowiu;

- kryształy znajdują się w przetworniku;

- który stanowi zasadniczą część głowicy.

Interpretacja obrazu:

- ciemne pola - fale przechodzą, nie ma echa- płyn;

- im tkanka bardziej zbita, tym jaśniejszy obraz.

Budowa aparatu USG:

- monitor;

- klawiatura;

- głowica:

- liniowa;

- sektorowa;

- typu convex.

Głowica liniowa:

- kryształy ustawione w jednej linii;

- obraz fal odbijanych prostopadle do narządu;

- obraz nie jest zniekształcony;

- fale odchylane są elektronicznie - głowica elektroniczna;

-ilość kryształów - do 12;

- problemy w badaniu powierzchni wypukłych.

Głowica sektorowa:

- punktowe przyłożenie;

- obraz w postaci wycinka koła;

- obraz zniekształcony;

- 1-3-4 kryształy;

- kryształy wprawiane w ruch za pomocą silniczka elektrycznego - sonda mechaniczna.

Głowica typu convex:

- kryształy ułożone na wycinku koła;

- obraz jest w mniejszym stopniu zniekształcony.

Typy aparatów:

- stacjonarne;

- przenośne.

Podział ze względu na typ prezentacji:

- A - encephaloskopia;

- B - real time scaner;

- TM - kardiolgia.

Zastosowanie USG w rozrodzie zwierząt:

Macica:

- rozpoznawanie ciąży;

- monitoring płodu;

- diagnozowanie ciąży bliźniaczych (klacz);

- diagnozowanie stanów patologicznych;

- badanie struktury narządu;

- identyfikacja fazy cyklu (klacz);

- lokalizacja zalegającego łożyska.

Jajniki:

- określenie fazy cyklu;

- diagnostyka stanów patologicznych;

- biotechnologia.

Diagnoza różnicowa:

- ciąża ↔ ropomacicze;

- ciąża ↔ cysty endometrialne (klacz); cysty wyglądają jak zarodek (ciemna kulka przy błonie śluzowej macicy); po 10 dniach cysta ma taką samą wielkość;

- ciąża ↔ hydrometra (koza);

- pęcherzyk gotowy do pęknięcia ↔ corpus haemoragicum;

- żywotność płodu - akcja serca, ruch;

- rozpoznanie płci.

Pozostałe zastosowania USG:

- andrologia - badanie struktury jąder (płyn, przerost tkanki łącznej), obrazowanie gruczołów dodatkowych u ogierów;

- badanie gruczołu mlekowego (strzyków, miąższu gruczołu mlekowego).

Technika badania:

- duże zwierzęta na stojąco per rectum;

- małe zwierzęta na leżąco per cutis;

- kozy i owce można badać na oba sposoby:

- wczesna ciąża (do 50 dnia) - można per rectum, ale jest to kłopotliwe;

- per cutis po 50 dniu - macica schodzi do jamy brzusznej; zwierzę stoi lub leży na boku;

- odpowiedni kontakt głowicy z narządem - żel (nie ma powietrza), wystrzyżone włosy; przy badaniu per rectum głowica linearna, w rękawicy;

- łatwiej badać klacze niż krowy, bo macica przypomina płozy sań, a nie zawinięte rogi.

Na rynku są głowice 3, 3,5, 5 i 7 MHz. Im wyższa częstotliwość, tym lepszy obraz, ale tym płytsza penetracja. Duże psy - 3,5, koty 7,5 MHz; standartowo jest głowica 5 MHz.

Badanie na ciążę:

- 15 dzień - pęcherzyk ciążowy o średnicy 2 mm;

- 21 dzień - pęcherzyk ciążowy o średnicy 22 mm, można zaobserwować zarodek;

- 22-30 dzień - akcja serca;

- 21-28 dzień - ampuły;

- 40 dzień - narządy.

Ok. 40 dnia można też robić RTG - liczba płodów.

Monitoring ciąży:

- zarodek - kształt;

- płód - rozwój, żywotność.

Badanie na ciążę:

- 5-6 dzień - komórka jajowa zstępuje do macicy (zstępuje tylko komórka zapłodniona);

- 16 dzień - zagnieżdżona, średnicy 20 mm, czarny okrągły pęcherzyk;

- 20 dzień - średnicy 25-30 mm; zarodek przy brzegu pęcherzyka, później w części środkowej, potem znów przy ścianie;

- 22-25 dzień - może być widoczny zawiązek serca;

- od 25 dnia - zarodek wędruje do góry;

- 37-60 dzień - pęcherzyk średnicy 50 mm, rozrastająca się omocznia spycha zarodek do ściany.

Badanie przeprowadza się 16, 35 i 50 dnia - zamieralność.

Zastosowanie USG do określenia optymalnego momentu krycia:

- badanie macicy i jajników;

- najpierw oglądanie macicy (bez płynu) - badanie przedstanówkowe;

- macica w rui w kształcie przeciętej cytryny, koła od roweru;

- badanie jajników - 2 x dziennie stan pęcherzyków; monitorujemy wzrost (35-50 mm ma zwykle dominujący), gdy zarasta tworzy corpus hemoragicum; przed owulacją ściana jak dętka - fluktuacja.

Badanie na ciążę:

- 21 (10-20) dzień - płyn;

- 21-24 dzień - pęcherzyk płodowy 3/5/10 mm, elipsoidalny, embrion tylko czasem widoczny;

- 25-30 dzień - pęcherzyk o średnicy 10-20 mm, widoczny embrion (5-12 mm), może być widoczne serce;

- 31-40 dzień - pęcherzyk o średnicy 20-25 mm, embrion 12-20 mm, wyraźnie widoczne serce.

Badanie na ciążę:

- od 4 tygodnia, powyżej linii gruczołu sutkowego, na stojącym zwierzęciu, głowica 3,5-5 MHz;

- 20-30 dzień - zwiększona objętość płynu omoczniowego;

- 29 dzień - widoczne serce;

- ciąża (+) = 96%, ciąża (-) = 50%.

Badanie na ciążę per rectum:

- 14-15 dzień;

- 25-35 dzień - 98% skuteczności;

- akcja serca od 23 dnia;

- nie polecane po 50 dniu ciąży;

- określenie liczby płodów 25-30 dzień.

Badanie na ciążę per cutis:

- już od 30 dnia;

- ponad 98% trafności ok. 60 dnia;

- określenie liczby płodów między 50-100 dniem.

Rozpoznawanie płci - położenie wyniosłości płciowej (u samic bliżej ogona, u samców pępka):

- klacz - 60-70 dzień;

- krowa - 55 dzień.

Zastosowanie USG w biotechnologii:

- pozyskiwanie oocytów poprzez punkcję pęcherzyka dominującego;

- śledzenie fali wzrostu pęcherzyków.

Inne zastosowania aparatu USG:

- Color Doppler - też śledzenie przepływu krwi;

- USG strzyka - zanurzamy strzyk w naczyniu z płynem (lepszy widok), przekrój podłużny, poprzeczny.

Zasady stosowania hormonów w rozrodzie zwierząt.

Kora mózgowa, szyszynka - odbieranie bodźców ze środowiska.

Podwzgórze - liberyny RH, GnRH - uwalnianie.

Część gruczołowa przysadki mózgowej - FSH, LH.

Gonady - progesteron, estrogeny.

Macica - PGF2α (liza ciałka żółtego).

Hormony są stosowane w profilaktyce i w leczeniu. W formie naturalnej oraz syntetycznych analogów.

Reprezentują trzy poziomy regulacyjne cyklu płciowego:

- podwzgórza - analogi GnRH;

- przysadki - analogi FSH i LH;

- gonad - analogi estrogenów, androgenów, progesteronu.

PGF2α , oksytocyna, antagonista PRL.

Analogi GnRH - polipeptydy:

- syntetyczne dekapeptydy:

- Fertagyl - gonadorelina;

- Gonavet - Depherelin;

- syntetyczne nonapeptydy (o wiele silniejsze działanie niż dekapeptydy):

- Receptal, Biorelina - buserelina.

- cysty i torbiele jajnikowe (nie luteinowe; nie produkują progesteronu; poniżej 2 ng/ml) - Receptal 5 ml/szt., Fertagyl 5 ml/szt., po 10 dniach luteinizacja;

- acyklia (nieczynność jajników) - 5 ml Receptalu, po 10 dniach objawy rujowe, jak nie - kolejna dawka; Gonavet - 1-2 ml/szt.;

- opóźniona owulacja (przy regularnym cyklu) - 2,5 ml Receptalu w momencie inseminacji lub 4-6 h przed;

- zarastanie pęcherzyka jajnikowego (brak owulacji) - Receptal 2,5 ml/szt.;

- synchronizacja cyklu płciowego - Receptal 2,5 ml, Gonavet 1,5 ml/szt.;

- zwiększenie odsetka zapłodnień - Receptal 2,5 ml, Fertagyl 2,5-5 ml/szt. W momencie inseminacji;

- usprawnienie przebiegu okresu poporodowego - Receptal 3 ml 12-18 dni po porodzie fizjologicznym.

- torbielowatość jajników - receptal 10 ml/szt.;

- acyklia - Receptal 10 ml/szt., w dwóch dawkach co 24 h; Gonavet 2 ml/szt.;

- pobudzenie jajeczkowania - Receptal 10 ml/szt., 2-3 dni przy rui krótkiej, 7-8 dni przy długiej; owulacja 24 h po podaniu.

- wywoływanie owulacji - Receptal 0,2 ml/szt.;

- podniesienie procentu zapłodnień i synchronizacja rui - Receptal 0,2 ml, Gonavet 0,04-0,2 ml/szt.

- stymulacja i synchronizacja rui - Gonavet 0,5-1,5 ml/szt.;

- polepszenie płodności;

- acyklia.

- nie stosuje się.

Analogi hormonów przysadki - FSH i LH.

Zastosowanie naturalnych: superowulacja dawczyń w embriotransferze; krótki okres półtrwania; 2 x dziennie przez 4 dni.

- eCG (PMSG) - gonadotropina surowicy ciężarnych klaczy; 80% FSH i 20% LH - działa jak FSH;

- hCG - gonadotropina moczu ciężarnych kobiet; 80% LH i 20% FSH - działa jak LH.

Preparaty zawierające eCG:

- serogonadotropin - Biowet Drwalew;

- Folligon - Intervet.

Preparaty te wykorzystują efekt działania FSH:

- superowulacja krów dawczyń, ciąża mnoga, lepiej działa czyste FSH; Folligon 1,5-3 tys. j.m., IM, 8-13 dzień cyklu;

- brak rui (wywoływanie, synchronizacja) u owiec; Folligon 400-700 j.m.;

- leczenie rui bezobjawowej, acykli u krów;

- wzrost płodności i plenności samic - Folligon 500-1000 j.m.;

- pobudzenie spermatogenezy samców - kilkanaście dni przed kryciem;

- wywoływanie rui i suk i kotek - Folligon 500 j.m. lub 20 j.m./kg m.c., s.c., ruja po 10 dniach;

- wywoływanie owulacji u suk i kotek - 48 h przed kryciem;

- wywoływanie rui u królic - Folligon 40 j.m./szt, s.c.

Uwagi: czyste FSH nie działa zadowalająco poza superowulacją, dlatego różne preparaty mają różne proporcje:

- PLUSET 1:1 (FSH:LH);

- FOLTROPIN 5:1.

NEUTRA-PMSG - przeciwciała monoklonalne przeciw PMSG w programie superowulacji (bo po PMSG pęcherzyki mogą zarastać).

Preparaty zawierające hCG:

- Chorulon - Intervet - efekt działania LH, stosowany u krów, klaczy, suk.

Krowy: synchronizacja owulacji z terminem unasienniania sztucznego (A.I.), 1500 j.m. s.c., i.m.; poprawa zapłodnień; torbiele jajnikowe 3000 j.m.; anoestrus 1500-3000 j.m.

Klacze: anoestrus do 3000 j.m./szt., po 24 h druga dawka; podniesienie procentu zapłodnień ( w momencie krycia 5000 j.m.).

Suki: brak rui 500 j.m.; osłabiona owulacja 100-500 j.m., przedłużona ruja 100-500 j.m., iniekcję powtarzamy co 48 h do ustania krwistego wycieku z pochwy.

Szczeniaki: wnętrostwo 2x w tygodniu 100-150 j.m. przez 6 tygodni.

Psy: osłabione libido.

FSH + LH:

- PG600 - 200 j.m. hCG + 400 j.m. PMSG;

- Suidan (j.w.) - u trzody chlewnej;

- NYMPHON (Finlandia) hCG + eCG;

- NYMPHALON (Intervet) 3000 j.m. hCG + 125 mg progesteronu - torbiele jajnikowe pęcherzykowe;

- OVUGONADON 1:3 (PMSG:hCG), 500:1500, u krów i świń.

Analogi hormonów jajnikowych.

Estrogeny.

Wysokie dawki egzogennych estrogenów: hamują funkcję wydzielniczą podwzgórza i przysadki, powodując spadek poziomu produkowanych gonadotropin; niskie dawki nasilają uwalnianie FSH.

U suk stosuje się benzoesan estradiolu MESALIN - 3, 5, 7 dni po niechcianym pokryciu (najczęściej), rzadziej:

- ciąża urojona - hamuje prolaktynę;

- młodzieńcze zapalenie pochwy;

- nietrzymanie moczu.

U samców:

- problemy behawioralne - agresja;

- łagodny rozrost gruczołu krokowego;

- gruczolaki okolicy odbytu.

Efekty uboczne stosowania estrogenów:

- supresja szpiku kostnego;

- niedokrwistość, wyłysienia;

- przebarwienia skóry;

- ropomacicze;

- obniżenie płodności samców.

Progesteron.

Progesteron naturalny oraz syntetyczne pochodne - progestageny (tabletki, zawiesiny olejowe, implanty - uwalniające się tygodniami, miesiącami).

Stosuje się do:

- synchronizacji cyklu płciowego;

- kontroli rozrodu;

- leczenia cystowatości jajników - cysty jednostronne 200 mg/szt., obustronne 350 mg/szt.;

- nieczynności jajników;

- nawykowe ronienie (podtrzymanie ciąży) 25-50mg/dzień; u małych zwierząt 2-5 mg/dzień.

Krowy:

- spirala PRID: 2,5 g progesteronu + estradiol;

- progesteron uwalnia się ze spirali 70 μg/dzień, przez 2-3 tygodnie; Blokuje wydzielanie GnRH;

- w ciągu 2-4 dni po wyjęciu pojawia się ruja.

Owce:

- Chronogest gąbki na 14 dni, dopochwowe; po usunieciu gąbki podaje się PMSG i po 2 dniach pojawia się ruja.

Suki i kotki:

- w antykoncepcji.

U suk:

- całkowita blokada cieczki;

- przesunięcie cieczki;

- hamowanie cieczki (tłumienie).

Najczęściej stosuje się:

- octan medroksyprogesteronu - MAP (II generacja);

- octan megestrolu - MA (I generacja):

- proligeston - PRG (III generacja).

MAP - Depo-promone, Suprestral (inj.), Provera, Perlutex, Hepdopil (tabl.).

MA - Ovabol, Miagestin (inj.), Pill'kan (cukierki).

PRG - Delvosteron, Covina (inj.).

- leczenie rozpocząć w anoestrus lub 2 miesiace po ciąży;

- progesteron blokuje przysadkę, nie występuje ruja i owulacja;

- u kotek w pierwszym tygodniu po porodzie;

- Depo-promone MAP 50 mg/ml (Upjon)

- suki co 6 miesięcy 0,5-2 ml/szt;

- kotki co 4 miesiące 0,5 ml/szt.;

- Delvosteron s.c. 20 mq w odstępach: między 1 i 2 iniekcją 3 miesiące, 2 i 3 - 4 miesiące, 3 i 4 - 5 miesięcy;

- blokady można stosować od 3 do 6 lat;

- ponadto można stosować przy: zaburzeniach laktacji, krwotoku macicznym, przedłużającej się rui i jej hamowaniu.

U kotek można stosować w tabletkach:

- Provera MAP - 5 mg w tabletce - 1 tabl./tydzień;

- Pill'kan MA 2,5 mg octanu megestrolu / tydzień;

- stosować do 1,5 roku;

- Pill'kan można też u suk; 1 raz w okresie pół roku;

- po zaprzestaniu podawania ruja po kilku dniach.

- iniekcje i tabletki - rozpocząć minimum 2 tygodnie przed planowaną cieczką;

- MAP 5-10 mg/kg m.c. przez 1-3 tygodnie;

- MA 0,5 mg/kg m.c. przez 3-5 tygodni;

- ruja występuje po 7 dniach po odstawieniu preparatu.

- najlepiej tłumić cieczkę zaraz na początku;

- w formie tabletek przez 7-8 dni (Pill'kan, Provera - 1 tabl. dziennie);

- wyjątek - w iniekcji Covinan, do 3 dnia proestrus (nie dopuszczać do samca przez 5 dni).

Stosowanie gestagenów:

- ciąża urojona - wraz z BRK lub Parlodelem;

BRK - bromokryptyna w dawce 0,02 mg bromokryptyny / kg m.c. / dzień

Parlodel (Sandoz) - 2,5 mg/tabl.

- agresja, włóczęgostwo psów;

- rozrost, nowotwory prostaty;

- uposledzenie spermatogenezy;

- łącznie z kastracją - forma kontroli napadów padaczki.

Efekty uboczne stosowania gestagenów:

- wzrost masy ciała, apetytu, ospałość;

- zmiany w sierści, akromegalia;

- ropomacicze, guzki gruczołu mlekowego;

- obniżenie jakości nasienia, niepłodność.

Preparaty androgenne.

Stosowanie:

- leczenie ciąży urojonej;

- nowotwory gruczołu sutkowego;

- kontrola cyklu rujowego (częste dawki - krótki czas działania - 110 mg estru testosteronu/sukę/tydzień);

- do blokady cieczki Miboleron - krople do jedzenia (30-180 μg/sukę).

Efekty uboczne preparatów androgennych:

- agresja;

- zahamowanie wzrostu chrząstek u zwierząt młodych;

- obniżenie płodności;

- u suk przerost łechtaczki, przewlekłe zapalenie pochwy.

Prostaglandyny.

Naturalne prostaglandyny z koralowca: Dinolytic, Lutalyse - substancją czynną jest dinoprost.

Syntetyczne: Oestrophan, Bioestrophan - substancją czynną jest kloprostenol.

- synchronizacja rui: 2 iniekcje w odstępie 10-11 dni; inseminacja 72-80 h po drugiej iniekcji; Dinolytic 5 ml, Bioestrophan i Oestrophan - 2 ml/szt.;

- cicha ruja;

- przerwanie patologicznej ciąży;

- cysty i torbiele jajnikowe (luteinowe; poziom progesteronu powyżej 2 ng/ml);

- ropomacicze;

- stany zapalne macicy;

- indukcja porodów;

- zaburzenia czynności jajników;

- embriotransfer.

- podaje się połowę dawki, do tego w dwóch iniekcjach - inaczej pocenia, bóle kolkowe;

- indukcja rui - Dinolytic 1,25-2,5 ml/klacz, po godzinie druga połowa;

- indukcja porodu - Oestrophan.

- indukcja porodu - Dinolytic 2 ml, Oestrophan 1 ml, Bioestrophan 0,7 ml; od 111 dnia ciąży, poród po 40 h.

- oficjalnie nie można stosować, ale po wyrażeniu zgody przez właściciela;

- leczenie zachowawcze EPC;

- przerywanie ciąży;

- dawki - Dinolytic 50 μg/kg m.c./dzień w dawce podzielonej na 2-3 razy;

- efekty uboczne:

- niepokój, gorączka;

- ślinienie, przyspieszenie akcji serca;

- wymioty, zejście.

Oksytocyna.

Pobudza kurczliwość mięśniówki macicy u wszystkich samic.

Przyspieszenie porodu - suki 2-10 j.m., kotki 1-2 j.m., świnie 20-30 j.m. przy otwartej szyjce macicy.

Krowa - pobudzenie wydzielania mleka.

Ponadto przy:

- zaburzeniach kurczliwości macicy;

- atonii macicy;

- zatrzymaniu błon płodowych, łożyska;

- zapaleniu wymienia;

- bezmleczności poporodowej;

- MMA;

- krwawieniu poporodowym.

Preparaty: Oxytocin (Biovet) 10 j.m. w 1 ml; i.m., s.c.

Oxytocine Ject (Vetrico Farma) i.m., i.v.

Alkaloidy sporyszu - efekt jak po podaniu oksytocyny.

Badanie na ciążę samic zwierząt gospodarskich.

Ewolucja ciężarnej macicy krowy.

Rozpoznawanie ciąży u bydła:

I Wywiad.

II Badanie kliniczne:

1. Badanie kliniczne zewnętrzne:

a) oglądanie - asymetria brzucha w drugiej połowie ciąży;

b) omacywanie - powyżej 5 miesiąca ciąży (balotowanie i wyczucie efektu odbicia);

c) osłuchiwanie - tętno płodu jest szybsze od tętna matki.

2. Badanie kliniczne wewnętrzne:

a) per rectum (badanie podstawowe) - od 2 miesiąca;

b) per vaginam - stosowane tylko w przypadku niepewnej diagnozy w badaniu per rectum, czyli pierwsze 6-8 tygodni i w 5-7 miesiącu ciąży;

III Badanie USG - możliwość stwierdzenia żywotności płodu, zaobserwowanie akcji serca lub ruchów płodu.

IV Oznaczanie poziomu hormonów i specyficznych protein ciążowych:

1. Oznaczanie poziomu progesteronu (w mleku i we krwi) - wynik fałszywie dodatni przy corpus luteum persistens.

2. Oznaczanie poziomu estrogenów (siarczan estronu jest obecny w mleku, krwi i kale jedynie w przypadku rozwijającej się ciąży). W mleku od ok. 100 dnia.

3. Białka PSPB, bPAG pojawiają się we krwi ciężarnych po upływie 24-28 dni ciąży (EPV po 24h od zapłodnienia u świń).

V Test arboryzacji śluzu pochwowego.

I Wywiad.

- kontrola dokumentacji obory;

- wiek samicy - czy zgodny z dokumentacją;

- pierwiastka czy wieloródka?

- przebieg ostatniej ciąży i okresu poporodowego;

- czy poród wystąpił w terminie, jaki był poród, kto udzielał pomocy, jak odeszło łożysko?

- czas wystąpienia rui po porodzie, kiedy było unasiennianie, jak - naturalnie czy A.I.?

Gruczoł mlekowy:

- u jałówek gruczoł powiększa się szybciej i wyraźniej;

- u krów wymię jest małe i wiotkie, powiększa się dopiero tuż przed porodem;

- tuż przed porodem pojawia się siara, dojarz może widzieć ruchy płodu;

- u loch jest tzw. „nabieganie cyc”.

Zmiany w zachowaniu:

- wzrost apetytu (przyrost rogu);

- ostrożne zachowanie;

- zmiany w psychice.

Wypływ z dróg rodnych:

- 3-4 miesiąc - śluz gumiasty, jak sopel lodu;

- druga połowa ciąży - śluz gęsty, bezbarwny lub brunatny;

- przed porodem - rzadki i obfity - znaczenie.

Srom:

- duży i obrzękły.

Ocena żywienia, pielęgnacji, utrzymania.

II Badanie kliniczne.

Badanie kliniczne zewnętrzne:

- przeprowadzamy w zaawansowanej ciąży;

- u krów ok. 6 miesiąca;

- u klaczy od 7-8 miesiąca;

- u owiec i kóz - od 3 miesiąca;

- u suk i kotek - po 5-6 tygodniu;

- u loch - ostatnie 3 tygodnie ciąży;

- u królicy - po 10 dniach.

Oglądanie:

1. Wielkość i kształt brzucha:

- u krów deformacja powłok w prawym dole głodowym;

- u klaczy opadnięcie brzucha w linii białej (łęgowatość), nieco na lewo;

- owce, kozy, lochy, suki i kotki - obustronna deformacja.

2. Wielkość gruczołu mlecznego i kształt strzyków:

- u krów w 2. połowie ciąży wymię małe i wiotkie;

- powiększa się i jędrnieje szczególnie u jałówek;

- u loch „obrzęk cyc”;

- u suk wzrost po 50 dniu ciąży.

3. Srom, miednica, więzadło krzyżowo-miednicowe:

- srom przed porodem powiększa się;

- pojawiają się wypływy z dróg rodnych;

- więzadła krzyżowo-miednicowe są wiotkie.

4. Ruchy płodu:

- najbardziej napięte miejsce brzucha;

- ruchy spontaniczne;

- ruchy prowokowane.

Omacywanie:

- u krów przez powłoki oszturchujemy (balotujemy), z prawej strony, w miejscu deformacji za pomocą pięści, z ręką opartą o biodro;

- u klaczy - omacywanie w linii białej od pępka do wymienia;

- małe przeżuwacze - oburącz od przepony do zadu, zad wyżej;

- lochy - w ostatnich tygodniach, nad ostatnimi sutkami;

- suki, kotki - podchwytem od mostka lub chwytami Credego (od przepony do tyłu), gdy zwierze stoi niżej - od góry do dołu.

Osłuchiwanie:

Osłuchujemy fonendoskopem lub specjalnym aparatem UDT (ultradetektor tętna) - działa na zasadzie odbitej fali Dopplera - ultradźwięki odbijają się od ruszającego się serca, tętnic, a echo przetwarzane jest na sygnał świetlny lub dźwiękowy; u bydła i koni jak tykanie zegara - 160/min., u świń 190-200/min.; zgodność ok. 95%.

Badanie kliniczne wewnętrzne.

Per rectum:

- brak rui po 21 dniach od AI,

- sensybilizacja macicy,

- 28 dzień - wydłużenie krzywizny rogu ciężarnego,

- wwijanie warg sromowych - antropium,

- błona śluzowa pochwy sucha, śluz lepki.

- asymetria rogów - 5-6 tydzień,

- tarasowatość - róg przypomina sadzone jajko,

- chełbotanie, fluktuacja,

- od 5 tygodnia fenomen dwutaktowości, podwójna ściana macicy,

- 8 tydzień - ciąża wielkości jaja.

- wzór Kelnera x(x + 2),

- przerost tętnic macicznych a. uterina media - mały palec, szmery naczyniowe Deschanta-Gersa (?),

- przeciwuderzenia przy balotowaniu w prostnicy,

- brodawki maciczne 120 w 4 rzędach,

- płód wielkości głowy.

- drżenia tętnicy macicznej środkowej,

- jajniki z trudem osiągalne,

- szyjka leży na krawędzi spojenia łonowego,

- od 120 do 160 dnia płód wyczuwalny w 50%,

- wyczuwalne łożyszcza.

- płód jeszcze trudniej wyczuć,

- jeżeli płód jest niewyczuwalny, to o ciąży świadczy:

- szyjka na krawędzi spojenia łonowego,

- łożyszcze,

- szmery naczyniowe,

- wyczucie płodu przez powłoki brzuszne od 6,5 miesiąca.

- płód łatwy do stwierdzenia (nie zawsze - głębokość),

- macica z płodem przybliża się do miednicy,

- spontaniczne lub sprowokowane ruchy płodu,

- u jałówek obrzęk wymienia.

Per vaginam:

Zestaw wzierników, endoskopy, fiberoskopy. Oglądanie portio vaginalis uteri i ściany.

Szczególnie zachowuje się pochwa ciężarnej klaczy:

- od 2-3 tygodnia do 3-4 miesiąca portio vaginalis uteri jest zamknięte jak pąk róży, w kanale szyjki jest czop, portio jest blade,

- błona śluzowa pochwy - blada,

- mało śluzu, jak smalec, kropla rosy (fenomen Benescha - 3-4 miesiąc),

- od 4 do 8 miesiąca portio vaginalis jest wciągnięte do jamy brzusznej,

- od 8 miesiąca zanika czop śluzowy,

- od 7 miesiąca błona śluzowa przekrwiona, nastrzykane naczynia włosowate, śluz jasny,

- od 8 miesiąca portio wraca do miednicy, kanał szyjki otwarty, ziejący.

Krowy:

- do 4-5 miesiąca anemizacja pochwy,

- czop śluzowy,

- od 5-6 miesiąca zanika portio vaginalis,

- od 5 miesiąca przekrwienie pochwy oraz nitkowaty śluz w pochwie.

Laboratoryjne metody rozpoznawania ciąży.

Celowość badań laboratoryjnych:

- badanie pomocnicze, potwierdzenie diagnozy,

- możliwość bardzo wczesnego rozpoznania ciąży,

- zwierzęta niespokojne, nerwowe,

- diagnoza różnicowa ciąży i stanów patologicznych (pyometra, lactomania),

- samice, u których istnieje wysokie ryzyko poronienia,

- wątpliwości co do wyników badania klinicznego.

Metody badań laboratoryjnych:

- biologiczne,

- chemiczne,

- immunologiczne,

- farmakologiczne,

- pomiary oporności śluzu pochwowego,

- ultradźwiękowe,

- rentgenografia,

- endoskopia.

Próby biologiczne:

Klacz na ciążę:

- PMSG we krwi w 40-120 dniu ciąży,

- estrogeny w moczu 120 dni przed porodem.

Próby biologiczne na obecność PMSG:

- próba ciążowa na 4 młodocianych, niedojrzałych płciowo myszkach o wadze 6-10g i w wieku 3-4 tyg.,

- podajemy s.c. co 12h 5 x po 0,4 ml surowicy,

- 48h po ostatniej iniekcji usypiamy myszki,

- na sekcji ocena jajników,

- odczyn +, gdy co najmniej u dwóch stwierdzono jeden punkt krwawy lub ciałko żółte.

- 2-4 samce dojrzałych płciowo żab Bufo bufo lub Rana eskulenta z pęcherzami rezonatorowymi z boku głowy,

- samce reagują wytwarzaniem plemników na podanie egzogennej GnRH,

- do grzbietowego worka limfatycznego wstrzykujemy 2-3 ml surowicy klaczy,

- po 2-3 godzinach w kloace pojawiają się ruchliwe plemniki,

- próba zgodna w 98,6% z obecnością ciąży.

- na dojrzałych płciowo królicach o wadze 1,7-1,8 kg, izolowanych od samców,

- podajemy do żyły usznej 10-15 ml surowicy klaczy,

- po 48h laparotomia,

- próba +, gdy na jajnikach są pęknięte krwawe pęcherzyki lub świeże ciałka żółte,

- królica może być ponownie użyta za 2-3 tygodnie,

- zgodność z obecnością ciąży 97-99%.

- dwóm niedojrzałym płciowo kogutkom wprowadza się co 24h 7 x 2-4 ml surowicy s.c.,

- reakcja +, gdy po 5-7 dniach grzebień kogutków wzrasta na długość i czerwienieje.

Próby na obecność estrogenów w moczu:

- niedojrzałe płciowo gryzonie przechodzą typowy, czterofazowy cykl przemian nabłonka pochwy, odpowiadający formom cyklu płciowego,

- 50 ml moczu filtruje się przez bibułę i zakwasza HCl (kilka kropli),

- filtrowany mocz wstrzykujemy s.c. 5 x co 12h po 0,2-0,3 ml,

- 24h po ostatniej iniekcji - wymaz cytologiczny z pochwy i wykonujemy preparat na szkiełku; barwienie Shorra, Giemzy,

- ocena pod mikroskopem,

- skuteczność próby 98%,

- ocena próby opiera się na zasadzie określenia indeksów cytologicznych.

* Indeks kariopyknozy KI (karyopycnotic index) - proporcja komórek superficialnych do dojrzałych intermedialnych; niezależnie od barwienia KI = 60%.

* Indeks eozynofilny EI (eosinophylic index) - w %; stosunek złuszczonych komórek eozynofilnych do złuszczonych cyjanofilnych (zasadochłonnych), niezależnie od jądra w 100 komórkach w 5 polach widzenia, oceniając zabarwienie tylko w komórkach wielobocznych.

* Indeks zwijania komórek FI (folded index) - proporcja zwijających się, dojrzałych komórek, niezaleznie od wyglądu jądra; oznacza się w +: 25% = +, 50% = ++, 75% = +++ (wpływ progesteronu).

* Indeks grupowania komórek CI (crovded index) - proporcja dojrzałych komórek występujących w grupach nie mniejszych niż 4 komórki, w stosunku do komórek rozproszonych lub w grupach poniżej 4 komórek; 25%+, 50%++, 75%+++.

Czterofazowy cykl przemian nabłonka pochwy odpowiadający formom cyklu:

I Diestrus:

- okres spokoju płciowego,

- nabłonek wielowarstwowy płaski; najwięcej komórek z warstwy przypodstawnej, mniej z superficjalnej i intermedialnej; gł. cyjanofilne,

- jądra pyknotyczne, dobrze wybarwione, duże.

II Proestrus:

- faza przygotowania do rui - rozbudowa nabłonka wielowarstwowego,

- wzrost pod koniec fazy liczby komórek superficjalnych, eozynofilnych;

- jądra pyknotyczne, przechodzące w kariopyknotyczne (degeneracja),

- spadek liczby leukocytów,

- u suk liczne erytrocyty.

III Oestrus:

- faza rui,

- przewaga komórek nabłonkowych z warstwy zewnętrznej,

- komórki ze szczątkowym lub bez jądra,

- cytoplazma barwi się eozynofilnie,

- brak leukocytów,

- EI 90-100%, KI 90-100%.

IV Metoestrus:

- faza porujowa,

- komórki z warstwy zewnętrznej zwinięte na brzegach;

- EI - coraz więcej komórek cyjanofilnych, z głębszych warstw nabłonka błony śluzowej pochwy,

- liczne leukocyty.

Inne próby:

- w fazie pęcherzykowej w rozmazach śluzu szyjkowego krów wzory liści paproci - arboryzacja na skutek wykrystalizowania chlorków w śluzie,

- nie ma w fazie luteinowej i ciąży,

- rozmazy wykonuje się 21 dni po inseminacji,

- zgodność w 87%, wyniki fałszywie dodatnie przy corpus luteum persistens lub torbielach ciałka żółtego.

- w badaniu ciąży u loch (biopsja) - cyklowi jajnikowemu odpowiadają zmiany w błonie śluzowej pochwy,

- proces rozrastania i zanikania warstw komórek nabłonkowych w błonie śluzowej pochwy,

- pobieranie wycinka błony śluzowej pochwy wielkości ziarna grochu,

- utrwalanie bioptatu w 5% roztworze formaliny,

- barwienie skrawków,

- ocena pod mikroskopem,

- w ciąży są tylko 2-3 warstwy nabłonka,

- diestrus 4 warstwy nabłonka,

- pro-i oestrus 20 warstw,

- próbę przeprowadza się 21 dni po inseminacji,

- zgodność z ciążą 95-98%,

- u owiec powyżej 30-40 dnia ciąży 5 warstw, poza ciążą - 12.

- rozpoznanie ciąży w oparciu o zmiany ciężaru właściwego wydzieliny śluzu szyjki macicznej, różnej u krów cielnych i niecielnych,

- krowy niecielne 1,002-1,008,

- krowy cielne wyższy 1,01-1,05,

- śluz wielkości ziarna kukurydzy zanurza się w siarczanie miedzi o masie 1,008,

- gdy opadnie - ciąża, gdy wypłynie - wynik ujemny.

- w 21 dniu ciąży u krów - wygolić skórę w lustrze mlecznym, średnicy 5-7 cm,

- podać s.c. adrenalinę z insulinówki 0,1 ml 0,1%,

- po 15 minutach odczyt,

- +, jeżeli jest ciągły okrąg zaróżowienia,

- przy anemizacji wynik ujemny.

Próby chemiczne.

Zasadą jest wykrycie w moczu źrebnych klaczy obecności dużych ilości estrogenów, które w reakcji z kwasem siarkowym dają charakterystyczną barwę.

- estrogeny w moczu w zetknięciu z kwasem siarkowym dają zieloną fluoroescencję,

- przefiltrować przez bibułę mocz klaczy, wlać do 15ml probówki,

- do tego dodać 3 ml HCl,

- ogrzewać we wrzątku 10 minut,

- schłodzoną ciecz przelać do rozdzielacza,

- do rozdzielacza dodać 18ml benzenu, wstrząsnąć 50 x,

- mieszanina rozwarstwia się, u góry jest frakcja benzenowo-estrogenowa,

- dolną warstwę moczu spuszcza się z rozdzielacza,

- dodaje się 10ml kwasu siarkowego i wstrząsa,

- kwas siarkowy wiąże się z estrogenami i opada na dno,

- kwas siarkowy spuszcza się z probówki i podgrzewa 5 minut w łaźni o temperaturze 80˚C,

- wynik + - płyn w probówce na białym tle przyjmuje zielone fluoryzujące zabarwienie,

- wynik - - barwa brązowa,

- zgodność próby 98% w 120 dniu ciąży.

- 20 kropli moczu klaczy wkroplić do porcelanowego tygielka,

- podgrzewać nad palnikiem gazowym aż do wyparowania moczu,

- do parowniczki z osadem wlać 10ml kwasu siarkowego, zmieszać i przelać do probówki,

- odczyt na białym tle - kolor moczu (słomkowy) - wynik ujemny, brunatny - wynik dodatni,

- zgodność 86-90%.

Próby immunologiczne.

- u klaczy w celu wykrycia eCG,

- u krów, owiec, loch - na progesteron, hormon (eCG lub progesteron) znakowany enzymem,

- + hormon nieznakowany (zawarty w badanym materiale),

- + substrat,

- = reakcja barwna,

- test szybki, oborowy, dokładny,

- od 21 dnia ciąży, 72 sztuki na jednej płytce, wyświetli się wynik.

- do oznaczania progesteronu w surowicy lub mleku,

- progesteron znakowany radioizotopami,

- + progesteron nieznakowany - badany,

- + przeciwciała antyprogesteronowe,

- zasada działania polega no kompetycji, współzawodnictwie,

- im więcej progesteronu w próbce badanej, tym mniej wchodzi w reakcję progesteronu znakowanego,

- rozdziela się progesteron niezwiązany i bada aktywność promieniotwórczą i porównuje z aktywnością kontroli,

- od 21 dnia po inseminacji,

- < 1ng/ml - ujemny, 1-2,5ng/ml - ±, > 2,5ng/ml - wynik dodatni,

- w mleku: do 2,5ng/ml - ujemny, 2,5-9ng/ml - ±, powyżej 9ng/ml - dodatni,

- ujemny wynik w 100% zgodności, dodatni - 85% (corpus luteum persistens).

Pomiar stężenia progesteronu:

- materiał badany - krew, surowica,

- interpretacja wyników inna (tłuszcz w mleku wiąże progesteron),

- badanie przeprowadzone ok. 21 dnia po AI, aby wyeliminować zafałszowania wyników przez progesteron wytwarzany przez ciałko żółte,

- pewność wyników - ujemne na 100%, dodatnie na 85%.

Próby farmakologiczne.

- głównie u loch po 21 dniu ciąży,

- podajemy PG 600 : 400 j.m. PMSG + 200 j.m. hCG,

- przy ciąży egzogenne gonadotropiny nie powodują żadnego efektu.

Pomiar stężenia estrogenu:

- siarczan estronu (RIA, ELISA),

- w mleku ok. 100 dnia ciąży,

- w tym czasie jego stężenie wynosi ok. 150pg/ml,

- u krów niecielnych bardzo niskie ilości, niewykrywalne nawet RIA,

- siarczan estronu produkowany jest przez łożysko i przez płód,

- oznaczany w kale, 10 x więcej w kale od 17-β-estradiolu.

- siarczan estronu (RIA, ELISA),

- we krwi i w moczu,

- we krwi 26-29 dnia po pokryciu stężenie 0,5ng/ml,

- w moczu 25 dnia,

- w kale - zgodność ok. 90%.

- siarczan estronu w mleku i moczu od 35 dnia ciąży.

Minimalne wartości graniczne poziomu progesteronu w surowicy krwi oznaczające ciążę (ng/ml).

Krowy

Owce

Klacze

Lochy

Poziom progesteronu

1-2

0,5

1,5

9

Dzień ciąży

19/23

17/20

18/23

20/24

Pewność metody - wynik ujemny

100%

99%

100%

100%

Pewność metody - wynik dodatni

60-90%

78%

80-83%

83-96%

Pomiary oporności śluzu pochwowego.

- elektroniczne wykrywacze rui, wczesnej ciąży i porodu,

- firma Dramiński,

- na zasadzie wprowadzenia elektrod do pochwy,

- w zależności od oporności śluzu - natężenie jest zmienne; ruja - dużo chlorków - niska oporność,

- w 17-18 dniu po inseminacji - jeśli wysoka oporność > 300 j. - ciąża,

- oporność niska < 200 j. - ruja.

Specyficzne czynniki ciążowe u samic zwierząt domowych:

- specyficzna substancja białkowa (PSPB - pregnancy specyfic protein B),

- ciężar cząsteczkowy 50-60 tys.,

- wykazywany za pomocą RIA we krwi pomiędzy 24 dniem po inseminacji, a 21 dniem po porodzie,

- specyficzny czynnik glikoproteidowy (bPAG - bovine pregnancy associated glicoprotein),

- ciężar cząsteczkowy 67 tys.,

- wytwarzany przez łożysko,

- wykrywany od 28 dnia ciąży za pomocą RIA, skuteczność 94%,

- EPF (early pregnancy factor) - po 24h u ciężarnych, 87% skuteczności.

- wczesny czynnik ciążowy (EPF),

- białkowy kompleks obecny też u ludzi,

- wykrywany już 4h po zapłodnieniu,

- wykrywany za pomocą testu zahamowania rozetek,

- czynnik składa się z dwóch kompleksów,

- EPF A z jajowodu i EPF B produkowany w jajniku.

Znaczenie prób:

- test arboryzacji,

- testy progesteronowe RIA i ELISA,

- test adrelinowo-podskórny,

- próba Sokołowskiej.

- biopsja błony śluzowej pochwy,

- metoda farmakologiczna,

- metoda rektalna - skrzyżowanie a. uterina media i a. iliaca - u nieciężarnych a. iliaca jest kilka razy szersza, u ciężarnych obie są podobne,

- UDT - wychwytują tętno płodu.

Ewolucja ciężarnej macicy klaczy.

Metody rozpoznawania ciąży u suk i kotek.

Wywiad - krycie (kiedy, jak, ile razy, czy było skleszczenie - w tym czasie jest wyrzucana trzecia frakcja plemników, a w czasie obracania się - druga - może dojść do ciąży bez skleszczenia), pierwiastka czy wieloródka, czas trwania ciąży (liczony zazwyczaj od pierwszego krycia, a plemniki mogą żyć 5-6 dni, zaś owulacja może trwać do 96h). przy kryciu wczesnym ciąża trwa wtedy 70 dni, płody są dobrze rozwinięte przy pierwszym badaniu. Przy kryciu późnym ciąża jest krótsza, a płody na badaniu są słabiej rozwinięte. Jeżeli liczyć czas ciąży od wylewu przedowulacyjnego LH, to zawsze będzie on wynosił 65 dni. Najlepiej umówić się na pierwsze omacywanie w 25-28 dniu po kryciu.

Dochodzi do szeregu przemian - ewolucja ciężarnej macicy. Do krwiobiegu samicy dostają się uboczne produkty przemiany materii płodu, z krwiobiegu matki do płodu przechodzi tlen i składniki odżywcze. Gra hormonalna, wzrost macicy, przesunięcie jelit (zmienny apetyt, bo przemieszczona jest krezka). Przy ciąży urojonej zawsze jest wzrost apetytu.

U kotek i suk nie ma specyficznych testów hormonalnych - nie ma PMSG, hCG, specyficznych gonadotropin ciążowych.

Stan zwierzęcia określa się na daną chwilę - może dojść do poronienia, resorpcji.

Badanie kliniczne.

Oglądanie.

W zaawansowanej ciąży (trzeci trymestr) masa ciała kotek i suk wzrasta o 20-55% w stosunku do masy w anoestrus. Charakterystyczny jest tzw. Żabi brzuch. Pod koniec ciąży powinny jeść 150% więcej niż w anoestrus, natomiast w laktacji do woli. Dawkę zwiększamy od połowy ciąży.

Gruczoł sutkowy - od 30-35 dnia ciąży sutki się wydłużają, stają się zaróżowione; przy laktomanii szare, powiększone są tylko ostatnie pakiety. Mleko u pierwiastek pojawia się w terminie porodu, u wieloródek wcześniej (najpierw wydzielina przejrzysta, później mleko).

Srom - tydzień przed porodem rozszerza się, obwisły.

Palpacja.

Podchwyt, w kierunku tylnym (jelita, twarda okrężnica, tęga i elastyczna macica; 25-28 dzień ciąży - kuliste uwypuklenie średnicy 15-30cm na rogach - ampuły - jak piłeczka ping-pongowa).

Chwyt Credego - od dołu do góry; dobre u suk z dużym brzuchem.

Od tyłu.

W piątym tygodniu pęcherze płodowe stykają się, rogi macicy są rurowate i miękkie.

RTG - diagnostyka:

- skuteczna diagnostyka od ok. 42 dnia ciąży (najwcześniej czaszki i kręgosłupy, później klatki piersiowe, łopatki, kończyny),

- skuteczna metoda określania liczby miotu,

- brak żywotności - gromadzenie się gazów (odętki), nienaturalne ułożenie ciał (głowa do tyłu lub na klatce piersiowej, podwinięte kończyny), zmiany autolityczne.

USG (robimy wtedy, gdy omacywanie, ale do USG pęcherz powinien być pełny, a do omacywania pusty):

- przeprowadzane zwykle od 28 dnia,

- skuteczna metoda określania żywotności płodów,

- mniej precyzyjne niż RTG w zakresie określania liczby miotu - widać echogeniczną macicę, ścianę pęcherza płodowego, nie echogenny płyn i zarodek.

Zasada techniki badania USG oparta jest na zjawisku odbicia fali ultradźwiękowej w czasie jej przechodzenia przez ośrodki o różnej impedancji akustycznej.

Obszary echogenne - o wysokiej impedancji akustycznej, dużej gęstości.

Obszary nieechogenne - o niskiej impedancji akustycznej, płyn.

35-37 dzień - wyraźna praca serc, mniej wyraźne uwypuklenia macicy (ampuły).

Późniejsze etapy ciąży - widoczne części ciała, rozwój narządów wewnętrznych.

Żebra na USG dają równoległe, jasne linie - artefakty.

55 dzień:

- trafność metody u suk ciężarnych 98,7%,

- trafność metody u suk nieciężarnych 100%,

- przybliżone określenie liczby płodów.

Symptomy śmierci:

- zapadnięcie ścian pęcherzyka,

- przejaśnienia płynu pęcherzyka, „zmętnienie”,

- zatrzymanie rozwoju zarodków lub płodu,

- brak ruchów płodu,

- brak pracy serca płodu,

- nieregularny obrys granic ciała,

- niefizjologiczne ułożenie ciała.

Ultradźwiękowe detektory tętna - rytm pracy serc płodowych jest pierwszy raz słyszalny od 29-35 dnia ciąży. Diagnozowana jest tylko ciąża żywa. Mniejsza skuteczność niż USG. Należy uważać żeby nie pomylić z arterią suki (jednocześnie badamy tętno suki - płodów jest 2 x szybsze, średnio 150-220/min.). Można wyczuć serce lub naczynia sznurów pępowinowych.

Wykrywacze wód płodowych.

Badania krwi i inne badania laboratoryjne:

- erytrocyty - anemia ciążowa (wzrost objętości krwi krążącej); spadek liczby erytrocytów poniżej 5 mln/ml; stężenie Hb spada poniżej 14g%, Ht poniżej 40%; rozpoczyna się od 21 dnia ciąży (łożysko) i narasta do terminu porodu,

- leukocyty - od 21 dnia ciąży wzrasta liczba leukocytów; 10 dni przed porodem szczyt, potem spadek, drugi szczyt przy porodzie. 30 tys./ml - wartość graniczna; brak przesunięcia obrazu w lewo - gł. dojrzałe neutrofile, segmenty,

- trombocyty -pod koniec ciąży 500-600 tys./ml (tworzenie łożysk i uruchomienie mechanizmu krzepliwości krwi - wzrost czynników krzepliwości V, VII, IX),

- OB - przyspieszone, pod koniec ciąży do 10 po 1h,

- BOF - wzrost stężenia fibrynogenu powyżej 300mg%, z innych białek gł. wzrost białka C-reaktywnego,

- EKG - gł. jednak u klaczy,

- wymazy pochwowe - wzrost stężenia estrogenów we krwi przed porodem, w śluzie pochwy arboryzacja (wzrost stężenia chlorków); cytologia - komórki wielokątne, bez jądra lub pyknotyczne, eozynofilne,

- cholesterol - wzrost powyżej 140-150mg%,

- od 3-4 tygodnia ciąży wzrasta stężenie relaksyny w krwiobiegu ciężarnych suk.


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Nowotwory narządów płciowych żeńskich (2)
Anatomia narzadu plciowego kobiety
Anatomia narządu płciowego kobiety
Nowotwory narządów płciowych żeńskich
tabela Narządy płciowe żeńskie
Anatomia narzadów płciowych rzeńskich, pielęgniarstwo
Infekcyjne zapalenia narządów płciowych żenskich samokształcenie ginekologia
Nowotwory narządów płciowych żeńskich wer 2002 ppt
Klasyfikacja nowotworów narządów płciowych żeńskich
Patomorfologia narzadow plciowych zenskich, Pliki, patomorfo
Narządy płciowe żeńskie, Ginekologia
ginekologia, Nowotwory narządów płciowych żeńskich wer 2002
Choroby narządu płciowego żeńskiego
CHOROBY NOWOTWOROWE NARZĄDÓW PŁCIOWYCH ŻEŃSKICH, Pielęgniarstwo
Nowotwory narządów płciowych żeńskich (2)
zapalenia i zakażenia narządów płciowych żeńskich
NARZĄDY PŁCIOWE ŻEŃSKIE 2
Anatomia żeńskich narzadów płciowych
Układ płciowy żeński, Studia- PUM biotechnologia medyczna, Anatomia- materiały PUM

więcej podobnych podstron